HC ZL3_samenvatting.pdf - VETserieus.nl

www.VETserieus.nl
Beste Student,
De documenten op VETserieus.nl zijn alleen bedoeld als ondersteuning bij
het studeren. De samenvattingen worden nagekeken door studenten tijdens
het volgen van de lessen en waar nodig aangepast. Dit project heeft als doel
foutloze samenvattingen te bieden die met hun tijd meegaan, ondanks dit
streven is er altijd een kans dat er fouten in de documenten staan. Mocht je
tijdens het lezen van de samenvatting fouten vinden kun je dat doorgeven
via de contactpagina op de site of direct een mail sturen naar
vetserieus@gmail.com
De student is verantwoordelijk voor zijn of haar leermethode en voor het
uiteindelijke resultaat. Allemaal veel succes met de voorbereidingen!!
Hartelijke groet,
VETserieus.nl
1

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Hoorcollege 1 nieren en urinewegen
Functionele eenheid nier: nefron
bestaande uit:
- Glomerulus: capillair netwerk tussen afferente en efferente arteriole
renale arterie interlobaire arterie arcuate arterie interlobulaire arterie
Functies:
o Ultrafiltratie plasma
o Bloeddruk regulering
o Regulering peritubulaire doorbloeding
o Tegenhouden circulerende macromoleculen ( vastlopen
immuuncomplexen)
- Tubulus: terugresorptie
- juxtaglomerulaire apparaat: GFR
De nier heeft een streepvormig patroon, dat ook vaak zichtbaar is bij pathologische
veranderingen.
De filtratiebarriere bestaat uit endotheel, basaalmembraan (collageen type 2, bevat
anionen (-), zodat (-)eiwitten worden doorgelaten) en podocyten.
De macula densa is een onderdeel van het juxtaglomerulaire apparaat.
Reactiepatroon van de nieren
Ontwikkelingsstoornissen:
- aplasie / hypoplasie: onvolledige ontwikkeling
- hoefijzernier: 2 nieren worden 1 nier
- dysplasie: abnormale differentiatie en structuren in nier niet passend bij normale
nefrogenese, bijvoorbeeld onvolwassen glomeruli
o juveniele progressieve nefropathie: familiair in aantal hondenrassen,
mogelijk variant van dysplasie
macroscopisch: kleine/misvormde nieren. Ddx: fibrose met chronische nierziekte
- cysten
o aangeboren, mogelijk erfelijk
o verkregen (secundair aan ontsteking)
o ‘polycystic kidney disease’ erfelijk in Perzische kat en Bull terriërs
o Bij Perzische kat, Cairn en West Highland White terriër in combinatie met
‘cystic billiairy disease’.
Circulatiestoornissen:
- Neonatale systemische herpesinfectie
o Macroscopisch:
Bloeding/haemorrhagie
Necrose/verval
Dieren zijn jonger dan 14 dagen, heeft te maken met de
temperatuur
1

Hoorcolleges Ziekteleer 3
- Infarcering
o coagulatienecrose tgv lokale ischemie door afsluiting van een bloedvat
o meestal tgv thromboembolisme secundair aan valvulaire endocarditis,
endarteritis of aseptische emboli (neoplasie)
o rood of bleek: ouderdomvan infarct
o bijvoorbeeld: acuut hemorrhagisch (rood) infarct tgv. thrombose van
interlobaire arterie: schors en merg
o bijvoorbeeld: bleek infarct tgv verstopping van interobulaire arterie
- papilnecrose (door pijnstillers)
Degeneratie en necrose:
- ATN: acute tubulaire necrose
o Bijvoorbeeld schaap met bacteriemie
Macro: gezwollen bleke nieren met puntbloedingen
Micro: necrose van tubulusepitheelcellen, bloedingen
- Nefrotoxisch
o Directe schade aan tubulaire epitheelcellen door toxine of metabolieten
o Indirecte schade door metabolieten via vasoconstrictie en ischemie,
meestal geen beschadiging van basaalmembranen en dus regeneratie van
buisjes mogelijk
- Ischemisch
o Verlaagde nierperfusie, bijvoorbeeld hypovolemie of verminderde
hartfunctie
o Indien beschadiging aan basaalmembranen: geen regeneratie maar atrofie
van buisjes en fibrose
Stapelingen:
- (met)hemoglobine in chronische kopervergiftiging bij het schaap
o Lichamelijk onderzoek: schaap is icterisch en anemisch
o Nier: pikzwart door stapeling pigment
- Amyloid
Ontsteking / nefritis:
- Glomeruli: glomerulonefritis
o Macroscopisch
Meestal onopvallend
Chronisch: bleke foci in schors, dunne schors, fibrose
Acuut: rode foci in schors (Ddx: puntbloedingen)
o Pathogenese
Embolisch bacteriemie bijvoorbeeld actinobaccilus equuli bij
veulen of rund met haardnefritis
Viraal, bijvoorbeeld ICH (infectieuze canine hepatitis)
2

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Immuun-gemedieerd
Anti-basaalmembraan antilichamen: zeldzaam
Vastlopen van immuuncomplexen
o Chronische ontsteking
o Kat: FeLV
o Hond: Leishmania
o Varken: circovirus
Het vastlopen van immuuncomplexen wordt bepaald door:
o Aantal complexen in circulatie
o Doorlaatbaarheid capillairen
o Grootte en lading complexen
o Moleculaire configuratie complexen
o Sterkte binding tussen antilichaam en antigeen
Morfologische en klinische expressie van glomerulaire
schade is afhanklijk van locatie van vastlopen
van immuuncomplexen.
(sub)endotheliaal en/of in
basaalmembraan
- complementbinding
- activatie en vorming
C5b-C9 = MAC
- chemotaxis leukocyten
- endotheelschade
- degeneratie en necrose
(sub)epitheliaal
- beschadiging podocyten door
activatie complement
- geen chemotaxis leukocyten
- complement afgevoerd naar
urineruimte
diagnose op basis van lichtmicroscopie (IgG, IgM,
IgA, C3), onderverdeling:
o membraneuze GN (membraneuze glomerulopathie)
verdikking glomerulaire basaalmembranen
geen celtoename
geen ontsteking
immuuncomplexen subepitheliaal
o proliferatieve GN
ontstekingscellen en necrose in vaatkluwen
proliferatie endotheelcellen
exsudaat = post-infectieuze of exsudatieve
glomerulonefritis
immuuncomplexen subendotheliaal
o membranoproliferatieve GN
3

Hoorcolleges Ziekteleer 3
dikke basaalmembraan ook bij:
amyloid-stapeling kleuren met congorood
o macroscopisch: nier gezwollen, bleek, gladde of
granulaire oppervlakte (rund: zwavelnier)
o Reden van de bleke/gele kleur:
Verlies van eiwit door glomeruli:
proteïnurie. Schors: eiwit resorptiedruppels
in tubulusepitheel en vettige degeneratie met
eiwitcylinders in lumina van buisjes
Merg: eiwitcylinders in buisjes
glomerulosclerose: celarme verschrompelde glomeruli tgv
proliferatie van bindweefsel en mesangiale matrix
o klinisch beeld glomerulopathie/glomerulonefritis
proteïnurie (schade aan basaalmembraan, podocyten en/of
endotheelcellen)
+/- hematurie
+/- nefrotisch syndroom
+/- uremisch syndroom
- interstitium (+tubuli): (tubulo)interstitiële nefritis
o hematogeen
o haardsgewijs en streepvormig
o in interstitium om de vaten, tussen tubuli en om glomeruli
o acuut tot chronisch
o focaal tot multifocaal
- nierbekken: pyelonefritis
o ontsteking van nierbekken (pyelitis) en omringend parenchym
(interstitium)
o een- of beiderzijds
o diffuus of gelokaliseerd, bijvoorbeeld in rund in 1 renculus
o ascenderende infectie vanuit urineweg of hematogeen
o mogelijk in combinatie met andere pathologie/verstoorde functie
urinewegen/geslachtsapparaat
o Chronische pyelonefritis: ureter verdikt, veel pus
- bloedvaten: vasculitis
o kat: FIP
o ontsteking is kenmerkend rondom vaten
o ook circovirus in varken met vasculitis en glomerulonefritis
- (peritoneum: peritonitis)
4

