finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

In theorie hebben beleidsonderdelen die extern zijn verzelfstandigd meer discretionaire ruimte
dan beleidsonderdelen die intern verzelfstandigd zijn. In de praktijk is dit echter een vrij
eendimensionale benadering van de werkelijkheid. De mate van discretionaire ruimte voor
verzelfstandigde beleidsuitvoerende organisaties is voor een groot deel mede afhankelijk van
andere aspecten. Deze aspecten zijn de manier van bekostiging, de soort taak en de
aanwezigheid van een Raad van Toezicht (RvT) of van een Raad van Bestuur (RvB). De
vorm van verzelfstandiging is in de meeste gevallen eenvoudig te achterhalen en vormt
daardoor een goede eerste indicator voor de mate van beleidsvrijheid, en helpt de stijl van
verzelfstandiging te bepalen.
2.2.1 Privatisering
Mijn definitie van het begrip privatisering luidt als volgt: “het verminderen door de overheid
van haar deelneming aan het maatschappelijk verkeer ten gunste van het particuliere
bedrijfsleven, met inbegrip van reorganisaties binnen de overheid die daartoe een aanzet
vormen” (Hagemen & De Heer, 1988: 15). Privatisering betekent niet dat de overheidsbemoeienis
met een bepaalde (markt)sector volledig ophoudt. Ik heb in paragraaf 2.2.2 van dit hoofdstuk
aandacht voor marktregulering als een antwoord op verzelfstandiging, en privatisering in het
bijzonder.
Ik heb aan het begin van deze subparagraaf al aangegeven dat er veel discussie bestaat over
het begrip verzelfstandiging. Sommige auteurs beschouwen privatisering wel als een vorm
van verzelfstandiging en anderen niet. De meeste auteurs bezien privatisering echter als het
uiterste punt op het continuüm tussen interne – en externe verzelfstandiging. Ik beschouw
privatisering in deze scriptie ook als een vorm van verzelfstandiging. De belangrijkste reden
hiervoor is dat privatisering een belangrijke indicator is voor één van de stijlen van
verzelfstandiging (de bedrijfsmatige stijl: 17-18).
“Bij privatisering wordt de overheidstaak geheel beëindigd en de organisatie die daarmee is
belast, opgeheven. De overheid besluit dan om een bepaalde taak niet zelf meer te verrichten
en deze af te stoten” (Den Boer, 1999: 18). De overheid dient meestal wel enkele
randvoorwaarden vast te stellen om een ‘gezonde’ markt te creëren, aangezien veel
overheidsbedrijven natuurlijke monopolies zijn. Deze bemoeienis van de overheid met de
markt komt in de volgende subparagraaf aan de orde. “Privatisering duidt op een beweging
over de grens tussen de publieke en de private sector” (Van Leerdam, 1999: 15). Bij privatisering
zijn de bedrijven en de burgers zelf verantwoordelijk; de overheid beperkt zich tot het stellen
van randvoorwaarden. De taak wordt door de politiek niet meer gezien als een overheidstaak:
telefonie, post, catering voor overheidsfunctionarissen, schoonmaken van overheidsgebouwen
en stads- en streekvervoer van personen zijn enkele voorbeelden van privatisering.
2.2.2 Marktregulering
De jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw worden gekenmerkt door een tendens naar
liberalisering en privatisering bij de Nederlandse overheid (De Ru & Peters, 2002: 1, 33; Van
Leerdam, 1999: 13). “De paradox is dat liberalisering nieuwe regelgeving meebrengt” (De Ru &
Peters, 2000: 1). Privatisering en liberalisering vragen om nieuwe vormen van
overheidsbemoeienis. De taak van de overheid verandert namelijk van aandeelhouder tot
toezichthouder. De regulering na de privatisering is vaak omvangrijker en gedetailleerder dan
ten tijde van het staatsbedrijf. “Er zijn niet of nauwelijks gevallen bekend, waarin
privatisering en liberalisering hebben geleid tot het volledig opheffen van iedere vorm van
overheidsbemoeienis” (De Ru & Peters, 2000: 3). Wat is de verklaring voor deze constatering? De