finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Kickert et al. (1993: 67-68) noemen – naast de drie hoofdmotieven van Boxum et al. – nog drie
motieven van oprichting. Deze motieven zijn rechtsgelijkheid, delegatie en beheer. Het eerste
motief – rechtsgelijkheid – heeft veel overeenkomsten met het onafhankelijkheidsmotief. Een
uniforme beleidsuitvoering vereist dat de uitvoering wordt afgeschermd van de incidentele
interventie van de politiek. De beleidsuitvoering dient verzelfstandigd te worden om geen
afbreuk te doen aan het rechtsgelijkheidsbeginsel. Delegatie houdt in dat de
verantwoordelijkheid zo veel mogelijk dient te berusten bij degenen die het werk doen. De
organisatiekunde leert namelijk dat werknemers zich meer inzetten naar mate zij meer
verantwoordelijkheid krijgen (Doorewaard & De Nijs, 2002: 28-29; Parsons, 1995: 315-316). Een taak
kan derhalve verzelfstandigd worden om de verantwoordelijkheid voor de taak directer bij de
uitvoerders te leggen. Het derde motief is het beheer van het ambtelijk apparaat. Men kan
besluiten om het – financiële – beheersregime te veranderen om de doelmatigheidsgebreken te
beperken. Het agentschap is een voorbeeld van zo’n beheersvorm. Ik wil in het vervolg van
deze subparagraaf aangeven welke motieven van oprichting overwegend verwacht kunnen
worden bij de vier stijlen van verzelfstandiging.
Mijn verwachting is dat binnen de traditionele stijl het motief ‘beheer’ het meeste voorkomt.
De traditionele stijl biedt weinig autonomie aan beleidsuitvoerders. Indien men al overgaat tot
verzelfstandiging, dan is het vermoeden dat men kiest voor een vorm met geringe autonomie.
De agentschapsvorm is in dat geval de meest logische keuze.
De bureaucratische stijl legt veel nadruk op legaliteit. Ik verwacht daarom dat rechtsgelijkheid
bij deze stijl het meest voorkomende oprichtingsmotief is. De beleidsuitvoering krijgt
zelfstandigheid om een uniforme toepassing van de wet te garanderen (met zo min mogelijke
inmenging van de politiek). Ik verwacht dat binnen de bureaucratische stijl ook de motieven
‘beheer’ en ‘delegatie’ vaak zullen voorkomen. Het beheersmotief past in de bureaucratische
stijl, aangezien de handelingsvrijheid voor de uitvoerders beperkt blijft tot de bedrijfsvoering.
Delegatie hoort – op het eerste gezicht – misschien niet bij de bureaucratische stijl, omdat de
verantwoordelijkheid voor de uitvoering boven in de hiërarchie ressorteert. Maar het biedt –
onder druk van onder andere ‘New Public Management’ – mogelijkheden om de
productiviteit te verhogen zonder verregaande verzelfstandiging, in de vorm van privatisering.
Het motief ‘deskundigheid’ zal hoogst waarschijnlijk het meest voorkomende motief zijn in
de professionele stijl. De professionele stijl heeft namelijk veel vertrouwen in de
deskundigheid van de beleidsuitvoerders. Deze ‘professionals’ dienen alle ruimte te krijgen
om hun deskundige afweging te maken. Op die manier kan men de voor de taakuitvoering
vereiste specifieke deskundigheid zo veel mogelijk tot haar recht laten komen. Ik verwacht
dat binnen deze stijl – in mindere mate – ook de motieven van oprichting ‘participatie’ en
‘onafhankelijkheid’ zullen voorkomen. Participatie zal veel voorkomen als oprichtingsmotief,
omdat het consensualisme van groot belang in de professionele stijl. De beleidsuitvoerders
willen zoveel mogelijk in overleg met maatschappelijke betrokkenen tot oplossingen komen.
Het onafhankelijkheidsmotief past in het verlengde van deze argumentatie. De belangen van
externe betrokkenen zijn zeer belangrijk, en in sommige gevallen dient de inmenging van de
overheid daarvan op afstand te worden gehouden. Daarbij vereist de autonomie van
professionals een grote mate van onafhankelijkheid van de politiek / regering.