Untitled

H E T
WA ARE WEZEN
VAN HET
KRIS TENDOM,
VOLGENS DE UITSPRAAKEN
V A N
JEZUS EN ZIJNE APOSTELEN,
DOOR
CORNELIUS ROGGE,
LEERAAR DER REMONSTANTEN ,
. T E B E R K . E L.
Te R O T T E R D A M ,
Bij J. M E IJ E R,
17-9 4.
«fïïONSTH-G£REF.GEMEE«TF
S0TUROAM.

INLEIDING.
W^as immer een onderwerp , voor ieder
Kristen, van welk eene Godsdienffige huishouding
, in deze eeuw gewigtig; het is dit: „ waar-
„ in eigenlijk het waare wezen van het kris-
„ tendom gelegen zij," eene eeuw, waarin
de zon der verlichting zo veele edele waarheidsvrienden
beftraalt, welke onvermoeide pogingen
aanwenden, om de leere van Jezus van
alle bijvoegzelen en toevalligheden te zuiveren
• eene eeuw, waarin ligtzinnige en vermetele
hervormers, weinig acht gevende op de
vatbaarheid en behoeften van het gros des
menschdoms, niet ichroomen, om zelfs het wezen
dier leere aantetasten; om, langs dien weg,
haar tot den willekeurigen peil hunner wijsbegeerte
te vernederen; eene eeuw, waarin
het helaas! ook geenzins ontbreekt aan zoodanigen,
die, met een welmeenenden ijver, doch
zonder verftand of oordeel, de oogmerken en
A' 2 werk-

4
INLEIDING.
werkzaamheden der beide zoorten van hervornïeren,
die hemelsbreed van eikanderen verfchillen,
onderling verwarren, en iederen aanval op het
fchadelijkst bijvoegzel, als eene regtftreekfche
ondermijning van het ganfche wezen van het
kristendom, befchouwen en uitkrijten. In welk
een moeilijken en verdrietigen toeftand moeten
deze onderfcheiden begrippen u brengen, die
met lust tot onderzoek bezield zijt, en wien
de waarheid, boven alles, dierbaar is; van de
eene zijde, toont men de ongegrondheid eu
verderflijkheid van zekere leertakken; men betuigt,
op het plegtigfte, geene de minfte bedoeling
te hebben, om het wezen van den Godsdienst
van Jezus aantetasten, en verzekert u,
dat het geen beftreeden wordt, hiertoe niet behoort.
Dan, van een anderen kant, ziet gij
die zelfde pogingen, als eene omkeering van
den gantfchen kristelijken godsdienst, met de
zwartfte kleuren , brandmerken. Gij word verlegen
; uw gezond verftand ftemt voor het eer-
fte; maar een zekere bijgelovige eerbied •
voor het laatfte; en de uitkomst is, maar al
te dikwijls, of, dat gij, wezen met toevalligheden
verwarrende, de geheele leer verwerpt;
of, van allen onderzoek der waarheid geheel
en al word afgefchrikt. Intusfchen, wordt,
meer dan eens, de vuurigfte wensch in ü verlevendigd;
dat, om eens vooral uit dien doolhof
te geraaken, het wezen van den Godsdienst
van

INLEIDING. 5
van Jezus nauwkeurig bepaald worde, ten einde
zommige ieerftukken, met een gerust en bedaard
gemoed, een vrij en, onbeneveld oog,
van alle zijden te mogen befchouwen, en dezelven,
volgens de uitfpraaken van uw hart en
verftand, aantenemen, in twijfel te trekken, te
verwerpen,'of, als uwer zorg en aandacht geheel
onwaardig, onverfchillig ter zijde te ftellen. —
Dan zó nuttig de oplosfing van dit gefchil,
ten dezen aanzien, moge wezen: niet minder
echter is dezelve, in andere opzigten, onontbeerlijk.
Kent gij eens het waare wezen van het
kristendom, dan zult gij u, met verwerping
van alle onvrugtbaar en fchadelijk bijwerk, van
alle ongodlijke en oudwijffche fabelen, alleen
met de gezonde leer, met de waarheid, die naar
de godzaligheid is, bezighouden: dan zult gij,
hier van houd ik mij verzekerd, velen uwer
mede-kristenen, die van u in Godsdienftige begrippen
verfchillen, uit een ander oogpunt befchouwen
, en, met grooter hartlijkheid, Broeders
noemen , daar gij, in veele opzigten ,
bemerkt, dat de fcheidsmuur, die u van elkandéren
fcheidt, zeer gemaklijk kan weggebroken
worden, zonder eens de grondflagen van het
gebouw, de leer van Jezus, te roeren of te
doen fchudden; dat veele gefchillen woorden,
maar geene zaaken bijvoegfelen, maar geen
wezen betreffen: dan, eindelijk, zal de Godsdienst
van Jezus allengskens dierbaarer aan uw
A 3 hart,

6 INLEIDING.
hart, onontbeerlijker voor uw genoegen, en
de vordering in kennis van denzelven eene behoefte
voor uw verftand worden; naar maate
gij, langs dezen weg, van deszelfs verhevene
fchoonheid en onbereekenbaare weldaadigheid
meer en meer overtuigd word.
Ik heb dan, in deze verhandeling getracht,
om mijne denkbeelden, wegens het ware wezen
van het kiïstendom in eene geregelde orde te
brengen; — iets, dat voor mij zeiven het uitftekendfte
nut gebaard heeft; — ten einde mijne
Landgenooten, wier zedelijke welvaart mij boven
alles dierbaar is, omtrend deze allerbelangrijkfte
zaak, eenig licht te verfchalfen.
Zekerlijk, ik heb op mijn pad verfcheiden
hinderpaalen, moeilijk ter wegruiming, aangetrolfen.
Het N. T. te lezen, als of men het
voor de eerftemaal las; bij iedere, zoogenaamde
, bewijsplaats, voor dat oogenblik te vergeten,
waartoe zij gebezigd wordt, om derzelver
eigenaartige bewijskracht, onbevooroordeeld, te
onderzoeken en te bepaalen; ja, zelfs alle godsdienftige
kundigheden, die ons, dikwijls eer
wij de gewijde fchriften kunnen lezen, reeds
ingcfcherpt worden, uit zijne gedachten te wisfchen,
om uit de eenige waare bron, als het
ware, geheel nieuwe kundigheden te fcheppen:
dat zulks een allermoeilijkfte taak is, zal niemand
ontkennen, die immer zodanig een, onderzoek
beproefd heeft, En nogthans vreesde
ik,

I N L E I D I N G . 7
ik, op eene andere wijze te werkgaande, de
waarheid nimmer te zullen vinden, nimmer
iets anders in de gewijde fchriften aantetreffen,
dan mijne eigene, reeds aangenomene,
gevoelens. Van een anderen kant, wordt zodanig
een onderzoek niet weinig verzwaard,
door de vermenging van bijzonderheden, die
fommige perfoonen, tijden en plaatzen, —met
waarheden, die alle perfoonen, tijden en
plaatzen betreffen. De leerlingen van den Heiland,
weet men, hebben geen geregeld zamenftel
van de leer hunnes meesters nagelaten. Zij
fchreeven, en lieten hem fpreken, naar aanleiding
van zaaken en omftandigheden. Zij fchreeven
en lieten hem fpreeken (konden en moesten
zij wel anders?) op die wijze, als voor
hunne hooreren en lezeren het verfraanbaarst
was. Dan, juist dit maakt het voor ons, die,
na omtrend achtien eeuwen, hunne fchriften
lezen; die van veele gebruiken en vooroordeelen
dier tijden geheel onkundig zijn, ten uiterften
bezwaarlijk, alle die, overal verfpreide,
(lukken bijeen te zamelen, van alle plaatslijke
bijzonderheden aftefcheiden, ieder derzelven op
zijne regte ftede te plaatzen, en dus een gebouw
, de leer van Jezus, optetrekken, 't. welk
voor alle eeuwen en menfchen gepast is.
Vindt dan een nadenkend lezer, bij het doorbladeren
van dit gefchrift, nu eens, iets ter onregter
plaatze; dan eens, iets gebrekkig voor-
A 4 gc-

$ INLEIDING.
gefield; of vindt hij niet, het geen hij wenschte,
en, misfchien, behoorde aantetreffen; ik
durf van zijne edelmoedigheid en regtvaardigheid
vertrouwen, dat de opgenoemde bezwaaren,
voor zoo ver hij, bij eigen ondervinding,
over derzelver gewigt, naauwkeurig weet te
oordeelen, mij, bij hem, voor veele misdagen
en gebreken , toegevendheid en verfchooning
zullen doen vinden.
EER-

EERSTE HOOFDSTUK.
BEPAALING VAN HET WAARE WEZEN
VAN HET KRISTENDOM.
A F D E E L I N G I.
Waarin bejlaat het waare wezen van het
Kristendom ?
Om aan deze vrage juist te beandwoorden,
is het volftrekt nodig, vooraf een duidelijk be-
"grip van haare beteekenis te geven. Met dit
alles vrees ik, dat, in het denken ongeöeffen-

io I. HOOFDST. BEPAALING VAN HET
dan nog kunnen de gronden, in dit gedeelte
vervat, u handleiding verfchaffen, (indien gij
op dezelven wilt voortbouwen) om voor u zeiven
een zamenftel van de leer van Jezus optemaakeu.
Dan ter zaak. Wat beteekenen de woorden;
liet wezen van het kristendom ? door kristendom
verfta ik de leer van Jezus, in hare
gantfche uitgeftrekiheid, zoo als zij door hem,
en, na zijne hemelvaart, door de Apostelen verkondigd
is geworden. Zonder iets over het gezag
der Apostelen, ter verkondiging van leerftukken,
' door Jezus niet gepredikt, te willen
bepaalen, is dit echter zeker; dat in hunne gefchriften
en predikingen veele. waarheden vervat
zijn, die alle geloof verdienen, fchoon Jezus
dezelven, (misfchien 0772 dat het zijne uure
nog niet was) voor zoo veel wij weten, geheel
niet, althans niet openlijk en uitdruklijk, geleerd
heeft. Ook waren de Apostels, toen het
plan der zending van Jezus geheel was afgeloopen,
veel beter in ftaat, om veele leeringen in
een, veel helderer, licht voorteftellen, dan voor
en aleer dit plan zijn volkomen beflag hadt. —
Geen boek derhalven, in de fchriften des N.
T., welkers echtheid algemeen erkend is, is
gewigtiger boven een ander, om te beflisfchen,
wat leer van Jezus zij; uit allen, zonder onderfcheid,
moeten wij dezelve nafpooren; onbetwistbare
kenmerken moeten over de waarde
van

WAARE WEZEN VAN HET KRISTENDOM. II
van ieder bijzonder deel van dezelve vonnisfen;
en kristendom is de leer van Jezus, met de op­
helderingen en bijvoegzelen der Apostelen.
Zie hier nu de bepaaling van het waare we­
zen van het kristendom; dit wezen beftaat in,
alle zodanige keringen, die in een onverbreek­
baar verband tot eikanderen ftaan, tot de na­
tuur der leer van Jezus geheel en onaffcheide-
lijk behooren en met het hoofddoel van zijne
zending volmaakt overeen flemmen. • Geene
dier leeringen moet weggenomen kunnen wor­
den, zonder de leer zelve te verbasteren, te
verminken of wel te vernietigen. Tegen
over het wezen ftaan toevalligheden, bijvoeg-
zels, en wat des meer zij: dezen allen zijn van
dien aart, dat, zij weggenomen zijnde, de leer
in haar geheel blijft. Ter opheldering en
ftaaving dezer bepaaling, zal ik den mensen
tot een voorbeeld kiezen. Gij erkent met mij,
als een bewezen zaak, dat de leer van Jezus
even zo wel een gewrocht van God is, als ai het
gefchapene, en, in 't bijzonder, de mensch.
Even dezelfde kentekens van de wijze hand
des makers moeten dan in bet eerfte, als in
het laatfte, uitblinken. En wat doet ons de
wijsheid des Scheppers, in al het gefchapene,
boven alles in den mensch, wel het meeste be­
wonderen ? Dit immers; dat alles, waaruit de •
mensch is zamengefteld, tot zijne natuur on-
affcheidelijk behoort. Kan men wel eeniglid,
eenig

I£ I. HOOFDST. BEPAALÏNG VAN HET
eenig vezeltje , in zijn gantsch werktuigelijk
geftel aantoonen, dat overtollig en van zijne
* i Kor. XII. natuur vreemd is * ? „ Indien de voet zeide,
15—22. j ? dewijl ik de hand niet ben, zo ben ik van
„ het ligchaam niet: is die daarom niet van het
„ ligchaam? En indien het oor zeide, dewijl
„ ik het oog niet ben, ben ik van het ligchaam
„ niet, is het daarom niet'van het ligchaam?
„ Ware het geheele ligchaam oog, waar zou
„ het gehoor zijn? Ware het geheele ligchaam
„ gehoor, waar zou de reuk zijn? Maar nu
j, heeft God de leden gezet, een iegelijk van
„ dezelve in het ligchaam, gelijk hij gewild
,, heeft. Het oog kan niet zeggen tot de
,, hand; ik heb u niet van nooden: of weder-
„ om, het hoofd tot de voeten, ik heb ü niet
„'van nooden. Ja, veeleer de leden, die ons
„ dunken de zwakften des ligchaams te zijn,
,, die zijn nodig." Hoe verwonderens-
waardig is tevens dë wederkeerige werking van
het eene lid op het andere! geen derzelven,
dat niet in een onfchendbaar verband met an­
deren ftaat; of dat weggenomen kan worden,
zonder eenige belemmering aan de werking der
f 1 Kor XII naast
bijgelegene deelen toetebrengen f. ,, Het
26. „ zij dat een lid lijdt, zo lijden alle leden me-
„ de; het zij dat een lid verheerlijkt wordt,
„ zo verblijden zich alle leden mede?"
Is , eindelijk, alles, wat den mensch uitmaakt,
niet volkomen gefchikt, om het doel, waartoe
God

WAARE WEZEN VAN HET KRISTENDOM. 13
God hem dus gefchapen heeft, te bereiken?
Alles, en zijn zedelijk, en zijn werktuiglijk zamenftel,
werkt hiertoe mede. Alle de werkingen
van zijn geest en van zijn ligchaam lopen
in dit eene punt zamen; het einde naamlijk,
waartoe God hem gefchikt heeft. • Wilt gij
dan nu, een duidelijk denkbeeld verkrijgen van
het wezen eener zaak, van alle bijvoegzelen
gezuiverd; en dus ook van het vezen van het
kristendom: verbeeld u dan flegts een mensch,
zo als hij komt uit de hand zijnes Scheppers.
Alles wat gij ziet in hem, behoort tot zijn wezen;
dit alles is volftrekt noodzaaklijk, opdat
hij zodaanig een fchepzel zij, als hij in het
rijk van Gods fchepzelen zijn moet; beroof
hem van eenig deel, hand, voet of oog, en gij
hebt een verminkt, — geen regtfchapen mensch
meer; voeg, in uwe verbeelding, kleur, grootheid
of kleeding bij dit beeld; gij verandert
echter niets in zijn wezen. Hij blijft hetzelfde,
een mensch, of gij hem blank of zwart,
naakt of gekleed,, groot of klein, u voorftelt.
Al dit laatfte behoort dan tot de toevalligheden,
die tot zijn wezen, noch toe- noch afdoen.
Even zodanig een denkbeeld moet
gij u van het wezen van het kristendom vormen;
alle deszelfs deelen moeten even eens op
eikanderen werken, even eens tot deszelfs natuur
behooren, even eens zamenftemmen, om
deszelfs groot doel te helpen bereiken.
Wilt

14 I. HOOFDST. BEPAALING VAN HET
Wilt gij een overtuigend bewijs, dat dit zo
zijn moet, herinner u dan flegts, dat de kris -
telijke openbaring zo wel een werk van God is,
als de mensch: herinner u flegts , dat .geen kunftenaar
in zijn vak vermaard, immer iets voortbrengt,
of het draagt zodanige merkteekenen
van zijne meesterlijke hand, dat ieder kunftkenner,
dikwijls zonder naamteekening gezien te
hebben, kan bepaalen, wie de maaker van het
werk zij. Even eens voeren alle'de gewrochten
van Gods hand de duidelijkfle en verbaazendfte
blijken van zijne, alle menschlijke kunst
en wetenfchap overtreffende, wijsheid. — God
zag eens al wat hij gemaakt hadt, en het was
zeer goed.
A F D E E L I N G II.
De natuur en het oogmerk der leer van Jezus.
Niets blijft er derhalven thans overig, ter
verkrijging van een volledig denkbeeld van het
wezen van het kristendom, dan deszelfs natuur
en hoofdbedoeling juist te kennen. Gemaklijk
begrijpt gij , vriend der waarheid, dat , van
deze kennis verfteken, al het bijgebragte weinig
voldoen zou, om de voorgeftelde vrage te
beandwoorden. Dan, om u geenzins , ten voordeele
der leer van Jezus voor in te nemen, zullen
wij vooraf onderzoeken, welke de natuur
en

WAARE WEZEN VAN HET KRISTENDOM. 15
en het oogmerk eener Godlijke en, voor alle
menfchen, van alle tijden en landen, gefchikte
openbaaring zijn moeten. Dat de leer
van Jezus zodanig eene openbaring vervat, onderftelien
wij thans, als erkend en aangenomen.
Vervolgens zullen wij zien, of het
geen Jefus en zijne Apostelen, wegens de natuur
en het hoofdoogmerk hunner leer, voordragen,
hiermede overeenftemme.
§• 1.
De natuur en het oogmerk eener Godlijke en
algemeene openbaaring.
De natuur en het oogmerk eener zodanige
openbaring moeten beiden hiertoe ftrekken, om
den mensch waarlijk gelukkig te maken en in
zedelijke volkomenheid geftadig te doen toenemen.
Alles, wat zij vervat en beoogt, moet
hierin, als in een punt, zamen loopen. Alles,
wat hiermede geen gemeenfchap heeft, behoort
noch tot haar natuur, noch tot haar groot doel.
Laten wij hier weder, op denzelfden grondflag,
als bij de voorgaande bepaalingen, bouwen. —
Hoe weinig gij ook in de kennis van de natuur
en het zamenftel van Gods fchepzelen
moogt ervaren zijn, zo veel zult gij toch, bij
eigen onderzoek, of, op verzekering van des
kundigen, gelooven, dat het groote doel van
den

16 I. HOOFDST. BEPAALING VAN HET
den Alwijzen, in het gantfche rijk zijner fchepping,
zij; geluk en vreugde te verfpreiden, en
ieder fchepzel de hoogstmooglijke volmaaktheid,
waar voor het vatbaar is, te fchenken.
Daarom bewonderen wij, te regt, wanneer wij
met de noodige hulpmiddelen ter befchouwing
gewapend zijn, zelfs in de kleinfte, en, voor
het bloote oog bijna onzigtbare, infecten, de
orde, de gepastheid, de volkomenheid van alle
hunne deelen. Geen gevoelig wezen, of het
bezit alles, wat het behoeft, om de aangewezen
plaats, in den rang van Gods fchepzelen,
te bekleeden, • alles, wat het behoeft, om
in zijn kring, al dat geluk en genoegen te genieten
, voor welke het vatbaar is; over allen
is Gods vaderzorg in gelijke maate uitgebreid.
* Matth. vi. Zegt Jefus niet *? „ Aanziet de vogelen des
2 Ó
' „ hemels; zij zaaijen niet, zij maaijen niet,
„ noch verzamelen in de fchuuren, en uwe he-
„ melfche Vader voedt nogthans dezelve." —
,, Zelfs geen muschje kan, zonder zijn wil,
,, op de aarde vallen." Maar nu, zou de mensch,
het pronkftuk van Gods handen, de Heer der
fchepping, die flegts een weinig minder dan de
Engelen gemaakt, met eer en heerlijkheid bekroond,
en tot heerfcher over Gods werken
gefleld is, minder een voorwerp van zorg voor
de opperfte liefde wezen? zou God hem mede
niet tot het genot van dat geluk en tot dien trap
van volkomenheid, waarvoor hij vatbaar is, beftemd

WAARE WEZEN VAN HÉT KRISTENÜOM. if
fteaad hebben; en hem niet tevens alle aanleg
ding verfchaffen, om zijne beftemming te bereiken?
Ja gewisfelijk, ook de mensen moet
nog eens dat genoegen - fmaken, en die volkomenheid
erlangen, waartoe zijne gantfche natuur
is aangelegd. Hoe veel te.meer nog
worden wij genoopt, om zulks te vermoeden,
daar de mensch, even juist daardoor, dér Godheid
gelijkvormiger wordt, naar maate hij gefchikter
is, om waar geluk te genieten, en ia
zedelijke volkomenheid toetenemen. 's Menfchen
geluk beftaat toch geenzins in de voldoening
zijner zinlijke driften; dit is een dierlijk
geluk; maar in de bewustheid van het bezitj
en de vrijheid der uitoefening en te werkftel-
ling van dffuitfïekendfte vermogens. Zijne
volmaaktheid is niet alleen gelegen in de gepastheid.'én
geregelde werking van alle de deelen*
afijnes werktuiglijken geflels, maar ook, en
wel inzonderheid ^ in eène juiste zamenftemming
tot een zelfde doel, een net evenwigt, en zodanig
een gebruik van zijne natuurlijke vermogens
en ingefchapene neigingen, als met betoogmerk
van den Schepper overeenftemt. En
wat is Gods gelukzaligheid, voor zoo veel wij f
kortzigtige fchepzels , van dezelve iets kunnen
weten; dan de bewustheid van de aanbid^
delijkfte volmaaktheden te bezitten, en het on*
bepaald vermogen en de onafhanglijke vrijheid,
Van dezelve te kunnen bezigen? wat is zijne
B foi-

i3 I. HOOFDST. BEPAALING VAN HET
volmaaktheid, dan de vereeniging van de zui­
verde zedelijke goedheid en eene onbegrensde
magt, met de hoogfte wijsheid en de uitge-
breidfte weldadigheid? Nog eens dan,
men kan van Gods volmaakte liefde tot alle zijne
fchepzelen, van zijne zucht , om ieder derzel-
ven aan zijne beftemming te doen beandwoor-
den, niet anders vooronderftellen, dan dat hij
ook den' mensch alle genoegzame aanleidingen,
om tot het doel zijner fchepping te geraaken,
zal verfchaffen. Maar behoeft hij dan juist
eene openbaaring, om dit doel te bereiken?
Voorzeker. Men verfta dit echter niet,
in dien zin, als of er buiten dezelve, geen
waar genoegen , geene regte deugd mogelijk
ware; dit misverftand zou ons 'misfchien ver­
leiden , en tot een zeer liefdeloos oordeel over
het grootfle deel van het menschdom, welk
van eene Godlijke openbaring verfleken is; en
tot eene vermeetele beflisfching, als of de God­
heid verplicht ware, zich aan alle menfchen te
openbaaren, en dus het grootfte deel derzelven
verongelijkt hadde. Om hierin de veiligfte mid­
delweg te houden, kunnen wij dit, ten zeke­
ren regel, aannemen, dat, bij ieder genot van
waar genoegen , bij iedere beoeffening eener
deugd, onze vatbaarheid voor beiden toeneemt,
en gevolglijk, dat zij, die, naar onze meening,
het minfte zedelijk geluk fmaken, ook de min-
fte vatbaarheid voor zedelijk geluk bezitten. Zij
kun-

