JG 19 nr 1 - Reynaertgenootschap

12
Op het eind van de vertaling van Willems traktaat stelt de compilator dat het belangrijker
is goed te leven dan te lezen over hoe men goed moet leven. Daarom wil hij
nu – voor het geval het voorafgaande te moeilijk of te lang was – een reeks spreuken
geven in de hoop dat ook die op hun eigen manier een hulp zullen zijn om goed
te leven. De inhoud van deze spreuken is inderdaad de correcte levenswijze.
Inhoudelijk is er daarom geen echt onderscheid tussen de vertaling van Willems
traktaat en die van de spreuken.
Aan het eind van de spreukenvertaling begint de vertaling van de Bestiaire
d’amour direct en zonder verdere toelichting met een vergelijking: zoals er geen
rook is zonder vuur, zo is er geen daad zonder wil. Vanaf het moment dat de auteur
zijn vrouwe voor het eerst gezien heeft, wilde hij haar beminnen en daarom zendt
hij haar nu dit boek in de hoop dat ze aan hem zal denken als hij afwezig is, terwijl
zij in het boek zit te lezen. De auteur pretendeert dus in de tekst dat hij zijn geliefde
die tekst als manuscript gestuurd heeft en hij hoopt dat het lezen in het manuscript
positieve gevoelens voor de auteur bij zijn lezeres zal oproepen. Dan volgt een
korte herformulering van het belang van Geheugen, gevolgd door de mededeling
dat deze tekst zijn laatste en uiterste poging is haar liefde te winnen. Daarna volgt
de tekst het Franse origineel op de voet. Inhoudelijk is er enigszins een breuk tussen
de spreuken en de Bestiaire d’amour-vertaling, maar door het hernemen van
een thema uit de inleiding van het handschrift blijft er een inhoudelijke samenhang
bestaan.
Deze inhoudelijke samenhang wordt ondersteund door de lay-out. De drie teksten
worden niet gemarkeerd door rubrieken, opschriften of iets dergelijks. Hun begin
wordt aangegeven op de wijze waarop meestal onderdelen van één tekst worden
gemarkeerd. Ook ‘typografisch’ wordt de inhoud van het handschrift dus als een
eenheid gepresenteerd.
In het Nederrijns moraalboek vinden we een Middelnederlandse vertaling van de
Bestiaire d’amour dus zorgvuldig ingebed in een didactische en moraliserende context.
Het boek als geheel geeft instructies en suggesties aan edelen, misschien
vooral aan jonge edelen, over de juiste wijze van leven. Rechtvaardigheid, verstandigheid,
gematigdheid en vrijgevigheid worden behandeld, net als eer én liefde. Het
is daarbij niet duidelijk of de liefde nu voor de lezers van het boek aanbevolen wordt,
zoals de vier kardinale deugden, of dat ze er juist voor gewaarschuwd worden. Maar
dat bij een behandeling van de juiste levenswijze ook aandacht wordt besteed aan
de liefde tussen man en vrouw, is volstrekt niet vreemd.
Er zijn ook andere manieren om met de Bestiaire d’amour om te gaan. Dit zal blijken
uit de laatste te bespreken tekst.
Deze is slechts fragmentarisch overgeleverd en bestaat uit twee perkamenten bladen
die in de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam bewaard worden. De bladen
komen waarschijnlijk uit (het midden van?) de veertiende eeuw en bevatten fragmenten
uit een berijmde adaptatie van de Bestiaire d’amour en de eerste tien regels
van een Middelnederlandse bewerking van de Ars amandi van Ovidius. De tekst is
geschreven door één hand en er is ruimte open gelaten voor negen miniaturen,
maar deze zijn niet uitgevoerd.
Van de Bestiaire d’amour-adaptatie zijn maar 200 versregels overgebleven, maar
die tonen al overduidelijk dat de auteur ervan niet de bedoeling had Richard de
Fournivals tekst nauwkeurig te volgen. Hij verkort passages, verlengt andere, hij
voegt op twee plaatsen nieuw materiaal toe en verandert er een ingrijpend. Deze
versbewerking in het Nederlands heeft twee Franse voorgangers. Richard de
Tiecelijn, 19, 2006