finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

2 Verzelfstandiging
Ik wil nagaan welke stijlen van verzelfstandiging bij de beleidssectoren van de Rijksoverheid
bestaan. Vervolgens wil ik onderzoeken of deze stijlen binnen de institutionele context van de
beleidssectoren passen. Ik wil om te beginnen het begrip verzelfstandiging bespreken. Het
begrip verzelfstandiging is niet eenduidig. In de volgende subparagraaf behandel ik daarom de
definitie van verzelfstandiging die ik in deze scriptie gebruik. In de literatuur worden
verschillende vormen van verzelfstandiging onderscheiden. Dit onderscheid is voor dit
onderzoek van belang, omdat mijn veronderstelling is dat bepaalde stijlen een voorkeur
hebben voor een bepaalde vorm van verzelfstandiging. Ik ga daarenboven in op het begrip
privatisering. Ik behandel aan het eind van deze paragraaf twee fenomenen die bijdragen aan
het aantal verzelfstandigde organisaties van beleidssectoren. Deze fenomenen zijn – in het
verlengde van privatisering – marktregulering en verstatelijking.
2.1 Definitie
De definitie van het begrip verzelfstandiging die ik voor dit onderzoek gebruik, is: “het
verlenen van organisatorische zelfstandigheid aan onderdelen van ministeries” (Van Leerdam,
1999: 17). Verzelfstandiging is een institutionele verandering. Verzelfstandiging is geen vorm
van privatisering, maar een vorm van decentralisatie (Van Leerdam, 1999: 13, 17).
2.2 Vormen van verzelfstandiging
In de wetenschappelijke literatuur bestaat veel discussie over de breedte van het begrip
verzelfstandiging en de precieze afbakening. Sommige auteurs (Den Boer, 1999: 18 e.v.; Rosenthal,
1996: 197; Frissen, 1992: 9) beschouwen privatisering als een vorm van verzelfstandiging;
anderen (Van Thiel, 2001: 35; Van Leerdam, 1999: 17) beschouwen privatisering absoluut niet als
een vorm van verzelfstandiging. Er bestaat wel algemene consensus over de twee
hoofdvormen van verzelfstandiging: interne – en externe verzelfstandiging. De precieze
invulling van deze begrippen staat open voor debat; de meeste auteurs zien deze begrippen
niettemin als twee uitersten van een continuüm.
Interne verzelfstandiging: het organisatieonderdeel krijgt meer zelfstandigheid (autonomie)
bij de uitvoering van haar taak, maar zij blijft hiërarchisch ondergeschikt aan de minister. Het
voorbeeld van interne verzelfstandiging is het agentschap. Andere voorbeelden zijn zelfbeheer
en contractmanagement, en deconcentratie (Den Boer, 1999: 18-37; Van Leerdam, 1999: 18-24).
Externe verzelfstandiging: het organisatieonderdeel maakt geen deel meer uit van het
ministerie, en is niet meer volledig hiërarchisch ondergeschikt aan de minister. De organisatie
geniet (veel) zelfstandigheid, en krijgt meestal een eigen rechtspersoonlijkheid. Het voorbeeld
van externe verzelfstandiging is een zelfstandig bestuursorgaan (zbo) (Den Boer, 1999: 18-37; Van
Leerdam, 1999: 24-27).