WAARE WEZEN VAN HET KRISTEN DOM. f j|
Kunnen dan ook gelukkig zijn, maar ieder in
zijn kring. Niet te min blijft het zeker,
dat de mensch, om den hoogstmogelijken trap
Van vatbaarheid voor geluk en Volmaaktheid te
beklimmen , eene Godlijke openbaring nodig
heeft. Immers, dit onderfcheidt den mensch vart
het redenloos gedierte, dat hij, veel trager,
dan hetzelve, de hoogst-nodige kundigheden er­
langt, om zijn beftaan op deze aarde te doen
voortduuren, zich voor onheilen te bewaaren,
en zich voor vijanden te befchermen; dat hij
die kundigheden, niet door zekere natuurdrift^
maar, langs den langen en moeilijken weg van
onderwijs, ondervinding en nadenken, verkrijgt;
en eindelijk, dat hij geenzins gefchikt is, gelijk'
het vee, om op de eens bereikte, hoogte, tot
het einde van zijn leven, te blijven ffilftaan;
maar, om in dat geene, waarop hij zich dan
ook toelegt, geftadig te vorderen. Geene
kunst of wetënfchap is er nog, waarvan de
grenzen, die de mensch niet kan overftappen,
bepaald zijn, geen trap van vordering s
boven welken het voor den mensch onmoge­
lijk is, een hoogeren te beklimmen. Hier
üit volgt dan, dat hij, wiï hij flegts den laag-
ften trap van vordering bereiken 4 reeds eene >
Opvoeding van menfchen behoeft; en zöu hij
dan, om den hoogften top te beklimmen, niet
eene Godlijke opvoeding, eene openbaa­
ring behoeven ? Neem nu dit alles eens bij
B * el-

üo I. HOOFDST. BEPAALING VAN HET
eikanderen; van de eene zijde, Gods onveranderlijke
gezindheid, om den mensch te helpen,
in het bereiken der oogmerken zijner fchepping;
van een .anderen kant, 's menfchen behoeften
van. zodanig eene aanleiding en onderfteuning:
overtuigt,dit u niet, dat, wanneer eene openbaaring
van God, „ den Vader der lichten,
de bron , van alle volmakende zegeningen,"
komt,, die de bekendmaaking van eenige beveelen
aan, en van eenige fchikkingen omtrent het
menschdom , van alle tijden en landen, behelst;
dat deze openbaaring, in haare natuur
en hoofdbedoeling , moet (trekken, om den
mensch gelukkiger en deugdzaamer te maaken ?
. .' , 2. •
De natuur en het hoofdoogmerk der kristelijke
openbaaring.
Maar nu, is dit ook de natuur en het hoofdoogmerk
van den Godsdienst van Jezus? Verheug
u, mijn broeder, over uw geluk, van
kristen te heeten. Ja, dit is de natuur en
het hoofdoogmerk van het kristendom.
Laaten wij nu eerst hooren, wat J. en zijne
Apostels zeiven, wegens de natuur en het doel
hunner leer en zending getuigen. Het volgende
van dit gefchrift moet u doen zien , of zij
hierin aan hunne beloften hebben beandwoord
en de waarheid gefprooken.
De

WAARE WEZEN VAN HET KRISTENDOM. 21
De Natuur der leer van Jezus.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. XI. 2S—30. „ Komt herwaarts
tot mij, gij allen die vermoeid, en belast
zijt, en ik zal u rust geven, neemt mijn jok
op u en leert van mij, * dat ik zachtmoedig * Beter, om
ben en nedrig van hart, en gij zult rust vin- da{
>
den voor uw ziel, want mijn jok is zacht, en
mijn last is licht."
JOHANNES Evang. IV. 13. env. „ Zo wie
gedronken zal hebben van het water, dat ik
hem geven zal, dien zal in eeuwigheid niet dorften;
maar dit water, zal in hem worden
eene fontein van water, fpringendc tot in het
eeuwige leven."
'De Apostels.
P A u L u s. f Een om-
fchrijving van
D E L E E R V A N
Br. aan de Rom. VIII. 2. f „ De wet des gees- J E
"
tes des levens in Kristus Jezus heeft mij vrij ge- ** be gezindmaakt
van de wet der zonde en des doods." keden, die de
6
- h d
- ** 55 Het bedenken des ^rweTtfwer-
Geestes is het leven en de vrede." ken genoegen
:
XIV
- * '«mnhmng. \ n
f£L* en
rijk van God is met fpijs en drank, maar § y*n de leer
regtvaardigheid vrede en blijdfchap door den l at
L '^ z
" s
-
„ ... • _ „ 1
§ Deiivd en
Heiligen Geest." geest lijk ge-
B 3 Eer- luk
' '

«2 I. HOOFDST. BEPAALING VAN HET
Eerfle Br. aan de Kor. I, 30. 1. d. — -
„ Kristus Jezus, die öns geworden is wijsheid
van God, regtvaardigheid, heiligmaking en ver-
losfing."
Br. aan de Eph. IV. 20—24. •>•> Doch gij hebt
* Maar indien Kristus alzo niet geleerd, * indien gij maar
foord "'"heft', ^ m
ê e
^°ort tobt en door hem geleerd zijt. (Ge-
dan zijt gij lijk de waarheid in Jezus is) te weten dat gij
fifvif^fom
Z O n d a f l e
e t l
S§
t aangaande de vorige wande-
geleerd. ling) den ouden mensch die verdorven wordt,
t eigens de door de begeerlijkheid der verleiding, en dat
vorige wande- .. ' ,
liug. §U zoudt vernieuwd worden in den Geest uwes
gemoed?. En den nieuweja mensch aandoen,
die naar God gefchapen is, in waare regtvaar­
digheid en heiligheid."
P E T R U S.
Tweede Br. I. 3, 4. —— Zijne Godlijke
kracht heeft ons alles gefchonken, wat tot het
leven en de godzaligheid behoort , door de
s
* De kennis ** kennis des geenen, die ons geroepen heeft,
van Jezus'.**
t o t h e e r l
k n e i d e n
'j
deugd, door welken (God
en Kristus) ons de grootfte en dierbare belof­
ten zijn gefchonken, op dat gij door dezelven,
ff Evenveel- ff der Godlijke natuur deelachtig zoudt worden,
n a
%Hd% ze°dêd
a t g i j o n t v , o d e n
'
1 h e t
zij' verderf, dat in de
lijke volko- waereld is, door de begeerlijkheid."
menhcid. Men zie verder Rom. I. 16. VIII. 1. XII. 1.
1 Kor. VIII. 19. Gal. V. 6. VI. 15,16. Eph.
V. 9. 2 Tim. II. 19. Tit. II. 11,12,15. e. d.)
Het

WAARE WEZfiN VAN HET KRISTENDOM. 23
Het hoofdoogmerk van de komst en leer
van Jezus.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. V. 17. „ Meent niet dat
H e t
ik gekomen ben, om * de wet en de Prophe- * zetoiij.
ten te ontbinden ik ben niet gekomen om die meen^ve'pfïg.
te ontbinden, maar f te vervullen." tendèvan den
LUCAS Evang. IX. 56. „ De Zoon des men- ?"f'*«
c , Godsdienst te
lenen is niet gekomen, om der menfehen ziel vernietigen.
te verderven, maar om te behouden." t Aanvullen,
JOANNES III. 16. „ Zo lief heeft God
de waereld gehad, dat hij zijn eeniggebooren
Zoon heeft gezonden, op dat ieder, die in hem
gelooft, niet verderve maar het eeuwige leven
hebbe."
(Zie Matth. XVIII. n. Luc. IV. 17, 18, 21.
Joan. XII. 47.)
Be Apostels.
P E T R U S .
y o l m a a k t n
^
LUCAS Hand.IU.z6. „God, opgewekt hebbende
zijn kind Jezus, heeft denzelven eerst
tot u gezonden, op dat hij u lieden ** zegenen ** Gelukkig
zoude, daarin, dat hij een iegelijk (van u) af- maaien.
keere van uwe boosheden."
E 4 PAU-

»4 I» HOOJDST. BEPAALING VAN HET
B A u L u s.
Eerjle Br. aan de Thesf. V. 9. „ God heeft
pns niet gefield tot toorn, maar tot verkrijging
der zaligheid door onzen Heer Jezus Kristus."•
Eer He Br. aan Tim. I. 15. „ Dit is een getrouw
woord, en aller aanneming waardig, dat
Jezus Kristus in de waereld gekomen is om zondaars
zalig te maken."
— ]j, ^ 5 j (God) wil, dat
fDci-kervat! alle menfchen zalig worden, en tot kennisfe *
yezus. (i gj. waürheid komen."
J O A N N E S,
Eerjle Br. III. 8. 1. d. „ Hiertoe is de Zoon
t De 9011de van God geopenbaard, op dat hij f de werken
wegnemen ^ gs duivels verbreken zoude."
ver gek j'S, 5.
IV. o. „ Hierin is de liefde, van
God tegen ons geopenbaart, dat God zijn eenigr
gebooren Zoon heeft gezonden in de waereld,
** Gelukkig op dat wij zouden ** leven door hem."
leven. ( Zie R m L Xxy
L ^
Weinig zal ik bij deze plaatzen behoeven te
voegen: zij zijn alle duidelijk, en voor het geringst
verfland bevatlijk.' Eenflemmig komen
zij alle hierop neer, dat de natuur en het groot
oogmerk van den Godsdienst van Jezus alleen
hierin beflaan, alleen hierop uitloopen,;
den

WAARE WEZEN VAN HET KRISTENDOM. 25
den mensch zalig te maken, het eeuwig leven
te fchenken, zijn vrede en genoegen, te bevorderen,
hem tot een gelijkvormigheid met den
Allerheiligften opteleiden. En dus met andere
woorden, hem zedelijk gelukkig te maken, en
in zedelijke volkomenheid onafgebroken te doen
toenemen»
A F D E E L I N G III.
Bepaaling van de kenmerken dier leeringen,
welken tot het wezen van het Kristendom
behoor en.
Thans weten wij, waarin het wezen eener
Godlijke, en, voor alle menfchen gefchikte,
openbaaring beftaan moet: Jezus en zijne Apostels
verklaaren hunne leer als zodanig, en verzekeren,
dat juist hierin haar wezen is gelegen.
Zullen wij, niet alleen van de waarheid
dier verzekering overtuigd worden, maar ook —
en dit is voor ons het gewigtigst het wezen
van hun Godsdienst volkomen leeren kennen,
dan moeten wij dien Godsdienst zei ven
nauwkeurig onderzoeken.
Intusfchen, wordt zodanig een onderzoek niet
•weinig verzwaard, wanneer wij de gewijde
fchriften doorlezende, zo veel in dezelven aantreffen
, welk tot het wezen der leer van Jezus
volftrekt niet behoort, en dat die waarheden,
B 5 wek

aó I. HOOEDST. BEPAALING VAN HET
welken hetzelve aangaan, met vele toevalligheden
vermengd zijn. Sla het N. T. open; gij
vind leerftukken , gefchiedenisfen, wonderen,
raadgevingen en Goddelijke bevelen, onder elkanderen.
En hoe kunt gij iets anders in gefchiedverhaalen
en gelegenheidsbrieven verwachten?
behalven dat nog, vind gij veel, dat niet
ons, maar alleen de menfchen van die eeuw betreft
, en op hunne denkwijze, hunne vooroordeelen
en bijzondere plaatslijke omltandigheden
gegrond is. Hoe veele ongerijmde leeringen,
gefchillen en verwarringen heeft het niet onderfcheiden
van dit plaatslijke van het algemeene;
dit toevallige van het wezenlijke; de leerwijze
van de geloofsleer zelve, in de kristenheid
gebaard? Zonder een zekeren en getrouwen
gids, zullen wij, bij zoo veele kronkel-
en bijpaden, nimmer den regten weg vinden.
En dien gids ontmoeten wij in onze be»
paaling van het wezen van den kristelijken
Godsdienst, dezelve leert ons de onbedrieglijkfle
kenmerken, waardoor wij alles, wat tot het
wezen gebragt moet worden, kunnen onderfcheiden
en van het toevallige afzonderen.
De leeringen van Jezus en van zijne Apostelen
zijn dan, of geloofs-, of zedeleeringen. —
Zekerlijk, men kan en moet de wonderen en
wonderbaare lotgevallen van den Heilland, zo
wel na als voor zijn dood, als geloofswaarheden
befchouwen; maar zij zijn eigenlijk de gron- .
den,

WAARE WEZEN VAN HET KRISTENDOM. 2?
den, waarop de Godlijkheid der zending en
leer van Jezus rust, de bewijzen voor de zekerheid
zijner beloften en, in zekere opzigten,
de gefchiedenis der openbaaring; dan leeringen
zeiven zijn zij niet. Daar wij ons voorgefteld
hebben, alleen het wezen der leer van
Jezus natefpooren, en niet hare Godlijkheid te
bewijzen, kunnen zij geenzins in ons plan treden.
Herinneren wij ons hier nu'de be-
paaling van het wezen van het kristendom, en
tevens alles, wat wij wegens de natuur en het
groot oogmerk der leer van Jezus zoo even ter
nedergefteld hebben. Volgens die bepaalingen
dan moeten wij de kenmerken der geloofs- en
zedeleer opmaken, zullen dezen zodanig zijn,
dat zij het wezen van het kristendom uitleveren.
Zeer natuurlijk bepaalen zich deze kenmerken
eerst tot de wijze van voordragt, en daar
na tot den inhoud.
Zeer veel ligt ons aan de wijze van voordragt
gelegen. Hieruit moeten wij gedeeltelijk opmaken,
of eene zekere kering wel voor ons
gefchikt zij, en tot het wezen van het kristendom
behoore. De kenmerken die zulks beflisfchen,
moeten op onze bepaaling gegrond zijn. —
Eene openbaaring dan, voor alle menfchen gefchikt,
moet vooreerst, duidelijk en verftaanbaar
fpreken, in haare wezenlijke leeringen; en
Wel zoo, dat ongeoelfenden en onkundigen haar
kun-

s8 I. HOOFDST. BEI'AALING VAN HET
kunnen begrijpen. Wij beöogen hier bepaald
de voordragt, en geenzins den inhoud der leering;
de bevatlijkfte waarheid kan in zodanige
duistere bewoordingen omkleed worden , dat
het fchranderst vernuft moeite heeft, om iets
van dezelve te verdaan. Daar tegen is het
mogelijk, waarheden, die boven het gemeene
begrip gaan, in zulke klaare uitdrukkingen voorteftellen,
dat ieder ongeöeffende, flegts eene
geringe maate van gezond verdand bezittende,
althans zoo veel van dezelven begrijpt, als hij
tot zijn troost, zijne opbeuring en aanfpooring
behoeft. Dat God een geest is, wordt ons in
de duidelijkfte voordragt geleerd: maar hoe veelen
hebben een klaar denkbeeld, wat een geest
zij? Hoe veelen kunnen zich God als zodanig
voordellen? Zeer weinigen. Nogthans gelooven
wij deeze waarheid, die zoo veele andere
Godlijke eigenfchappen influit, en zij is
de grondflag van een eerdienst, welke alleen
den Schepper van hemel en aarde waardig is. —
Na deze verklaaring, wegens de natuur der duidelijkheid,
die wij, ten aanzien der voordragt,
vorderen, behoef ik niets meer hier bij te voegen,
om haare noodzaaklijkheid te betoogen.
Niemand toch zal betwisten, dat de opperde
wijsheid, tot den mensch fprekende, om hem
de gewigtigde zaken te leeren kennen, ook zodanige
taal zal bezigen, als hij kan verdaan.
Zonder duidelijkheid in de voordragt der lee*-
rin»

WAARE WEZEN VAN HET KRISTENDOM. 29
ringen, kan er noch verftandig geloof, noch
waare gehoorzaamheid plaats hebben.
Een Godlijk afgezant moet ook bejlisfchend
fpreeken. Dit voegt juist aan zijn karacter.
Niets twijfelachtigs, niets onzekers moet men
in zijne voordragt eener wezenlijke leering aantreffen.
Zijne voordragt moet den hoorer of
lezer in ftaat ftellen, om te befluiten, dat het
geen hij bevestigt, geloofd het geen hij
beveelt, betracht moet worden. Betoogt hij,
dan geeft hij dikwijls plaats aan bedenkingen,'
tegenwerpingen en vitterijen; en de uitkomst
is meestal onzekerheid en twijfeling. En wat
behoeft hij betoog? Zijne leer is de uitfpraak
van God zeiven — de uitfpraak der volmaaktde
wijsheid. Ieder fchepzel moet zich aan de
uitfpraak van God onbepaald onderwerpen: ieder
mensch, van gezond verfland, moet het
Gode waardige dier uitfpraak, ook zonder betoog,
kunnen ontdekken. Wanneer derhalvcn
een Godlijk afgezant zegt: „ dit is waarheid,
„ die dit gelooft, zal zalig worden; doet dit,
„ en gij zult leven;" is het geen hij- verkondigt
, ten aanzien der voordragt, tot het wezen
zijner leer volflrekt behoorende: het is iets, tot
welkers openbaaring hij van God is gezonden,
Eindelijk; het kenmerk eener wezenlijke leering
is eenflemmigheid in de voordragt. Het
N. T. ziet gij, is door meer,, dan een leerling
van Jezus, befchreven; maar alle de fchrijvers
heb-

30 I. HOOFDST. BEPAALING VAN HET
hebben toch zijne leer zuiver en onvervalscht
van hem ontvangen: niemand hunner heeft zich
kunnen vergisfen in dat geen, wat leer van Jezus
is'. Wat meer is, zij zijn door hem Verordend,
om zijne leer aan de nakomelingfchap
overteleveren. Hoe zeer dan ook ieder hunner
in ftijl, uitdrukking en betoogwijze van den
anderen verfchille; ftrijdigheid in de voordragt
eener wezenlijke leering van den Godsdienst
van Jezus kan tusfchen hen geen plaats hebben.
Vindt men echter dezelve, dan behoort
de betwiste zaak geenzins tot het wezen vart
het kristendom, maar tot bijvoegzelen, omtrent
welken zij oordeelden, vrijlijk te mogen gevoelen,
wat zij best keurden. Dan, in dit ftuk
kunnen wij niet genoeg alle mogelijke behoedzaamheid
en hefcheidenheid aanprijzen: u niet
genoeg vermaanen, om bij iedere ftrijdigheid,
die gij meent te vinden, liever te twijfelen, uw'
oordeel optefchorten en de betwiste zaak naauwkeurig
en onzijdig te onderzoeken; dan dezelve
terftond op de lijst der bijvoegzelen te zetten.
'• Schoon dan iedere wezenlijke leering
Van het kristendom juist niet, door iederefl
fchrijver Van het N. T. behoeft bevestigd te
worden, dit is nogthans een volftrekt vereischte
van dezelve, dat allen, ondanks het onderfcheid
van fchrijfftijl, in hunne verklaaringert
wegens dezelve zaaklijk oVereenftemmen.
De kenmerken, die den inhoud eener wezen-
lij-

WAARE WEZEN VAN HET KRISTENDOM. 3!
ïijke leering van het kristendom betreffen, zijn
mede even zeer op onze bovengemaakte bepaalingen
gegrond. Zal het kristendom voor
alle menfchen van alle tijden en plaatfen gefchikt
zijn; dan is het eerjle kenmerk eener leering,
wat den inhoud aanga, Algemeenheid. De
waarheid, of het bevel, dat zij vervat, moet
op alle tijden en landen, en voor alle menfchen,
van wat taal of volk, toepasfelijk zijn.
Het tegendeel hiervan is iedere waarheid, ieder
voorfchrift, dat maar, voor zekere tijden, en
onder zekere bijkomende omftandigheden, nuttig
is. Dus kan het gebod van de onthouding
van het verflikte en afgoden offer, fchoon Apostolisch
en op gezag van den H. Geest gegeven,
ons geenzins betreffen; dewijl het alleen iïrekte,
op dat de Heidenen de Jooden, van dien
tijd, door eene te groote vrijheid van zeden,
niet zouden ergeren.
Beflaat het wezen van het kristendom in zodanige
leeringen, die onaffcheidelijk met eikanderen
verbonden zijn, en op eikanderen werken,
dan moeten de geloofs- en zedeleer, ten
naauwflen, aan eikanderen verknogt zijn, en
een regtflreekfchen wederkeerigen invloed op
eikanderen hebben. Dien famenhang flel ik tot
het tweede kenmerk der leeringen, die tot het
wezen behooren. Alle gelooofswaarheden moeten
derhalven, als een keten, aan eikanderen
hangen, en uit eikanderen voortvloeijen: 'zo
ook

