finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

De professionele stijl staat een grote mate van discretionaire ruimte toe aan uitvoerders in
verzelfstandigde organisaties. Ik verwacht dat de manier van bekostiging dit aspect ook
weerspiegelt. Een ‘lump sum’ begroting biedt de ontvanger de mogelijkheid om zijn budget
naar eigen inzicht uit te geven. Lump sum betekent dat men één bedrag krijgt zonder dat er
gespecificeerd is welk deel van het budget waaraan dient te worden uitgegeven. De
zelfstandige uitvoeringsorganisaties zullen vermoedelijk vooral uit andere middelen worden
gefinancierd. Tarieven – en premies – verschaffen de besteder meestal meer vrijheid, omdat
zij niet uit collectieve heffingen voortkomen. De regels ten aanzien van de verantwoording
voor de besteding zijn bijvoorbeeld veel minder strikt dan bij collectieve gelden.
De bedrijfsmatige stijl zal vermoedelijk het grootste deel van de verzelfstandigde organisaties
bekostigen uit tarieven. De eerste verklaring biedt de voorbeeldfunctie van het bedrijfsleven
binnen deze stijl. Directe financiering door de klanten verkleint de kloof tussen productie en
consumptie, ergo zorgt ervoor dat de ‘producent’ beter luistert naar de behoeften van de
consument. Het gevolg is dat het productieproces – in theorie – efficiënter wordt. De vrijheid
voor de zelfstandige organisaties is echter niet grenzeloos. De bekostiging zal namelijk
verbonden zijn aan strikte afspraken over de te leveren prestaties en andere financiële
voorwaarden. Deze stijl biedt minder ruimte voor gemengde bekostiging en bekostiging uit
rijksbijdragen dan de professionele stijl.
De beleidssectoren met een traditionele of een bureaucratische stijl zullen enerzijds hun
verzelfstandigde taken voornamelijk uit rijksbijdragen financieren. De beleidssectoren met
een professionele of een bedrijfsmatige stijl zullen anderzijds hun verzelfstandigde taken uit
tarieven en/of premies bekostigen. Hoe meer taken echter gemengd gefinancierd worden, hoe
meer dat op – respectievelijk – de bureaucratische stijl of de professionele stijl wijst. Deze
indeling is inzichtelijk gemaakt in figuur 4 (p. 23).
3.3.4 Toezichtsarrangement (Mate van corporatisme)
De tweede indicator van Van Waarden (1999: 306-307) – omgang met maatschappelijke
organisaties – kan worden samengevat als de mate van corporatisme van een beleidssector.
De mate van corporatisme is vast te stellen door het aantal erkende adviesorganen in een
beleidssector en het toezicht op de zelfstandige beleidsonderdelen in een beleidssector. Het
toezicht kan op verschillende manieren georganiseerd zijn. Het toezicht kan rechtstreeks door
de minister – het departement – worden uitgevoerd of het kan worden overgelaten aan een
extern orgaan. Een dergelijk extern orgaan kan een Raad van Toezicht, een Raad van Bestuur,
een Raad van Commissarissen of een commissie zijn. De banden van deze organen met het
moederministerie kunnen ook erg verschillen, van heel nauw tot zeer afstandelijk.
De samenstelling van de raden is een indicatie voor de mate van corporatisme van een
beleidssector. Corporatisme is een vorm van besluitvorming waarbij organisaties van
belanghebbenden formeel worden betrokken bij beslissingen (Williamson, 1989: 68; Kickert, 1993:
61-62). Vertegenwoordigers van deze organisaties kunnen bijvoorbeeld zitting nemen in
adviesorganen of in raden van toezicht of van bestuur. De mate van corporatisme is hoger
indien vertegenwoordigers van belangenorganisaties zitting hebben in raden van toezicht,
aangezien de invloed van deze raden groter is op verzelfstandigde beleidsonderdelen dan
adviesorganen. Het aantal erkende adviesorganen geeft ook een indicatie voor de mate van
corporatisme in een beleidssector (Van Deth & Schuszler, 1995: 113-115; Williamson, 1989). Een
beleidssector is immers meer corporatistisch indien men meer adviesorganen moet
consulteren tijdens de besluitvorming.