JG 19 nr 1 - Reynaertgenootschap

11
Utenhove prijst. Meestal is hij namelijk ook negatief over de auteurs van
Middelnederlandse teksten met een Franse bron. Het is niet duidelijk hoe deze uitzondering
verklaard moet worden. Wel is duidelijk dat Maerlants wantrouwen ten
opzichte van het Frans niet algemeen is. In feite zijn heel veel Middelnederlandse
teksten op een Franse bron gebaseerd en de auteurs daarvan tonen geen enkel
teken van twijfel over de betrouwbaarheid van hun bron als ze zich daarover uitspreken.
Deze afhankelijkheid van het Frans geldt ook voor de twee ‘echte’ bestiaria
in het Middelnederlands. Beide zijn gebaseerd op het hierboven al globaal
besproken Bestiaire d’amour van Richard de Fournival en niet op een Latijnse tekst.
De eerste Middelnederlandse tekst, een vertaling van de Bestiaire d’amour, is
overgeleverd in het zogenoemde Nederrijns moraalboek. Dit is een van de oudste
overgeleverde handschriften met Middelnederlandse teksten. Het boek is tegen het
einde van de dertiende eeuw vervaardigd in het graafschap Gelre. De 57 miniaturen
en de decoratie met bladgoud maken het heel kostbaar. Het moet voor de hoogste
kringen van het graafschap gemaakt zijn, misschien wel voor de graaf zelf. Het
Nederrijns moraalboek bevat drie prozateksten, telkens een vertaling, met name:
- van de Franse versie van Willem van Conches’ Moralium dogma
philosophorum, een traktaat over de vier kardinale deugden;
- van een Franse collectie spreuken en aforismen;
- van het Bestiaire d’amour.
Het is duidelijk dat deze codex een Franse achtergrond heeft. De drie teksten lijken
het werk te zijn van één auteur. Alle vertalingen zijn uiterst getrouw en er wordt maar
weinig toegevoegd of weggelaten. Opmerkelijk genoeg worden deze drie teksten,
die voor moderne onderzoekers duidelijk verschillend zijn, in het Nederrijns moraalboek
gepresenteerd als een eenheid. Om deze eenheid te bereiken verplaatste de
maker van het boek een deel van de proloog van de Bestiaire d’amour naar het
begin van het manuscript en bewerkte dat tot een inleiding op het boek als geheel.
Dit kon gemakkelijk omdat de proloog van de Bestiaire d’amour begint met algemene
reflecties over kennis en geheugen als algemene menselijke vermogens.
Allereerst wordt gesteld dat het natuurlijk is voor mensen om kennis te begeren.
Maar hoewel alles gekend kan worden, kan niemand alles kennen. Bovendien wisten
de ouden vele dingen die niemand die tegenwoordig leeft op basis van zijn
eigen intelligentie zou kunnen afleiden. Daarom heeft God aan de mensen het
geheugen gegeven opdat alle ooit verworven kennis bewaard zou kunnen worden.
Er zijn twee deuren naar het Geheugen: Zien en Horen. Er leiden twee wegen naar
die deuren, namelijk Afbeelding en Beschrijving. Deze mededelingen kunnen heel
goed dienen als algemene introductie omdat ze zo globaal zijn en omdat het boek
gedeeltelijk met miniaturen versierd is en dus materiaal biedt aan zowel Zien als
Horen.
Na deze beschrijving van het belang van Geheugen en de rol van Horen en Zien,
gaat de auteur over op de inhoud van het handschrift. Daarbij volgt hij de Franse versie
van Willems traktaat over de kardinale deugden. Nieuwe zaken verdrijven oude
uit de geest, zegt hij. Daarom is het nuttig om belangrijke dingen op te schrijven,
zodat ze teruggeroepen kunnen worden in de geest. Wat hier geschreven zal worden,
gaat over de juiste en verstandige manier van leven. Een moderne onderzoeker kan
bepalen dat deze introductie is gebaseerd op delen van twee afzonderlijke teksten,
maar wie het stuk zomaar leest, ervaart het als één introductie op een daarop volgende
eenheid.
Tiecelijn, 19, 2006