finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

De houding ten opzichte van externe belanghebbenden is derhalve paternalistisch en strikt
formeel. Paternalisme betekent dat de beleidsuitvoerders een afstandelijke houding hebben ten
opzichte van belangenorganisaties. Een antagonistische houding behelst ook een zekere
afstand jegens externe betrokkenen. De achterliggende motivering voor deze afstandelijke
houding is echter verschillend. Het antagonisme heeft te maken met conflict en competitie.
Men gelooft dat de concurrentie tussen (deel)belangen het beste besluit oplevert. De
uitvoerders houden afstand ten opzichte van belangenorganisaties om te verkomen dat zij
verstrikt raken met een bepaald (deel)belang; geen enkel belang mag namelijk bevoordeeld
worden. Alle belangen dienen gelijke toegang en invloed te hebben; in de theorie althans. De
overheid dient slechts op te treden als scheidsrechter. Het paternalisme – aan de andere kant –
is veel meer ‘top-down’. Zij zijn afstandelijk tegenover maatschappelijke organisaties, omdat
zij het algemeen belang vertegenwoordigen. De belangenorganisaties komen daarentegen
slechts op voor een deelbelang. De opvatting “wij weten wat het beste is voor de
samenleving”, die bij de bureaucratische stijl hoort, past het best bij het paternalisme.
3.2.3 Professionele stijl
De professionele-beroepsmatige stijl van beleidsuitvoering hecht veel belang aan
beroepsgerelateerde waarden en normen, zoals beroepsethiek (Terpstra & Havinga, 1999: 53-55).
Deze stijl komt voornamelijk voor in organisaties met veel hoogopgeleide werknemers. Er
bestaan meestal wettelijke regels, maar deze dienen meer als kader. Een voorbeeld zijn artsen
die beslissingen nemen over de te volgen behandeling volgens gedetailleerde protocollen.
Beslissingen worden ontleend aan de beroepsopleiding van de werknemers. Centraal staat het
bereiken van de doeleinden, en niet – zoals bij de bureaucratische stijl – de correcte
toepassing van de regels. De regels dienen daarbij als leidraad, maar als zij niet helpen bij het
bereiken van de doeleinden, dan worden de regels net zo goed ter zijde geschoven. De regels
zijn ondergeschikt aan de doeleinden van het beleid.
De beleidssector met een professionele stijl zal de waarden van de overheersende
beroepsgroep aannemen. Men kan daarom verschillen verwachten tussen beroepsgroepen,
maar er zijn belangrijke verbindende elementen. Ik zal deze gemeenschappelijke aspecten in
het vervolg van deze subparagraaf behandelen.
De deskundigheid van de uitvoerder garandeert hem een aanzienlijke autonomie. De
beleidsuitvoerder heeft – dankzij zijn deskundigheid – een grote informatievoorsprong op zijn
superieuren. Hij kan deze voorsprong gebruiken om enige mate van beleidsvrijheid voor
zichzelf te creëren. De leidinggevenden zullen deze beleidsvrijheid toestaan, omdat zij
vertrouwen hebben in de deskundigheid van de uitvoerder. Zij zullen de beleidsuitvoerders
vooral stimuleren in de ontwikkeling van die waarden en normen, en zelfregulering
stimuleren. De controle vindt dus niet plaats door middel van hiërarchie, maar door collegiale
toetsing (Terpstra & Havinga, 1999: 53-55). Een hiërarchische controle werkt niet bij professionals,
omdat zij in de relatie tot het management beschikken over een informatievoorsprong. Er is
sprake van een informatie-asymmetrie tussen de professional (agent) en het management
(principaal), in het voordeel van de agent (Hazeu, 2000: 80; Parsons, 1995: 329-333). Het toezicht is
daardoor minder verticaal van aard, en meer horizontaal van aard.