$a L HOOFDST; BEPAALING VAN HET
ook onderling de voorfchriften: en beiden moe-s
ten met eikanderen zo naauw verbonden zijn,
dat zij flegts een groot geheel uitmaaken. De
eerflen moeten dan ten grondflage verftrekken,
waarop: de laatften gebouwd worden; en tot beginzelen,
waaruit dezen voorrvloeijen. Eene
geloofswaarheid 4 geen regtftreekfcben invloed op
de betrachting hebbende, zou alleen een voorwerp
van ijdele nieuwsgierigheid, van onvruchtbare
• befpiegelingen, en haare openbaaring der
opperfte wijsheid onwaardig zijn. —^- Zal de
voorflelling, dat .God, met zijn wezen, overal
tegenwoordig is, wel de deugd krachtdadiger
bevorderen, dan het denkbeeld van Gods nabijheid
, alleen ten aanzien zijner kennis, magt,
wijsheid en liefde? Een zedelijk voorfchrift,
door geene geloofswaarheid aangedrongen
, noch op dezelve gegrond, , wordt een
willekeurig bevel. Zodanig zou voor ons, die
andere gewesten bewoonen, onder andere omftandigheden
leeven, dan de eerfle belijders van
het kristendom, het gebod zijn, om ons van
het verflikte te onthouden. Die redelijke en
verftandige wezens wetten voorfchrijft, moet
ook gronden verfchaffen, waarop zij hunne gehoorzaamheid
kunnen bouwen.
Zeer natuurlijk vloeit hieruit voort, en is met
het gezegde onaffcheidelijk verbonden de overeen/lemming
van ieder deel der leer met het geheel.
Dit zou men als een derde kenmerk kuni
' hen

WAAR.E WEZEN VAN HET KRISTENDOM* gj
ïien befchouwen. Vertoont ons het geheele za-
menftel God, als de volmaak tfte liefde, darl
kan geen bijzonder Ieerftuk van hetzelve ons
eene wreede en wraakgierige Godheid prediken.
Zodanig eene ftrijdigheid zou allen wederkeert
gen invloed der leeringen op eikanderen ver-'
ftooren, en de banden, waarmede zij zamen
verknocht zijn, verbreeken. Zodanig eene ftrij­
digheid zou ons verwarren en onzeker maken,
wat te gelooven J wat te gehoorzamen. Zoda­
nig eene ftrijdigheid zou ons in twijfel bren­
gen , of de leer van Jezus van de hoogfte wijs­
heid wel afkomftig zij. Bevat dan de leer
Van Jezus eene Goddelijke en, voor alle men-
fchen, gefchikte openbaaring, alle welkers dee-
Icn met eikanderen onaffcheidelijk aan een han­
gen ; dan mogen wij alle leeringen, die met het
geheel lijnregt en duidelijk ftrijden, op de lijst
der wezenlijke vrijlijk doorhalen, en in den rang
der bijvoegzelen plaatzen. Intusfchen behoort
men, ook hier, zeer naauwkeurig en opmerk­
zaam te letten, om geene valfche met eene
waare ftrijdigheid te verwarren, en niets te ver­
werpen , als de leer van Jezus tegenfprekende
dan na het bedachtzaamst en onzijdigst onder­
zoek.
Moeten alle de leeringen van het kristendom
ftrekken, om deszelfs natuur en hoofdoogmerk
te bevorderen, en beftaan die natuur en dat
hoofdoogmerk, in dert mensch tot waar geluk
•C en

34 !• HOOFDST. BEPAALING VAN HET
en zedelijke volkomenheid opteleiden , dan
ftellen wij tot een vierde kenmeik van iedere
leering, die tot het wezen van het kristendom
behoort: dat zij eigenaartig en rechtftreeks gefckikt
is, om onze rust en den vrede onzer ziele,
hier op aarde te verzekeren; ons in alle
lotsverwisfelingen een Jloorloos genoegen te fchenken,
en ons voor het genot van het verhevenst
zedelijk geluk vatbaar te maken: en tevens ons
opteleiden en aantefpooren tot zulk een gebruik
onzer natuurlijke krachten en vermogem, driften
en neigingen, als dezelven meer en meer kan
verbeteren, veredelen volmaaktn en aan het oogmerk,
waarmede God ons dezelven gefchonken
heeft-, doen beandwoorden. • Dit toch is het
begrip van ware menschlijke deugd, waardoor
wij juist zodanig eene volkomenheid verkrijgen,
hoedanig alle de gewrochten van den opperden
maaker kenmerkt. En zodanig eene
volkomenheid moeten die leeringen dan ook bedoelen.
Zie daar, vriend der waarheid! de kenmerken,
die iedere leering, tot het waare wezen van het
kristendom behoorende, moeten onderfcheiden —
kenmerken, die allen op onze bepaaling van dat
wezen gegrond zijn duidelijkheid, be­
paaldheid of Heiligheid, en overeenftemming in
de voordragt algemeenheid, zamenhang en
gefchiktheid ter bevordering van waar geluk en
echte deugd in den inhoud iedere kering
die

• WAARE WEZEN VAN HET KRISTENDOM. g5
die dezelve allen draagt, is ontwijfelbaar eem
wezenlijke leering van het. kristendom. Maar
nu, die een of meer van dezelve mist, of fchijnt
te misfchen? Hierover behoef ik mij, volgens
mijn plan niet te verklaaren. Alleen
kan ik u niet genoeg aanprijzen, wanneer gij
eene leering aantreft, die wel eenigen, echter
niet alle kenmerken van wezenlijkheid voert,
om alle mogelijke pogingen aantewenden, om
het ontbreekend kenmerk zorgvuldig natevorfchen;
dewijl alle de gezegde kenmerken, niet
altijd, ons van zeiven en terftond in het oog
vallen.
C a TWEE-

TWEEDE HOOFDSTUK.
DE GELOOFSLEER.
Vruchtloze moeite zoudt gij, mijn vriend!
aanwenden, indien gij in dit gefchrift, of een
volledig zamenfrel van Godgeleerdheid en zedekunde,
of eene volkomen opgave van alles,
wat Jezus of zijne Apostels geleerd hebben,
poogde te vinden. Zelfs niet alles, wat een,
in den Godsdienst wel onderwezen, kristen behoort
te weten, zult gij hier aantreffen. Immers
dit alles hebt gij in het voorgaande gezien,
is het waare wezen van het kristendom
niet. Ieder Godgeleerd zamenflel , hoe
Evangelisch, hoe zeer in den geest der leer van
Jezus, bevat altijd veel dat zekerlijk het wezen
van het kristendom niet betreft. Eene
naauwkeurige opgave van alles, wat Jezus of
zijne Apostels geleerd hebben, zou ons wel de
bouwflof tot, maar niet, het wezen zelfs
van den Godsdienst van Jezus verfchaffen. Hoe
veel toch zou hier in zij», voor ons van weinig
nut, en niet zeer toepaslijk. Ja, niemand
befchouwe het, als een gebrekkigheid, in
onze opgave van het ware wezen van het kristendom,
zo hij van veele leeringen, welken.ieder
kristen behoort te gelooven of te betrachten,
in dit gefchrift, geen gewag gemaakt vindt. —
Je-

II. HOOFDST. DÊ GELOOFSLEER. 37
Jezus en zijne Apostels fpraken immers geenzins
tot onbefchaafde wilden, welken naauwlijks
weten, dat zij menfchen zijn; maar tot
menfchen, bij welken zij eenige voorafgaande
Godsdienftige kundigheden veronderftelden; bij
de Jooden nogthans meer, dan bij de Heidenen.
Deze lieden, het geen zij reeds wisten,
of, als door God nieuwlings geopenbaard, of
als eene, nimmer te voren ontdekte, verborgenheid
te verkondigen, zou niet alleen noodlooze
moeite geweest zijn, maar zelfs de achting
der Predikers merkelijk hebben doen daalen.
Spraken zij dan tot Jooden, zij waren
altijd der Mozaifche openbaaring indachtig, of
tot Heidenen, zij merkten op de wet der natuur.
Die veronderftelde kennis verbeterden en
zuiverden zij wel, of bouwden op dezelve nieuwe
waarheden; dan het geen reeds bekend was,
predikten zij niet, als nooit te voren bekend;
of zwegen van hetzelve geheel en al. • Ieder
kristen dan, die eene volledige kennis van
den Godsdienst, van het zedelijke, zo wel, als
het leerftellige deel van denzelven, wil verkrijgen,
zoeke dezelve geenszins in dit gefchrift;
maar hij voorzie eerst zijn verlïand met de kennis
van alle die waarheden van den natuurlij-,
ken Godsdienst, welken in de leer van Jezus,
als bekend, veronderfteld, en dus niet opzetlijk
geleerd worden: en daar na onderzoeke hij
het waare wezen van het kristendom.
C 3 Her-

g8 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
Herinner u dan weder onze bovengemaakte
bepaalingen. Dezen zijn de eenige leidslieden ,
die wij op onzen weg volgen moeten, Zij wijzen
ons tot geene andere leeringen, het geloof
of de zeden betreffende, en tot het wezen van
het kristendom behoorende , dan zodanigen,
die de opgegevene kenmerken van echtheid dragen.
Ons plan getrouw, zullen wij in dit
gefchrift, iedere wezenlijke leering van het kristendom,
volgens de uitfpraaken van Jezus en
zijne Apostelen zeiven, eerst voordragen: —
fchoon de ruimte ons verbiede, alle die uitfpraaken
natefchrijven, zullen wij echter dezelven
aanwijzen; (in de veronderftelling dat men,
in dit belangrijk onderwerp, de moeite zal nemen,
om dezelven natelezen;) en flegts denoodzaaklijkften
woordlijk opgeven. — Vervolgens
zullen wij die kenmerken in dezelven aanwijzen
, welke haar tot eene wezenlijke leering van
den Godsdienst van Jezus maken: echter
om noodlooze wijdloopigheid voortekomen ,
zullen wij ons ten aanzien van ieder onderwerp,
alleen tot die kenmerken bepaalen, die eene nader
opmerking verdienen en een naauwkeuriger
betoog behoeven: terwijl wij van zodanigen
flegts zullen zwijgen, die wij veronderflellen
kunnen, dat een opmerkzaamen leezer van zeiven
in het oog vallen.
/
AF-

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 3^
A F D E E L I N G I.
Het Geloof.
Waarfchijnlijk verwondert gij u, vriend der
waarheid! van het geloof de eerfte plaats in den
rang der leerftukken te zien bekleeden. Vol­
gens deszeis natuur behoort het tot het zede-
kundig gedeelte der leer van Jezus. Het vor­
dert arbeid en oeffening. Het is niet alleen een
werk des verftands, maar ook van den wil.
En wat anders bedoelen de voorfchriften van
Jezus, 'dan den wil te regelen. Dan, de reden,
waarom wij verkoozen, het onder de leerftuk­
ken te plaatzen, is deze; daar alle de vruch­
ten , die de leeringen van den Godsdienst van
Jezus voortbrengen, afhangen van de wijze,
waarop zij"" geloofd worden; daar zij volgens
derzelver natuur, voorwerpen des geloofs zijn,
achte ik het nodig, het geloof zelve te be­
fchouwen , alvorens de leeringen voortedra-
gen.
Hooren wij nu eerst Jezus en zijne Aposte­
len , de eenige leermeesters, die ons tot de ken­
nis van deszelfs natuur en waarde kunnen lei­
den.
C 4 De

%o ff. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
De Natuur van het Geloof.
J E Z U S .
MARCUS Evang. I. 14, 15. „ En Jezus kwam
*D? blijde tij- U> Galilea predikende * het Evangelie des kodins,
der op- • ••, i
richting eener mn
ë Tt
J van God en zeggende, de tijd is verniemve
huis- vuld, en het koningrijk van God is nabij geko-
g
c°"f"
d o o r
men, bekeert u en gelooft het Evangelie."
JOANNES Evang. XVII. 3. „ Dit is het eeuwif
Erkennen g e
leeven dat zij u f kennen, den eenigen, waar-
0
%M den
A C H T I
§ E N G o d E N
E Z U S
J S Kristus, dien Gij gezonden
hebt."
MATTHEUS Evang. XIII. 23. „ Die nu in de
goede aarde bezaaid is, deze is de geen die het
woord hoort en verfteat, die ook vrucht draagt
en voortbrengt."
MARCUS Evang. X. 15. ,, Zoo wie het koningrijk
van God niet ontfangt als een kindeken,
zal in hetzelve geenzins ingaan."
JOANNES Evang. VII. 17. „Zo iemand des*zelfs
(Gods) wil doen wil, die zal van deze
leer bekennen, of zij uit God zij, dan of ik
uit mij zeiven fpreke."
XVIII. 37. 1. d, „ Een iegelijk
die uit de waarheid is, hoort mijne ftem,"
De

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 4Ï
De Apostels.
P A U L U S.
LUCAS Hand. XX. 21. * „ Betuigende *• Predikende.
beide Jooden en Grieken de bekeering tot God
en het geloof in onzen Heer Jezus Kristus."
Br. aan de Hebr. XI. 1. „ Het geloof nu is
f eene vaste grond der dingen die men hoopt, f Een zeer zeen
een $ bewijs der zaaien,
k e r
die men niet
v e r t r o u
'
,
Ziet.
wen.
§ £ e n vaste
overtuiging
De invloed des Geloofs op de gehoorzaamheid, fi" nü^nder
T
J E Z U S .
het bereik de,r
zinnen vallen.
MATTHEUS Evang. VII. 21, 22, 23. „ Niet
een iegelijk die tot mij zegt, Heere, Heere,
zal ingaan in het koningrijk der hemelen; maar,
die doet den wil mijns Vaders, die in de hemelen
is; veelen zullen ten dien daage tot mij
zeggen: Heer, Heer, hebben wij niet in uw
naam gepropheteerd, en in uw naam duivelen
uitgeworpen, en in uw naam veele krachten
gedaan? En dan zal ik hen openlijk aanzeggen:
ik heb u nooit gekend; gaat weg van mij,
gij, die de ongeregtigheid werkt."
8
C 5' Ds

4a II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
De Apostels.
P A U L U S.
* Leden van Br. aan de Gal. V. 24. „ Maar die * Kristi
van %üt«7, Zijn
> h e b b e n
t het vleesch gekruist met de beand.
die hem weegingen en de begeerlijkheden."
gelooven.
f IVat door
vleesch verftaan
word,
J A C O B VS.
zie vs. 19-21. p T r -,,T . ,
van dit hoofd.
B r L L
' *4» *?• » Wat nuttigheid is het, mijne
broeders, indien iemand zegt, dat hij het
geloof heeft, en heeft de-werken niet, kan
dat geloof hem zalig maaken? Het geloof,
indien het de werken niet heeft, is bij
zich zeiven dood."
P E T R U S .
S Dewijl. Tweede Br. I. 3, 5-8. § „ Gelijk ons zijne
ZjkeZondZ'
Godlijke kracht alles gefchonken heeft, wat tot
h e t k e v e n e n d e
Godzaligheid (behoort,) door
ren. de kennis des geenen, die ons geroepen heeft
1§ fantas.
t 0 t heerli kheid
** i
e n d e
^ d
- tt *» gij tot hettigheid.
ze
lve alle naarftigheid toebrengende voegt bij
***' Nedrig- uw geloof §§ deugd bij de deugd kennis, bij
hetd, zoo ook , , . ±. . ,
J
d e
wijs te zijn
k e n n i s
* maatigheid, en bij de maatigiot
maatig- heid, lijdzaamheid, en bij de lijdzaamheid Go d-
z a l i h e i d
Xl'l.3. iTim. &' ? e n bi d e
J Godzaligheid broederlijke
II. 9, 15. liefde, en bij de broederlijke liefde, ltefde jegens

m
II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 43
gens allen; want zo deze dingen bij u zijn en
in u overvloedig zijn, zij zullen u niet ledig,
of onvruchtbaar laten in * de kennis van onzen * Het geloof.
Heer Jezus Kristus."
J O A N N E S .
Eerjle Br. II. 6. „ Die zegt, dat hij f in hem | T n h c m g e
blijft die moet ook zelve alzo wandelen, gelijk looft.
hij gewandelt heeft."
(Zie verder Hand, XXIV. 24725. Jac. I. 27.
II. 18. 1 Joan. III. 3, 6, 24. zPetr. I. o.J
Het gewigt van het Geloof.
J E Z U S .
LUCAS Evang. X. 16. 1. d. „ Wie mij verwerpt,
verwerpt den genen, die mij gezonden
heeft."
MATTHEUS Evang. X. 32, 33, 37, 38. „ Een
ieder die mij belijden zal voor de menfchen,
dien zal ik ook belijden voor mijn Vader die
in de hemelen is. Maar zo wie mij verlochend
zal hebben, voor de menfchen, dien zal ik ook
verlochenen voor mijn Vader die in de hemelen
is. Die Vader of Moeder lief heeft boven mij,
is mijnes niet waardig. En die zijn kruis niet
opneemt en mij navolgt, is mijnes niet waardig."
(Men zie Joan. XII. 48.)
Het

44 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
Het vermogen van het Geloof.
J E Z U S .
* Indien gij JOANNES Evang.VUI. 31, 32. * „ Indien gij
e d e n
fiend'ig^'aan ^ * n m n
^
w o o r d
blijft zijt gij waarlijk mijkleeft.
ne Difcipelen en zult f de waarheid verfiaan
i £> e
! eer va
n en de waarheid % zal u vrij maken."
Jezus volko- „„ „ , . ..
men verjlaan.
X X
- s
9- » Om dat gij mij
§ Naamlijk gezien hebt Thomas, zo hebt gij gelooft ** zavan
de flaver- , i^»**,, . ,
„ij der zonde. li
z l n
S J
Z I d i e
J'
z u l l c n e z i e n e n
S nogthans zul-
Zie vs. 34. len gelooft hebben."
** Gelukkig of
wel hun.
Be Apostels.
P A U L U S.
Br. aan de Rom. I. 16. ,, Het (Evangelie)
is eene kracht Gods tot zaligheid een ieder
die gelooft."
J O A N N E S .
Eerjle Br. V. 4, 5. „ En deze is de overwinning,
die de waereld overwint, (naamlijk)
ons geloof. Wie is het, die de waereld overwint,
dan die gelooft, dat Jezus is de Zoon
van God?"
De

IL HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 45
De belooning van het Geloof.
J E Z U S .
MARCUS Evang. XVI. 16. „ Die gelooft zal
hebben, en gedoopt zal zijn, zal zalig worden;
maar die niet zal gelooft hebben, zal verdoemd
worden."
(Men zie Joan. VI. 40.)
De Apostels.
J O A N N E S .
Evang. I. 12. „ Zo veelen hem aangenomen
hebben heeft hij magt gegeven, kinderen Gods
te worden, die naamlijk, die in zijn naam gelooven."
P E T R U S .
LUCAS Hand. X. 43. „ Dezen geven getuigenis
alle de Propheten, dat een ieder die in
hem gelooft, vergeving der zonden ontfangen
zal door zijn naam."
P A u L u s."
XVI. 31. „ Gelooft in den
Heere Jezus Kristus, en gij zult zalig worden."
(Men zie Joan. III. 36. 1 Petr. I. 9.)
Zie

46 11. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
Zie daar, vriend der waarheid! de uitfpraaken
van Jezus en zijne Apostelen, wegens den aart
en de waardij van het geloof, welk zij vorderen.
Volgens de orde, waarin dezelven
geplaatst zijn, zullen wij de onderwerpen, die
zij vervatten, kortlijk overwegen.
De natuur van het geloof. Dat iemand, die
zig voor een Godsgezant uitgeeft, geloof vordert
, is zeer natuurlijki Hier van hangen zijn
gezag, zijn invloed en zijn opgang af. Geen
valsch Propheet zelfs werd immer gevonden,
die geen geloof afeischt. Het kan ons dan niet
bevreemden, dat Jezus en zijne Apostels ook
zoo fterk op geloof aandrongen. Intusfchen
hebt gij uit het bovenftaande kunnen zien, dat
het geloof, welk Jezus afvordert, eenigzins
verfchillende zij van het geen de Apostels prediken.
Het eerfte behelst eenvoudig die waarheden,
welken de Jooden, om dat alles nog
niet gefchied was, wat gebeuren moest, konden
dragen; ,, als, dat Jezus van God is ge-
,j zonden, dat hij van God zijne magt tot won-
,, deren heeft verkregen, en dat het tijdftip
„ der oprigting eener nieuwe huishouding, het
,, tijdftip eener nieuwe fchikking en bedeeling
,, zeer nabij was." Het laatlte bevatte den
gantfchen omtrek der leer van Jezus, benevens
alle zijne daaden en lotgevallen. Bij de Apostelen
betekent: gelooft in den Heere J. K.
Omhelst de gantfche leer (zeer dikwijls is
•Kris-

II. HOOCDST. DE GELOOFSLEER. 47
Kristus de leer van Kristus) die Jezus op ge-
„ zag van God heeft verkondigd en door zijn
„ dood, zijne opftanding, zijne'hemelvaart en
„ de zending van zijn geest bevestigd heeft:
„ erkent hem, als uwen eenigen Koning, wet-
„ gever en den eenigen bewerker van uw heil."
Naamlijk, het geheele plan van de zending van
Jezus was nu geheel voltooid en afgeloopen.
(Zie Mare. I. 14, 15. Joan. VI. 29. Hand.
XX. ai.) Het verdient ook onze opmerking
, en het (trekt, óm ons een juister begrip
van den aart des kristelijken geloofs te geven,
dat Jezus en zijne Apostelen alleen zekere hier
toe voorbereide gemoedsgefteltenis als gefchikt
befchouwen, om de waarheid hunner verzekeringen
van gantfeher harte te erkennen:
eene gemoedsgefteltenis, waarin opregte liefde
tot deugd en waarheid heerscht, en die met
ootmoed, met leerzucht en eerbied geheel vervuld
is • eene gemoedsgefteltenis, reeds bezield
met gezindheden, om Gods wil te doen —
gelijk aan dat van een edelaartig kind, onder
het opzicht van een verftandigen opvoeder; gelijk
aan eene wel toebereide aarde. Zulk eene
zielsgefteltenis verbant alle onredelijke vitlust,
hoogmoed en verwaandheid, en leert ons, de
vaderlijke onderrigtingen van God, met kinderlijken
eerbied, zonder twijfelingen aannemen;
en zijne beveelen en waarfchuwingen, als middelen
tot ons waar geluk, zonder uitzonderingen

