finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Een groot gedeelte van de verzelfstandigingen (106 van de 235) heeft vòòr 1990
plaatsgevonden. De tendens tot verzelfstandiging lijkt niet constant, aangezien de ministeries
in de periode 1995-1999 bijna twee keer zoveel verzelfstandigingen (61) hebben doorgevoerd
als in de perioden 1990-1994 (32) en 2000-2004 (36). Het grote aantal verzelfstandigingen in
de periode 1995-1999 heeft misschien te maken met het aantreden van het Eerste Paarse
kabinet (in 1994) onder leiding van minister-president Wim Kok. Dit was het eerste kabinet
na de Tweede Wereldoorlog zonder confessionele partijen (Van Deth & Vis, 1995: 65-66; Andeweg
e.a., 1993: 24); in het bijzonder zonder het CDA. Zij hebben een – radicaal – andere koers
gevaren dan de voorgaande regeringen.
De overheid heeft in de periode van 1990 tot en met 1994 het minste aantal beleidsonderdelen
verzelfstandigd. Wat is de verklaring voor deze bevinding? De eerdere kabinetten Lubbers
(Lubbers I: 1982-1986 en Lubbers II: 1986-1989) hadden misschien nagenoeg alle
verzelfstandigingen die volgens hen noodzakelijk waren, al vòòr 1990 uitgevoerd.
Ik wil hier ook even stilstaan bij het onderzoek dat ik tijdens mijn stage bij de Algemene
Rekenkamer heb uitgevoerd. Dit onderzoek bestond uit het in kaart brengen van de
getalsmatige veranderingen bij rwt’s en zbo’s tussen 1993 en 2003. De centrale vraag van het
onderzoek was: “Hoe kunnen de getalsmatige veranderingen in het RWT-veld en het ZBOveld
van de rijksoverheid worden verklaard en wat zijn de gevolgen voor de taken van deze
organisaties? [cursivering toegevoegd]” (Jongeneel, 2004: 4). De algemene conclusie van dit
rapport is “dat de taak bestendiger is dan het omhulsel [de organisatievorm]” (Jongeneel, 2004:
32). Dat wil zeggen dat de veranderingen plaatsvinden op het niveau van het omhulsel (de
organisatievorm) en niet op het niveau van de inhoud (de publieke taak). Ik bespreek
hieronder enkele bevindingen die de indicator ‘jaar van oprichting’ kunnen bekrachtigen.
Ik heb in het rapport – in tegenstelling tot dit onderzoek – geen clusters opgenomen; alle rwt’s
en zbo’s zijn afzonderlijk meegeteld. De getalsmatige veranderingen bij rwt’s in de periode
1997-2003 zijn overzichtelijk in een tabel in de bijlage samengevat (Bijlage 2, tabel 20: p. 101).
Het aantal rwt’s is tussen 1997 – het eerste RWT-onderzoek van de Algemene Rekenkamer –
en 2003 met eenderde (1.271 rwt’s) afgenomen. In 1997 waren er 3.833 rechtspersonen met
een wettelijke taak en in 2003 waren er nog 2.562 rwt’s. In totaal zijn er in deze periode van
zeven jaar 74 nieuwe rwt’s ingesteld en 1.345 rwt’s verdwenen.
Het Ministerie van OCW heeft met ongeveer 2.300 rechtspersonen met een wettelijke taak
(negen van de tien) verreweg de meeste rwt’s. De cluster schoolbesturen PO en VO is met
ongeveer 2.100 rwt’s de grootste cluster. Deze cluster veroorzaakt ook het merendeel (85 %)
van de afname aan rwt’s. De verklaring voor het grote aantal schoolbesturen is de decentrale
verankering van vooral primaire, maar ook van middelbare scholen. De daling kan verklaard
worden door fusies in het onderwijsveld.
Over het algemeen hebben zich in de afgelopen zeven jaar niet veel getalsmatige
veranderingen voorgedaan bij de rwt’s van de centrale overheid. Indien men de fusies in het
onderwijs buiten beschouwing laat, zijn er 150 rwt’s verdwenen en 74 nieuwe rwt’s ingesteld.
De afname wordt voornamelijk door vier ministeries veroorzaakt: SZW (46 rwt’s), Justitie
(36), EZ (34) en VWS (22). De toename wordt grotendeels door SZW (30 rwt’s), Justitie (21)
en OCW (twaalf) teweeggebracht.