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Van een acute naar een chronische ontsteking:
- eindstadium schrompelnier
- pathogenese
o gevolg van chronische tubulointerstitiele nefritis
o gevolg van chronische glomerulonefritis of pyelonefritis
o gevolg van immuun-gemedieerde schade aan tubuli of interstitium
o vasculair
- macroscopisch en histologisch aspecifiek beeld: initiele laesie vaak niet meer
herkenbaar
- fibrose en verlies van nefronen
- pathologisch beeld: uremisch sectiebeeld, bijvoorbeeld secundaire renale
hyperparathyreoidie
Reactiepatronen van de urinewegen en blaas
Ontwikkelingsstoornissen
Urolithiasis
Verwijding van het lumen
Blaasruptuur
Ontsteking
Neoplasie
- niercarcinoom
- nefroblastoom
- lymfoom
- leiomyoom
- overgangsepitheelcelcarcinoom
Extra in hoorcollege 1 2008
Glomerulonefritis door vastlopen immuuncomplexen
- grote complexen (overmaat Ab) subendotheliaal en mesangiaal
- kleine complexen (overmaat Ag) subepitheliaal
Membraneuze glomerulonefritis: verdikte capillairlissen bij
immuuncomplexglomerulonefritis.
Bij elektronenmicroscopie zijn immuuncomplexen zichtbaar als dense deposits.
Glomerulonefrose:
- metabole cellulaire veranderingen
- toename intracellulaire matrix in glomeruluslissen zonder proliferatie van cellen
(sclerose)
- afzetting amyloid
5

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Glomerulonefritis:
- exsudatie (fibrine in Bowmanse holte)
- cellulaire proliferatie
- depositie van immuuncomplexen in de glomerulaire basaalmembraan
Tubulo-interstitiele aandoeningen: UREMIE
- tubulonefrose
o tgv ischemie, toxinen, zware metalen
o pigmentstapelingen, bijv lipofuscine
- interstitiele ontsteking:
o (Multi)focaal: purulent of non-purulent
o diffuus: acuut of chronisch
chronisch: hond schrompelnier, varken juist gladde nier!!
Sepsisnier: bleek, opgezwollen, zachte consistentie
Uremisch ziektebeeld:
glossitis (stomatitis)
gastritis (enteritis)
pleuritis
endocarditis (endarteritis)
arterieverkalking (kat, konijn)
puimsteenlong (nierfalen fosfaten Ca-fosfaten slaan neer in lichaam)
osteodystrofie
hyperparathyreoidie
harthypertrofie
anemie
Hoorcollege 2 nieren en urinewegen
Renale perfusie:
- afferente arteriole
- efferente arteriole
- peritubulaire capillairen
- vasa recti
Glomerulaire Filtratie: GFR
GFR = Puf x S x K
Renaal versus extrarenaal
GFR ↓:
- Extrarenaal
o Prerenaal
dehydratie, CO ↓
- Postrenaal
o urethraobstructie (ureterobstructie)
6

Hoorcolleges Ziekteleer 3
- Renaal
o Glomerulair:
Glomerulonefritis (immuun-gemedieerd)
Amyloidnefrose (familiair)
o Interstitieel:
diffuus: leptospirose, etc
purulente haardnefritis / pyelonefritis (hematogeen/ascenderend)
(hydronefrose)
o Tubulair:
ATN
Intoxicaties
Ischaemie
(PKD)
Glomerulair tubulair interstitieel
Proteïnurie
Ontsteking
Interstitiele fibrosis
Vasculaire obliteratie
Tubulaire atrofie
Atubulaire Glomeruli tubuloglomerulaire feedback
GFR ↓
Ook andere onderdelen betrokken in de ontsteking
Verminderde filtratie:
- retentie metabolieten:
o gastrointestinaal (eetlust ↓, braken)
o hemorrhagisch (anemie, melena, etc)
o neurologisch (sopor, tremor)
Verminderde selectie:
- grootte en lading
o 60.000-65.000 Dalton
o Negatief geladen glomerulaire wand
7

Hoorcolleges Ziekteleer 3
- albumine
o belangrijk eiwit
o filtratie ‘grensgeval’
o proteïnurie/albuminurie
Proteinurie is niet gelijk nefrotisch syndroom!!
Nefrotisch syndroom:
- oedeemvorming (& ascites)
- Hypoalbuminemie
- Proteïnurie, glomerulair eiwitverlies
Tubulaire cel
Ultrafiltraat
Na,K, H, Cl, etc
eiwit, glucose
H +, NH3, HCO3 -, glutamine, HPO3 -
capillair
Secretie en reabsorptie:
- extrarenaal
o prerenaal
diabetes mellitus
o postrenaal
blaasontsteking postrenale proteïnurie
blaasruptuur postrenaal uremisch syndroom
- renaal
o tubulair
hypoxie, intoxicatie
o interstitium
primair: ascenderende (hematogene) infectie
8

Hoorcolleges Ziekteleer 3
- in kader van chronische nieraandoeningen (pu/pd, glucosurie, hypo/hyperkalemie,
metabole acidose/alkalose)
Productie:
- extrarenale invloeden
o vit D: opname, leverfunctie, Ca, PTH
o RAAS: Renine, Aldosteron > [Kalium]
o Erythropoetine: hypoxie
- renaal:
o mn chronische nierziekten (CDK) > SRH
o bijv maligne lymfoom > hypoxie > EPO ↑
Purulente haardnefritis:
Pyogene bacteriën hematogeen verval glomeruli (met name) en tubuli richting
pyelum pyelonefritis
- rund
o arcanobacterium
o coccen
o E. coli
o Salmonella
- Paard
o Actinobacillus equuli
o Coccen
o E. coli
o Salmonella
o Jonge paarden/pony’s ook Strongylus Vulgaris
- Varken
o Coccen
o Arcanobacterium
o Corynebacterium
Pyelonefritis: varken en rund: pus en bloed in urine
- Oorzaak:
o bacteriële infectie
o toxische stoffen
o concrementen in het nierbekken
o belemmerde afvoer urine
- rund:
o na partus corynebacterium renale
- varken
o na dekking actinobaculum suis
- hond
o in combinatie met infecties van de uterus, blaas, prostaat, meestal
asymmetrisch, chronisch verloop
E. coli
Staphylococcen / streptococcen
9

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Proteus
- Konijn
o Pasteurella multocida
o Staphylococcen
Hoorcollege 3 hemopoietische systeem
Reactiepatroon van het hemopoietische systeem:
- Regressieve veranderingen
o atrofie
o hypoplasie
- progressieve veranderingen
o hyperplasie
Geen hypertrofie, want de cellen worden niet groter, het worden er meer!
Het hemopoietische systeem bestaat uit:
- beenmerg
- lymforeticulaire weefsels
o milt
o lymfeknopen
- lymfoepitheliale weefsels
o thymus
o tonsillen
- mononucleaire fagocytensysteem
o monocyten
o macrofagen/histiocyten
o Kupfferse stercellen
o microglia e.d.
- diffuus door alle weefsels lymfoide aggregaten
o bijv. MALT
Beenmerg
Als hoofdfunctie bloedaanmaak. Bij juveniele dieren wordt dit ook in lever, milt en nier
aangemaakt, onder speciale omstandigheden (m.n. verhoogde vraag) is ook bij adulten
extramedullaire bloedaanmaak.
Regressieve veranderingen:
hypoplasie / aplasie (=numerieke atrofie)
o onderscheid aan de hand van betrokken celtypen
erythroide reeks
myeloide reeks
alle celtypen: pancytopenie
o mogelijke oorzaken:
toxinen (exogeen bijv. geneesmiddelen, evt. endogeen)
radioactieve straling
chronische nefritis (erythropoetine tekort)
10

Hoorcolleges Ziekteleer 3
infecties
tumoren
afwijkingen in hemoglobine
Feline panleukopenie (parvovirus) wordt ook wel kattenziekte genoemd. De gevolgen
hiervan lijken op de gevolgen van bestraling, namelijk destructie van prolifererende
cellen, met name in beenmerg, maagdarmkanaal, milt, lymfeknopen en thymus.
Het histologisch beeld wordt gekenmerkt door het lege celbeeld.
Bij het rund met een ernstige chronische maag-darmworminfectie zie je sereuze atrofie.
Het vetweefsel wordt dan volledig onttrokken, zodat er een gelatineuze massa overblijft.
Progressieve veranderingen
erythroide hyperplasie, meestal als reactie op hypoxie (macroscopisch rode kleur)
o door chronisch bloedverlies
bloedzuigende parasieten
hemolytische anemieen
toxische stoffen
infectieuze agentia
o leven op grote hoogte
myeloide of leukoblastische hyperplasie (macroscopisch een meer grijze kleur)
Er zijn meer pmk’s dan erythroide component
o pyogene infecties
Langdurige stimulering kan tot hypo/aplasie leiden (uitputting)
Big met hemorrhagische diathese: verhoogde bloedingsneiging, de trombo’s zijn
verstoord, de ery’s ook. De antilichamen van de moeder grijpen aan op de big
isoimmune hemolytische anemie. Ddx: varkenspest, sepsis
Hond met bruine urine, gezwollen lever en milt, nieren donkerbruin met bleke streping.
De rode vloeistof in tubuli is hemoglobine, dus de ery’s zijn stuk erytrolyse.
Zuurstofvoorziening in het dier daalt hypoxy degeneratie tubulus.
De lever is bleek; in de Kupfferse cellen worden ery’s opgeruimd = erytrophagocytose
anemie. Dit blijkt Babesia te zijn. De vector hiervan is Dermacentor reticulatus (teek).
Acute infectie: hemolytische anemie (hemoglobinurie, hemoglobine nefrose) met vaak
sterfte. Chronisch: anemie en icterus
Lymfeknopen
Functie: filterfunctie en reactieve hyperplasie
Regressieve veranderingen
- bijv. ten gevolge van:
o chronische ondervoeding
o stress
o behandeling met corticosteroiden
o lymfodepletie door virussen (bijv. EHV en CHV)
11

