finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

De professionele stijl heeft veel vertrouwen in de onafhankelijke uitvoering door
deskundigen. Ik heb het vermoeden dat binnen deze stijl veel verzelfstandigde organisaties
voorkomen. De verzelfstandigde organisaties in beleidssectoren met een professionele stijl
zullen waarschijnlijk ook over de meeste discretionaire ruimte beschikken. De professionals
hebben immers voldoende ruimte nodig om een deskundige afweging te kunnen maken. Men
zal dientengevolge kiezen voor externe vormen van verzelfstandiging, maar tevens vooral
voor de privaatrechtelijke vormen. De privaatrechtelijke vorm biedt immers meer ruimte voor
de participatie van maatschappelijke belanghebbenden of betrokkenen.
Ik verwacht dat de uitvoering van het beleid binnen de bedrijfsmatige stijl voor een groot deel
is geprivatiseerd, of wordt overgelaten aan privaatrechtelijke zbo’s en rwt’s. Men heeft in de
bedrijfsmatige stijl namelijk veel vertrouwen in de markt en in bedrijfsmatige technieken.
Beleidssectoren met deze stijl zullen daarom veel beleidsonderdelen hebben verzelfstandigd.
De mate van verzelfstandiging is maximaal, dat wil zeggen dat het aantal verzelfstandigingen
meer dan anderhalf keer het gemiddelde bedragen.
De autonomie van uitvoerders wordt echter aan banden gelegd en sterk gereguleerd. Men zou
dus veel toezichthoudende zbo’s kunnen verwachten in deze sectoren (zie hoofdtaak: p. 26-28).
In figuur 3 is deze indicator opgevat als een continuüm met de polen “interne
verzelfstandiging met weinig autonomie” en “externe verzelfstandiging met veel autonomie”.
De stijlen zijn – ter ondersteuning van de tekst – opgenomen in dit continuüm.
Interne bureaucratische Externe
verzelfstandiging stijl verzelfstandiging
met weinig met veel autonomie
autonomie traditionele professionele bedrijfsmatige
stijl stijl stijl
Figuur 3: Interne versus externe verzelfstandiging
De voorkeur voor de uitvoering door staat, vereniging of markt – een indicator van Van
Waarden (1999: 306-307) – is te relateren aan de mate en de vorm van verzelfstandiging. De
voorkeur voor een beleidsuitvoering door de staat zou – bijvoorbeeld – moeten blijken uit het
feit dat er weinig verzelfstandigde organisaties zijn in die beleidssector; en als er al
verzelfstandigde organisaties zijn, dan zijn het agentschappen. Een beleidsuitvoering door de
markt zou – anderzijds – moeten blijken uit een groot aantal privaatrechtelijke zbo’s en
geprivatiseerde beleidsonderdelen in een beleidssector.
3.3.3 Wijze van bekostiging
De definitie van rechtspersonen met een wettelijke taak bevat drie manieren van bekostiging
van zelfstandige organisaties. Rwt’s zijn namelijk instellingen die een – wettelijke – taak
uitvoeren die geheel of gedeeltelijk wordt bekostigd uit rijksbijdragen, premies of tarieven die
de minister vaststelt of goedkeurt (Algemene Rekenkamer, 2000b: 51). Deze drie wijzen van
bekostiging kunnen beschouwd worden op een continuüm dat van het Rijk naar de markt
loopt. De rijksbijdragen worden gefinancierd uit de Rijksbegroting. Deze manier van
bekostiging staat het dichtst bij het Rijk. Een tarief is de prijs die een consument betaalt voor
de geleverde goederen en diensten. Tarieven zijn de manier van bekostiging van de markt.
Bekostiging uit premies ligt tussen deze twee wijzen van bekostiging in. Premies zijn een
bijdrage in de kosten van een product, maar zij zijn niet kostendekkend (Mol, 1993: 129-130).
Een voorbeeld zijn de premies voor de (collectieve) ziektekostenverzekering.