48 H. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
gen gehoorzamen. Zulk een zielsgefleltenis
leert ons den Godsdienst, niet als eene onverfchillige
wetenfchap behandelen maar, als
de bron van opperfte gelukzaligheid, onze geheele
ziel inprenten. Men leide echter hier
uit niet af, dat de leer van.Jezus, alleen voor
ligtgeloovigen, gefchikt is, (gelijk Spookhistories
voor bloodaarts) en den toets van een fcherp
onderzoek geenzins kan doorflaan. Het tegendeel
is op de proef waar bevonden ; met dit
alles, blijft het niet minder waar, dat hij die
volftrekt geen gefchiktheid heeft, om te gelooven,
en alles wil ontkennen of in twijfel trekken
, altijd wiskundige bewijzen kan vorderen,
waar alleen zedelijken mogelijk zijn, en op de
laatflen altijd uitvluchten kan maken, en dat
men, om eene waarheid, op zedelijke gronden
te gelooven, en wel zoo, dat dit geloof ten
grondflage onzer zekerde verwachtingen en ten
drijfveer onzer werkzaamheden verflrekke, veel
deugd — en waarheidliefde, veel eerbied, vertrouwen
en onderwerping jegens den Allerhoogflen
behoeft. (Zie Matth. XIII. 23. Mare. X. 15.
Joan. VIL 17. XVIII. 37. 1. d.) Na deze
aanmerkingen, zijn wij in ftaat gefield, om de
natuur van het geloof, voor zo veel het ons
betreft, naauwkeurig te bepaalen. Het beflaat
dan in eene vaste, op bondige bewijzen rustende,
en werkzaame overtuiging van de waarheid
en zekerheid der leeringen, die Jezus en
1 • zij-

IL HOOFDST. DÉ GELOOFSLEER. 49
zijne Apostelsj op gezag van God, aan liet
menschdom geopenbaard hebben; en die kerin­
gen bevatten afwezende voorwerpen, welken
niet onder het bereik onzer zinnen vallen, maar
die wij hoopen en verwachten. (Zie Hebr.
XI. 1.) Wij noemen die overtuiging vast, om­
dat het gewigt der onderwerpen geene wankel­
moedigheid gedoogt: op bondige bewijzen rus­
tende, dewijl zonder dezelve, geen verflandig
of redelijk geloof kan plaats hebben: wij toch
misfen het gezicht der wonderen, én moeten
eeerst door bewijzen van derzelver waarheid
overreed worden, alvorens zij ons tot gronden
kunnen verftrekken, waarop ons geloof der leer
fust: werkzaam, d. i. eene overtuiging, die
een rechtftreekfchen invloed op onze befluiten
en verrigtingen heeft; want de voorwerpen dier
overtuigingen zijn van dien aart, dat zij juist,
gefchikt zijn, om befluiten en daaden voortte-
brengen. Zulk eene overtuiging kan en moet
alleen plaats hebben in een hart, dat God kin­
derlijk eerbiedigt; zig aan zijn wijs welbeha­
gen ootmoedig onderwerpt en in de befchik-
kingen en verordeningen van dien besten Va­
der , ook dan, wanneer het alle de redenen en
oogmerken niet ten vollen beva,t, geheellijk be­
rust.
De invloed van het gelóóf op de gehoorzaam­
heid. Dat Jezus en zijne Apostelen, onder het
geloof, niet mede begreepen de gehoorzaam-
D heid$

5o II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
heid, zal niemand Hellen, die met de gewijde
fchriften eenigzins bekend is. Beiden verklaa-
ren het eerfte als nietig, geheel onwaardig en
dood, indien het van het laatfte afgezonderd
is. Men ziet de Apostels dikwijls enkel op de
bekeering aandringen bij ongeloovigen, die ze­
ker het geloof en de gehoorzaamheid moet in-
fluiten. ([Hand. III. 19.) Paulus handelt bij Fes*
tus niet alleen van de Geloofs — maar ook van
de Zedeleer. (Hand. XXIV. 24, 25.) Hun
grondregel was, dat elk die Jezus voor zijn
Heiland , Koning en wetgever van gantfcher
harte erkende, niet kon nalaaten deszelfs beve-
> len te volbrengen, en ook, op geene andere wij­
ze , het levendige en werkzame van zijn geloof
bewijzen, dewijl iedere daad met onze overtui­
ging moet overeenftemmen, zullen wij ons aan
* Men zie geene onbegaanbaarheid fchuldig maaken *. Die
Matth. VN.^ regel, dat elke daad met zijn beginzel moet
V. 14.'en ' overeenkomen, en zoo ook integendeel, geldt
2 l'etr. I. 3, ze]fs i n het dagelijkfche leven. Een zieke zal
II. 6. '
d e
geneesmiddelen gebruiken van den Arts, ia
6, 24. wien hij een onbepaald vertrouwen fielt; dan,
mist dit vertrouwen, hij zal dezelven verwer*
pen. Maar geen verflandig zieke zal, alleen
van het onbepaald vertrouwen op den Arts,
zonder eenig gebruik van zijn raad of middelen,
eene volkomen herflelling verwachten? Hier
.ziet gij de betrachting eene eigenlijke vrucht,
eene onaffcheidelijke gezellin des geloofs.
Het

Ui HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
Het gewigt van het geloof. Het is geenzins
eene onverfchillige zaak, al of niet te gelooven;
voor zijn gevoelen uit te komen, of hetzelve
te bedekken. -— Was Jezus een gezant
van God, dan fprak God door hem. Die zijne
leer verwerpt, verwerpt de raadgevingen en
onderrigtingen van God; die volgens zijne voor»
fchriften niet wil leeven, zal uit' dezelven, ten
eenigen dage, veroordeeld worden. Moedwillige
en opzetlijke ongeloovigen en ongehoorzamen
zullen geen verfchooning vinden. (Luc.
X. 16. Joan. XII. 48.) Maar niet minder
zwaar zal de verandwoordingzijn van alle hukhelaaren
en mondbelijderen, die in Turkijen even
onverfchillig den Koran, als, onder de kristenen
, de leer van Jezus zouden aannemen,
waar zij flegts het meeste voordeel bij vonden.
Zekerlijk, het geen Jezus (Matth. X. 32.) zegt,
is, in den bepaalden zin, alleen op de eerfte
tijden van het kristendom betrekkelijk. Maar
zou hetzelve vonnis ook niet geftreeken kunnen
worden over alle die onverfchillige kristenen,
welke zich niet fchaamen, om, of uit laage
baatzucht, of uit te verregaande infchikkelijkheid,
hunne ware gevoelens te verbergen, en,
met den mond, te belijden, 't geen zij in hun
hart afkeuren; ja, van het eene Godsdienftige
genootfehap tot het andere overtegaan, gelijk
men van kleed verwisfeit? op het hart tog komt
het alleen aan. En zou het verfchil in harts-
D a
se.-

$2. II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
gefleltenis wel zoo groot zijn, tusfchen de afvalligen
der eerfte eeuwen, en de huichlaaren
van deze tijden?
Het vermogen van het geloof. Nader worden
wij van het gewigt des geloofs overtuigd,
wanneer wij deszelfs eigenaartig vermogen befchouwen.
Jezus en zijne Apostels verzekeren
ons, dat het -de kracht heeft, om ons van de
flavernij der zonde te verlosfen, en ons in ftaat
te ftcllen, om de waereld, d. i. alle waereidfche
begeerten, de begeerlijkheden der oogen,
en des vleefches, en de grootschheid des levens,
te overwinnen: en tevens om ons, niet alleen
in de toekomende, maar zelfs in de tegenwoordige
eeuw volkomen gelukkig te maken. ([Joan.
VIII. 31, 32. XX. .29. 1 Br. V. 4, 5. Hom.
I. 16.) In het volgende zullen wij dit breeder
betoogen;
Het loon des geloofs is niet minder, dan de
vergeving der zonden, de aanneming tot kinderen
van God, en eene eindelooze gelukzaligheid
in het toekomend leven. (Hand. XVI. 31.
X. 43. Joan. I. 12. III. 36. Mare. XVI. 16.)
Gij begrijpt intusfehen wel, dat het geloof,
als een plicht, als een werk des harten en van
den wil befchouwd, ook hierin met alle zedelijke
plichten gelijk is, dat men nimmer de gefielde
belooningen op hetzelve kan toepasfen,
dan in zijne gantfche uitgeflrektheid aangemerkt.
Zal het geloof ons zalig maken, dan moet het
de

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 53
de ziel van ons geestrijk leven zijn, en ons tot
den einde toe bijblijven. • Wanneer een
Arts zeide: vertrouw op mij, en gij zult hertellen;
zou de lijder zinneloos moeten zijn,
die niet begreep, dat hij een gehoorzaam gebruik
der geneesmiddelen, en eene flipte in acht
neming der voorgefehreven leefwijze niet mede
hier onder verflondt. Wanneer de Apostels
zeggen, gelooft in den Heere Jezus Kristus
en gij zult zalig worden, zou. men even zinneloos
moeten zijn, indien men dit loon op
eene bloote en onvruchtbare toeflemming, dat
Jezus de Heiland en Koning der waereld is,
toepaste, en, hier onder, niet zodanig een geloof,
als wij boven gefchetst hebben, en tevens
de voorwaarden, indien wij in hetzelve, tot den
einde toe, volharden, mede begreep.
Na dit alles, ftaat ons thans te onderzoeken,
of zodanig een geloof tot het wezen van het
kristendom behoore. Wij zullen niet ftilftaan
op de wijze waarop hetzelve in de H. S.
wordt voorgedragen. Wie ziet niet, dat het,
uit dien hoofde, in den rang der wezenlijke
leeringen verdient geplaatst te worden: de getuigenisfen
zijn duidelijk, beflisfchend, juist ingericht
om dat geen te bewijzen, dat zij bewijzen
moeten, en tevens eenftemmig; volgens
den inhoud, zal niemand het zijne plaats
onder de wezenlijke leeringen weigeren, daar
de kenmerken hier van ons genoegzaam van
D 3 zei-

54 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER,
zeiven in het oog vallen. En als leerftuk en
als bevel, betreft het alle menfchen. 't Is zoo,
voor ons is het geloof geenzins een overgang
van het Jooden- of Heidendom tot den kristelijken
Godsdienst. Maar hier uit kan niet anders
volgen, dan (en dit is ook nog onzeker)
dat het geloof bij ons minder verdienftelijk is,
dan bij de eerfte kristenen. Evenwel zal toch
niemand ontkennen, dat wij ook verplicht zijn
de leer van Jezus te gelooven, en dat, voor
zo veel wij gelooven, de toegezegde belooningen
ons bok behooren. Alleen verwarre men
het geloof, met de belijdenis niet. Het eerfte
en niet het laatfte geeft ons regt op die heilgoederen.
Het geloof is dan eene leering, voor
alle menfchen ge fc hikt. Deszelfs zantenhang
en overeenflemming met de gantfche leer
van Jezus is zeer naauw; zonder geloof beteekenen
derzelver waarheden en voorfchriften voor
ons niets. Zonder geloof, kunnen wij, noch
de eerften aanneemen noch de laatften volbrengen.
Alleen hem, die gelooft, is ,, het Evan-
„ gelie eene kracht Gods tot zaligheid."
Boven alles, heeft het geloof een eigenaartig
vermogen, om onze-rust en zielevrede te bevorderen,
en ons de betrachting van vele plichten
, die ons wezen kunnen volmaaken, te verligten.
En uit dien hoofde, is het juist ge.
fchikt om het groot oogmerk van het kristendom
te bevorderen. Ik fpreek van een eigenaartig
of

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 55
of onmiddelijk vermogen , in onderfcheiding
van de kracht, welke het, middelijk, door de
geloofswaarheden, oeffent. Dan, zal het geloof
zodanigen weldadigen invloed hebben, dan
moet het ook zodanig gefteld zijn en in zodanig
een hart woonen, als wij boven voorgefteld
hebben. Een voorbeeld zal deze zaak in
het helderst licht plaatzen , en u van hare
waarheid overtuigen, zonder breedvoerig betoog
te behoeven. Wie zijn de gehoorzaamfte,
de vrolijkfte, en voor zig zeiven, de gelukkigfte
kinderen? Zij die hunne ouderen in
alles gelooven; of die niets gelooven, dan 't
geen zij, naar hun kinderlijk begrip, genoegzaam
zeker weten? de ondervinding zegt, de
eerften vol achting en eerbied voor de meerderheid
hunner ouderen, vol vertrouwen op
hunne wijsheid, volbrengen zij wilvaardig, het
geen hun geboden wordt, zij zijn leergierig en
blijven, als het ware, aan den raadgevenden en
waarfchuwenden mond hunner ouderen hangen;
geen hoogmoed, geene waanwijsheid, eigenzinnigheid,
gemelijkheid, bedilzucht of hardnekkigheid
word in hen gevonden. En deze goede
hoedanigheden leggen den grondflag tot zulk
een volmaking hunner krachten en gezindheden
, waardoor zij, in hun volgenden leeftijd,
in alle-hunne verrigtingen uitmunten en beminnelijke
leden des menschlijken gezelfchaps worden.
Deze goede hoedanigheden maken hen
D 4 ten

56 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
ten allen tijden gerust, onbekommerd en blfj-<
moedig, —-jf Dan, ftel u een kind voor, dat
altijd twijfelt, bedilt, mort, en tegenfpreekt;
zijn verfland is nog niet genoeg gevormd, om
de waare reden van der ouderen bevel, of den
grond hunner waarfchuwingen altijd te kunnen
bevatten; en echter wil het noch gelooven,
noch gehoorzamen, voor dat het die reden en
dien grond volkomen begrijpt en zeker weet.
Kan zulk een kind immer in wijsheid of zedelijke
deugd groote vorderingen maaken, en voor
zig zeiven gelukkig worden? Zijne waanwijsheid
is altoos voor hem een hinderpaal, om
iets te leeren, en zijne twijfelzucht doet hem
gefladig naar vreugde en genoegen angst- en
kommervol zoeken, terwijl beiden vlak voor
hem liggen. Eveneens is het met volwasfen
menfchen. Ongeloof, tot eene hebbelijkheid
ingeworteld, belet grootelijks de zedelijke volmaaking
van den mensch, en ftoort gefladig
het genoegen en de rust zijner ziele. Geloof
daartegen, is, de regte weg tot deugd en gelukzaligheid,
voor zwakke, kortzigtige en, in
ftaat van beproeving leeyende ,, fchepzelen.
„ Maar op dienzelfden grondflag kan men ook
voor de ligtgeloovigheid pleiten! " "Wij willen
dit, voor een oogenblik, eens toegeven; dan,
wie zal dan nog ontkennen, dat ligtgeloovigheid
, omtrent deugd — en gelukzaligheid bevorderende
waarheden, voor het gros des rn e,1
?ch-
doms,

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 57
doms, veel voordeeliger zij, dan een hebbelijke
ongeloovigheid ?
A F D E E L I N G ifl.
GOD.
Het wezen van de gantfche leer van Jezus
kan ten aanzien der geloofsleer tot twee hoofdvoorwerpen
gebragt worden , Gon, en JEZUS
KRISTUS (Joan. XVII. 3.) dezen zjjn de eenigen,
die de kristelijke openbaaring ons in een
bijzonder en kenmerkend licht voordek. Zij
zijn de Bronnen, waaruit alle de Geloofsleeringen
voortvloeijen; de hoofdpunten, waarin
alles zamenloopt. Op dezen zal dan ook alleen
mijne aandagt gevestigd zijn. • Bepaalen wij
pns nu vooreerst tot GOD , en befchouwen wij
hem in zijn beft aan, zijn eigenfchappen en werken,
volgens de uitdrukkelijke uitfpraaken van
Jezus en van zijne Apostelen.
D 5 §. 1.

53 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.'
S- I.
HET BESTAAN EN DE EIGENSCHAPPEN
VAN GOD.
Het be/iaan van God.
J E Z U S .
JOANNES Evang. XVII. 3. — „ En dit is het
eeuwige leeven, dat zij u kennen, den eenigen
waarachtigen God."
P A u L u s.
LUCAS Hand. XIV. 15. 1. d. „ Wij ver-
* Beter goden, kondigen, dat gij u van deze ijdele (* dingen)
z o u d t
Aeetonverml"
b e k e e r e n t o t
den levendigen God."
gende leven- (Zie Hand. XVII. 23. 1. d. Rom. I. 20.
looze afgoden. x R o u v n L ^
De natuurlijke eigenfchappen van God.
Eenheid.
J E Z U S .
JOANNES Evang. XVII. 3. „ Den eenigen,
waren God."
MATTHEUS Evang. XIX. 17, „ Niemand
t Volmaakt, is f goed dan één, God."
PAU»

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
P A U L U S.
Eerfte Br. aan de Kor. VIII. 5, 6. „ Want
hoewel er ook zijn die Goden genaamd wor-
d e n
Nogthans hebben wij maar een God
den Vader."
(Zie Eph. IV. 6. 1 Tim. II. 5.)
Geestlijkheid.
J E Z U S .
JOANNES Evang. IV. 24. „ God is een
geest."
-4/ïBögt.
LUCAS Evang. XVIII. 27. „ De dingen,
die onmogelijk zijn bij de menfchen, zijn mogelijk
bij God."
(Zie ook Mare. XIV 36. Rom. I. 20.)
Alwetendheid.
J E Z U S .
LUCAS Evang. XVI. 15. „ God kent uwe
harten."
PAU-

6o II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
P A U L U S.
Br. aan de Hebr. IV. 13. „ Daar is geen
fchepzel onzichtbaar voor hem; maar alle dingen
zijn naakt en geopenbaard voor de oogen
des genen met welken wij te doen hebben."
J O A N N E S . . .
Eerfte Br. IlL 23. „ God kent alle dingen." 1
(Zie Hand. XV. 18.)
(Wegens Gods Eeuwigheid, zie 1 Tim. I.. 1,
7. VI. 16. 2 Petr. III. 8. Onveranderlijkheid,
fac. I. 17. Alomtegenwoordigheid,
Hand. XVII. 27, 28. e. d. Algenoegzaamheid,
Hand. XVII. 23.)
De zedelijke eigenfchappen van God.
Algemeene goedheid en weldaadigheid.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. V. 45. „ Hij doet zijne
zon opgaan over boozen en goeden, en regent
over regtvaardigen en onregtvaardigen,"
LUCAS Evang. VI. 36. „ Zijt dan barmhartig,
gelijk ook uw Vader barmhartig is."
MATTHEUS Evang. VII. n. „ Hoe veel te
meer

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 6I
meer zal uw Vader, die in de hemelen is, goede
gaven geven."
De Apostels.
P A u L u s.
LUCAS Hand. XIV. 17. „ Hoewel hij nogthans
zich niet onbetuigd gelaten heeft, goeddoende
van den hemel, ons regen en vruchtbare
tijden gevende, vervullende onze harten
met fpijs en vrolijkheid."
J A C O B U S.
Br. I. 17. „ Alle goede gaven en alle volmaakte
giften is van boven, van den Vader der
lichten afkomende."
*
(Zie ook 1 Kor. IV. 7. 1 Tim. VI. 17.)
God is de liefdevolle Vader van het gantfche
menschdom, en, in een bijzonderen zin,
VAN DE KRISTGELQOVIGEN.
J E Z U S .
f MATTHEUS Evang. XXIII. 0. „ Een is uw
Vader, naamlijk die in de hemelen is."
Ja-

6z II. HOOEDST. DE GELOOFSLEER^
J O A N N E S .
Eerfte Br. IV. 8. „ God is liefde,"
P A U L U S.
,Br. aan de Rom. II. u. „ Daar is geen
aanneming des perfoons bij God."
X. 12. „ Daar is geen
onderfcbeid van Jood of Griek, maar een zelfde
is Heer van allen, rijk zijnde over allen,
die hem aanroepen."
Br. aan de Gal. III. 26. „ Gij zijt alle kinders
van God, door 't geloof in Kristus."
(Zie verder Rom. VIII. 15. I. d. Gal. IV.
4—7- Joan. L 12. 1 Joan. III. 1, 2.
1 Petr. I. 17. Hand. X. 34. Rom. VIII.
38, 390 *
Gods lankmoedigheid en vergeeflijkheid.
P E T R U S .
Tweede Br. III. 9. „ Maar is langmoedig
over ons, niet willende, dat eenige verlooren
ga, maar dat ze alle tot bekeering komen."
(Zie ook Rom. II. 4.)
JE-

H. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 6$
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. XII. 31. „ Alle zonden
en lastering zal den mensch vergeven worden."
J O A N N E S .
Eerfte Br. I. 9. „ Hij (God) is getrouw
en regtvaardig, dat hij ons de zonde vergeve."
(Zie verder Matth. VI. 12, 14. XVIII. 32.
Luc. XV. 20. Jac. V. 15, 20.)
Gods zedelijke volmaaktheid.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. XIX. 17. „ Niemand is
* goed, dan een, naamlijk God." * Volmaakt.
JOANNES Evang. VII. 28. - „ Maar hij is
waarachtig, die mij gezonden heeft."
P A U L U S.
Eerfte Br. aan de Kor. X. 13. „ God
is getrouw."
Tweede Br. aan de Kor. I. 20. „ Zo veele
beloften Gods, als er zijn, die zijn in hem ja,
en zijn in hem amen."
Jo-

64 IL; HoOFDST. DE GELOOFSLEER*
]
J O A N N E S .
Eerjle Br. I. 15* „ En dit is de verkondiging
, die wij van hem gehoord hebben, en u
* Heilig is. verkondigen; dat God een * licht is en gantsch
geene duisternis in hem is."
(Zie verder 1 Petr. I. 16. Rom. III. 3-6.
Jac. I. 13. 1 Thesf. V. 24. Wegens Gods
wijsheid, zie Rom, XI. 33. 1 Tim. I. 17.)
Het geloof in het beftaan van een God, is
een wezenlijk leerfluk van het kristendom. En
echter word hetzelve noch door Jezus, noch zijne
Apostelen opzetlijk geleerd. Om deze fchijnbaar
duistere zaak optehelderen, behoeft gij u,
mijn vriend! alleen te herinneren, het geen wij
boven reeds aangemerkt hebben, dat Jezus of
zijne Apostels geene, reeds, erkende, waarheden
predikten. Voeg hier bij, dat de eerfte prediking
der leer van Jezus tot Jooden gefchied-<
de, bij welken het geloof in een God den
fchepper der waereld, het wezen van hun Godsdienst
uitmaakte; en dat de eerde kristengemeenten
meest uit Jooden, met Heidenen vermengd
, beftonden , welke laatflen, door hunne
gemeenfchap met de eerften, de Godheid nu
ook nader leerden kennen. Geen wonder dan,
dat Jezus en zijne Apostels zich vergenoegden ,
met dit leerftuk, als het ware, in hunne leer
overtenemen, zonder hetzelve als een geloofswaar-