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Progressieve veranderingen:
- non-speciefieke reactieve hyperplasie
o acuut:
meer vocht in cellen uit drainage gebied
hyperemie
hyperplasie van macrofagen (sinushistiocytose)
o chronisch:
folliculaire (B-cel) hyperplasie
paracorticale (T-cel) hyperplasie
fibrosering
- lymfadenitis
meestal lokaal, soms gegeneraliseerd in kader van sepsis.
Een bronchiale lymfeknoop waar zwarte gebieden in aanwezig zijn, bevatten
roetpartikels in de macrofagen in de lymfeknopen. Dit kan bij dieren die in de stad wonen
of die bij mensen wonen die de hele dag roken. (Webct: anthracosis..?)
Milt
De milt is een hemopoietisch orgaan dat bloed filtert via een sinusoïdaal systeem. Het
bevat geen aanvoerende lymfevaten.
Regressieve veranderingen:
- vergelijkbaar met lymfeknoop
Progressieve veranderingen:
- non specifieke reactieve hyperplasie diffuse verandering
o acuut
o chronisch
- splenitis focale of diffuse verandering
Splenomegalie: diffuse miltvergroting bijvoorbeeld door:
maligne lymfoom
hyperemie (bijvoorbeeld tijdens/na narcose!)
reactiviteit
amyloidose
stapelingsziekten
Naast diffuse reactieve veranderingen, zijn er ook haardsgewijze miltontstekingen:
- focale necrotiserende splenitis (kalf, door F. necrophorum)
- gangreneuze splenitis (rund met traumatische reticulitis moddermilt)
Hoe maak je het onderscheid tussen reactieve hyperplasie en een ontsteking:
1. lymfodepletie; veel oedeem
2. reactiviteit; gemengd celbeeld
3. metastase plaveiselcarcinoom in lymfeknoop; celrijkdom, dichte structuur, met
name lymfoblasten
12

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Milttumoren:
- hyperplasie haarden / splenomen
- hemangio(sarco)men
- fibrosarcomen
Maligne lymfoom (lymfoom, lymfosarcoom, leukose): tumoreuze ontaarding van
lymfoide cellen. Lymfoide cellen ‘blijven steken’ in hun differentiatie.
Bij een aantal diersoorten (kip, kat, rund) kan maligne lymfoom door een virus worden
veroorzaakt!
Classificatie:
localisatie c.q. verspreidingspatroon
o multicentrisch (in diverse organen)
o abdominaal / alimentair
o mediastinaal (thymus)
o huid
celtype
o T-cel of B-cel origine (immuunhisto/cytologie)
o low- grade maligne (klein lymfocytair, plasmacytoid)
o intermediate-grade maligne (small-cleaved, large cleaved)
o high-grade maligne (immunoblastair en lymfoblastair)
WHO classificatie
Immuunhistochemische methode T/B-cel differentiatie: Antilichaam nemen wat aan
specifiek antigeen op/in de cel zal binden. Enzym aan antilichaam waaraan een substraat
hecht en bruin zal worden.
Samenvattend, het hemopoietische systeem:
- Kent een algemeen reactiepatroon met regressieve (atrofie / hypoplasie) en
progressieve (hyperplasie) veranderingen
- reactieve hyperaplsie van lymfeknoop en milt: normale functie
- gezwollen lymfeknoop/milt niet altijd door zelfde verandering
Hoorcollege 4 Anemie
Anemie: te weinig Hb om voldoende O2 te transporteren
Anemie:
- symptomen
o bleke slijmvliezen
o hoge pols
o verminderd presteren
o hyperpneu
o flauwtes
o oranje faeces
o rood/bruine urine
13

Hoorcolleges Ziekteleer 3
- de symptomen zijn afhankelijk van
o de ernst van de anemie
o de pathogenese
o de snelheid van ontstaan
DPG O2-afgifte uit het bloed stijgt
De ernst van de anemie, bepaalt de ernst van de verschijnselen
1. verminderde aanmaak ery’s
a. non-regeneratieve anemie
2. verhoogde afbraak ery’s
a. regeneratieve anemie (regeneratief als >1% reticulocyten / ery’s)
3. verlies van ery’s
a. regeneratieve anemie
verlaging Hb
Aanmaakstoornissen:
- beenmerginsufficientie
o cachexie (beenmerg verdwijnt)
o toxische effecten
o straling
o uremie
o verdringing door weefseltoename (tumor)
- tekort bouwstoffen
o deficiëntie voeding
ijzer (bacterie is dol op ijzer)
koper
foliumzuur
Vit B12
- Chronische ontstekingen (cytokinen zorgen dat Fe niet vrijkomt, daar zijn
bacteriën immers blij mee. Differentiatie pluripotente stamcellen en differentiatie
erytropoetine)
o IL-1: Fe blijft gebonden en intracellulair
o IL-6: Fe kan cel niet uit en EPO kan niet op de receptor, dus er ontstaat
geen nieuwe rode cellijn.
o TNFα
o IFNγ
Verhoogde afbraak:
- hemolyse door afwijkingen ery
o enzymdeficienties
o erfelijke of verkregen afwijkingen van de membraan
- hemolyse door extracellulaire factoren
o (A)IHA ((auto)immune hemolytische anemie), SLE
o Neonatale isoerytrolysis
o Puerperale hemoglobinurie
14

Hoorcolleges Ziekteleer 3
o mycoplasma suis / hemofelis (mycoplasma gaat op de ery zitten,
waardoor het membraan stuk gaat)
o hemobartonella felis
o babesiosis
Hemolyse:
- extravasculair
o RES Billirubine lever
- Intravasculair
o Vrij plasma Hb bindt zich aan haptoglobine lever
Bloedverlies:
- Acuut: bleke slijmvliezen, shock, Ht normaal (zal pas na paar uur dalen)
- Chronisch: pas Fe tekort als het dier bloed verlies ‘naar buiten’.
o ecto- endoparasieten
haemonchus schaap, parasiet in de lebmaag; bleke slijmvliezen en
overal oedeem, sterfte
o maagulcera
o hemofilie (VIII en XI)
o warfarin
o adelaarsvaren
- occult
Morfologische indeling:
- MCV: micro-, macro-, of normocytair
- MCHC: hypo-, of normochroom
- Dan wordt het dus:
o A. hypochrome, microcytaire anemieen
Ijzergebreksanemie
Thalassemieen (uitsluitend bij de mens een autosomaal dominant
overervende synthese-stoornis van α- of β- ketens van Hb)
Sideroblastaire anemie (stoornis in de inbouw van Fe in haem; pas
op met drank!)
o B. Normochrome, evt. hyperchrome macrocytaire anemieen
Vit B12 deficientie
Foliumzuurdeficientie
o C. Normochrome, normocytaire anemie
Acuut bloedverlies (resulteert na enige tijd in een regeneratieve
anemie)
Hemolytische anemie (resulteert na enige tijd in een regeneratieve
anemie)
Anemie bij chronische aandoeningen (infecties, systeemziekten,
maligniteiten)
Primaire afwijkingen van het beenmerg
15

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Gerichte vragen voor het stellen van de diagnose anemie:
1. heeft de eigenaar recent of in het verleden bloedverlies of bloedingen in huid of
slijmvliezen geconstateerd?
2. zijn de eigenaar afwijkingen aan urine of ontlasting opgevallen, zoals bloedige
zwarte of oranjegele ontlasting?
3. heeft de patiënt specifieke medicijnen gebruikt die een anemie kunnen
veroorzaken?
4. is de patiënt in het buitenland geweest en zo ja, waar en wanneer?
Ijzergebreksanemie:
- bij vleeskalveren sporadisch
- bij witvleeskalveren (krijgen alleen melk, zo blijft het vlees wit)
- bij varken zonder Fe toediening altijd (big, week 3-4, bleek)
- bij GD secundair door bloedverlies (MDK, vlooien)
Bij een varken met cyanose kan er geen sprake zijn van anemie. Andersom is zo dat een
dier met anemie wel cyanose kan hebben, maar er is dan geen blauwverkleuring, er is
immers een tekort aan Hb en dus ook aan gedesoxygeneerd Hb.
Bij varkenspest zijn de biggetjes ook bleek, maar dit komt doordat de dieren koorts
hebben, en er dus perifere vasoconstrictie is. Hier is dus geen sprake van anemie.
Anemie door bloedverlies
- rund
o lebmaag
o ligamentum latum
o uier
o trauma
o cystopyelonephritis
- kleine herkauwer
o leverbot
o haemonchose
- paard
o trauma
o vaatruptuur aneurysma
o luchtzakken
o ligamentum latum
o maagdarmwormen
- varken
o enteritis (CPC, PIA, dysenterie)
o maag
- pluimvee
o vogelmijt
16

