finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

4.4.2 Opleiding van de ambtenaren
Ik maak onderscheid tussen vier typen dominante (beroeps)opleiding; dat wil zeggen de
opleiding die de meeste ambtenaren van het moederministerie hebben gevolgd. Ambtenaren
van de Rijksoverheid hebben een juridische, economische, technische of sociaalwetenschappelijke
opleiding als hoogst voltooide studie genoten. De opleiding van de
ambtenaren beïnvloedt gedeeltelijk de stijl van verzelfstandiging van een beleidssector. De
verschillen in opleidingen impliceren dus verschillende stijlen van verzelfstandiging.
De ambtenaren met een juridische opleiding zullen waarschijnlijk een voorkeur hebben voor
de bureaucratische stijl. Deze stijl hecht namelijk veel belang aan legalisme en het recht. De
beleidssectoren met hoofdzakelijk economisch geschoolde ambtenaren hebben vermoedelijk
de meeste affiniteit met de bedrijfsmatige stijl. De bedrijfsmatige stijl kent immers veel
waarde toe aan concurrentie en marktwerking. Ik rangschik – gemakshalve – bedrijfskunde
onder de economische opleidingen. De technische opleidingen zijn alle opleidingen die
opleiden tot ingenieur, zoals technische planologie, bouwkunde en landbouwtechniek.
Ambtenaren met een technische opleiding zullen denkelijk de professionele stijl prefereren.
Deze stijl verleent de ‘professionals’ op basis van het vertrouwen in hun deskundigheid, veel
ruimte voor zelfstandige beslissingen. De sociaal-wetenschappelijke opleidingen zijn een
verzameling van studies die niet in de andere categorieën passen. Enkele voorbeelden van
sociaal-wetenschappelijke studies zijn geschiedenis, communicatie, bestuurskunde en
sociologie. De werkterreinen van ambtenaren met een sociaal-wetenschappelijk opleiding zijn
voornamelijk de zorg, de hulpverlening en het onderwijs. De beleidssectoren met overwegend
sociaal-wetenschappelijk geschoolde ambtenaren zullen waarschijnlijk een bureaucratische of
een traditionele stijl hebben. Het is echter moeilijk om voor deze diverse groep studies een
eenduidige verwachting uit te spreken.
4.4.3 Departementale cultuur
Verschillende auteurs (Ringeling, 1985: 182; Frissen, 1990: 41; Kickert, 1993: 243) delen de mening
dat cultuur een proces – en een product – van zingeving is. “Werknemers functioneren beter
als ze de ‘zin’ inzien van het bedrijf, als ze samen naar eenzelfde doel streven, als alle neuzen
dezelfde kant op staan, kortom, als er een coherente en dominante cultuur heerst” (Kickert,
1993: 239). De departementale cultuur ligt ten grondslag aan het handelen en denken van
overheidsactoren in het openbare bestuur (Kickert, 1993: 237). Dat betekent dat de cultuur van
een departement van grote invloed is op de manier waarop ambtenaren te werk gaan, oftewel
hun stijl. De stijlen komen namelijk voort uit de cultuur van departementen (Frissen, 1990: 27).
De cultuur van departementen wordt in hoge mate bepaald door het gegeven dat deze
organisaties politieke bureaucratieën zijn. Max Weber stelt dat politieke bureaucratieën zich
ideaaltypisch zouden kenmerken door de volgende aspecten (Kickert, 1993: 251):
- gereguleerde competenties;
- ambtelijke hiërarchie;
- schriftelijke bedrijfsvoering;
- professionele kwalificaties;
- voltijdse functies; en
- regelkennis.
Deze aspecten van de politieke bureaucratie zijn van grote invloed op de cultuur van het
openbaar bestuur. Er is echter niet sprake van dé ambtelijke cultuur (Veenswijk, 1996: 252-253).
“De ambtelijke cultuur in de Nederlandse verzorgingsstaat is geen uniform verschijnsel; er
bestaan belangrijke verschillen tussen de diverse departementen” (Ringeling, 1985: 29).