finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

De motieven ‘doelmatigheid’ en ‘doeltreffendheid’ suggereren een bedrijfsmatige stijl. De
belangrijkste waarden binnen de bedrijfsmatige stijl zijn namelijk kostenbesparing en
efficiëntie. Het privatiseren – of in elk geval zo veel mogelijk blootstellen aan concurrentie –
zal volgens deze stijl tot de beste (lees: meest efficiënte) resultaten leiden. “Het motief om een
efficiënte organisatie te vormen wordt bij publiekrechtelijke organen zeer sporadisch
genoemd, maar bij privaatrechtelijke organen wordt dit motief juist sterk benadrukt” (Boxum
e.a., 1989: 47). Men zou in sommige gevallen ook het beheersmotief binnen deze stijl kunnen
verwachten. Het beheersmotief is er namelijk op gericht om doelmatigheidsgebreken op te
lossen. Taken die van groot – politiek – belang zijn of die heel politiek gevoelig liggen, zullen
vermoedelijk niet op grote afstand van de politiek verantwoordelijken worden geplaatst. De
agentschapsvorm biedt in die gevallen een alternatief om de uitvoerders toch te prikkelen tot
verbetering van de doelmatigheid van de beleidsuitvoering.
3.3.2 Mate en vorm van verzelfstandiging
Het aantal verzelfstandigde beleidsonderdelen in een beleidssector, maar vooral de
overheersende vorm van verzelfstandiging, vormt een belangrijke aanwijzing voor de stijl van
een beleidssector. De vorm van verzelfstandiging is een indicator voor de mate van autonomie
maar is op zichzelf niet voldoende om een uitspraak te doen over die discretionaire ruimte.
Men moet deze indicator nadrukkelijk in combinatie met andere indicatoren – de wijze van
bekostiging, de hoofdtaak en het toezichtsarrangement – beschouwen om een betrouwbare
uitlating te kunnen doen over de mate van beleidsvrijheid binnen een beleidssector. Ik heb de
verschillende vormen van verzelfstandiging al eerder in paragraaf 2.2 (p. 7-9) van dit
hoofdstuk behandeld. Ik zal dit onderwerp hier niet opnieuw bespreken, en verwijs de lezer
derhalve naar de betreffende paragraaf voor meer informatie.
De traditionele stijl biedt de beleidsuitvoerders weinig autonomie. De verzelfstandigingen
binnen deze stijl zullen waarschijnlijk voornamelijk een vorm hebben met een geringe mate
van autonomie. Men zou kunnen voorzien dat binnen deze stijl grotendeels wordt gekozen
voor interne verzelfstandiging, in de vorm van agentschappen. De mate van verzelfstandiging
zal bovendien minimaal zijn. De traditionele stijl biedt – op de eerste plaats – weinig ruimte
voor verandering. De actoren binnen deze stijl zullen bijgevolg trachten de algemene tendens
naar verzelfstandiging te blokkeren. De traditionele stijl kenmerkt zich – op de tweede plaats
– door een grote mate van paternalisme. Dit heeft tot gevolg dat de beleidsvorming de
beleidsuitvoering een geringe mate van autonomie toestaat. De mate van verzelfstandiging is
minimaal indien het aantal verzelfstandigingen in een beleidssector minder dan de helft van
het gemiddelde bedraagt.
De beleidsambtenaren binnen een bureaucratische stijl zullen waarschijnlijk vinden dat zij het
beste uitgerust zijn om het beleid uit te voeren. De beslissingen om tot verzelfstandiging over
te gaan, zullen lange tijd in beslag nemen. Men kan verwachten dat binnen deze stijl
uitgebreide instellingswetten worden gemaakt voor de verzelfstandigde onderdelen. Deze
zbo’s en agentschappen zullen verder ook weinig discretionaire ruimte bezitten voor de
uitvoering en handhaving van het beleid. De verwachting is dat deze organen hoofdzakelijk
een publiekrechtelijke vorm zullen hebben. De publiekrechtelijke vorm staat namelijk het
dichtst bij de Staat. Een beleidssector met een bureaucratische stijl zal vermoedelijk geen
beleidsonderdelen privatiseren, daar de beleidsambtenaren van mening zijn dat zij het best
uitgerust zijn voor de beleidsuitvoering. Het aantal verzelfstandigingen zal dus gemiddeld zijn
en de vorm extern, maar grotendeels publiekrechtelijk.