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Hemolytische anemie niet infectieus:
verkorting levensduur ery
o waterintoxicatie
o isoerytrolysis neonatalis (veulen, big, kitten)
o soortvreemd colostrum lam
lysis door toxische stoffen
o uien
o kool
o adelaarsvaren (rund)
o koper (schaap)
hypofosfatemie
o puerperale hemoglobinurie bij het rund
Hemolytische anemie infectieus
infectieuze anemie paard
o Retrovirus
o stomoxys calcitrans vector
o Lijst B
o Heinz-bodies
infectieuze anemie kip
o chicken anemia virus geeft geen directe lysis, maar aplastische anemie
infectieuze anemie rund/hond
o babesiose, vector: teek. Ixodes ricinus voor B. divergens
Anemie is een bevinding, geen diagnose. De achterliggende oorzaak bepaalt de prognose.
Hoorcollege 5 pathogenese van de endocriene organen
Algemeen reactiepatroon:
De wijze waarop een orgaan of weefsel
reageert op een prikkel, inclusief
aangeboren afwijkingen. Bijv:
- hypoplasie / aplasie
- atrofie / hypertrofie / hyperplasie
- degeneratie / necrose
- ontsteking
Maar verandering vorm is niet perse
verandering functie. Bijv. adenoom
hypofyse functioneel of niet functioneel.
Morfologie:
zijn de zichtbare afwijkingen
o Macroscopisch te zien
o histologisch te zien
o ultrastructureel
hoe is de verspreiding?
17

Hoorcolleges Ziekteleer 3
o focaal
nodulair
haardsgewijs
o multinodulair
o diffuus
welke celtypen zijn aanwezig?
o immunohistochemische typering
bijvoorbeeld adenoom hypofyse van acidofiele cellen
in geval van gepaarde organen, is het
o eenzijdig of beiderzijds
o effect op contralaterale klier zichtbaar
De oorzaak van een endocriene ziekte of stofwisselingsstoornis is niet altijd primair
gelegen in het ogenschijnlijk afwijkend orgaan.
Het ziektebeeld betreft vaak meerdere organen, zoals bijvoorbeeld bij diabetes mellitus.
Pathogenetische mechanismen van endocriene aandoeningen
- primaire hyperfunctie
- secundaire hyperfunctie
- primaire hypofunctie
- secundaire hypofunctie
- endocriene hyperactiviteit veroorzaakt
door niet-endocriene organen
o bijvoorbeeld hypercalciemie door
een osteosarcoom
- abnormale vorming of afbraak hormonen
- endocriene disfunctie door ‘failure of
target cells’ (bijv. Hormoonresistentie)
- paraneoplastische syndromen
- iatrogeen (overmaat toegediend orgaan)
- ectopische hormoonproductie
Reactiepatroon van de hypofyse:
congenitaal (soms)
o cyste hond (leidend tot hypofysaire dwerggroei (hypopituarisme))
aplasie / hypoplasie (zelden)
atrofie, meestal drukatrofie (vaak)
hypertrofie (vaak)
o functioneel, bijv. hyperplasie bij dracht, lactatie
o pathologisch/reactief, bijv. hypothyreoidie of bij castratie
ontsteking (zeldzaam)
o hypofisitis, kan secundair
bijvoorbeeld na sinusitis bij
hoornamputatie rund, of na abces
elders of huiddefect)
tumor
18

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Tumor hypofyse:
- meestal adenoom (benigne)
- metastaseren vrijwel nooit, wel lokaal invasief!
- effecten:
o mate van druk op rest van hypofyseweefsel en omgeving
o wel of niet destructie hersenweefsel
o wel of niet-functioneel
bijv. chromofoob adenoom als oorzaak hypofysaire Cushing
- meestal monohormonaal
- classificatie celtypen en immunohistochemie op basis van hormoonproductie door
tumorcellen.
o Bijvoorbeeld: adenoom ACTH producerende cellen
Reactiepatroon van de bijnierschors:
Atrofie (groenig laagje is schors wat overblijft na atrofie)
hyperplasie
o nodulair of diffuus
multinodulair bij ouderdomshyperplasie
o eenzijdig of beiderzijds ( bij sectie altijd allebei beoordelen!!)
degeneratie en necrose
o +/- bloedingen en ontsteking
Neoplasie
o Adenoom (meest gezien, meestal solitair)
o Carcinoom
o Kunnen aanleiding geven tot:
Ziekte van Addison
Conn Syndroom (hyperaldosteronisme)
Ziekte van Cushing
o Bijnieren liggen vlak bij de vena cava, dus gemakkelijk ingroei
normale bijnieren schors:merg:schors = 1:1:1
Cushing:
- Iatrogene Cushing
o atrofie bijnierschors (zona fasciculata en zona reticularis)
- hypofysetumor
o diffuse hyperplasie van de bijnierschors beiderzijds
- bijnierschorstumor
o bijvoorbeeld een autonoom hyperfunctionerende bijnierschorstumour met
productie cortisol atrofie van de rest van de schors
De overige afwijkingen bij een patiënt met Cushing:
- lever groot, bleek en gezwollen
o door steroïd-geinduceerde hepatopathie hyperadrenocorticisme
- folliculaire atrofie in de huis
o met of zonder haarverlies
19

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Ziekte van Addison:
Bijvoorbeeld door immuungemedieerde adrenalitis sterk verlies van schorscellen uit
alle drie de zona’s met fibrosering en infiltraties met lymfocyten.
Symptomen:
- moeheid
- bovenbuikklachten
- diarree
- braken
- krachteloosheid
- vermagering
- anemie
- eosinofilie
- zouthonger
- anorexie
- hyperkaliemie
- hypotensie
De huid ondergaat een bronsachtige verkleuring ten gevolge van hyperpigmentatie.
In de Ddx van een zwelling van de bijnier, hoort ook nog het Pheochromocytoom, dit is
een tumor van het bijniermerg en komt met name bij de hond voor. Soms functioneel:
catecholamine (adrenaline/noradrenaline)
Degeneratie en necrose van de bijnieren kan plaatsvinden bij acute infectieziekten, zoals
Salmonellose, E.coli, streptococcen bij jonge dieren (kalf, veulen) en EHV bij het paard.
Algemeen reactiepatroon schildklier:
atrofie diffuus
o bijv. hypofyse afwijking (afname TSH)
hypothyreoiedie
o bijv. focale autonome schildklierhormoon productie
eu- of hyperthyreoidie
hyperplasie
o haardsgewijs
eu- of hyperthyreoidie
bijv. ouderdomshyperplasieën en multipele adenomateuze
hyperplasie (kat)
hyperplasie
o diffuus = struma, krop
eu- of hypothyreoidie
neoplasie (let op, schildklier zit vlak bij grote vaten ingroei)
o adenoom of carcinoom
eu- of hyperthyreoidie; soms hypo
soms ectopisch aan de hartbasis
ontsteking
o bijv. bij adult verkregen hypothyreoidie
hypo-, eu-, en soms (voorbijgaand) hyperthyreoidie
20

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Struma:
- parenchymateus / microfolliculair:
o vergrote, vlezige klier
o Oorzaak: jodiumdeficiente voeding,
soms famillair
- colloidaal/macrofolliculair:
o vergrote klier met veel vergrote
follikels.
o Oorzaak: involutiestadium parenchymateus struma
- nodulair:
o ontwikkelt in diffuse struma
Histologisch vallen in de schildklier de resorptievacuolen op, dit geeft blijk van het feit
dat schildklierhormonen actief worden opgenomen.
Algemeen reactiepatroon van de bijschildklier
atrofie: zeldzaam, meestal plaatselijke drukatrofie bijv. met struma
hyperplasie
o nodulair bijv. ouderdomshyperplasie
o diffuus: ziektebeelden samengevat onder term hyperparathyreoidie
primaire hyperparathyreoidie: autonoom ontstaan
bijv. hyperplasie of tumor bijschildklier
secundaire hyperthyreoidie
renaal: nier insufficiëntie
voeding: voedingsfout bijv. onjuist Ca/P verhouding
tertiaire hyperparathyreoidie: secundair wordt autonoom
neoplasie: zeldzaam
Algemeen reactiepatroon de endocriene pancreas: eilandjes van Langerhans
deposities, vnl amyloid (lichtroze, structuurloos materiaal)
o amyloidstapeling kat: lever, hersenen, eilandjes van Langerhans
o amyloidstapeling hond: glomeruli, hart
ontsteking (evt. in combinatie met exocriene pancreas)
neoplasie
o meestal adenoom of carcinoom van β-cellen, meestal functioneel met
productie insuline = insulinoom = meestal solitair, meestal maligne
Atrofie pancreas: ( DM)
- secundair tot ernstige pancreatitis eindstadium atrofie
- selectieve degeneratie eilandjes in immuun-gemedieerde isletitis
- idiopathische atrofie pancreas jonge honden
- aplasie eilandjes jonge honden, normale exocriene pancreas
21

