finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

edoeling van privatisering is toch juist het terugdringen van overheidsinterventies in de
marktsector?
De volledig vrije mededinging is volgens de economische theorie de meest ideale marktvorm
(In ’t Veld e.a., 1996: 18). Deze marktvorm ontstaat echter niet of nauwelijks vanuit zichzelf. De
overheid dient toezicht te houden en in te grijpen in de markt om monopolievorming en
kartelvorming te voorkomen. Kartels en monopolies verstoren namelijk de marktwerking, en
zij zorgen voor inefficiëntie. De consumenten betalen een te hoge prijs voor een product, en
het productieproces wordt niet op de meest doelmatige manier ingericht. De overheid dient
zich dus – paradoxaal genoeg – in enige mate met de markt te bemoeien om een voldoende
werking van het marktmechanisme te waarborgen.
De overheid heeft voor de regulering van deze nieuwe markten toezichthoudende instanties in
het leven geroepen. Enkele voorbeelden van deze instanties zijn: de Onafhankelijke Post – en
Telecom Autoriteit (OPTA), de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa), de Dienst
uitvoering en Toezicht energie (DTe), de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en de
Nederlandsche Bank (DNB). Deze toezichthouders hebben – over het algemeen – de vorm
van het zelfstandig bestuursorgaan (De Ru & Peters, 2000: 29). De politiek heeft voor deze vorm
gekozen om de onafhankelijkheid van de instantie ten opzichte van de sector en van het
ministerie te garanderen. De tendens naar herregulering – oftewel de instelling van een groot
aantal toezichthoudende organen – is derhalve een belangrijke impuls geweest voor het
ontstaan van nieuwe zelfstandige beleidsonderdelen. De stijl van de beleidssector bepaalt in
welke mate deze tendens zich in een beleidssector voordoet.
2.2.3 Verstatelijking
Tot slot van deze paragraaf over verzelfstandiging wil ik het verschijnsel verstatelijking
bespreken. Verstatelijking is de annexatie van organisaties uit het maatschappelijk
middenveld door de overheid. Het maatschappelijk middenveld bestaat uit organisaties die
zijn opgericht door het particulier initiatief – de burgers – en die geen winstoogmerk hebben.
Enkele voorbeelden van organisaties uit het maatschappelijk middenveld zijn:
sportverenigingen, werkgevers- en werknemersorganisaties, de ANWB, omroepverenigingen
en de Dierenbescherming Nederland. De annexatie van het maatschappelijk middenveld vindt
plaats doordat de private organisaties volledig – of althans grotendeels – worden gefinancierd
door de overheid. De taken die deze organisaties uitvoeren krijgen een publiek karakter. De
burger kan vervolgens geen onderscheid meer maken tussen de overheid en het
maatschappelijk middenveld (Van der Pol, 1997: 188-189). Het bekendste voorbeeld van
verstatelijking betreft het overleg tussen werkgevers, werknemers en de overheid over de
collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO’s).
De verstatelijking heeft ertoe geleid dat een groot aantal organisaties in de invloedssfeer van
de overheid is terechtgekomen. Deze organisaties werden feitelijk onderdeel van het
overheidsapparaat, doordat de overheid bepaalde taken naar zich toe is gaan trekken. De
organisaties die de sociale verzekeringen uitvoeren, zijn hier een voorbeeld van. Een groot
gedeelte van deze organisaties valt in de categorie die de Algemene Rekenkamer
rechtspersonen met een wettelijke taak – rwt’s – noemt (Algemene Rekenkamer, 2000a: 15).
Ik heb geprobeerd met de bespreking van de begrippen privatisering, marktregulering en
verstatelijking een duidelijker beeld te scheppen van verzelfstandiging. In de volgende
paragraaf behandel ik de vier stijlen van verzelfstandiging.