finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Inleiding
Achtergrond van het onderzoek
Samenvatting
De afgelopen twintig jaar – sinds het eerste kabinet Lubbers – heeft het verzelfstandigen van
overheidsdiensten een grote vlucht genomen (De Ru & Peters, 2002: 1; Van Leerdam, 1999: 13;
Kickert, 1993: 7). Een eerste onderzoek naar de afgelopen tien jaar (Jongeneel, 2004) wijst op een
zeer gevarieerd beeld. Sommige ministeries hebben veel verzelfstandigde organisaties, andere
ministeries hebben er weinig; sommigen hebben een grote toename aan nieuwe
verzelfstandigde organisaties en anderen zijn zeer constant. De verwachting is dat men meer
verschillen tussen ministeries kan vinden. De verschillen kunnen zich uiten in de vormen, het
tempo en de mate van verzelfstandiging. Verschillende onderzoeken wijzen op variaties in
departementale organisatieculturen (Hakvoort & Veenswijk, 1999; Veenswijk, 1996; Frissen, 1990;
Ringeling, 1985). Ambtelijke culturen zijn niet uniform, maar zij verschillen per beleidssector
(Ringeling, 1985: 29). De sectoren hebben tevens verschillende institutionele contexten. De
institutionele context is van invloed op het gedrag van organisaties (Pollitt & Bouckaert, 2000: 39-
40; Peters, 1999: 63). Deze opmerkingen in ogenschouw nemende zou men verwachten dat
beleidssectoren ook verschillende stijlen van verzelfstandiging hebben (Kickert, 1998: 93).
De verklaring voor verschillen in – mate en vorm van – verzelfstandiging wordt vaak in de
motivering van besluiten tot verzelfstandiging gezocht. Ik denk echter dat de motieven slechts
een gedeeltelijke verklaring bieden voor de verschillen tussen beleidssectoren. Men geeft
namelijk vaak eenduidige motieven op, zoals economische motieven – een efficiëntere
uitvoering – en organisatorische motieven – versterking van de beleidsuitvoering ten opzichte
van de beleidsontwikkeling. Zijn de motieven voor de verzelfstandigingen overal – en altijd –
hetzelfde? Mijn verwachting is dat deze eenduidige motieven slechts cosmetisch zijn. Zij
dienen als rechtvaardiging voor de buitenwacht. De motieven zijn bedoeld om het draagvlak
voor de verzelfstandiging onder burgers en ambtenaren te vergroten.
Zijn de verzelfstandigingoperaties bij ieder departement in dezelfde mate en op dezelfde
manier uitgevoerd? In andere woorden: zijn er verschillende stijlen van verzelfstandiging te
ontdekken? Mijn vermoeden is dat ministeries – afhankelijk van hun institutionele context –
verzelfstandiging verschillend percipiëren. Zij hebben niet allemaal dezelfde verwachtingen
van verzelfstandiging, dezelfde motieven voor verzelfstandiging en dezelfde doelen die zij
met verzelfstandiging trachten te bereiken. Men zou veel beter naar de institutionele context
kunnen kijken voor een verklaring. Het is derhalve van belang in kaart te brengen welke
departementale stijlen van verzelfstandiging er in Nederland bestaan.
Probleemstelling
De doelstelling van dit onderzoek luidt als volgt:
♦ Inzicht verkrijgen in de stijlen van verzelfstandiging bij de Rijksoverheid.
De centrale vraag die ik met dit onderzoek tracht te beantwoorden, is:
♦ Welke stijlen kan men bij de beleidssectoren onderscheiden, en passen deze stijlen bij de institutionele
context?