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Andere endocriene organen/weefsels”
- pijnappelklier (epifyse)
- chemoreceptorweefsel: bijv. in arcus aorta en bofurcatie a. carotis; vormen soms
tumor zoals bij hartbasis = chemodectoom
- DNES: diffuus neuro-endocrien systeem verspreid in endocriene en nietendocriene
organen. Bijv. DNES-cellen (pheochromocyten) in bijniermerg
bevatten adrenaline of noradrenaline; vormen soms tumor = pheochromocytoom
Paraneoplastische syndromen
- niet-neoplastische toestand
- gerelateerd aan een tumor
- op een plaats verwijderd van primaire tumor of metastase
- niet te verklaren door direct effect van tumor
- mag manifesteren als hormonale afwijking
Bijvoorbeeld: carcinoom apocriene klieren anaalzak hond productie stof met
osteolytische werking; zonder rechtstreekse ingroei in of destructie van botweefsel
Bijvoorbeeld: pancreas gastrinoom, tumor produceert gastrine productie HCL door
parietale cellen in maag ulceraties in maag en duodenum
Hoorcollege 6 hypofyse-bijnierschors-as
Cholesterol:
- mineralocorticoide pad aldosteron
- glucocorticoide pad cortisol
- androgene pad testosteron
eiwitafbraak:
- dunne huid
- spieratrofie
CRH/Vasopressine uit de hypothalamus ACTH uit de hypofyse in de bijnierschors
wordt cortisol uit cholesterol gevormd negatieve feedback via de HPA
22

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Afwijkingen:
Adrenocortical hyperfunction:
o Mineralocorticoide overmaat / hyperaldosteronisme (kat)
o glucocorticoide overmaat Cushing
pituitary-dependent
adrenal-dependent
iatrogen
o androgenen overmaat (fret)
Adrenocortical hypofunction
o Primair ziekte van Addison
o Secundair
Ziekte van Cushing: de fysische en biochemische veranderingen als resultaat van een
chronisch glucocorticoiden overmaat.
Hyperadrenocorticism: GNG stijgt, vetsynthese stijgt.
Symptomen:
- pu/pd (cortisol ↑ ADH↓ pu/pd)
- polyfagie (veelvraat)
- alopecia (kaalheid)
- dunne huid (kat: fragile skin syndrome)
- grote buikomvang (door vet en door vergroting lever)
- hepatomegaly
- spieratrofie
- reproductiviteitsproblemen
- DM (door cortisol insulineresistentie en stijging GNG stijging glucose
uitputting β-cellen)
Onderzoeksbevindingen:
- verhoogde plasma alkaline fosfatase level (levercellen stuk na uitzetting)
o hond: hittestabiel AF al belangrijk diagnosticum aanwezig.
- hyperglycemie
- laag plasma thyrocine level (cortico’s AP65 stijgt eiwit-T4 binding
verstoord) (bij hypothyreoidie geen pu/pd!!)
- neutrophilia
- eosinophilia
- lymphopenie
- urine: low specific gravidity
Bij kat vaak eerst de diagnose DM, die
lijkt niet te controleren en dan blijkt het
beestje Cushing te hebben.
23

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Hypercortisolisme:
1. iatrogeen
a. behandeling met steroïden/corticoiden
↓ groeifactoren voor zona reticularis en fasciculata atrofie
2. hypofyse-afhankelijk
a. tumor in pars anterior
b. tumor in pars intermedia
3. bijnierschors tumor
a. adenoom
b. carcinoom
Bij ziekte van Cushing is 85% hypofyse
afhankelijk en in 15% dus ACTHonafhankelijk;
een bijnierschorstumor.
Bij iatrogene Cushing door medicijngebruik,
de cortico’s altijd afbouwen, de
bijnierschors is immers gekrompen en kan
niet ineens zijn functie hervatten.
Cortisol wordt pulsatiel afgegeven, dus in 1 monster is geen Cushing aan te tonen.
Endocriene tests:
- corticoide/creatinine ratio in urine (UCCR)
- lage dosis dexamethason suppressietest (3x om de 4 uur prikken (stress…))
- ACTH-stimulatie test (niet in NL, reserve bijnierschors bekijken)
Waarom UCCR?
- non-invasief
- makkelijk thuis te doen
- gevoelige test
- kan gecombineerd worden met de HDDST (hoge dosis dexamethason suppressie
test effect op corticotrophe cellen in de hypofyse negatieve feedback
cortisol daalt)
Op 3 achtereenvolgende ochtenden urine opvangen. Na collectie van het 2 e monster, een
dexamethason tablet geven van 0.1 mg/kg/6-8 uur
UCCR/HDDST: In het eerste monster de basale UCCR meten.
Cushing als:
hond: > 10 x 10 -6
kat: >42 x 10 -6
24

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Dexamethason zal cortisol secretie onderdrukken met meer dan 50% in geval van een
hypofyse-tumor in de voorkwab. In deze tumor zitten namelijk meestal cortisol
receptoren die nu op de negatieve feedback zullen reageren. Soms zitten deze receptoren
er helaas niet. Bij een tumor in de middenkwab of in de bijnierschors zelf, zal de daling
cortisol minder dan 50% zijn.
Als de UCCR niet onderdrukt wordt:
- basale ACTH meten
- diagnostische tests:
o echo van de bijnieren
o CT/MRI van de hypofyse
In geval van chirurgisch verwijderen bijnier:
verwijderen bijnier
2 maanden cortisol toedienen
De differentiatie tussen een adenoom en carcinoom is ook voor de patholoog erg
moeilijk
In geval van chirurgisch verwijderen hypofyse:
verwijderen hypofyse
levenslang toedienen van cortisol en
thyroxine
tijdelijk AVP toedienen.
Middel van voorkeur: Trilostane. Dit is een
enzymremmer en zorgt voor een reversibele blokkade van de formatie van
bijnierhormonen. Het heeft een korte werkingsduur. Je start met 2-4 mg/kg/dag. 3 weken
na de start van de therapie test je de reserve van de bijnierschors met de ACTHstimulatietest
2-3 uur na toediening van Trilostane.
Mineralocorticoide deficiënties leiden tot hyponatriemie en hyperkaliemie.
Hyponatriemie:
- hypovolumie
- shock
- verminderde renale permeabiliteit
- prerenale uremie
- anorexie, braken
Hyperkaliemie:
- hypopolarisatie van de
celmembraanpotentiaal
- spierzwakte
- cardiaal ritme verstoringen en lage
frequentie
25

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Andere mogelijkheid: Lysodren
Dit middel zorgt voor gedeeltelijke of gehele afbraak van de adrenale cortex. Het is
moeilijk te schatten hoeveel er vernietigd is. Dit zul je 5 dagen elke dag in moeten
spuiten, daarna om de dag tot een totaal van 20 doses. Hierna wel substitutie medicijnen
blijven toedienen. Cushing Addison. Heel duur.
50% recidief in 2 jaar.
Glucocorticoid deficiëntie:
- verminderde GNG hypoglycemie
- verminderde erytropoese non-regeneratieve anemie
- anorexie, lethargie, zwakte
Hoorcollege 7 afwijkingen van de Ca- en Mg-stofwisseling
Calcium belangrijk voor:
intracellulaire processen (concentratie laag)
o spiercontractie
o secretie
o celdeling
extracellulaire processen (concentratie hoog)
o prikkeloverdracht
o spiercontractie
o bloedstolling
o membraanfunctie
skelet
o ondersteuning en bescherming
o reservoir regulatie Calciumstofwisseling (99%)
Calcium in het extracellulaire fluid:
- 40% is eiwitgebonden aan albumine
- 10% is complexgebonden bijvoorbeeld CaPO4
- 50% is geïoniseerd (Ca 2+) biochemisch actieve fractie
Ca2+ (geïoniseerd) kan veranderen door:
- verandering van de totale Ca concentratie
- veranderende bloed pH
o alkalose verhoogt Ca affiniteit voor eiwit: Ca 2+ ↓
o acidose verlaagt Ca affiniteit voor eitwit: Ca 2+ ↑
- veranderende plasma eiwitten
o minder eitwiiten minder gebonden Ca
Maar weet wat je meet:
Met chemische analyse meet je Ca, met bloedgaswaarden meet de Ca 2+ . Maar bij een
alkalose kan de Ca 2+ verlaagd zijn, terwijl Ca normaal is en bij een acidose kan de Ca 2+
normaal zijn, terwijl Ca is verlaagd.
26