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 65
waarheid, bij hunne hooreren onbekend of nog
niet erkend, opzetlijk te prediken. . Met
dit alles kunt gij toch zien, dat het geloof in
Gods beftaan een wezenlijk leerftuk is, dewijl
Jezus zelve verklaart, dat God als den eenen
waaren te kennen of te erkennen het eeuwige
leven is, en de Apostels het Evangelie aan Heidenen
verkondigende, die den eenen waaren
God nog niet kenden, juist van deze waarheid
hun onderwijs begonnen. (Zie Hand. XIV. 15.
XVII. 23.) Even dezelfde aanmerking geldt ook
op veelen van de Godlijke eigenfchappen, zedelijken
en natuurlijken. Eene juiste en volkomen
kennis van alle dezelve moet gij niet in de
leer van Jezus zoeken. Deze behelst niets als
wezenlijk 't geen den Jooden uit hunne gewijde
fchriften reeds bekend was; of 't geen,
door behulp van het gezond verftand, uit gronden
die zij legt, gemaklijk kan afgeleid worden.
Wel fpreekt zij zomtijds hiervan; maar
ftelt het niet voor, als iets, dat haar kenmerkt.
Men kan dus alles, wat zij hier omtrent öpzetlijk
leert, als nadere ophelderingen, als bijvoegzelen
tot de Mozaifche openbaaring, aanmerken
; en, zonder de verklaaringen der laatfte
over dit onderwerp volkomen te kennen,
zal men ook geen volledig begrip van de leer'
van Jezus, wegens de Goddelijke volmaaktheden
kunnen vormen. Dit alles zal ddör eene
E bij-

66 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
bijzonderer befchouwing en toetzing der bijgebragte
bewijzen veel duidelijker worden.
De eenheid van God. Dit leerftuk is wel uit
de Mozaifche openbaaring overgenomen, echter
heeft de kristelijke het zo nadrukkelijk bevestigd,
dat het een wezenlijk leerftuk van dezelve
is. Waar de Apostels onder de Heidenen
kwamen, was hunne eerfte bemoeijing,
de veelgoderij te vernietigen, en, op hare puinhoopen,
den dienst van den eenen waaren God
te ftichten. Paulus aan bekeerde Heidenen fchrijvende
dringt allerfterkst op dit leerftuk aan , en
tracht hen van alle gemeenfchap met de afgoderij
zorgvuldig aftetrekken. De last der Apostelen
was eigenlijk juist, de kennis en 't geloof
dezer waarheid, die zich tot hiertoe alleen bij
de Jooden bepaald hadden , over den gantfchen
aardbodem uittebreiden.
De geestlijkheid van God. Deze erkenden
de Jooden; dan, hun ontbrak het waar inzicht
in dit leerftuk, om hieruit afteleiden, dat God
overal kon en moest en niet alleen op ééne plaats
en op eene ligchaamlijke wijze gedient worden.
Slegts met weinige woorden , vertoont
Jezus ons deze waarheid, uit het regte gezigtspunt.
God is een Geest, en kan dus niet
in tempelen, met handen gemaakt, woonen ;
maar is niet ver van een iegelijk onzer
God is een Geest, en kan dus overal gedient
wor-

II. HOOFDST. DE HELO0FSLEER. 67
worden. God is een Geest, en kan gevolglijk
niet door uitwendige plegtigheden en lig,
chaamlijke verrigtingen, maar moet alleen in
geest en waarheid, door hartlijke gehoorzaamheid,
volkomen onderwerping, vuurige dankbaarheid
, en een onbepaald vertrouwen op zijne
liefde en magt gediend en aangebeden worden.
God is een Geest, en deze waarheid is,
wel niet de eenige , echter de voornaame ,
grondflag van dien , geheel geestlijken , eerdienst
aan God, welke de leer van Jezus bijzonder
kenmerkt. Het geen Jezus en zijne
Apostels wegens Gods overige eigenfchappen
als eeuwigheid, onveranderlijkheid, alomtegenwoordigheid,
algenoegzaamheid, almagt en aU
wetenheid leeren , is, of op deze waarheid gebouwd
en uit dezelve afgeleid, of uit de vroegere
Mozaifche-openbaaring ontleend; althans
zij draagen het niet voor als leeringen, tot welker
openbaaring zij van God gezonden zijn,
en die zij , als voorheen geheel onbekende,
waarheden opzetlijk prediken; maar zij bevestigen
het geen reeds bekend was, zetten het
hier door een nieuw gewigt bij , of maken
van hetzelve een gepast en nuttig gebruik bij
volken, die hierin nog onwetend waren. Met
dit alles, behoort het tot het wezen van het
kristendom, om dat het met de hoofdwaarheid:
God is een Geest, ten naauwften is verbonden,
ja in dezelve reeds legt opgefloten.
E 2 Meer

68 II. HOOFBST. DE GELOOFSLEER.
Meer kenmerkende is alles , wat Jezus aan­
gaande Gods zedelijke eigenfchappen, en zijne
gezindheden omtrent het menschdom geopen­
baard heeft. Zijne leer van Gods algemee-
ne liefde over alle menfchen en ontferming over
zondaaren moet men aanmerken als zodanig,
tot welker openbaring hij van God is gezon­
den, dewijl de kennis dezer waarheid, indien
zij voor 'zijne komst al eenigzins beftaan heb-
be, nogthans zeer bepaald en bekrompen was.
In dit opzicht boven alles, geldt het gezeg-
* Matth. XI. de van Jezus: * „ niemand kent den Vader
27. ? ) dan de Zoon en dien het de Zoon wil open-
„ baaren;" en de verzekering van zijn
iJoan. 1.18. meest beminde leerling: f niemand heeft ooit
„ God gezien: de eeniggeboren Zoon, die in
„ den fchoot des Vaders is, heeft hem ons
„ verklaard." Men weet hoedanig de Joo­
den , in 't algemeen, zig het Opperwezen voor-
ftelden: Jehovah was hun bijzondere lands- en
befcherm-God; zij waren, uitfluitender wijze,
zijn volk, en voorwerpen zijner tedere zorg;
alle overige volken konden op geene der voor-
regten, die zij zig aanmaatigden, aanfpraak ma­
ken. Geene vergeving der zonden kon zonder
bloed gefchieden; en deze vergeving bepaalde
zich flegts tot het verzuim of de agteloosheid,
in de waarneming der plegtigheden. Zonden
tegens de zedelijke wet werden, zonder ver-
fchooning, geltraft. Vergelijk nu hier tegen
eens

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 69
eens het beeld, dat Jezus ons van zijn hemelfchen
Vader afmaalt. God is niet alleen een
God der Jooden, maar ook der Heidenen; God
is de Vader van alle menfchen; allen hebben
een gelijk deel in zijn algemeen toevoorzicht
en zijne alles omvattende weldaadigheid; geene
aanneeming des perfoons, geene uitzondering,
ten aanzien van toevalligheden heeft bij hem
plaats; hij is liefde, ook voor alle menfchen,
in den bijzonderften zin, en uit hoofde van bijzondere
betrekkingen, is hij de Vader der kristgeloovigen,
van wien alle volmaakte giften tot
hen afdaalen; zonder de regelen eener ftrikte
onzijdigheid, ten aanzien der nietgeloovigen,
in eenigerlei opzicht, te fchenden; langmoedig
draagt en fpaart hij den wederfpannigen, of hij
nog ten eenigen tijden mogt bekennen, wat tot
zijn vrede dient; zonder bloed van ftieren en
bokken , uit enkele genade, vergeeft hij alle
zonden van hem, die, met een hart, zuiver
van menfchenhaat en wraakzucht, vol opregt
berouw en heilige voornemens ter verbetering,
vol vertrouwen op zijne ontferming, tot hem
terugkeert. Zie daar de echte leer van Jezus.
Wie kan dezelve bij de algemeene gevoelens
dier tijden vergelijkende, haar den naam eener
Goddelijke openbaaring van geheel onbekende
waarheden weigeren? Het geen de kris-
'telijke leer, voor 't overige, wegens Gods zedelijke
volmaaktheid, of heiligheid,,en zijne
E 3 vijs-

70 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
wijsheid vervat, is alleen eene nadere bevesti­
ging van de leer der oude Dichteren en Pro-
pheeten, of is gegrond op de genaêrijke bedee­
ling en de verordeningen des N. V. waarin de
Godheid haare zedelijke eigenfchappen op het
luisterrijkst geopenbaard heeft. Niettemin, be­
hoort het even zeer tot het wezen van het kris­
tendom.
Wij zouden hier reeds kunnen flilftaan, om
de aandacht te kunnen vestigen op de kenmer­
ken van wezenlijkheid, welken in de voorge­
dragen leer gevonden worden; dan, wij oordee-
len zulks veel nuttiger, na dat wij alles wat
het kristendom wegens God leert, befchouwd
zullen hebben, dewijl wij dan in Maat gefield
zijn, om de geheele leer over dit onderwerp
te kunnen overzien.
S- 2.
De werken van God.
Dezen kan men in twee verdeden, zodani­
gen naamlijk, die God eens gewerkt heeft, en
zodanigen die hij onophoudelijk, en bij voort'
duuring werkt.
Onder de eerfte tel ik de fchepping der na­
tuurlijke waereld, en de herschepping der ze­
delijke; onder de laatften de Voorzienigheid,
die de onderhouding en regeering van het heelal
ia

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 71
in zich vervat, en de zedelijke werking in den
mensch. Over alle deze (uitgezondert het werk
der herfchepping, van welke wij in de volg.
Afd. §. 1. zullen handelen) zullen wij thans
de uitfpraaken van Jezus en zijne leerlingen
voordraagen.
De Schepping.
P A U L U S.
LUCAS Hand. XIV. 15. „ Wij verkondigen
ulieden dat gij u zoudt bekeeren tot den
levendigen God, die gemaakt heeft den hemel,
en de aarde, de zee en al het geen in dezelve is."
Br. aan de Hebr. XI. 3. „ Door het geloof
verftaan wij dat de waereld door het woord van
God is toebereid, alzo, dat de dingen, die men
ziet, niet geworden zijn uit dingen die gezien
worden."
(Zie ook Hand. XVII. 24. Rom. XI. 34. IV.
17. 1. d.)
De Voorzienigheid.
J E Z U S .
'MATTHEUS Evang. VI. 26, 28, 29, 30, 32,
33. „ Aanziet de vogelen des hemels, dat zij
niet zaaijen, noch maaijen, noch verzamelen in
E 4 de

72 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
de fchuuren, en uw hemelfche Vader voedt
nogthans dezelven; gaat gij dezelven niet zeer
veel te boven? Aanmerkt de leliën des
velds, hoe zij wasfen, zij arbeiden of fpinnen
niet, en ik zegge u, dat ook Salomo in alle
zijne heerlijkheid niet is bekleed geweest, gelijk
een van dezen; indien nu God het gras,
dat heden is en morgen in den oven wordt geworpen
, alzo bekleedt, zal hij u niet veel meer
kleeden, gij kleingeloovigen ? Uw hemelfche
Vader weet, dat gij alle deze dingen behoeft
en alle deze dingen zullen u toegeworpen
worden."
De Apostels.
P A U L U S.
Br. aan de Rom. VIII. 28. „ Wij weten,
dat den geenen, die God lief hebben, alle dingen
medewerken ten goede."
Tweede Br. aan de Kor. IX. 6. „ Die fpaarzaam
zaait, zal ook fpaarzaam maaijen, en die
in zegeningen zaait , zal ook in zegeningen
maaijen. 17, 18. God is magtig alle genade te
* 9^,. dat
doen overvloedig zijn in u: * op dat gij in algeftadig
rui- . . . .
men overvloed l
e s a
'' e
tijd alle genoegzaamheid hebbende, tot
hebbende, al- allen goede werk overvloedig moogt zijn."
tijd in flaat
moogt zijn om
weldaaden te
zaaijey. v

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 73
P E T R U S .
Eerjle Br. V. 7. „ Werpt alle uwe bekommernis
op hem, want hij zorgt voor u."
(Zie ook Joan. V. 17. Luc. XII. 6, 7. Rom.
VIII. 31. a Thesf. III. 3. Hebr. XIII.
5, 6.)
Go^x geestlijke werking in den mensch.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. VI. 13. „ Leid ons niet
in verzoekingen, maar verlos ons van den boozen."
; JOANNES Evang. XV. 2. „ Alle rank, die
in mij geen vrucht draagt, neemt hij weg, en
ieder die vrucht draagt, reinigt hij, op dat zij
meer vrucht dragen."
P A u L u s.
Br. aan de Eph. III. 14, 16. „ Om deze
oorzaak buig ik mijne knieën tot den Vader
onzes Heeren. Op dat hij u geve
met kracht verfterkt te worden, door zijn geest
naar den inwendigen mensch."
Br. aan de Pkil. II. 13. „ Want het is God,
die in u werkt, beiden het willen en het werken,
naar zijn * welbehaagen." .* Coedertie.
E 5 JA- refl
heid.

74 n. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
J A c O B u s.
Alg. Br. I. 5. „ Indien iemand van u wijsheid
ontbreekt, dat hij ze van God begeere —
en zij zal hem gegeven worden."
(Zie verder Matth. XIII. 12. Rom. VIII. n.
1. d. Eph. I. 16-18. Phil.Lc). KolVl.
9, 10. 1 Thesf. V. 23. Hebr. XIII. 21.)
Dat God fchepper is van het heelal, is eene
waarheid, die ons reeds door Mozes geleerd
wordt; het kristendom bevestigd dezelve en
verklaart haar nog iets nader, door de bepaaling,
dat alles uit niet is voortgekomen; zeer
natuurlijk was zij een hoofddeel der prediking
der Apostelen, en hierdoor ook is zij een wezenlijk
leerftuk van het kristendom. Het was
ter vernietiging der -afgoderij, niet genoeg, het
beftaan van een God, Heer en Regeerer van
alles te verkondigen; maar om het ongerijmde
gevoelen tegen te gaan, als of die God, in het
voortbrengen der waereld, zig van mindere
Godheden bediend htdde, en dezen over zijn
werk gefteld, waardoor zij mede een zekeren
eerdienst waardig zouden zijn, moesten ook
dien eenen God, als den eenigen Schepper der
waereld, voordellen dan, daar deze waarheid
mede een hoofdleering van denjoodfchen
Godsdienst was, vinden wij weinig melding
van denzelven gemaakt.
De

II. HOOFMT. DE GELOOFSLEER. 75
De onderhouding van het heelal, in zijn oorfprongïïjken
ftaat, de zorg voor de inftandhouding
en*" bewaring van ieder fchepzel, wordt
door Jezus allertreffendst geleerd. Hij maakt
ons opmerkzaam op die onderhouding, ook in
de geringstgeachte fchepzelen , en leidt ons
zelfs op, om hieruit optemaken, dat hij, zo
veel te meer voor het grooter en gewigtiger
zorgt.
Zekerlijk indien wij in de fchriften desN.V.
geene ftellige verzekeringen aantroffen, van
Gods vaderlijke zorg voor, en bettuuring van
den mensch, ten einde in zijne onontbeerlijke
behoeften te voorzien, hem al dat goede te
fchenken, voor welker genot hij vatbaar is, en
doof allerleie lotsverwisfelingen en zedelijke
middelen, tot zijne verordening opteleiden; de
gefchiedenisfen der Joodfche en Kristelijke openbaaring
zouden ons deze waarheid voldoende
en overtuigend prediken. Ik zwijg van de wonderdaadige
gebeurtenisfen, in dezelven vervat;
zij zijn meer bewijzen van Gods almagt, dan
van zijne voortduurende en beftendige zorg
voor het menschdom. Dan, men leze de oude
gefchiedenis, van Jofephs droom af, tot de opneming
van Mozes uit het water. Men
zal zien geene wonderwerken maar
vrijwillige daaden van menfchen allen za-
menloopende, om Gods groot ontwerp te voltooijen.
Men befchouwe, uit dit zelfde oogs
punt,

76 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
punt, de gefchiedenis van Jezus men zal
zien, beiden Herodes en Pilatus tegen h«m vergaderd
en zamengefpannen, om te doerf, 't geen
Gods raad bepaalt hadt, dat gefcbieden zou.
Kunt gij mijn vriend! zonder eene Voorzienigheid
, dit verfchijnzel verklaaren ? Maar
Jezus verzekert ons ook van het beftaan eener
Voorzienigheid, die zig niet alleen over geheele
volken, maar zelfs over jeder bijzonder mensch
uitftrekt. Eerst bevestigt en toont hij, dat de
Algoedheid zelfs voor de geringst fchijnende
fchepzelen, eene tedere zorg draagt; hij herinnert
tevens, dat God de fchepper is des menfchelijken
ligchaams, en des levens; uit het
eerfte leidt hij af, dat God, die voor het mindere
zorgt, de voortreffelijkften zijner fchepzelen
althans niet zal vergeeten; uit het laatfte,
dat hij, die het leeven en het ligchaam fchonk,
ook wel voor het nodige , ter onderhouding
van beide, zal zorgen. 't Is waar: v
Jezus
en zijne Apostels bepaalen die zorg van God
voornaamlijk tot het noodig ligchaamsonderhoud
de eerfte fpreekt misfchien alleen tot
zodanigen , welken vreesden , ter zaake van
hem, hunne beroepen verlaatende, aan het nor
dige gebrek te zullen lijden: maar bevat echtter
zijne verzekering niet dezen regel, die in
alle eeuwen geldt, dat Gods voorzienigheid ons
voor veele onheilen bewaart, die eene getrouwe
en ftandvastige betrachting onzer plichten
ons

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 77
ons zou kunnen berokkenen ? Kan men uit zijne
verzekering niet mede dien regel afleiden;
zorgt God voor het mindere, kleeding en voedzel,
hoe veel meer voor onze gewigtiger belangen.
Schoon wij den Jooden niet alle
kennis van dit leerftuk kunnen weigeren, befchouwden
zij echter de Voorzienigheid, als
alleen en bijzonder werkzaam omtrent zijn uitverkoren
volk, en deszelfs bijzondere belangen
een denkbeeld, zeer natuurlijk uit
hunne bekrompen begrippen wegens de Godheid
voortvloeijende.
De gefchiedenis van den Godsdienst van bijna
alle volken, vertoont ons in alle eeuwen,
het leerftuk eener zekere geestlijke werking van
God in den mensch, als een algemeen aangenomen
gevoelen. En zeer natuurlijk; iedere
natie, het beftaan van eene Godheid geloovende,
en in de kindsheid haarer reden zijnde,
fchreef alles, welkers oorzaak niet terftond in
't oog viel, aan eene onmiddelijke werking haarer
Godheid toe: hoe veel meer dan zekere befluiten
en voornemens, die de allergewigtigfte
bedrijven ten gevolge hadden. De Jooden, wier
Godsdienst een zekeren, gemeenzamen omgang
tusfchen Jehovah en zijn volk voorftelde, hadden
, van de vroegfte tijden der Mozaifche openbaaring
af, zodanig eene Godlijke werking in
den mensch, als eene onlochenbare waarheid
aangenomen en erkend. En dit was bij hen
geen

78 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
geen los opgeraapt denkbeeld; zij hadden ze­
ker bewijzen en voorbeelden genoeg, om het,
als eene waarheid, vast te flellen: zelfs, vooral
in hunne eerfte tijden, ftrekten zij deze wer­
king zoo ver uit, dat zij ook zondige voornee-
*2&?ra.XIV. mens aan dezelve toefchreeven. * „ Dus
„ porde Jehovah David, om zijn volk te tel-
„ len," in 't kort Jehovah was het, die
het kwaad zoo wel fchiep als den vreede maak­
te. Van hier dan ook, dat wij dit leer­
ftuk in de leer van Jezus, niet als eene onbe­
kende waarheid, maar als een aangenomen ge­
voelen, welk zij flegts nader bevestigt en van
verkeerdheden zuivert, voorgedraagen vinden.
De leer^van Jezus dan, fielt ons God voor,
als, door eene onmiddelijke, maar tevens ze­
delijke werking, de oorzaak van onze toene­
ming in kennis, wijsheid, en waare deugd, bij­
aldien wij, van onzen kant, als het ware, met
God hiertoe medewerken, (zie vooral Phil. II.
12, 13.) hen, die alle kwade raadflagen
aan de werking van een boozen geest toefchre-
ven, leert zij, dat God magtig en gezind is,
om ons van denzelven te verlosfen hun,
die God zeiven als" den verzoeker befchouw-
t Matth. VI. den, zegt zij': f „ God kan niet verzogt wor-
e n m e t
Jac I 1 " ^
e t k w a a d e n
^
"ij
z e
lf verzoekt nie-
„ mand." Overzien wij kortlijk, mijn vriend!
het geen de leer van Jezus wegens God, zijne
eigenfchappen en werken vervat, zodanig een
over-

II. HOOGDST. DE GELOOFSLEER. 79
overzicht zal ons des te beter in ftaat ftellen,
om de kenmerken, van wezenlijkheid in dit leerftuk
optefpooren. God is een Geest, die
alle volmaaktheden bezit, welken met zijne
geestlijke natuur overeenftemmen; hij is liefde
zelve, en alleen heilig: hij is de Schepper, Onderhouder
en Regeerer van het heelal: hij is de
Vader van het gantfche menschdom en, in den
verhevenften zin, van alle echte geloovigen:
die voor zijne kinderen beftendig waakt en
zorgt, den hardnekkigen langmoedig draagt,
den berouw hebbende, zonder offers, genadig
vergeeft; zonder wiens toelating of befchikking
niets gebeurt, die de uitkomften onzer daaden
beftuurt, ter bereiking van zijne oogmerken,
en door eene zedelijke werking, den wel willenden
geduurig verfterkt, aanfpoort en bemoedigt
, in de bewandeling van den weg der
deugd. Op deze weinige punten zal de
leer van Jezus, aangaande deze waarheid uitkomen.
De wijze van voordragt, zult gij gezien hebben,
is zodanig, dat gij dit leerftuk eene voornaame
plaats, in den reij der leeringen, niet
kunt weigeren. De getuigenisfen, die ik aangevoerd
heb, zijn duidelijk en voor ieder verftaanbaar.
Zekerlijk, zij laten nog zeer veele
vragen onbeandwoord over. Vergenoeg u intusfchen,
met de denkbeelden die Jezus en zijne
Apostels u van deze waarheden geven; en
poog

