finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

4.3 Organisatiecultuur
In het tweede hoofdstuk van zijn boek Organizational culture and leadership behandelt
Schijn (1992: 16-27) zijn ontleding van het begrip cultuur. Schijn toont aan dat cultuur op
verschillende niveau’s geanalyseerd kan worden. De niveau’s zijn te vergelijken met de
schillen van een ui; naarmate men meer schillen pelt, komt men dichter bij de kern. De drie
niveau’s zijn artefacten, ‘espoused values’, en basis veronderstellingen. Ik zal hier kort ingaan
op deze drie niveau’s van cultuur.
Artefacten: dit behelst alle culturele uitingen aan de oppervlakte zoals kledingcode, jargon,
architectuur, rituelen en ceremonies (Schijn, 1992: 17). Dit niveau is makkelijk waar te nemen,
maar moeilijk te ontcijferen. Het is gevaarlijk om te trachten de diepere assumpties te
achterhalen met artefacten alleen, omdat de interpretaties onvermijdelijk een projectie zullen
zijn van de eigen gevoelens en reacties (Schijn, 1992: 18). Men moet dus ook diepere niveau’s
proberen te analyseren.
Espoused values: de alledaagse ‘operating principles’ waar groepsleden hun gedrag aan
afleiden (Schijn, 1992: 18). Espoused values kunnen misschien wel voorspellen wat mensen in
een bepaalde situatie zullen zeggen, maar dat hoeft niet te stroken met wat zij in die situaties
zouden doen (Schijn, 1992: 21). Deze – espoused – waarden kunnen dus rationalisaties of slechts
toekomstige verlangens zijn. Om een dieper niveau van begrip te krijgen, om de patronen te
ontcijferen, en om toekomstig gedrag goed te voorspellen, moet men de basis
veronderstellingen begrijpen (Schijn, 1992: 21).
Basis veronderstellingen: ‘behaviour taken for granted’; dit is wat ook wel ‘theories-in-use’
(Argyris, 1976) wordt genoemd. Deze overtuigingen staan niet open voor confrontatie of
discussie. Zij zijn extreem moeilijk te veranderen; daarvoor is ‘double-loop learning’ (Argyris
& Putnam, 1985) nodig (Schijn, 1992: 22). Echter “de essentie van cultuur ligt in het patroon van
de onderliggende basis veronderstellingen, en op het moment dat men deze begrijpt, kan men
makkelijk de andere meer aan de oppervlakte liggende niveau’s begrijpen en behandelen
[vertaling]” (Schijn, 1992: 26).
De organisatiecultuur van departementen maakt deel uit van de institutionele context. Het is
naar mijn idee zelfs de meest invloedrijke factor. De organisatiecultuur is daarmee één van de
factoren die de stijl van een departement bepalen.
4.4 Operationalisatie: elementen van de institutionele context
Ik heb in deze paragraaf het neo-institutionalisme – en in het bijzonder het historisch
institutionalisme – en het begrip organisatiecultuur behandeld. In deze subparagraaf zal ik de
elementen van de institutionele context operationaliseren. De stijlen van verzelfstandiging uit
paragraaf 3 (p. 10-30) worden eerst gekoppeld aan de operationalisaties van elke indicator.
Vervolgens geef ik aan hoe ik de indicatoren zal gaan onderzoeken. In paragraaf 4.5 wordt dit
overzichtelijk in een tabel ondergebracht (tabel 5: pagina 39). De operationalisatie en de bronnen
van de indicatoren worden – tot slot – in paragraaf 4.6 samengevat (tabel 6: pagina 39).