Hoorcolleges Ziekteleer 3
De reglulerende hormonen:
- PTH
- Vit D3 (calcitriol)
- Calcitonine
o Belangrijk bij vissen (die hebben geen PTH)
PTH wordt geactiveerd bij een daling van het plasma[Ca 2+ ] en
resulteert dan in:
- mobilisatie van Ca (en P) uit bot
- toename renale absorptie van Ca
- activatie van Vit D in de nier
Vit D3 wordt geactiveerd door een daling van het plasma[Ca 2+ ]
en/of [P] en resulteert in:
- toegenomen intestinale Ca absorptie
- toegenomen intestinale P absorptie
- negatieve feedback op PTH
o er is dus Vit D3 nodig voor een degelijke functie van
PTH!
Oorzaken voor chronische hypocalcemie:
- vaak rond de partus t.g.v. (plotseling) verhoogde Ca behoefte i.c.m. trage
mobilisatie van Ca
o Ca-verbruik foetus (m.n. bij meerlingdracht)
o Ca-afgifte met de melk
- verstoorde regulatie
o primaire hypoparathyreoidie (hond en kat)
o hypovitaminose D
- Verstoorde orgaanfunctie
o Renale tubulaire ziekte
- Voeding
o Inadequate Ca:P verhouding (mn
bij groeiende dieren)
o door voeding oxalaten (in zuring,
bietenblad) binden calcium in
bloed
27

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Primaire hypoparathyreodisme verstoring functie van de bijschildklieren
- lage Ca reabsorptie in de nier
- verlaagde activatie van Vit D in de nier
chronische Ca depletie in het organisme
Bij hypovitaminose B krijg je secundaire hyperparathyreoidisme
Bij een chronische nierziekte is er sprake van
- inadequate Ca reabsorptie
- inadequate Vit D actievatie
Ca depletie
secundaire hyperparathyreoidisme door insufficiënte renale respons op PTH
Bij jonge dieren noemen we chronische hypocalcemie Rachitis, en bij volwassenen
Osteomalacia. De verschijnselen zijn dan:
- deformiteiten in de ledematien
- fracturen
- verlamming of ataxie
- blijven liggen
- botten pijnlijk bij palpatie
Oorzaken voor acute hypocalcemie:
- [Ca] in colostrum van de koe is 2g/l (200 mg/dl) 20g Ca nodig voor 10 liter
colostrum
- Plasma [Ca] is ongeveer 10 mg/dl
Ca in bloed is ongeveer 5 g
Ca in ECF is ongeveer 20 g
Dus: 10 liter colostrum bevat net zoveel calcium als de hele extracellulaire hoeveelheid!
De verschijnselen die je dan kunt verwachten:
- verminderde spiercontractiliteit
o dwarsgestreepte spieren spierzwakte
o gladde spieren verminderde motiliteit MDK
o hartspieren verminderde cardiac output
- verminderde membraanstabiliteit
o de rustpotentiaal van de cel is dichter bij de drempelwaarde
o de cel wordt dus makkelijker exciteerbaar
spierbundeling (?)
spierspasmen
- veranderde neurotransmitter release
o Ach release hangt af van het extracellulaire Ca
hypocalcemie kan Ach release verminderen
verstoorde neuromusculaire signaal transmissie
28

Hoorcolleges Ziekteleer 3
De symptomen van hypocalcemie bij de verschillende diersoorten:
rund, schaap: spierzwakte
hond, kat, paard: spierspasmen (door hun hogere aantal neurotransmitters)
Hypocalcemie rund:
Synoniemen: melkziekte, paresis puerperalis, kalfsziekte, milk fever, parturient
paresis
1 á 2 dagen post partum (1 d. a.p. tot 3 d. p.p.)
bij oudere koeien, want:
o geven meer melk
o benuttings% Ca opname ongunstiger
o slechtere mobilisatie van Ca uit het bot
Symptomen hypocalcemie rund:
dwars + glad gestreepte musculatuur
verlamd
algehele spierzwakte (tonusverlaging)
ligt met kop in de flank
(zelfauscultatie)
verlaagde lichaamstemperatuur
zwakke pols
koude extremiteiten
verminderde motiliteit
maagdarmkanaal
uiteindelijk plat liggen
onvoldoende slikken, regurgiteren
lichaamstemperatuur 36-37˚C
geen pupilreflex
coma
Hypocalcemie schaap en geit:
schaap: (vanaf 6 wkn) voor de partus
o bij meerling-dracht i.c.m. stress
o tot 10 wkn post partum
melkkreupelheid
geit: 1 tot 3 weken post partum
o hoge melkproductie
symptomen schaap en geit ± als bij rund
Hypocalcemie paard:
Tetanie:
o meestal bij lacterende merries in de eerste 10 dagen
o i.c.m. stress en hyperventilatie
respiratoire alkalose
verhoogt de eiwitbinding van Ca
29

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Symptomen tetanie paard:
tonusverhoging van de spieren
stijve gang
ataxie
zweten
spiertrekkingen
trismus (kaakkramp)
papegaaienbek
tachycardie
singultus (hik)
De Ddx van hypocalcemie bij het paard:
- tetanus
- koliek
- myositis
- laminitis
Hypocalcemie hond + kat
post partum bij lacterende dieren
o vaak i.c.m. te laag Ca in de voeding
symptomen: tonusverhoging spieren
o slapte, lethargie
o tetanie, convulsies
o tachycardie
Therapie Hypocalcemie:
Calcium oplossing intraveneus
o vaak calcium-magnesium-borogluconaatoplossing
o langzaam toedienen onder geleide van hartauscultatie
o bij aritmie en/of tachycardie toediening stoppen
nabehandelen met Ca (poeders) per os
Oorzaken hypercalcemie bij hond en kat
primaire hyperparathyroïdie (neoplasie)
pseudohyperparathyroïdie
o maligniteit buiten bijschildklier
maligne lymfoom, anaalzaktumor
o produceert PTH related peptide (PTHrP)
Ca en P uit bot geabsorbeerd
Renale reabsorptie Ca ↑
Humoral hypercalcemia of malignancy (HHM)
Acuut nierfalen
Vitamin D intoxication
o Iatrogenic
o Opname planten met hoge Vit D concentraties
30

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Symptomen:
lusteloosheid
spierzwakte
anorexie, braken, gewichtsverlies
hond: polyurie en polydipsie; NIET bij kat
dehydratie
bradycardie, aritmie
demineralisatie skelet
Mg belangrijk voor:
extracellulair (concentratie laag)
o prikkeloverdracht aan synapsen
o bot (60-70%)
intracellulair (concentratie hoog)
o Co-factor enzymreacties
o Mg nodig als co-factor bij PTH secretie en hydroxylatie van Vit D
o DNA, RNA en eiwitsynthese
Mg-concentratie in ECF afhankelijk van:
1. absorptie van Mg in maagdarmkanaal
(mn pens/netmaag, beetje duda)
2. behoefte (weefsels, melkproductie)
3. uitscheiding via de nieren
- geen (hormonale) feedback regulatie
o geen mobilisatie uit bot!
o geen aanpassing opname uit
MDK!
- uitscheiding door de nier kan worden
gereguleerd o.i.v. PTH meer
reabsorptie van Mg
Opname uit het MDK is afhankelijk van:
- Mg concentratie in het rantsoen
- Hoeveelheid K in rantsoen (K remt opname Mg)
- Hoeveelheid eiwit in rantsoen (ammonia remt opname Mg)
Hypomagnesemie bij herkauwers:
- weidetetanus (kopziekte)
o snel groeiend gras lage Mg concentratie
- lactatie tetanus
o hooglacterende koeien op een laag Mg rantsoen
- winter tetanus (vleeskoeien)
o voer met lage Mg concentraties
- melk tetanus
o kalveren die alleen melk krijgen maandenlang
31

Hoorcolleges Ziekteleer 3
- transport tetanus
o laag Mg rantsoen en transport
Kopziekte/weidetetanie: rund
hypomagnesemic tetany, grass staggers, grass tetany, wheat pasture poisoning
bij alle herkauwers, maar m.n. oudere hoogproductieve melkkoeien
tekort door verminderde opnamen en verhoogde behoefte
klinische verschijnselen bij Mg bloed