8p H. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
poog op die grondflagen voorttebouwen. God
is een geest. Zonder hetzelve laat zich
geen God denken. God is liefde;
hiervan overtuigt u iedere ademhaaling.
God heeft uit niet de waereld gefchapen,
op eene andere wijze kon zij' niet worden.
God onderhoudt en regeert alles; zonder
dit, zou alles weder in het niet vervallen
God befchermt, en verzorgt en beftuurt den
mensch; zonder eene Voorzienigheid, is
het voortduurend beftaan van een fchepzel, ge­
lijk de mensch, voor mij een raadzel.
God werkt in den mensch; ; zonder dit
zal hij nimmer het doel van zijne verordening
bereiken. • Maar wat is een geest, wat is
liefde in God, wat fcheppen uit niet, wat is
Gods voorzienigheid, waarin beftaat die • zede­
lijke werking? Ziet gij niet, dat gij op
alle deze vraagen uwe onkunde kunt belijden;
en, met dit alles, de leer van Jezus, over dit
onderwerp, als duidelijk aannemen? —r- Mis-
fchien zult gij, ten aanzien van het tweede ken­
merk: ftelligheid, bepaaldheid in de uitdruk­
king , aanmerken, dat gij dezelve in veele getui-
genisfen gemist hebt. Dit erken.ik mede, voor­
al ten aanzien van waarheden die bij de Jooden
bekend waren; maar tevens, heb ik, meer dan
eens, aangemerkt, dat echter die waarheden
tot het wezen van het kristendom behooren,
om dat zij met anderen onaffcheidelijk verbon­
den,

Ih HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 81
den, en in dezelven opgeflooten zijn, welken
met allen mogelijken nadruk en op den meest
beflisfchenden toon voorgedragen worden, en
. uit dien hoofde onbetwistbaar wezenlijke leeringen
bevatten. Dat God een Geest is, leert
Jezus ftelligen beflisfchend, als eene waarheid,
tot welkers openbaaring hij gezonden is; minder
beflisfchend, en als eene bekende zaak,
fpreekt hij over de Almacht en Alwetendheid;
het laatfte is nogthans zo wezenlijk als het eerfte,
om dat beiden met elkander onverbreeklijk
verknocht zijn.
Ten aanzien van den inhoud, zal ik uwe aandacht
alleen vestigen op den ouderlingen zamenhang,
en het verband van alle deze waarheden;
en tevens op derzelver gefchiktheid, om het
groote doel van het kristendom te bevorderen.
Want, dat zij algemeen zijn, zonder eenige
betrekking tot tijd, plaats en gelegenheid, blijkt
genoegzaam uit derzelver natuur. Reeds
meermaalen heb ik aangemerkt, dat de eigenfchappen
van God op het naauwst aan eikanderen
verknocht zijn. Is God een Geest, een
volmaakte Geest; dan ftemmen onzichtbaarheid,
eeuwigheid , almacht , alomtegenwoordigheid,
alwetenheid en onveranderlijkheid volkomen
met die eigenfchappen overeen. Zo rasch
ik mij iets ftoflijks in de Godheid voorftel, legt
die band verbroken. Is God een Geest;
hoe juist hangt hier mede zijne liefde, en hei-
F lig-

82 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
ligheid zamen ? Driften, of hartstogten, eene
hieruit voortfpruitende eenzijdigheid, fchending
der beloften, verzoeking van den mensch tot
het kwaad, wreedheid of onbarmhartigheid —
niets van dit alles kan in een zuiveren en volmaakten
Geest plaats hebben. Uit Gods liefde
en heiligheid kan ik ook de andere deugden
, als wijsheid, barmhartigheid en regtvaardigheid
afleiden: of liever zij liggen in dezelven
opgeflooten. Een wezen, dat zodanige
volmaaaktheden bezit, is het, ten hoogften,
overeenkomftig, eene waereld te fcheppen,
en in derzelver vorming alle zijne aanbiddelijke
eigenfchappen, op het glansrijkfte ten
toon' te fpreiden. • De waereld gefchaapen
hebbende, behoort hij, op welk eene wijze
ook, te zorgen, dat zijn werk in denzelfden
ftaat blijft voortduuren, tot het. oogenblik van
deszelfs flooping. Dus behoort hij nog
meer voor den mensch te zorgen, die, volgens
zijne natuur , boven alle andere redenlooze
fchepzelen, Gods vaderlijke zorg behoeft; uit
hoofde van zijne voortreffelijkheid boven dezelven
, die zorg het meest verdient, en die, een
vrijwerkend wezen zijnde, zonder verlies dier
vrijheid, door geene algemeene wetten geheel
geregeerd kan worden. Zonder eene zedelijke
werking in den mensch, kan ik mij, van
den eenen kant, geene Voorzienigheid voorftellen;
van de andere zijde, van den mensch, geene

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 83
ne toeneming in zedelijke volkomenheid verwachten.
Men moge uit het eerfte afleiden,
dat de mensch in veele gevallen niet vrij werkt*
Wij willen dit voor een oogenblik eens toegeven
(fchoon wij voor ons eene zedelijke vrijheid
met Gods zedelijke werking wel beftaanbaar
oordeelen) Wat volgt dan hieruit? Zo de
daad goed is, mist de mensch zijn regt op vergelding.
Maar dit regt is behalven dat, een
onmoogeüjk wezen. Zo de daad kwaad is ?...»
God verzoekt niemand ten kwade. En
wat het laatfte betreft; de zedenlijke werking
is, voor den mensch, ten aanzien zijner deugd,
hetzelfde, als de opvoeding voor een kind,
met opzich op alle, volftrekt onontbeerelijke
kundigheden. Vergelijken wij eindelijk alle
Gods werken met alle zijne eigenfchappen.
Wij vinden zulk een-onverbreekbaar verband
tusfchen beiden, dat wij genoodzaakt zijn te
erkennen, dat zodanige werken alleen zodanig
een God waardig zijn; dat wij in dezelven alle
zijne volmaaktheden kunnen doorzien en verftaan,
en dat wij, zonder die volmaaktheden,
ons geen fchepper, onderhouder en beftuurer
van alles, wat beftaat, kunnen voordellen. —
Is het groote doel van den kristelijken Godsdienst,
den mensch geluk 'en volkomenheid te
bezorgen, en bevat deszelfs natuur alles, wat
hiertoe nodig zij, dan moet ook de voorgedraagen
leer eigenaartig hiertoe medewerken ,
F 2 zal

§4 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
zal zij tot het wezen van het kristendom behooren.
Ja, mijn vriend! dank God voor
de nadere bevestiging en ophelderingen, welken
hij u, ten aanzien dezer allergewigtigfte
waarheden, heeft gegeven: zonder welken geen
geluk of deugd voor u moogelijk zouden zijn.
Zonder het geloof aan één God, als den Schepper
der waereld, aan eene Voorzienigheid , aan
zijne zedelijke werkingen, is het met beiden
gedaan. Verbeeld u eene waereld aan het blind
geval overgelaaten, of het uitwerkzel van eene
toevallige zamenvoeging en vermenging van
ftofdeelen ——- verbeeld u een God zonder menfchenliefde
en zedelijke volmaaktheid verbeeld
u u zeiven aan de laagen en bedriegerijen
van booswigten, aan het geweld van onderdrukkeren
, aan de mishandelingen van dwingelanden,
aan alle rampen, die de natuur kan
voortbrengen, hulploos overgegeven verbeeld
u, ten prooi aan de kracht der verzoekingen,
aan den voortfleependen ftroom van
woedende driften, en onvermogend om dezelven
het hoofd te bieden kunt gij bij deze beelden
u eenige zielevrede, eenige vordering in
zedelijke volkomenheid als mogelijk voorftellen ?
Eene Stoicijnfche gevoelloosheid moge den Godlochenaar
in ftaat {tellen, om de rampen dezes
levens kloekmoedig te ondergaan, hem wapenen
en verharden tegen de pijlen des onge-
vals. Eene gezuiverde zelfsliefde moge
hem

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. §5
hem leeren, zig te hoeden voor zodanige buitenfporigheden,die
hem veragting en fmart kunnen
berokkenen, en zig toeleggen op de betrachting
dier pligten, die hem de achting en
genegenheid zijner tijdgenooten verzekeren ;
maar is ftompe gevoelloosheid waar genoegen,
zielftreelend geluk ? Even weinig als, geen kwaad
te doen, deugd, zedelijke volkomenheid in den
mensch zou kunnen wezen. _ Stel u daartegen
een Wezen voor, wel voor uwe zinnen onbereikbaar,
maar dat echter geen oogenblik u uit
het oog verliest, dat de hoogfte magt met de
uitgebreidfte liefde, eene onbegrensde wetenfchap
met de aanbiddelijkfte wijsheid, eene
paallooze vergeeflijkheid met eene onveranderlijke
liefde tot orde en heiligheid vereenigt. »
Denk, na dit alles, dat juist dit wezen uw
Schepper Onderhouder, uw Vader is een
Vader die ieder oogenblik voor uw zorgt, u
geleidt en befluurt; zonder wiens toelaating en
befchikking u niets gebeurt. Zoudt gij,
bij zodanige voorflellingen, geene rust, geen
troost, geen waar genoegen vinden? Nog
eens, dank God, voor het geloof dezer waarheden?
Dit herinnert u, in voorfpoed, dat
aardsch geluk ook een gefchenk van God is;
en hoe zeer veraangenaamt dit denkbeeld des',
zelfs genot!. Hoe gerust en veilig bezit en
fmaakt.gij dien zegen l een alziend oog bewaakt
eene onweêrflaanbare magt. bevei-
F
3 list

86 II. HOOFDST. DJJ GELOOFSLEER.
ligt eene volmaakte wijsheid en onveranderlijke
liefde zorgen voor u en uwe waare belangen.
Zoudt gij vrees of onrust kennen, daar
gij onder de hoede zijt van, en overfchaduwd
wordt door hem, die waerelden uit het niet ten
voorfchijn bragt, en dingen die niet zijn, roept,
als of zij waren; ,, die harten van menfchen,
„ van koningen leidt als waterbeeken." •
En nu, rampen beftormen u; is wel een onder
dezen, door God niet toegelaaten, of wel toegezonden?
Maar, het zij toelaaten, ofbefchikking;
is wel een onder dezen, met welken God
de bevordering van ons waar geluk niet bedoelt?
Neen kristen! geloof in God, als een
allervolmaaktst Wezen — als uw Schepper, verzorger
en beftuurer, en „ al veranderde
„ dan de aarde haare plaats, en al werden de
„ bergen verzet in 't hart der zee " Uw
hart zal niet ontroerd worden. Het geloof
in één God, gelijk de leer van Jezus ons
hem voorfielt, wekt tevens alle edele en natuurlijke
driften in den mensch op, die eenigen invloed
op zijne verrigtingen hebben, en hem
tot drijfveeren zijner zedelijke volmaaking verflrekken.
Hier noopt hem dankbaarheid (dit,
den nog onbedorven mensch zo eigen, gevoel)
om de menigvuldige en onwaardeerbare weldaaden
van God, tot dat oogmerk, waartoe dezelven
hem gefchonken zijn, ter veredeling en
verbetering zijner geest- en ligchaamsvermo-
gens,

IL HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 87
gens , zorgvuldig aanteleggen. De gedachte
alleen, dat zij gefchenken van God zijn, dooft
ieder opwellende trek tot een ongeregeld misbruik,
dat beide ziels- en ligchaamskragten verlamt
en ontzenuwt. De echte dankbaarheid heiraat
bij hem, in zijne goederen ter bewaaring
zijzer gezondheid, en ter befchaaving van zijn
geest te bebruiken. lederen mensch is eene
zucht ter navolging ingefchaapen. Deze openbaart
zich het tekst in de kindschheid, blijft
echter ons geheel leven door werkzaam , bepaalt
voornaamlijk ons karakter, en is de drijfveer
van de meeste daaden. Hoe weinig nu
ook de handelwijze van God, in het algemeen,
ons ten voorbedde kan (trekken, dewijl hij in
geheel andere betrekkingen tot ons ftaat, dan
wij tot hem en tot eikanderen, echter is zijne
zedelijke volmaaktheid en algemeene weldadigheid
en liefde, zijne beftendige zorg voor ons
tijdelijk en eeuwig welzijn, in een bepaalden
zin, voor den mensch navolgbaar en navolgenswaardig.
Eene leer dan, die ons de gezondfte
denkbeelden geeft van Gods beminnelijke eigenfchappen
, kan niet nalaten , met opregte
harten geloofd wordende, ons, ter volmaking
onzer natuur, en ter betragting van alles, wat
liefde, weldadigheid, toegeeflijkheid en zorgvuldigheid,
omtrent anderen en hunne belangen,
van ons vorderen, opteleiden en aantefpooren.
Wat toch was, van alle eeuwen, de
F 4 hoofd-

8S II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
hoofdbron van onverdraagzaamheid en vervolgzucht?
Bekrompen denkbeelden van de Godheid.
En zouden dan gezuiverder en beminnelijker
voorftellingen onze harten niet in een
warmen gloed van menfchenliefde ontvonken?
Nog eene drift beheerscht den mensch, die
welgeleid en op waardige voorwerpen bepaald,
dikwijls de verhevenfte deugd uitwerkt. Ik
meen gevoel van zijne waarde. Zie dit gevoel
werkzaam in hem, die uit een verachten ftaat,
tot aanzienlijke posten wordt verheven! fchaamt
hij zich nu niet dier geringe bezigheden, welken
hij.voorheen met vermaak verrigtte? Dan,
wat zijn alle koningrijken der aarde met derzelver
heerlijkheid, bij den eernaam van kind
van den grooten Schepper des Heelals, den
Koning der Koningen! hoe zielverheffend, hoe
grootsch is het denkbeeld; „ mijn ligchaam is
een tempel van Gods Geest, eene woning der
Godheid, die hemel en aarde vervult, die in
geene tempelen, met handen gemaakt , hoe
prachtig en heerlijk, wil woonen! bezef die
waardigheid levendig en in hare gantfche uitgeftrektheid;
hoe laag, verachtelijk en vernederend
voor uwe waarde zal de zonde u voorkomen!
hoe vuurig, zult gij de deugd aankleven
, als het eenig middel, om uwen rang waardig
te worden! Hij toch, die zijne waardigheid
, door laagheden ontëert, maakt zijne fchande
des. te zichtbaarer, naar mate hij hoger is
ver-

II. HOOFDST. DF, GELOOFSLEER. 89
verheven. Denk eindelijk, bij dit alles,
dat de ftaat, waarin gij u bevindt, u door de
Voorzienigheid is toegefchikt, met oogmerk,
om 11 veelVuldige gelegenheden en aanleidingen
, ter beö'effening van plichten, die uwe natuur
kujmen volmaaken, te verfchaffen. Dat
die Voorzienigheid u uit alle drukkende ongelegenheden
, waarin eene getrouwe plichtsbetrachting
u zou kunnen ftorten, kan, en ver-
eischt haar oogmerk zulks, zal verlosfen
dat zij u niet boven vermogen zal beproeven,
en bij de verzoeking uitkomst geven • dat
God niet alleen het werken, maar ook het beftendig
willen in u zal werken, wanneer gij
met eerbied en zorgvuldigheid uwe eigen zaligheid
tracht uittewerken ! l
ftel u dit alles gemoedelijk
voor, en zal dan de volmaaking uwer
natuur u niet de aangenaamfie plicht worden?
Zullen zodanige gedachten niet het vermogen
der verzoekingen verzwakken, den invloed der
verleidingen verflaauwen? Zal vrees voor onheilen
u nu wel van uwen plicht kunnen aftrekken?
Zal dit geloof in u niet een edelen
moed ontvonken, en eene onverzettelijke ftandvastigheid,
bij alle gevaaren en hinderpaalen, inboezemen?
Zal het u niet in een blaakenden
ijver doen ontbranden, om toch voor uw eigen
zedelijk welzijn geen minder zorg te dragen, dan
God? Een ligtzinnig fpotter moge dit al-
fcs vrome dweperij noemen; gij, mijn vriend 1
F 5 zijt

QO II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
zijt gelukkig, indien gij u de Godheid en hare
werken in dit licht even waarin de leer
van Jezus u dezelven vertoont geftadig
voorftellende, ook zodanige aandoeningen gewaarwordt,
en hier mede overeenkomftige befluiten
vormt. Op deze wijze kan dan het
geloof aan de voorgeftelde waarheden den grootften
invloed op ons geluk en onze deugd hebben
, de groote oogmerken van het kristendom
bevorderen, en hier door een voornaamen rang
onder deszelfs wezenlijke leeringen bekleeden.
A F D E E L I N G III.
JEZUS KRISTUS.
Wanneer gij, vriend der waarheid! mijne
bovengemaakte, verklaaringen van de kenmerken,
die een wezenlijk leerftuk van het kristendom
onderfcheiden, wel in het oog hebt gehouden,
zult gij, in deze afdeeling, geene beflisfching
der gefchillen , die de kristenheid,
ten aanzien van de onderwerpen, welken wij
thans gaan befchouwen, zo jammerlijk verdeelen,
van mij vorderen of verwachten. Gelukkig
voor uwe rust en deugd; •—- de bijzonderheden
, waaromtrent de meeste twisten plaats
hebben, behooren tot het wezen van het kristendom
geenzins. Zij behelzen , of, enkel
mensch-

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 91
menschlijke verldaaringen, van alle Godlijk gezag
verfteken, of, leerftelzelen, gegrond op
uitfpraaken der H. S., die alle kenmerken van
wezenlijkheid misfchen. Vergeet dan, voor
die oogenblikken, welke gij aan de lezing van
dit gefchrift toewijdt, alles, wat de kristenheid,
tot hiertoe, zoo droevig vaneenfcheurt,
alle bijvoegzelen en toevalligheden, om alleen
het wezen der leer van Jezus natefpooren.
Alles, wat Jezus wegens zijn perfoon en zijne
waardigheid geleerd heeft, kan tot deze drie
hoofdpunten gevoeglijk gebragt worden. Vooreetst;
wat hij voor het menschdom geweest is:
ten anderen; wat hij voor het menschdom nog
is. Eindelijk; wat hij in een toekomende huis-
houding voor het menschdom zal wezen.
In deze drie betrekkingen, zullen wij den Heiland
befchouwen, en zijne leer, betreffende dezelven,
woordelijk voordragen.
& ï.
Wat y ezus Kristus voor het menschdom
geweest zij.
Zoon en afgezant van God.
G O D.
MATTHEUS Evang. III. 17. , „ Deze is
mijn

ps. II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
mijn zoon, mijn geliefde, in welken ik mijn
welbehagen heb."
MATTHEUS 'Evang. XVII. 8. „ Deze
is mijn geliefde Zoon, in den welken ik mijn
. * Jezus Kris- welbehagen heb, hoort hem."
tus heeft, op
last van God,
deszelfs welke- J E Z U S
hagen, dal genade
en waarheid
vervat, JOANNES Evang. XII. AQ, 50. „ Ik heb uit
fvTalZt
m
? Z d v e n n i e t
maar de Vader, die
den wil van mij gezonden heeft, heeft mij een gebod ge-
^•1^'. * Z
^
geven,bekend
E n i k
e n en W a t ik
zal.
weet, dat zijn gebod, het eeuwige le-
ë
akt
hTeft
i S
'
g e e
" i k d a n f r e e k
P ' datfpreekik
a l z o
t Dezewoor- '
§ e l i k
J
m i
J
d e V a d e r
gezegd heeft."
den fchijnen , LUCAS Evang. XXII. 70. „ En zij zeiden
S PS° r
a l k : Z i j t § i j d a n d e Z o o n v a n G o d ? E n hi
ge' J zei'
fprooken; de tot hen: gij zegt dat ik het ben."
uogthans komen
zij mij
voor, als eene De Apostels.
aanmerking
vnn den Evan- T
geKst.-Ech- J O A N N E S .
ter wat men
ï5£ e
E v m g L I ?
D e w e t i s d o o r M
doet ' - * " °zes
tveinig ter za gegeven: de genade en waarheid is door Jezus
|f e
- Kristus geworden."
** Die gelooft, „ T r T
dat J. K. de Evang. III. 34, 35, 36. f ,, Die God gezon-
Zoon van God den heeft, fpreekt de woorden Gods. De Va-
%lrf U
als e
Go n
d^ 1
. h e e f t d e n Z o o n l i e f
' e
n heeft alle dingen
gehoorzaamd in zijn hand gegeven. ** Die in den Zoon gemoet
worden. . .
looft

IL HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 93
looft heeft het eeuwige leven, maar die den
Zoon ongehoorzaam is zal het leven niet zien 5
maar de toorn Gods blijft op hem."
P A U L U S.
Br. aan de Hehr. I. 1. „ God heeft
gefproken door den Zoon."
P E T R U S .
Tweede Br. I. 17, 18. „ Want hij (Jezus)
heeft van God den Vader eer en heerlijkheid
ontvangen; als zodanig eene ftem van de hoogwaardige
heerlijkheid, tot hem gebragt wierd:
deze is mijn geliefde Zoon, in den welken ik
mijn welbehagen heb. En deze ftem hebben
wij gehoord." •
(Zie verder Matth. XI. 27. Joan. VI. 29, 38.
VIL 16, 29. 1 Joan. IV. 14, 15. Hebr. II.
3> 4-)
GOD, JEZUS en de APOSTELS fpreken hier
allen hetzelfde getuigenis, dat onze Meester een
Zoon en afgezant van God is. Ons wordt
geboden, dit te gelooven, en aan dit geloof
wordt de verkrijging der Evangelifche heilgoederen
verbonden. (Joan. III. 36. Matth. XVII.
5.) Deze waarheid, dat Jezus de Zoon van
God is, is het juist, voor welke hij als een
Mar-

94 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
Martelaar is geftorven. (Luc. XXII. 70.) Immers,
alleen op derzelver belijdenis, werd hij
ter dood veroordeeld.
Maar wat is Zoon van God? Juist dit
is de twistappel; dan, laat ik u ook vragen
, wat is een geest, op God toegepast ? •
Wij beiden moeten andwoorden; wij weien het
niet. En nogthans zijn beiden wezenlijke
leerftukken, ja, mijn vriend! datjezus de
Zoon van God is, moeten wij gelooven, (fchoon
wij wel de woorden, maar de zaak geenzins
begrijpen) en dit, om aan de Godlijkheid zijner
zending, en de waarachtigheid zijner leer
den fterkften fteun te geven. —— Er zijn ook
andere redenen voor de noodzaaklijkheid van
dit geloof; maar zij kunnen in deze §. in geene
* Joan. XII. aanmerking komen. * Hiertoe gebruikt Je-
4P> 5°. zus deze waarheid, en indien wij ook dezelve
hiertoe bezigen, zal zij ons tot het grootfte nut
verftrekken. Wat meer is, God zelve ftelt ons
f Matth. deze leer van dien kant voor; hij zegt; f deze
XVII. 5. j s mij n ggiiejde Zoon hoort hem. De
leer welke Jezus verkondigd heeft, is niet zijne
eigene, niet door hem alleen uitgevonden.
Zij is geheel en al de leer van God. Jezus
heeft zich volftrekt niet kunnen bedriegen in
zijn gevoelens, dat het geen hij gepredikt heeft,
Gods welbehagen vervat: immers hij is Gods
Zoon een Zoon, die alle de liefde en al
het vertrouwen van zijn Vader bezit: Gij,
mijn

