finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Het gedrag dat gepast is voor een bepaalde persoon in een bepaalde situatie wordt bepaald
door politieke en sociale instituties en wordt overgedragen door socialisatie. March en Olsen
betogen dat gedrag is gebaseerd op de logic of appropriateness en dat de rechtvaardiging van
gedrag is gebaseerd op de logic of consequentiality (1989: 162). De logic of consequentiality
dient slechts als ex post rationalisering van gedrag. De logic of appropriateness bepaalt welk
gedrag geschikt is in een bepaalde situatie gegeven een bepaalde rol (Peters, 1999: 28).
4.1.2 Historisch institutionalisme
De basisgedachte van het historisch institutionalisme is dat de politieke keuzes die tijdens het
ontwerp van de instituties – of tijdens het initiëren van beleid – worden gemaakt, een blijvend
en grotendeels determinerend effect zullen hebben op het beleid ver in de toekomst. Men
refereert ook wel aan deze gedachte met de term padafhankelijkheid (Peters, 1999: 63). De
beslissingen die men binnen een organisatie in de loop der jaren maakt, beïnvloeden de
keuzemogelijkheden die men in de toekomst tot zijn beschikking heeft. “De dwang van
bestaande institutionele verhoudingen beperken de marges waarbinnen het overheidsbeleid
zich beweegt” (’t Hart e.a., 2002: 10).
Het historisch institutionalisme volgt dezelfde redenering als het incrementalisme van Charles
E. Lindblom (1959: 79-88; 1979: 517-526). Het toekomstige beleid bouwt stapje voor stapje voort
op het huidige beleid zonder revolutionaire veranderingen. De traditionele stijl van
beleidsuitvoering past uitstekend binnen deze redenering (p. 11-13). Mijn betoog is echter dat
alle stijlen van beleidsuitvoering een resultante zijn van een bepaald historisch pad. “De
voorgeschiedenis is relevant” (Kickert, 1998: 92). De professionele stijl is bijvoorbeeld de
uitkomst van een jarenlange overheersing door één beroepsgroep binnen een beleidssector. De
ambtenaren op het Ministerie van Justitie waren allemaal hoogopgeleide juristen. Het gevolg
was dat wetgeving het primaat had binnen het departement (Kickert, 2002: 52). Een ander
voorbeeld is het Ministerie van L&V. “Op het Ministerie van Landbouw en Visserij heerste
onder de topambtenaren vroeger een dominante professionele monocultuur, namelijk die van
de landbouwingenieurs opgeleid aan de Landbouwhogeschool Wageningen” (Kickert, 2002: 93).
Padafhankelijkheid is vooral bij publieke organisaties te verwachten, aangezien zij eerder –
dan private organisaties – geneigd zijn hun activiteiten te routiniseren en ‘standard operating
procedures’ (SOP) te creëren (Peters, 1999: 64). Bovendien kenmerken overheidsorganisaties
zich door een extreem lange bestaansduur (Kaufman, 1976: 34, 64). De (voor)geschiedenis gaat
bij een organisatie met een lange bestaansduur een evident grotere rol spelen. Publieke
organisaties hebben vaak met een complexere en dynamischere omgeving te maken dan
private organisaties. Men probeert de complexiteit en de dynamiek om te zetten in routines
om het beleidsveld werkbaar te maken. Deze handelingen leiden tot inertie. Die logheid
betekent vervolgens weer dat de overheid niet adequaat kan reageren op veranderingen in de
samenleving.
Padafhankelijkheid betekent een pad dat – bijna deterministisch – gevolgd moet worden. Er is
veel politieke druk nodig om het betreffende pad in de toekomst te wijzigen. Er zal echter wel
evolutie en verandering plaatsvinden, maar de ‘range’ van mogelijkheden zal beperkt worden
door de oprichtingsperiode van de institutie (Peters, 1999: 65). De totstandkoming van een
institutionele ordening is een incrementele, evolutionaire ontwikkeling, een langzame
culturele ontwikkeling die slechts in beperkte mate beïnvloed wordt door bepaalde actoren
(Kickert, 1998: 92). Het nadeel van het historische institutionalisme is dat de theorie grote
moeite heeft met het verklaren van verandering in instituties (Boin e.a., 2000: 193).