finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

4 Institutionele context
Ik wil nagaan welke stijlen van verzelfstandiging bij de beleidssectoren van de Rijksoverheid
bestaan. Vervolgens wil ik onderzoeken of deze stijlen binnen de institutionele context van de
beleidssectoren passen. Ik heb in de voorafgaande paragrafen de theoretische concepten
verzelfstandiging en stijlen van beleidsuitvoering uitgewerkt. Het laatste theoretische concept
dat ik in dit hoofdstuk wil behandelen, is de institutionele context. Mijn veronderstelling is
namelijk dat de aanwezigheid van een bepaalde stijl te verklaren is door de institutionele
context van de beleidssector. Het begrip institutie is het belangrijkste element van dit
theoretische concept. Dit begrip staat centraal in het neo-institutionalisme. Ik begin de
behandeling van de institutionele context derhalve met een inleiding op deze benadering. De
auteurs March & Olsen zijn enkele van de grondleggers van de neo-institutionele benadering.
Ik behandel het onderscheid dat zij maken tussen de ‘logic of consequentiality’ en de ‘logic of
appropriateness’. Ik heb vervolgens nog in het bijzonder aandacht voor het historisch
institutionalisme en het begrip padafhankelijkheid. In de derde subparagraaf bespreek ik
beknopt het concept organisatiecultuur. De organisatiecultuur is namelijk één van de
belangrijkste elementen van de institutionele context. Ik sluit deze paragraaf af met de
operationalisatie van de elementen van de institutionele context.
4.1 Het neo-institutionalisme
4.1.1 Inleiding
Het (neo-)institutionalisme is ontstaan als een reactie op de klassieke economische theorieën.
Deze theorieën proberen het gedrag van individuen voornamelijk te verklaren als een
rationele afweging van handelingsalternatieven om te komen tot nutsmaximalisatie. De
aanhangers van de institutionele theorie beschouwen deze klassieke economische theorieën
echter als onvoldoende om het gedrag van individuen te verklaren. Zij wijzen erop dat de
klassieke economen geen aandacht besteden aan instituties. De institutionele benadering
verklaart het gedrag van individuen door normen en waarden in organisaties (Parsons, 1995: 323-
324; Peters, 1999: 25). Bij het begrip institutie ligt de nadruk op de in een ordening gestolde
waarden, normen en gedragspatronen (Kickert, 1998: 92). Het gaat bij instituties niet om de
structuur, maar om de cultuur.
James March en Jesper Olsen (1989: 23-24; 1995: 27-47) zijn enkele van de grondleggers van de
institutionele benadering. Zij onderscheiden twee logica’s waarop gedrag gebaseerd kan zijn:
de logic of consequentiality en de logic of appropriateness. De logic of consequentiality houdt
in, dat een persoon – alvorens een beslissing te nemen – zich afvraagt:
1. Wat zijn mijn alternatieven?
2. Wat zijn mijn waarden?
3. Wat zijn de gevolgen van de alternatieven voor mijn waarden?
4. Kies het alternatief met de beste gevolgen (March & Olsen, 1989: 23).
De beantwoording van deze vragen leidt tot rationeel gedrag. De logic of appropriateness leidt
daarentegen tot institutioneel gedrag. De vragen die een persoon zich stelt – alvorens een
beslissing te nemen – volgens de logic of appropriateness zijn heel anders:
1. In wat voor een situatie bevind ik mij?
2. Wie ben ik? (Welke rol bekleed ik in deze situatie?)
3. Hoe gepast zijn verschillende gedragingen in deze situatie?
4. Doe wat het meest gepast is (March & Olsen, 1989: 23).