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 95
mijn vriend! zoudt immers ook den Zoon eenes
Menfchen, die de liefde en het vertrouwen zijnes
Vaders had , oneindig zekerer gelooven,
dan zijn dienstknegt. Op God en Jezus geldt
dit nog veel fterker. Is Jezus de Zoon
van God, hoe veel fterker wordt dan de verplichting
om hem te gelooven en te gehoorzamen!
Om deze reden, is de aanmerking van
Jezus ten vollen gegrond: „ die mij verwerpt,
verwerpt hem, die mij gezonden heeft." Als
ook het zeggen van den H. Joannes : „ die
den Zoon loochent, loochent ook den Vader."
Tot een ander bewijs, geldt ook hier het geen
Paulus voorftelt; * „ als iemand de wet van * Hebr.X.
„ Mozes heeft te niet gedaan, deze fterft -\zon- l S,
z^jf. v
„ der barmhartigheid, hoe veel te zwaarer ftraf fchoTmng'
„ zal hij waardig geacht worden, die den Zoon
„ van God vertreeden heeft." Deze laatfte
woorden leeren ons, dat, was het ftrafwaardig
bij God, de wet van Mozes, die flegts zijn
dienstknecht was, te overtreden; het oneindig
ftrafwaardiger ten eenigen dage zal geoordeeld
worden, Jezus niet t=e willen gelooven en gehoorzamen,
om dat hij de Zoon van God is. —
Welke verfchillende begrippen men dan ook van
deze benaaming: Zoon van God,moge vormen;
ieder toch, die den naam van een kristen wil
waardig worden, moet van deze hoedanigheid
zulke verhevene denkbeelden koesteren, dat hij
Jezus als een onfeilbaar afgezant van God aanmerkt
,

p6 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.*
merkt, gezonden, om ons den wil en het wel*
behagen des Allerhooglten te verkondigen; dat
hij alle de uitfpraaken van Jezus, dit punt betreffende
, van even dezelfde waarde, van even
hetzelfde gezag oordeelt, als of God tot hem
zeiven onmiddelijk had gefprooken. Van dezen
kant, is deze waarheid, voor ons, ten
uitterften belangrijk; dan, wat men ook uitdenke,
om dezelve en de wijze hoe? té verklaaren;
niets van dit alles, hoe waarachtig
en gegrond ook kan aan dezelve, uit dit
oogpunt befchouwd, eenig meerder gewigt bijzetten.
Verlosfer van het Menschdom door zijn lijden
en fterven.
JEZUS.
MATTHEUS Evang. XX. 28. „ De Zoon des
menfchen is gekomen om zijne ziel te ge-
* Ten nutte ven, tot een rantzoen * voor velen."
JOANNES Evang. X. 15.
leven voor de fchapen."
„ Ik ftel mijn
f Beteekent MATTHEUS Evang. XXVI. 28- „ Dit f is
M I N
§ Verhonds J
b l o e d
'
h e t b l o e d d e s
Nieuwen § Testaments,
welk voor velen vergoten wordt, ter vergeving
der zonden."
JOANNES Evang. XIV. 31. „Op dat de waereld
wete, dat ik den Vader lief heb, en alzo
doe,

ÏI. HóÓFDST. DÊ GELOOFSLEER, gf
doe, gelijk mij de Vader geboden heeft, ftaat
op * laat ons van hier gaan." * De echte
(Zie verder Joan. VI. 5, XV. **- r 30 . S^XS
dezer woor»
JOANNES de dooier. den, is deze of
r
dergelijke uitbreiding:
laai
- JOANNES Evang. I. 20. „ Ziet het lam Gods, on
l n
, aar
dat de zonden der'waereld wegneemt,"
:
gaan (o^zoo
deze woorden
De Apostelu
m
t e
,V er[t
l g
vanheiPaasch-
• feest zijn ge-
P E T R U S . fproken, laat
ons naar Get-
' femané ver-
Eer He Br. I. 18, 19. „ Wetende, dat gij *reMen)u>aar
^ , ,. .. „ het lijden en
met door verganghjke dingen, zilver of goud, de dood,welke
verlost zijt, van uwe vorige ijdele wandelin- de Vader mij
gen Maar door het dierbaar bloed van tifSlt
Kristus, als van een onbeflraffelijk en onbevlekt ten.
lam."
"
Ir
- 21
? H- 5, Dewijl ook Kristus
voor ons geleeden heeft, ons een exempel nalaatende
die zelve onze zonden f gedra- f Weggedragen
heeft in zijn ligchaam op het hout, op dat S e>l
'
wij de zonden afgeflorven zijnde der geregtigheid
leven zouden."
P A u L u s.
7? J T> TTT § Liever; vet-
Br. aan de Rom. III. 25, 26. „ Welken zoening in
(Kristus) God voor gefield heeft § tot eene ver-' zijn bloed doof
r
het geloof.
Z0ê-

98 E. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
zoening door het geloof in zijn bloed; tot eene
\enheid. tie
~ b e t o o n i n v a n z i n e
S J * regtv aardigheid , door de
vergeving der zonden, die te voren gefchied
zijn, onder de verdraagzaamheid van God: tot
eene betooning van zijne regtvaardigheid, in
f Genadig. d e z e n tegenwoordigen tijd: op dat hij f regt-
v a a r d i
weende' ^' £ Z I E N
J' § regtv aar digend den geenen,
die uit het geloof in Jezus is."
Br. aan de Rom. V. 8. „ God bevestigt
zijne liefde tegen ons, dat Kristus voor ons geftorven
is, als wij nog zondaars waren."
Tweede Br. aan de Kor. V. 15, 18, 19, 21.—
„ En hij is voor alle geftorven, op dat de geene
die leven, niet meer zich zeiven zouden leven
, maar dien, die voor hen geftorven en opgewekt
is. En alle deze dingen zijn uit
God, die ons met zich zeiven verzoend heeft,
door Jezus Kristus. Want God was is in
Kristus, de waereld met zich zeiven verzoenende
, haare zonden haar niet toerekenende.
Dien die geene zonden gekend heeft, heeft hij
zonde voor ons gemaakt, op dat wij zouden
** d. i. Eene worden ** regtvaardigheid Gods in hem."
regtv aardig- D , „ ^T _ ,.„ ,
heid, die Gf>-
B r
'
a a n d e R o m
- V
- :
9' »
G E L L
J
K DO01
" &
de welbehaa- ongehoorzaamheid van eenen mensch velen tot
gelijk is, zondaaren gefield zijn; alzo ook zullen door de
gehoorzaamheid van eenen veelen tot regtvaardigen
gefield worden."
Br. aan de Hebr. X. 8—10. „ Als hij te
voren gezegd hadt, flagtoffer en offer voor de
zon-

Ü HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 99
Sonde hebt gij niet gewild; toen fprak hij; zie,
ik kom, om uwen wil te doen 6 God! * in * Door, of vol*
welken wil wij f geheiligd zijn, door de offer- S'- -
hande des ligchaams van Jezus Kristus." J^retnigT
Br. aan de Eph. V. 2. „ Gelijk ook Kristus
ons heeft lief gehad, en zich zeiven ons
overgegeven tot eene offerhande en flagtoffer
Gode."
Br. aan Tit. II. 14. „ Die zich zelVen voor
ons overgegeven heeft, op dat hij ons zou verlosfen
van alle ongeregtigheid, en zich zeiven
een eigen volk reinigen ijverig in goede werken."
Br. aan de Hebr. V. 9. „ En geheiligd zijnde
is hij allen die hem gehoorzaam zijn, eene
oorzaak der eeuwige zaligheid geworden*"
J O A N N E Si
Evang. III. 16. „ Alzo lief heeft God de
Waereld gehad, dat hij zijn eeniggeboren Zoori
heeft gegeven op dat een iegelijk, die in hem
gelooft niet verderve, maar het eeuwige leven
hebbe."
Eerjle Br. II. 1, 2. „ Indien iemand gezondigt
heeft, wij hebben een voorfpraak bij den
Vader, Jezus Kristus, ** den regtvaardigen: ** Qenbxrnï»
en hij is een verzoening voor onze zonden." hartigm.
III. 16. ,, Hier aan hebben wij de
liefde gekend, dat hij zijn leven voor ons ge*
fteld heeft»"
G 2. Eer*

ioo II. HÖOEDST. DE GELOOFSLEER*
' Eerfte Br. IV. 9, 10. „ Hierin is de liefde
van God tegen ons geopenbaard, dat God zijn
eeniggebooren Zoon gezonden heeft in de wae-
, reld, op dat wij zouden leven door hem: hierin
is de liefde, niet dat wij God lief gehad hebben
, maar dat hij ons heeft lief gehad en zijn
Zoon gezonden tot een verzoening voor onze
zonden."
w o r d e n >
* De zonde te
J A C 0 B U S.
Br. V. 15, 20. „ En het gebed des geloofs
zal den zieken behouden. En zo hij zonden
zal gedaan hebben, het' zal | hem vergeven
D e
g ee
n •> die een zondaar van
bedekken is de'dwaaling zijnes wegs bekeerd, zal een ziele
hetzeirde als, v a n jen dood behouden en zal * meniste der
de zonde uit-
ü
tewisfen of te zonden bedekken."
verzoenen (Zie verder Hand. IV, 12. XIII. 39. Rom.
(zie Pfalm _ T T T T „ ,
XXXII. 1. VID. 10, 33. V. 2, 6, 7. 1 Kor. XV. 3.
vergel. met
l
}ZHiJ2
Eph. L 7. Phil. II. 8. Gal. II. 20. Eph.
V
- 2
*> '*7. 1 Tim. II. 5, 6. Hebr. IX. 26,
de woorden 28. Tit. III. 4. Gal. I. 4. Hebr. I. 3. VII.
1
3 E
° flB
- I' 7 3 9-)
zijne pogingen •
verbete- •
ringe zijnes T T. . .. .
i e r z l c t
broeders, het " g'J? vriend der waarheid! eene vermiddelzijn,
zameling van uitfpraaken van Jezus en zijne
waardoor een « .. , . .
menigte van A 0 S t e l e n
P 5 mgerigt, om u een duidelijk denk-
zonden wordt beeld te geven , van de verlosfing van het
v e r
* e v e n
' mensch-

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER, IOI
menschdom door Kristus s en inzonderheid ,
door deszelfs dood. Zorgvuldig heb ik alle
zodanigen bij een gebragt, die regtftreeksch ook
op ons kunnen toegepast worden. Alleen zuiken
heb ik achterweg gelaaten, die op plaatslijke
omftandigheden betrekking hebben; als:
b. v. de vernietiging van alle zoenofferhanden,
zo wel van Heidenen als van Jooden en van den
geheelen plegtigen Godsdienst van Mozes
de inlijving der Heidenen in.de kerk van Gód,
waardoor deze met de Jooden vereenigd en derzelfde
voorregten deelachtig wierden, en dergel.
, mede aan den dood van Kristus verfchuldigde
heilgoederen, in welker nutte en gelukkige
gevolgen, wij zeker dee.len, maar die,
regtftreeksch, voor ons geeirgewigt hebben. —
Welaan dan,, laten wij zo onzijdig, als of wij
nimmer eenige menschlijke verklaring over deze
leer gelezen hadden, de, waarhedenKspfpooren,
die in deze uitfpraaken liggen opgeflooten.
.. I. Eerfte waarheid; God is de uitvinder, de
oorfprong, en .de beftuurer van het geheele ontwerp
, om het menschdom , door den dood van
Kristus, te begelukzaligen. (Joan.Jll, 16, XIV.
31. Rom. III. 25. V. 8. Kor. V. 18, 19, 21.).
. II. Tweede waarheid; de drijfveer van God
was, liefde tot'het menschdom - r — eene zucht,
om- hetzelve,'te'bevrijden van die onheilen,
jyaaraan he.t,. in de ondeugd voortgaande, onvermijdelijk
blootflondt; en, om hetzelve voor
G 3 het

toa II, HOOFDST. DÊ GELOOFSLEER.
het uitgebreidfle geluk vatbaar te maken, en
ook dit aan hetzelve te fchenken: en deze menfchenliefde
is, in de geheele inrigting van het
plan, ten duidelijkfte zichtbaar. (Joan. III. 16.
i Joan. IV. 9, 10, Rom. V. 8.)
III. Derde waarheid; aan dit, door God verordend,
plan heeft Jezus, onverplicht en vrijwillig
zich onderworpen; deels, uit gehoorzaamheid
aan God; deels, uit belanglooze menfchenliefde.
(Joan. XIV. 31. XV. 13. 1 Joan.
III. 16. Eph., V. 2, 26, 27. Gal. II, 20. Phil,
II. 8.)
IV. Vierde waarheid; het Godlijk plan zelf
komt eenvoudig hierop neder. Door de bloeddorftige
woede der Jooden te gedoogen, wilde
God zijn eenigen Zoon, die zich mede hier aan
gehoorzaam j onderwierp , aan het fmartelijkst
lijden en den fchandelijldlen dood overgeven —
en, om de, alles te bovengaande, proef van
gehoorzaamheid en onderwerping, in dien dood
betoond, alle de flraffen der zonden den menfchen
kwijtfchelden, hun alle mogelijke huh>
middelen ter vordering in deugd e'n volmaaktheid
fchenken, en, na den dood, eeuwig gelukkig
maken; op voorwaarde van geloof en gehoorzaamheid
aan de leer van Jezus van hunne
zijde, en, voor zo velen, als die voorwaarden
aannamen en getrouw, uit alle'hunne vermogens
onderhielden. (Matth. XX. 28. XXVI. 28,
Joan. I, 29. V, 51. X. 15. XV. 13. Hand.
IV,

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 103
IV. 12. Rom. III. 25, 26. VIH. 33, 34. 2 Kor.
V. 18, 19, 21. Rom. V. 19. iïe/;?-. X. 8—10.
1 Tim. III. 5, 6. iïêir. V. 9. IX. 26, 28. 1 Joan.
I. 7, 9, 11, 12. IV. 9, 10.)
V. Vijfde waarheid; de waarde van dien
dood, ter verzoening der zonde, beftondt niet
enkel in het ftorten van het bloed van Jezus;
maar hierin; dat Jezus de hoogstgeliefde Zoon
van God • volkomen onzondig en tot
den dood des kruis zijn Vader gehoorzaam was.
De eerfte hoedanigheid toonde in Jezus het
uitftekende zijner menfchenliefde, en het vrijwillige
zijner overgeving in God, hoe
dierbaar hem de menfchen en de belangen der
deugd waren. De tweede bevestigde de waarheid
dat Jezus 'voor de zonden der menfchen,
en geenzins, voor zijne eigene hadt geleeden;
welk laatfte, zo hij een gewoon zondig mensch
geweest ware, zeer ligt vermoed zou zijn door
menfchen, die tijdlijke rampen als ftraffen van
zonden befchouwden, en even die zelfde hoedanigheid
verzekerde het menschdom van de
daadelijkheid der vergeving, dewijl heiligheid
en onzondigheid bij God de dierbaarfte offers
zijn, die hem uit de gantfche fchepping kunnen
opgedragen worden. De laatfte hoedanigheid,
gehoorzaamheid aan God, bewees onlochen-
baar, dat deze alleen en niet brand
en flagtoffers • de weg is, om Gode aangemaam
te worden. (1 Petr. I. 19. Rom. VIII.
G
4 34-

104 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
34. V. 19. Phil. II. 8. Hebr, X. 8-10. en anderen.)
VI. Zesde waarheid; het grootfte doel van
dit ontwerp was . niet den mensch in-de
zonde aantemoedigen; maar integendeel, de allerkrachtigfte
drangredenen en beweegmiddelen
tot levensverbetering, tot volharding en vordering
in zedelijke volkomenheid te verfchaffen.
(Joan. XV. 12, 13. I. 29. 1 Petr. I. 18. II. 21,
24. III. 18. Eph. V. 26, 27. Tit. II. 14. Hebr.
V.: 9. IX. 26, 28. en anderen.)
Zo veel mijn Broeder! kan uit de voorgeftelde
plaatzen opgemaakt worden. Niemand betwist
ik de vrijheid, om meer waarheden in dezelven
te zoeken, en te vinden; maar, tot
hiertoe, heb ik mij zeiven nog niet kunnen
overreden, dat er meer, dan de aangewezenen
in dezelven opgefloten liggen. En fchoon ik
zulks- mooglijk achte, vergenoegen wij ons,
voor het. tegenwoordige, met dezelven,
: I k
vertrouw, dat gij thans een duidelijk denk,
beeld hebt verkregen van al dat gene, welk Jezus
hier op aarde voor het menschdom geweest
is; van zijne waardigheid als Zoon en afgezant
van God; en als verlosfer yan -Im menschdom.
Het zal er . dan nu op aankomen, of die leeringen
.welken wij, volgens de uitfpraaken van Jezus
en van zijne leelingen, hebben voorgedragen,
tot het wezen van het kristendom behopren.
Hebt

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 105
Hebt gij de bijgebragte getuigenisfen met opmerkzaamheid
gelezen, dan zult gij gereedlijk
erkennen dat zij, ten aanzien der voordragt,
alle kenmerken van duidelijkheid, ftelligheid;
en overeen/temming bezitten, en dus de voorgedragen
leer, in dit opzicht, wezenlijk tot den
Godsdienst van Jezus behoort. Dan met
betrekking tot den inhoud vereisfchen de ken-
.merken van wezenlijkheid eene nadere overweeg
ging- eS ' ".
Niemand heeft nog betwist, dat de leer wegens
de Godlijke zending van Jezus en zijn
Zoonfchap , ook de tegenswoordige kristenen
betreft en. door hen nog geloofd moet worden.
Zoo is het niet geleegen met de waarr
heid, dat Jezus door zijn dood, het menschdom
van de ftraf der zonde verlost heeft. Eenigen
toch twijfelen, of dezelve op het tegenwoordig
menschdom wel toegepast kunne worden:
anderen gaan .verder, en twijfelen, of het
geheele leerftuk.van de vergeeving der zonden,
de tegenwoordige kristenen betreffe. Een bedachtzaam
en onzijdig onderzoek kan alleen ons
hier den regten weg wijzen. De H. S.
geeft óns zeker geene voldoende en onbetwistbaare
verklaaringen, om de vragen, in hoe ver
de voordeelen van Jezus dood, cok tot de toekomende
gedachten behooren, gerustftellend te
beflisfchen. Dit erken ik. Dan, ook even dit
fiilzwijgen kan ten voordeele dezer zaak uitge-
G 5 legd

ioö II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
legd worden. Het geen ons nog fterker
tot zulk eene gunftige verklaaring overhaalt,
is, dat Jezus ons het karakter van zijn hemelfchen
Vader afmaalt, als geheel liefde, barmhartig-
en vergeeflijkheid, omtrent ieder, die
opregt gezind is zijne zeden te verbeteren, en
zijn broeder, van gantfcher harte, vergeeft.
Bepaaling of uitzondering vinden wij hier niet
gemaakt! Wat meer is; hij leert ons bidden;
„ vergeef ons onze fchulden." Zo nu de vergeving
zich niet door alle eeuwen uitftrekt, is
dit alles voor mij onverklaarbaar. Maar
dit is nog geene vergeving, om den dood van
Kristus -— dit is zo. Komen wij dan een
ftap verder. Jezus fielt ter gedachtenis van zijn
dood een maaltijd in: de Woorden bij de inftelling
gebezigd, doen ons zien, dat hij, bij
zodanig een maaltijd , inzonderheid herdacht
wil hebben, dat zijn ligchaam ten onzen besten
verbroken en zijn bloed ter vergeving onzer
zonden geftort is; de Apostels begrepen
deze inftelling, niet alleen voor hen, maar voor
alle kristen gemeenten, en wel in alle eeuwen,
gefchikt te zijn. Hierom beveelt Paulus; „ verkondigt
den dood des Heeren tot dat hij komt."
Indien nu de vergeving, door den dood van Kristus,
zich niet tot alle tijden uitftrekte; indien
wij aan dien zegen van Jezus dood geen deel
hadden; moesten dan de kristenen niet, reeds
zedert lang, opgehouden hebben, om gemeen-
fchap-

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.' 107
fchaplijk wijn te drinken, ter gedachtenis van
het bloed, ter vergeving der zonden geftort? —
Maar verder; dat de vergeving der zonde, om
den dood van Kristus, zich ook uitftrekt tót
alle zodanigen, die, reeds kristenen zijnde, en
van den weg der deugd afgedwaald zijnde, tot
denzelven terugkeeren, leeren ons deze plaatzen:
1 Joan. I. 9. II. 1, 2. Jac. V. 16, 19,20.
(behalven anderen) zeer duidelijk, indien wij
dezelven onbevooroordeeld lezen. En nu, mogen
dan dezelven, voor zo ver wij ons in dezelfde
omftandigheden bevinden, ook niet op
ons toegepast worden? Niemand toch zal beweeren,
dat den eerften kristenen, om dat zij
eenige eeuwen vroeger in het geloof waren *
grooter voorregten [toekomen , dan hun , die
thans gelooven. Maarevenwel, geloof en
bekeering werden, als uitdrukkelijke voorwaarden,
voorgefteld voor ieder, die een deelgenoot
van de heilgoederen van Kristus dood wilde
worden. Zijn dezen ook op ons toepaslijk?
en, zo ja; in welken zin? in even denzelfden,
in welken men die voorwaarden op de eerfte kinderen
, die uit kristgeloovigen geboren wierdèn,
-moest thuisbrengen. Hun kwamen de beloften,
of liever het reh't óp de beloofde heilgoederen,
even zo wel tóe als hunne ouderen. Zo ras
zij in ftaat waren, om te gelooven, en voor
reden vatbaar en voor zonden aanfpraaklijk
•moesten gehouden worden: zo ras hadden zij
door

log II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
door hun geloof en een geftadig toeleggen op
de verbetering van zeden, deel .aan de vergeving
door den dood van Kristus. Dat wij ons
met die kinderen in een even gelijk geval mogen
Hellen, en op dezelfde wijze, als zij, ons
de voordeden van Jezus dood toeëigenen, zal
geen verftandig mensch betwisten: en gevolglijk
is de voorgedragen leer voor alle menfchen
gefchikt.
Een ander kenmerk, dat dezelve tot den rang
van een wezenlijk leerftuk kan verheffen, is
beide de. zanienhang en overeenjlemming met
het geheel. Onderzoeken wij, of zij dit kenmerk
dragen. De waarheden , dat Jezus de
Zoon van God, en door zijn dood, de verlosfer
van het menschdom is, kunnen niet van
eikanderen gefcheiden worden. Men moetheiden
, of geene gelooven. Herleest de derde en
vijfde waarheid, die wij in. het leerftuk der
menfchen verlosjïng hebben voorgelieid, en gij
zult niet kunnen lochenen, dat Jezus de Zoon
van God moest zijn om. door zijn dood de zonde
te niet . te. doen. . Wij zullen hier bij nog
deze aanmerking voegen , j dat,- indien Jezus
voor een gewoon mensch .ware gehouden geworden,
het leerftuk der vergeving door zijn
dood, regtftreeksch aanleiding zou gegeven hebr
ben, om den dood van alle Martelaaren voor
het kristendom in hetzelfde licht te befchouwen.
En welke heillooze en, voor de zeden,
ai-

