finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

3.2.4 Bedrijfsmatige stijl
De bedrijfsmatige of manageralistische stijl van beleidsuitvoering is de laatste decennia
opgekomen – sinds ongeveer midden jaren tachtig – als antwoord op de groeiende
overheidsuitgaven en de krimpende inkomsten (Rhodes, 1997: 87-89). Deze stijl legt de nadruk
op kostenbeheersing en het streven naar een efficiëntere uitvoering. Beslissingen worden
genomen op basis van economische motieven. Technieken en praktijken uit het bedrijfsleven
worden – soms zonder aanpassing – toegepast bij de overheid. De vergaande regulering van
de uitvoering krijgt vooral vorm in kwantitatieve maatstaven (Terpstra & Havinga, 1999: 55-56).
Dit betekent dat beleidsuitvoerders worden beoordeeld op het behalen van bepaalde doelen.
De – meestal kwantitatieve – doeleinden worden in contracten tussen de overheid en de
beleidsuitvoerder vastgelegd. Deze handelswijze kan tot – ernstige – negatieve gevolgen
leiden, aangezien de werkelijkheid wordt gesimplificeerd (Van Thiel & Leeuw, 2002). De
werkelijkheid wordt vereenvoudigd, omdat zij te complex is om te meten. Hoe kan men
bijvoorbeeld het vergroten van de veiligheid meten (één van de doelstellingen van de politie)?
De politiekorpsen worden daarom – onder andere – afgerekend op het aantal opgemaakte
processen-verbaal. Het gevolg is doelverschuiving, afroming, ‘cherry picking’ et cetera (zie
Van Thiel & Leeuw, 2002: 8-10; de ‘performance paradox’).
Wat betekent dit voor de manier waarop een beleidssector met bedrijfsmatige stijl omgaat met
verzelfstandiging? Ik verwacht dat de uitvoering van het beleid binnen deze stijl voor een
groot deel is geprivatiseerd, of wordt overgelaten aan privaatrechtelijke zbo’s en rwt’s. Het
motief van oprichting van deze organisaties zal voornamelijk doelmatigheid en
doeltreffendheid omvatten. Men heeft binnen de bedrijfsmatige stijl namelijk veel vertrouwen
in de markt en in bedrijfsmatige technieken. De autonomie van uitvoerders wordt echter aan
banden gelegd en sterk gereguleerd. De uitvoerende organen zijn gebonden aan contracten
waarin de verlangde prestaties tegen de beschikbare middelen zijn afgezet. Het
moederministerie beperkt op deze manier de discretionaire ruimte van de beleidsuitvoerders,
omdat aan deze stijl een wantrouwen ten opzichte van de beleidsuitvoering ten grondslag ligt.
De gedachte dat ambtenaren – beleidsuitvoerders – alleen geïnteresseerd zijn in de
maximalisatie van hun budget, is wijd verspreid onder aanhangers van de bedrijfsmatige stijl.
Men zou dus ook kunnen verwachten dat er weliswaar veel zbo’s zijn, maar dat deze organen
aan strikte financiële voorwaarden moeten voldoen. Op het eerste gezicht is er dan sprake van
meer zelfstandigheid, maar bij nader inzicht is er slechts sprake van de
verzelfstandigingsparadox (Smullen e.a., 2001: 192; Kickert, 1998: 70 e.v.). De
verzelfstandigingsparadox houdt in dat beleidsonderdelen na een verzelfstandiging – door
middel van striktere voorwaarden en strenger toezicht – minder in plaats van meer autonomie
hebben in de uitvoering van hun taak.
De belangrijkste indicator van de bedrijfsmatige of manageralistische stijl is de voorkeur om
de uitvoering over te laten aan de markt. Men kan deze stijl herkennen aan een beleidssector
met veel verzelfstandigde – of geprivatiseerde – overheidsonderdelen. De handhaving is
pragmatisch, omdat dit ruimte laat voor een optimale (lees: doelmatige) uitvoering. Een
legalistische handhaving is rigide, en herbergt het gevaar van onnodige kosten in zich. De
omgang met maatschappelijke organisaties is formalistisch en antagonistisch. Men heeft een –
heilig – geloof in de positieve effecten van concurrentie, waardoor men alle externe
organisaties dezelfde kansen biedt. De uitvoerders zijn antagonistisch ten opzichte van
belangenorganisaties, omdat men niet verstrikt wil raken met één partij (zie pagina 15).