Hoorcolleges Ziekteleer 3
melktetanus kalveren:
= Lal, Bler
kalveren (2-4 maanden oud), meststieren
melkrantsoen met onvoldoende Magnesium
bij stress, diarree te weinig opname van Mg
symptomen: excitatie, bleren, opisthotonus, dood
Samenvattend Calcium:
belangrijk voor veel functies
regulatie d.m.v. een feedbackmechanisme
hypocalcemie vaak in relatie met een (plotseling) verhoogd verbruik
symptomen bij herkauwers spierzwakte i.t.t. tot andere dieren
hypercalcemie komt minder vaak voor en m.n. bij GD
Samenvattend Magnesium:
belangrijk voor veel functies
regulatie: geen feedbackmechanisme, teveel uitgescheiden door de nieren
tekort door verhoogd verbruik voor melkgift, of tekort in voeding (kalf)
samenhang en oorzaak Calcium tekort
symptomen tekort: excitatie
kopziekte bij runderen
DDx liggende koe bij melkziekte:
zenuwbeschadigingen
fracturen
spierbeschadigingen
toxinemie (tgv peritonitis, mastitis, endometritis)
verbloeding
kopziekte
downer
DDx hypocalcemie schaap en geit: acetonemie en dode lammeren met toxinemie
Ddx stijve houterige gang bij tetanie paard:
tetanus
spierbevangenheid
hoefbevangen
meningitis
Ddx hypocalcemie hond en kat:
tetanus
neurologische aandoeningen
metabole aandoeningen
intoxicaties
circulatoire aandoeningen
33

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Hoorcollege 8 DM bij de kat
Diabetes Mellitus:
- Persisterende hyperglycemie
- Gemeten in veneus plasma van een nuchter dier
- Bloedglucoseconcentratie kat = 9,5 mM
- In praktijk: bloedglucoseconcentratie “nierdrempel” bij kat is +/- 14 mmol/l, bij
hond 10
- Relatief of absoluut insulinetekort
Zakglucosemeter werkt niet goed voor een glucose < 3
Humane indeling DM:
- Type 1 DM autoimmune destructie van de β-cellen geen of te weinig
insuline. Op jonge of op oude leeftijd
- Type 2 DM
o Insulineresistentie (= meer nodig voor hetzelfde effect)
Overgewicht
Inactiviteit
o Insulineresistentie insulinegebrek
Relatief
Absoluut
o Insulineresistentie Amyloïdose van eilandjes van Langerhans (amyline
zit samen met insuline in vesikel, dus als insuline stijgt, stijgt amyline ook.
Amiline klontert samen tot amyloid en dit is toxisch voor de β-cel)
- Overige specifieke types DM
o Door medicaties veroorzaakt
Progestagenen GH in mamma insulineresistentie
Corticosteroïden
o Door andere ziekten veroorzaakt:
Acromegalie
Syndroom van Cushing
Hyperthyreoidie
Pancreasproblemen
- Zwangerschaps DM, tijdens de zwangerschap geproduceerde hormonen die
insulineresistentie veroorzaken. Bij honden (♀) vergelijkbare situatie (zelfs
zonder dracht) tijdens luteale fase (Progesteron).
Hond:
- Type 1 DM: ja
- Type 2 DM: nee
- Overige specifieke types DM: ja
- ‘Zwangerschaps’ DM: ja
Kat:
- Type 1 DM: zelden
- Type 2 DM: ja
- Overige specifieke types DM: ja
- ‘Zwangerschaps’ DM: nee
34

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Diagnose diabetes mellitus berust op:
Bij herhaling gemeten hyperglycemie
Aanwezig zijn van klinische symptomen
Verhoogde plasmafructosamineconcentratie, langdurige hyperglycemie (> 3
weken) zorgt voor stijging in plasmafructosamineconcentratie onderscheidt
DM van stress. Fructosamine is glucose aan albumine gebonden.
Acromegalie hypofysetumor maakt heel veel GH
- hond: grove gelaatstrekken
- kat: aan de buitenkant niet te zien
Behandelingsmogelijkheden kat met DM:
1. niet insulinesecretie verhogen, want dan ook amyloid omhoog toxisch
2. Verminderen insulineresistentie
a. Stimuleren lichamelijke activiteit !!!
b. Gewichtsverlies, let op leververvetting
c. Thiazolidinediones
3. Dieetmaatregelen
a. Laag koolhydraat / hoog eiwit (m/d, Atkinson dieet)
b. 4 maaltijden per dag of ad lib, als het karakter van de kat het toelaat
4. eventueel insuline toedienen; caninsulin
Caninsulin:
- Werkingsduur maximaal 12 uur: 2 x daags s.c. toedienen
- Controlemoment bij katten: +/- 4 uur na insulinegift
- Begindosering afhankelijk van plasmaglucoseconcentratie bij diagnose en
lichaamsgewicht
• < 20 mM: 2dd ¼ IE/kg
• > 20 mM: 2dd ½ IE/kg
Controle door meten plasmaglucoseconcentratie, bij katten +/- 4 uur na insulinegift
Afhankelijk van plasmaglucoseconcentratie wordt de dosis caninsulin aangepast:
- < 5 mM: dosis verminderen met ½ IE
- 5-9 mM: dosis niet veranderen
- > 9 mM: dosis verhogen met ½ IE
Problemen bij de regulatie
Eigenaar gerelateerd
Andere werkingsduur Caninsulin®
Insulineresistentie
Somogyi-effect (teveel insuline)
35

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Hoorcollege 9 Voortplantingsorganen
Vrouwelijke voortplantingsorganen:
- aangeboren afwijkingen
- ontsteking
- hypertrofie / hyperplasie
- neoplasie
- afwijkingen van de drachtige uterus
Aangeboren afwijkingen:
- Hermafroditisme
o ware hermafrodiet (zeldzaam) (1 testikel, 1 ovarium)
o mannelijke (testiculaire) pseudohermafrodiet
o vrouwelijke (ovariele) pseudohermafrodiet (zeldzaam)
- Aplasie
o Bilateraal (beide hoornen ontbreken)
o Unilateraal (een hoorn ontbreekt)
o segmentaal
Ontsteking
- Vaginitis en perivaginitis
o Trauma na zware partus
Acute fibrineus-necrotiserende endometritis vaak door niet
afkomen van de nageboorte (fusobacterium, actinobacterium,
streptococcen en bij paard en hond ook E.coli)
o Trauma/infectie na dekking
o Puppy en jonge teven vaginitis
o Overige:
uro- of pneumovagina
bacteriële- en virusinfecties
tumoren
- uteruswand
o endometritis (endometrium)
acuut:
exsudatief
necrotisch
chronisch:
purulent ( pyometra)
niet purulent ( bindweefsel, verdikking klieren)
o metritis (alle lagen)
acuut:
exsudatief (septisch)
necrotisch
o perimetritis (perimetrium = serosa)
36

Hoorcolleges Ziekteleer 3
- Cysteuze endometrium hyperplasie (CEH): de wand is gering verdikt, multipele
kleine haardjes door dilatatie van de kliertjes welke gevuld zijn met vocht.
o Histo: kliertjes zitten vol met gedegenereerde neutro’s, epitheelcellen en
slijm. In de lamina propria zitten ook ontstekingscellen
- Pyometra = pus in de baarmoeder
Bij de meeste diersoorten komt endometritis (= ontsteking baarmoederslijmvlies)
voornamelijk post partum voor (Endometritis puerperalis)
Bij de hond daarentegen komt endometritis voornamelijk bij (oudere) niet-drachtige
teven, vaak enkele weken na de loopsheid voor.
CEH-pyometra complex:
- pathogenese: exogeen of endogeen progesteron, met (of zonder) priming door
oestrogenen proliferatie van endometriumkliertjes en cysteuze endometrium
hyperplasie (CEH).
- Tevens bacteriën in uterus (vaak E.coli, tijdens oestrus) endometritis/pyometra
(cervix blijft gesloten onder invloed van progesteron)
- Anamnese: sloom, anorexie, koorts, pu/pd, 2-6 weken na de loopsheid. Soms
vaginale uitvloeiing.
Hypertrofie / hyperplasie
- hormonaal: oestrogenen en progerstagenen
- vaak resulterend in CEH-pyometra complex
o regelmatig bij hond en rund
neoplasie
- ovaria
o granulosaceltumor: heel groot, bevat holtes, multicysteus. De tumor kan
hormonen aanmaken: testosteron merrie in anoestrus gaan
hengstengedrag vertonen en krijgt een dikke spiernek.
o thecaceltumor
o lutealeceltumor
meestal een mengbeeld!
o Teratoom: tumor die uitgaat van de multipele stamcel (voorloper eicel)
bot, haar, tanden enz. mogelijk in de tumor. Meestal benigne. De tumor
bevat minimaal 2 van de 3 kiembladen om het een teratoom te noemen.
- Uterus
o epitheliaal
adenomen en eventueel carcinomen
uteruscarcinoom: meest voorkomende tumor bij konijnen,
metname bij oude voedsters waar niet/weinig mee gefokt is
o mesenchymaal
leucose (rund)
leiomyoom (hond)
37

