finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

De minister – of het departement – voert bij de meeste verzelfstandigingen (108 van de 235)
zelf rechtstreeks toezicht uit op de uitvoering van de publieke taak. Het toezicht wordt voor de
rest van de verzelfstandigde organisaties overgelaten aan een Raad van Toezicht of een
commissie (127). De samenstelling van deze raden wordt in de meeste gevallen (84 van de
127) door de minister – of door de ministerraad, indien de leden bij Koninklijk Besluit
worden benoemd – bepaald.
De ministeries beschikken gemiddeld over zeven erkende adviesorganen. Het is lastig
gebleken de adviesorganen te verdelen naar beleidssector, omdat zij in veel gevallen op
meerdere beleidsterreinen actief zijn. Het Ministerie van Economische Zaken heeft verreweg
de meeste erkende adviesorganen (15 van de 79). Het Ministerie van Financiën heeft
daarentegen slechts één erkend adviesorgaan.
De meest voorkomende hoofdtaak van zelfstandige beleidsonderdelen is het uitkeren en innen
van geldelijke bijdragen (66 van de 236). Een groot aantal verzelfstandigde organisaties (59)
houdt zich bezig met inspectie en controle (toezicht). De hoofdtaak is te relateren aan de mate
van discretionaire ruimte die ambtenaren van verzelfstandigde organisaties hebben. Elke taak
biedt de uitvoerende ambtenaren een bepaalde mate van beleidsvrijheid. Zo is de
beleidsvrijheid per beleidssector te berekenen. De beleidssector Voedselkwaliteit (85 %) heeft
de grootste mate van discretionaire ruimte. Het Ministerie van Defensie (10 %) heeft
daarentegen de minste mate van beleidsvrijheid.
De ministeries hebben het merendeel van de beleidsonderdelen (106 van de 235) vòòr 1990
verzelfstandigd. De minste verzelfstandigingen (32) hebben in de periode van 1990 tot en met
1994 plaatsgevonden.
De meest voorkomende opleiding van de ambtenaren van het moederdepartement (vier van de
twaalf ministeries) is een economische opleiding. Slechts één ministerie (Justitie) heeft
ambtenaren met een juridische opleiding als hoogst voltooide opleiding.
2.3 De derde deelvraag
Wat houden de traditionele, de bureaucratische, de professionele, en de bedrijfsmatige stijl
van verzelfstandiging in?
De vier stijlen zijn ontleend aan de stijlen van beleidsuitvoering van Terpstra en Havinga
(Ruimte rond regels, 1999: 49-56). Ik heb deze stijlen – in paragraaf 3 van hoofdstuk 2 (p. 10-31) –
zodanig aangepast dat ze kunnen worden toegepast op het verschijnsel verzelfstandiging. De
vier stijlen van verzelfstandiging worden beurtelings in de volgende subparagrafen behandeld.
Ik geef eerst kort weer wat volgens Terpstra en Havinga de belangrijkste aspecten van de
stijlen zijn. Vervolgens bespreek ik hoe de stijlen invulling geven aan het proces van
verzelfstandiging, aan de hand van de indicatoren van dit onderzoek. Deze indicatoren zijn de
mate en vorm van verzelfstandiging, het motief van oprichting, de wijze van bekostiging, het
toezichtsarrangement – oftewel de mate van corporatisme –, de hoofdtaak – oftewel de
discretionaire ruimte –, het jaar van oprichting, en de opleiding van de ambtenaren. De vierde
paragraaf van hoofdstuk 2 bevat een tabel (tabel 3: p. 29) waarin het onderstaande overzichtelijk
is opgenomen. In de volgende paragraaf zal ik aangeven in hoeverre deze stijlen in de praktijk
blijken voor te komen (de vierde onderzoeksvraag).