finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Veenswijk concludeert dan ook in zijn boek Departementale cultuur “dat veelvoudigheid het
meest centrale kenmerk is van het verschijnsel departementale cultuur” (Veenswijk, 1996: 239).
De departementale cultuur zou bijgevolg een belangrijke verklarende factor kunnen zijn voor
de overeenkomsten in stijlen van verzelfstandiging tussen beleidssectoren van dezelfde
ministeries en de verschillen tussen beleidssectoren van verschillende ministeries.
Deze indicator is evenwel zeer moeilijk te meten. Men kan het eerste niveau van cultuur
eenvoudig waarnemen, maar men kan daar geen conclusies aan verbinden over de
organisatiecultuur (Schijn, 1992: 18). Ik had mij zodoende willen baseren op wetenschappelijke
publicaties van andere auteurs. Ik heb nochtans geen publicatie kunnen vinden waarin de
organisatiecultuur van alle Nederlandse departementen systematisch werd geanalyseerd en
onderverdeeld. Er bestaan verschillende casusonderzoeken naar de cultuur binnen de sectoren
van de Nederlandse Rijksoverheid. Deze onderzoeken gebruiken echter allen een andere
definitie en operationalisatie van cultuur, zodat zij niet met elkaar vergeleken kunnen worden.
Men zou – indien de verschillende onderzoeken wel te vergelijkbaar waren – desalniettemin
net zoveel categorieën departementale cultuur hebben als het aantal ministeries. Ik neem de
indicator ‘departementale cultuur’ daarom niet mee in dit onderzoek.
4.4.4 Ideologische achtergrond van de politieke en ambtelijke leiding
De ideologische achtergrond van de ambtelijke en politieke leiding van een departement is
van grote invloed op het gedrag van een ministerie. Deze indicator is daardoor ook van
invloed op de stijl van een ministerie. De politieke leiding van departementen is nogal aan
verandering onderhevig. De ambtelijke leiding biedt daarentegen in de meeste gevallen een
zeer stabiele factor. Ik onderscheid drie verschillende ideologische achtergronden, aangezien
de kabinetten in de naoorlogse periode zijn bemenst door christen-democratische, sociaaldemocratische
en liberale partijen. Deze politieke partijen beslissen daarenboven over de
benoemingen van de ambtelijke topfuncties op de departementen; en zij zijn voor die functies
bijgevolg ook hofleverancier.
Het stimuleren van het particulier initiatief is één van de belangrijkste politieke standpunten
van christen-democratische partijen. Dit houdt in dat de overheid zoveel mogelijk de
uitvoering van publieke taken moet overlaten aan het maatschappelijk middenveld. Het
maatschappelijk middenveld dient ook te worden betrokken bij de beleidsvorming
(corporatisme). De christen-democraten zullen dus een voorkeur hebben voor de professionele
stijl.
De liberale partijen hebben een groot vertrouwen in de eigen afweging van individuen. Zij
hechten de meeste waarde aan individuele vrijheid en bezit. De overheid dient zich zo min
mogelijk met het leven van burgers te bemoeien. De markt heeft bij liberalen daardoor de
voorkeur boven de overheid. De bedrijfsmatige stijl past het best bij het liberale
gedachtegoed.
De sociaal-democraten hebben juist – in tegenstelling tot liberalen – geen vertrouwen in de
‘natuurlijke’ verdeling door de markt. De overheid dient rijkdom, kennis en kansen te
herverdelen onder de burgers om de zwakkeren te beschermen. De sociaal-democraten zien
een belangrijke herverdelende taak weggelegd voor de overheid. De overheid is de enige die
deze taak onafhankelijk en objectief kan uitvoeren. De sociaal-democraten zullen derhalve de
meeste affiniteit hebben met de bureaucratische stijl.