Hoorcolleges Ziekteleer 3
afwijkingen van de drachtige uterus
- placentitis
o tweelingdracht paard: Invaginatie van het allantochorion van een foetus in
het allantochorion van de andere foetus
- torsie ( sterft door bloeding ophangbanden of sepsis)
- prolaps
- dystocia (moeilijke bevalling; bevalling in buikholte door ruptuur baarmoeder na
lang persen)
- vruchtdood
o Foetale mummificatie (steriel, door indroging) en maceratie (bacteriële
enzymen, er blijft alleen botweefsel over)
o Oorzaken intra-uteriene vruchtdood:
Systemische aandoening moederdier
septicaemie en/of koorts
trauma
stress
intoxicaties
hormonale dysbalans
Aantasting placenta/navelstreng, kan infectieus
Intra-uteriene infectie foet(en)
Viraal
o herpes
Protozoair
o toxoplasma
bacterieel
Overige: Afwijkingen foetus (chromosomaal) resorptie door
moederdier
- retentio secundinarum
Mannelijke voortplantingsorganen
- testikels
- penis en preputium
- accessoire geslachtsklieren: prostaat
Testikels
- cryptorchidie (het niet indalen van de testikels) deze testikels kunnen tumoreus
ontaarden. Er zijn geen spermatozoa in de tubuli te zien. Er zijn alleen
sertolicellen te zien (kiemcellen, interstitiele cellen ( maken testosteron)) Dit is
een atrofisch testikel.
- Torsie
- Orchitis
- Tumoren
o Leydigceltumor (interstitiële cel tumor) meestal benign, regelmatig,
gelig, produceert androgenen
o Seminoom (kiemceltumor)
38

Hoorcolleges Ziekteleer 3
o Sertoliceltumor komt vaak voor bij hond, ook bij hengst en stier,
stevig, grijswit tot bruine tumor, cysteus kan.
hond : meer dan 50% van de sertoliceltumoren bevinden zich in
cryptorche testikels.
Ongeveer 33% van de tumoren produceert oestrogenen; mogelijke
gevolgen: feminisatiesyndroom
zittend plassen
gynaecomastie (borstvorming)
alopecia
adipositas
attractief voor reuen
squameuze metaplasie prostaat
eventueel toxische effecten van oestrogenen op beenmerg
(myelotoxiciteit)
Metastasen zijn mogelijk (maligne kenmerk).
- Teratoom
Penis en preputium
- ontsteking
- …?
Prostaat
- ontsteking
- hyperplasie / hypertrofie
o prostaathyperplasie (o.i.v. testosteron)
- metaplasie
o squameuze metaplasie prostaat
- neoplasie
o adenocarcinoom
Hoorcollege 10 retentio secundinarum & endometritis
Normaal puerperium rund:
- afkomen nageboorte 4-6 uur
- afstoten koplaag karunkel vanaf 5 dagen
- afstoten karunkelsteel 10-11 dagen
- Rectale exploratie: bereiken van de voorrand van de uterus na +/- 10 dagen
- Einde uitvloeiing na +/- 20 dagen (uitvloeiing mag niet stinken!)
- Involutie complaat na +/- 40 dagen
Normaal puerperium paard:
- sneller verloop (< 14 dagen)
- minder uitvloeiing, zonder weefselbrokjes (na 1 dag al geen brokjes meer)
39

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Normaal puerperium hond:
- endotheliochoriale placenta veel contact (let op: groene randzone =
hemochlorine)
- dieper meer kans op persisterende bloedingen
- soms ontstekingen van placentaplaatsen
- langzaam verloop
- soms gestoorde involutie van de placentaplaatsen
Belangrijke stappen van het loslatingsproces van de placenta met het rund als model:
- progressieve collagenisatie van het bindweefsel in de placentoom
- afvlekken van het epitheel in de crypten
- afwisselende ischaemie en hyperemie gedurende de uitdrijving
- afplatten van de placentoom
- totale ischaemie van de foetale villi na het breken van de navelstreng
- uteruscontracties na de geboorte
rund Kleine herkauwer paard Hond en kat
Normaal 4-6 uur < 2 uur 15-60 minuten Direct
Vertraagd 6-12 uur 2-12 uur 1-6 uur ??
Retentio secundinarum >12 uur >12 uur >6 uur ??
‘norm’% ret sec 3-5% 1-2% 1-2% ??
Retentio secundinarum paard:
- snel ernstig ziek
- toxinaemie
o snel ingrijpen
o oxytocine
injecties
infuus
o manueel
o spoelen (belangrijker dan AB, toch ook AB)
o AB parenteraal (niet lokaal, omdat men bang is dat er resistente kiemen
overblijven)
Ddx retentio secundinarum
- schijnbare retentio secundinarum (het ligt wel los, maar komt niet af. Komt zelden
voor)
o uterus atonie
melkziekte
o fleischspange / dubbele cervix
o inklemming cervix
o inklemming uterushoorn
40

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Predisponerende factoren:
- onrijpheid (placentomen)
o drachtlengte
- oedeem placente en/of uterus
- hygiene
- dystocia en manipulatie uterus
- (verwantschap moeder foetus (MHC))
- Activiteit leucocyten al voor de partus verminderd
Therapie herkauwer:
- AB lokaal (als rund niet ziek is)
- AB parenteraal
- NSAID’s
- Oxytocine (voedingsbron voor bacteriën weghalen door uteruscontracties
bijwerking is loslaten van de nageboorte)
o Diersoortverschillen: rund vs. paard
o Duur effect
o Effect op ret sec
Prognose rund:
- Gunstig
- Wel follow-up nodig
o Acute puerperale endometritis
o Chronische endometritis/witvuilen
o Fertiliteitsstoornissen
Postpartum uterus rund:
- anaerobe omgeving
- aanwezigheid van weefseldelen en pus
- aanwezigheid van veel organismen die enzymen produceren die antibiotica
kunnen inactiveren (bijv. penicillinase)
Facultatief anaeroob Obligaat anaeroob
Actinobacterium pyogenes Bacteroides
E. coli Fusobacterium necrophorum
Streptococcen spp. Gram + coccen
Endometritis:
- endometritis puerperalis acuta
- endometritis puerperalis chronica
etiologie endometritis:
- dystocia (moeilijke bevalling)
- abnormaal puerperium (bijv. ret. sec.)
- te weinig uterus activiteit
- hygiëne rondom de partus
41

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Klinische verschijnselen endometritis puerperalis acuta:
ziek (ernstig)
APT (ademhaling, pols, temp) verhoogd
Melkgift minder
Eetlust duidelijk minder
Afwijkende uitvloeiing
RE: uterus groot en slap, uterusinhoud te dun, fluctueert
(bij rund soms gas in uterus physometra, waardoor meer spanning op wand (evt
steelband/metallische geluiden. Soms pre-perforatieve peritonitis)
Sepsis/toxinaemie
Let op: hond perforerende uteruszweer
Therapie endometritis puerperalis acuta:
- rund
o matig ziek: lokaal AB
o ernstig ziek: parenteraal AB + NSAID’s
- Paard
o Spoelen uterus
o Parenteraal AB + NSAID’s
o Oxytocine
-
- Hond (ernstig ziek)
o Parenteraal AB, zelden OVHX
o Oxytocine
o Spoelen onmogelijk!
Klinische symptomen endometritis puerperalis chronica:
- vanaf 14 dagen pp
- niet algemeen ziek
- APT normaal
- Afwijkende uitvloeiing: (muco)purulent
- RE: uterus wat groot
Therapie edometritis puerperalis chronica (LH en paard)
- oestrus afwachten
- PGF2α
- AB lokaal (bij paard o.i.v antibiogram)
Pyometra rund (rund is niet ziek):
- diagnose
o vergrote uterus en inhoud
o aanwezigheid CL
o geen pos drachtigheids criteria
- therapie
o PGF2α (om het CL te vernietigen) evt. AB bijgeven
o Controle na 3 weken
42

Hoorcolleges Ziekteleer 3
Verschijnselen CEH hond (cysteuze endometrium hyperplasie)
- ziek afhankelijk van ernst
- tijdens luteale fase; 2-6 weken na loopsheid
- uitvloeiing ?
- sterk vergrote uterus: pyometra
- complicatie: glomerulonefritis peritonitis
43