finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

4.4.1 Jaar van oprichting
Verzelfstandiging is van alle tijden, maar in de jaren ’80 en ’90 was deze organisatorische
verandering het meest populair (Van Leerdam, 1999: 13; Kickert, 1993: 7). Deze periode is daardoor
uiterst interessant voor dit onderzoek. Immers, hoe meer beleidsonderdelen de ministeries
verzelfstandigen, hoe duidelijker hun stijl van verzelfstandiging is te achterhalen. Een
ministerie met weinig verzelfstandigde organen – traditionele stijl – zou op andere indicatoren
naar de bedrijfsmatige stijl kunnen wijzen. Hoe groter de populatie (N), hoe betrouwbaarder
de resultaten van het onderzoek. Dat is de reden dat ik voor deze tijdspanne heb gekozen.
Ik maak onderscheid tussen perioden van vijf jaar. Mijn verwachting is dat het overheersende
motief van oprichting is te herleiden aan de periode waarin een overheidsdienst is
verzelfstandigd. Daarnaast denk ik dat ministeries die voorop lopen bij de verzelfstandiging
van hun organisatieonderdelen, een zelfde stijl hebben. Ik deel de stijlen in naar mate zij meer
afwachtend zijn ten opzichte van de tendens tot verzelfstandigen.
Ministeries met een bedrijfsmatige stijl zullen waarschijnlijk voorop gegaan zijn bij de
verzelfstandiging van hun diensten. Deze stijl heeft namelijk het meeste vertrouwen in de
werking van concurrentie en van de markt. Mijn verwachting is dat de verzelfstandigingen bij
beleidssectoren met een bedrijfsmatige stijl voornamelijk vòòr 1990 hebben plaatsgevonden.
De professionele stijl is vermoedelijk meer afwachtend – dan de bedrijfsmatige stijl – met het
in gang zetten van verzelfstandigingen. De verzelfstandigingen van beleidssectoren met de
professionele stijl zullen grotendeels na 1990 hebben plaatsgevonden. Deze stijl biedt
deskundigen daarentegen veel autonomie om hun taken goed uit te kunnen voeren. De
verzelfstandiging van beleidsonderdelen is daarvoor een uiterst geschikt instrument. De
professionele stijl zal waarschijnlijk de meeste verzelfstandigingen net na de eerste golf van
verzelfstandigingen hebben uitgevoerd; bijvoorbeeld in de periode 1990-1994.
De ministeries met een bureaucratische stijl zullen de – maatschappelijke en politieke – drang
tot verzelfstandiging waarschijnlijk zo lang mogelijk hebben tegengehouden. Deze stijl ziet
namelijk weinig heil in verzelfstandiging, aangezien men veel waarde hecht aan hiërarchische
verhoudingen. De druk om een aantal beleidsonderdelen te verzelfstandigen zal na een tijdje
echter moeilijk te weerstaan zijn geweest. De beleidssectoren met een bureaucratische stijl
zullen vermoedelijk eind jaren negentig zijn overgegaan tot het verlenen van meer autonomie
aan enkele beleidsonderdelen. Ik verwacht bijgevolg dat de meeste verzelfstandigingen in
deze sectoren in de periode 1995-2000 hebben plaatsgevonden.
De traditionele stijl hecht – zonder twijfel – het minste belang aan verzelfstandiging. Deze
stijl kenmerkt zich door sterke hiërarchische verbanden en een hoge mate van informalisme.
De paternalistische houding van de leidinggevenden staat het op afstand plaatsen van
beleidsonderdelen in de weg. De ministeries met een traditionele stijl zullen pogingen tot
verzelfstandiging lange tijd hebben geblokkeerd. De minimale verzelfstandigingen die
uiteindelijk hebben plaatsgehad, zullen – naar alle waarschijnlijkheid – pas in de meest
recente periode zijn doorgevoerd; de periode sinds het jaar 2000.