II. HOOGDST. DE GELOOFSLEER. IÓ

ito II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
dat wij de hoogstmogelijke zekerheid hebben,
dat deze de ware weg zij; niet tevens alles in
het werk ftellen, om ons, ter bewandeling van
dien weg, bekwaam te maken? En wat is geepaster
tot dit doel, dan de zekerheid, die de
leer, dat Jezus Gods Zoon en voor het menschdom
geftorven is, ons geeft? Van een anderen
kant, predikt niets de liefde van God tot
den mensch nadrukkelijker, dan dat hij ons,
toen wij nog zondaars waren, eerst heeft lief
gehad, ons zijn Zoon gezonden, ja zelfs hem
voor ons in den dood heeft overgegeven. Waar
kunnen wij, in het gantfche rijk der fchepping,
duidelijker blijk van Gods onnafpoorlijke wijsheid
aantreffen, dan in deze waarheden, dat
God zijn Zoon. gezonden en in den dood heeft
overgegeven die ons de grootfte zekerheid
geven van Gods wil en gezindheden ten onzen
opzichte, die ons het verhevenfle geluk deelachtig
maken , en tevens ons tot het groote doel
onzer fchepping verheffen? De vergeving •
anders zulk eene eigenaartige aanleiding tot
zorglooze volharding in de zonde, is in'
dit plan juist de fterkfte drangreden tot ftandvastige
aankleving der deugd. Deze leer Verfchaft
ons het volkotnenst denkbeeld van Gods
zedelijke volmaaktheid. Zij vertoont ons God,
als den onveran derlijken vriend van orde en heiligheid,
alle pogingen, die op zedelijke
wezens eenigen invloed kunnen hebben, aanwen-

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER, ut
wendende, om zijn bemind menschdom naar
zijn beeld te herfcheppen: maar tegelijk, als
ten hoogden afkeerig, om het gezag zijner wetten,
door geftrenge ftrafoeffeningen te handhaven.
Nu bezeffen wij de overeenftemming der
leer eener Voorzienigheid over en Godlijke werking
in den mensch met alle de Godlijke eigenfchappen.
Zijn wij bij God zo bemind, van
zulk een hooge waarde, dat hij, ter liefde van
ons, zijn eigen Zoonoot ons heeft gezonden,
ja, ter onzer behoudenis hem in den wreedften
dood overgegeven; dan kunnen wij ook
bezeffen, dat de Allerhoogfte het geenzins voor
zich te laag en te vernederend zal rekenen, aan
onze daaden en lotgevallen zich ten hoogften
te laaten gelegen leggen, en derzelver uitkornften
te regelen en te beftuuren: of, door zijn
geest, in onze harten te werken, en ons in zedelijke
volkomenheid geftadig te doen toenemen,
van de zonde aftetrekken en tot ware deugd opteleiden.
Want even dit zelfde, is het groote
doel van Jezus zending en dood.
Dat de voorgedragen leer het laatfte kenmerk
overeenftemming met de natuur en het groote
doel van het kristendom, in den verhevenften
trap bezit, is voor ieder denkend kristen zo
duidelijk, dat het naauwlijks betoog behoeft. —
De zekerheid dat Jezus de Zoon van God, en
zijn dood eene vergeving der zonden is, moet
deugd en gelukzaligheid onder het menschdom,
ten

na II. HOOFDST. DÉ GELOOFSLEER*
ten kragtigfte, bevorderen. Zij ftaat. ons?
borg voor de waarheid, dat de leer van Jezus
alleen Gods wil bevat borg voor de waarheid
zijner dierbaarfte beloften. Geen kristen
behoeft thans te vraagen; „ wat moet ik doen,
,, op dat ik het eeuwige leven beërve: en op
„ welke gronden kan ik, een zwak en feilbaar
„ fchepzel, gewis zijn dat ik, naar mijne uit-
„ terfte pogingen dit volbrengende, eindeloos
„ gelukkig zal worden?" De Zoon van God
andwoordt: „ wilt gij ten leven ingaan, on-
„ derhoud, wat ik u geboden heb; ik ftel mijn
„ leven voor mijne fchapen en geef hun het
„ eeuwige leven." Op deze verzekeringen,
kunt gij uw hoofd gerust ter neder leggen. Hoe
ftreelend moet het voor u zijn, geftadig uw
hart tot een vergevend Vader te mogen verheffen,
hem vrijmoedig te fmeeken, zonder dat
angst of vrees, voor eene wreekende geregtigheid,.
u in zijne ontzaglijke tegenwoordigheid
doen 't zidderen! Welk een verzagtende balzem
ftort de gedachten, dat aardfclie rampen
geene ftraffen van zonden, maar kastijdingen,
middelen tot verbetering der vorige misdagen,
waarfchuwingen, voor toekomende gevaaren, en
dus waare zegeningen en bronnen van een duurzaam
geluk zijn, in de fmartelijkfte wonden,
waarmede tegenfpoed ons treft. Deze gedachte
, een echte vrugt van de zekerheid onzer vergeving,
doet ieder geloovig kristen, zelfs in
wan-

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 113
wanfpoeden, den waaren vrede der ziel ongeftoord
gemeten. En hoe veel grooter moet dan
haar zalige invloed, ten dage des voorfpoeds
zijn ? Zoo God voor ons zij, wie zal tegen ons
zijn ? heeft hij ons zoo lief gehad, dat hij zijn
Zoon gezonden, en voor zondaren in den dood
heeft overgegeven, hoe zal hij ons met hem
niet alle dingen fchenken? Boven alles
wordt ons deze leer dierbaar, in die oogenblikken,
wanneer de aannaderende dood ons de
gewigtigfte waarheid, verandwoording van ons
gehouden gedrag voor een alwetend en regtvaardig
Regter, als tegenwoordig voorftelt.
Ontzaglijke oogenblikken! hoe geducht en verfchrikkende
zijt gij voor een gewond geweten,
dat, door de wroegende herinnering van een geheel
zondig leven, op het fmartlijkst verfcheuit
wordt, terwijl geene ftraal van hoop eenig uitzigt
op vergeving opent. Maar gij, mijn vriend!
die gelooft, dat Jezus de Zoon van God en de
Yerlosfer der menfchen is, gij bewandelt den,
door Jezus aangewezen, weg onbekommerd,
en zijt gij eindelijk ter plaatze uwer ruste aangeland
, gij fluit in vrede uwe oogen, als of gij
een verkwikkenden flaap te gemoet zaagt, die
niet geftoord zal worden; dan om een eindeloos
geluk te fmaaken. Door geene angften,
over meenigvuldig begaane, maar ook verbeterde
, misftappen geteisterd, zijn de oogenblikken
van flerven de vrolijkfte van uw geheel lee-
II ven;

U4 H. HOOFDST. DE GELOOFSLEER,
ven; bedaard en gerust ziet gij den dood te gcmoet;
met een vrijmoedig en onbene veld oog
ftaart gij op de aanltaande eeuwigheid, en kunt,
de woorden van den Apostel u toeëigenende,
bij het treffen van den allesbeflisfchenden flag
nog zeggen; „ de dood is verflonden ter over-
„ winning. GfJde zij dank, die mij deze over-
„ winning geeft, door Jezus Kristus." — Indien
gij ook het geloof, datjezus de Zoon van
God en zijn dood het middel der vergeving
uwer zonden is, ten rigtfnoer van uw gantfchen
wandel Helt,zult gij hierin de allerflerkftedrangreden
vinden, om u op uwe eigene volmaking
geduurig toeteleggen. Wegens de eerfte waarheid
is dit uitwerkzel geheel eigenaartig; maar
het is ook even natuurlijk, ten aanzien der andere.
Is het waar, dat het Gode niet behaagde,
de zonde te vergeven, dan om den dood
van zijn eeniggeliefden Zoon; dan is het
niet minder waar, dat God een onverzoenlijk
vijand van de ondeugd is, en, niet uit onverfchilligheid
voor de zonde, maar, uit liefde tot
der menfchen behoud, de zonde vergeeft. Is
het waar, dat God de zonde der menfchen vergeeft
, om de gehoorzaamheid, welke Kristus
in het vrijwillig ondergaan van den kruisdood,
betoonde, dan is het even zeker, dat zedelijke
deugd bij God van de grootfte waarde
is ; dat waare hartsverbetering en geloof ons
niet alleen van de ftraf der zonde verlosfen,
maar

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 115
maar zelfs ons eene ruime belooning zullen
doen vinden. Is het eindelijk waar, datjezus
uitermate verhoogd is, juist om dat hij zijn Vader
gehoorzaam was tot den dood; en tevens,
dat hij hier door een oorzaak der eeuwige zaligheid
is geworden, voor allen, die hem gehoorzaam
zijn; zie daar dan, kristen! de
grondflagen van uwe verwagting en deugd;
overpeins dit alles levendig en gemoedlijk; gevoelt
gij niet uwe waarde, als mensch, als
kristen, op de herdenking, hoe veel God en
Kristus zig aan u hebben laaten gelegen leggen;
ontvonkt uw hart niet in dankbaarheid,
wanneer gij op de onbezeflijk groote liefdé van
God en Kristus tot het menschdom ftaart: herleeft
uwe oorfpronglijke zucht tot het zedelijk
fchoone en goede, en uwe natuurlijke afkeer
van alle zedelijke wanorde niet, in volle kracht,
daar gij ziet, hoe veel de gehoorzaamheid van
eenen bij God geldt: en boven alles, gevoelt
gij niet indrukbaar, hoe zeer het thans uw'
groot belang zij, om alleen voor hem te leeven,
die voor u geftorven is ? En loopt dit alles
niet op een punt uit onze zedelijke
volmaaking?

n6 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
§• 2.
Wat Jezus Kristus voor het Menschdom nog zij.
Koning.
J E Z U S .
* Binnenkort. MATTHEUS Evang. XXVI. 64. * „ Van nu
aan zult gij den Zoon des Menfchen zien, zit­
tende ter regterhand der kracht van God."
XXVIII. 18, 20. „ Mij
is gegeven alle magt in hemel en op aarde.
Ik ben met ulieden tot de voleindig der wae­
reld."
JOANNES Evang. XVIII. 36, 37. „ Mijn ko­
ningrijk is niet van deze waereld." Pila-
tus dan zeide tot hem, „ zijt gij dan een Ko­
ning?" Jezus andwoorde; „ gij zegt dat ik een
Koning ben."
De Apostels.
P A u L u s.
Br. aan de Phil. II. 9—n. „ Daarom heeft
hem ook God uittermate verhoogd, en heeft
hem een naam gegeven, die boven alle namen
is, op dat in den naam van Jezus zich zou bui­
gen alle knie der genen, die in den hemel,
op

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 117
op de aarde en onder de aarde zijn, en alle
tongen belijden dat Jezus Kristus de Heer is."
(Zie verder Hand. II. 36. V. 31. Rom. VIII.
34- 1 Kor. XV. 25, 26. Eph. I. 20—22.
Hebr. VIII. 1. XII. 2. 1 Petr. III. 22.)
Voorfpraak, Middelaar, en Voorbidder.
P A U L U S.
Br. aan de Rom. VIII. 34. — „ Die, ook
voor ons bidt."
Eerfte Br. aan Tim. II. 5. „ Daar is ook
een Middelaar Gods en der menfchen, de mensch
Jezus Kristus."
Br. aan de Hebr. VII. 25. „ Waarom hij
ook volkomen kan zalig maaken , de genen,
die door hem tot God gaan, alzo hij altijd leeft,
om voor hen te bidden."
J O A N N E S .
Eerfte Br. II. 1. „ Wij hebben een voorfpraak
bij den Vader Jezus Kristus, den regtvaardigen."
(Zie verder Joan. XVII. 20. Hebr. IV.
14-16.)
Volgens deze uitfpraaken, ziet gij, datjezus,
ter belooning van zijn • lijden en fterven, ten
H 3 bes-

uS II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER..
beste van het menschdom, door God, tot Ko­
ning is verheven; alles aan zijne heerfchappij
is onderworpen, en, dat zijne regeering, al­
thans tot het einde dezer huishouding , zal
voortduuren. Inzonderheid, heeft Gbd hem tot
een hoofd der gemeente gefield, zo dat alle
kristenen hem alleen, in het zedelijke, voor
hun Koning, en zijne wetten, als de eenige
rigtfnoeren van hun gedrag moeten erkennen.
Eene andere hoedanigheid met deze ten naauw-
fte verbonden, en welke mede aan Jezus wordt
toegekend, is die. van voorfpraak, middelaar,
en voorbidder. Honden wij zijne eerfte waar­
digheid van Opperkoning naast God, wel in
het oog, dan kunnen wij het laatfte in geen an­
deren zin verfïaan, dan dat God Jezus tot een
uitdeeler zijner weldaaden, tijdelijke en geeste­
lijke gefteld heeft, zo dat wij thans alle dezel­
ven om en door hem ontvangen. Door Jezus
moeten wij onze begeerten tot God opzenden;
en door Jezus fchenkt God ons ook, het geen.
wij wenfchen. God blijft dus hierin, zo
wel als in het werk der verlosfing, de opper-
oorzaak: en Jezus is wederom het middel, waar­
door hij zijne liefde en weldadigheid aan ons
openbaart. Intusfchen hoe gij ook 'over dit
leerftuk moogt denken, wacht u, om uit het­
zelve te befluiten, of, dat God zich geheel of
gedeeltelijk aan het waereldbeftuur onttrokken
heeft, of dat Jezus, liefderijker dan God, je­
gens

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 119
gens den mensch gezind, dezen, door fmeekihgen,
ter onzer hulp moet bewecgen. Beide
gevoelens ftrijden lijnregt met het denkbeeld van
God, dat Jezus ons in zijne leer heeft gegeven.
Daar deze leer een hoofdwaarheid bevat, tot
welker verkondiging de Apostels gezonden en
met de wondergaven des H. Geestes begenadigd
wierden, moeten de getuigenisfen, haar
betreffende, in de voordracht, alle kenmerken
van wezenlijkheid bezitten. En deze zijn ook
voor ieder, die dezelve opmerkzaam heeft geleezen,
zo in het oog vallende, dat zij geene
nadere aanwijzing behoeven. Wat den inhoud
betreft, ftraalen de kenmerken van wezenlijkheid
ook even zichtbaar door. Dat dit leerftuk
algemeen is , fpreekt van zelve : Jezus
heerscht als Koning, tot dat hij alle zijne vijanden,
ook den dood, heeft te niet gedaan: en
dus niet minder, dan tot het einde dezer huishouding.
Even klaar kunnen wij ook deszelfs
verband met de geheele leer van Jezus doorzien.
Het is mede een fchakel in de keten des heils;
neem hem weg en de keten is verbroken. God
zendt zijn Zoon, om ons zijn genaêrijke fchikkingen
te openbaaren, de onfchatbaarfte
heilgoederen,, op redelijke, zelfs noodzaaklijke,
voorwaarden, aantebieden. God geeft dien
Zoon aan een fchandelijken dood over, en ver-
H 4 klaart

iao II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
klaart hierbij, dat, om de verdienften van dien
dood, deze heilgoederen elk zullen geworden,
die zig aan die voorwaarden wil onderwerpen —
God wekt dien Zoon uit den dood, neemt hem
ten hemel op, en beloont zijne verdienften door
hem tot uitdeeler dier goederen aanteltellen en
hem alle magt te geven, om geftadig meer deelgenoten
van dezelven aantewinnen. Alles is
hier een onverbreekbare zarflenhang. En
even overeenkomftig is deze leer met alles wat
Jezus ons wegens zijn hemelfchen Vader geleerd
heeft. Niets bevat dezelve, of. het verfterkt
ons in onze gevoelens wegens Gods liefde
tot den mensch en tot de deugd. Zij leert
ons, dat God thans alles middelijk door Kristus
regeert, middelijk door Krhtus in onze harten
werkt; dan de Voorzienigheid of de zedelijke
werking ondergaat hierdoor geene verandering:
zij blijft dezelve: en, wie zal God de
vrijheid betwisten; wie het niet als een blijk
van de hoogfte wijsheid en deugdliefde befchouwen
, wanneer hij Kristus, ten loon zijner verdienften,
even als andere middelen en tweede
oorzaaken, als het werktuig zijner liefde en
weldaadigheid bezigt? Eindelijk, wat kan
ons beter gerustftellen, bij iedere twijfeling,
ten aanzien der zekerheid van Jezus beloften,
welke den zwakken mensch wel eens overvalt
wat krachtdadiger den vrede der ziel
bevorderen, dan de gedachte dat Jezus onze
KOr

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 121
Koning en Middelaar is? Dit is de onfeilbaarfte
waarborg voor de zekerheid zijner beloften,
en het onloochenbaarst bewijs, dat God onveranderlijk
gezind is, om dezelven te vervullen.
Zo lang wij Jezus, als door God ter zijner
regterhand verheven, en, in hem, de deugd op
het heerlijkst beloond befchouwen, kunnen wij
ons ook onwankelbaar verzekerd houden, dat
ook onze arbeid niet ijdel zal zijn in den Heere.
Van een anderen kant, kan eene geftadige verheffing
der gedachten tot Jezus als onzen Koning
en- Middelaar, onzer ziel, in allerlei fmartelijke
wederwaardigheden, en boven alles, rn
zodanigen, die wij om eene goede zaak lijden,
den opbeurendflen troost uitleveren. Jezus was
ook een man van fmarte en in veele krankheden
verzocht; Jezus leed om zijne deugd, en
hoe uittermaate heeft God hem verhoogd en
vergolden , Jezus ziet, kent en gevoelt, als
mensch, onze ellenden; hij heeft medelijden
met onze zwakheden, en zal ons niet boven
vermogen, laten beproeven; hij zal met de beproeving
wel uitkomst geven. Zouden zodanige
voorftellingen niet magtig zijn, om uwer
ziel de ware rust en tevredenheid met uw lot
te fchenken ? En even dezelfde gedachte moet
u ook eene onverzetlijke flandvastigheid in de
volvoering uwer pligten inboezemen. Jezus
was in alles, gelijk wij, verzocht en bleef zonder
zonde, bleef zijn Vader gehoorzaam
H 5 tot

i22 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
tot den dood Verdroeg het kruis en verachtte
de fchande om de heerlijkheid des loons,
waarmede God hem ook eindelijk beloond heeft.
Jezus kan het best over de kracht der verzoekingen
oordeelen; het best medelijden hebben;
indien wij voor derzelver gewigt bezwijken;
het best de waarde onzer zedelijke overwinning
beöordeelen; den gepasten bijfhnd fchenken,
dien wij behoeven; den waardigften naar ver- :
"
dienden beloonen: ja, hij is van God gefield,
om onze deugd te vergelden en te onderfleu-
nen. Befchouw uwen Heiland in dit licht,
hetzelfde, waarin de voorgedragen leer u hem
voorftelt, • en zou dan het geloof in die
leer u niet mede alles fchenken, wat tot een
Godzalig leven nodig is? Moet gij niet
erkennen , dat dit geloof deze leer, met de
natuur en het groote doel van het kristendom,
juist doet overeenftemmen , door welk kenmerk
, gevoegd bij de vorigen, het eene voorname
plaats in de reij der wezenlijke leeringen
verdient?
, $• 3-

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 1S3
§• 3-
Wat Jezus, in eene toekomende huishouding,
voor het menschdom zal wezen.
Opwekker ten leven.
J E Z U S .
JOANNES Evang. V. 28, 29. „ De ure komt,
waarin allen, die in de graven zijn, zijne (Jezus)
Item zullen hooren, en zullen uitgaan, die het
goede gedaan hebben, tot de opftanding des
levens; en die het kwade gedaan hebben, tot
de opftanding der verdoemenis."
MATTHEUS Evang. XXII. 30. „ In de opftanding
nemen zij niet ten huwelijk en worden
niet ten huwelijk uitgegeven, maar zij zijn als
Engelen Gods in den hemel."
(Zie ook Joan. XI. 25. Luc. XX. 35, 36.)
P A U L U S.
Tweede Br. aan de Kor. IV. 14. „ Wetende
, dat God -—- ook ons door Jezus zal opwekken."
Eerfte Br. aan de Kor. XV. 50, 53. „ Doch,
dit zeg ik, Broeders, dat vleesch en bloed het
koningrijk van God niet beërven kunnen, nog
dc verderflijkheid beërft de onverderflijkheid.
Want

i=4 H. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
Want dit verderflijke moet onverderflijkheid
aandoen, en dit fterflijke moet onfterflijkheid
aandoen."
(Zie ook i Kor. VI. 14. Philipp. III. 21.)
Regter.
I J E Z U S .
MATTHEUS £MM$ XVI. 27. „ De Zoon des
menfchen zal komen, in de heerlijkheid zijnes
Vaders, met. zijne Engelen, en als dan zal hij
ieder vergelden naar zijn doen."
JOANNES Evang. V. 22, 27. „ De Vader
oordeelt niemand, maar heeft al het oordeel den
Zoon gegeven en heeft hem magt gegeven
gerigt te houden."
MATTHEUS Evang. XXV. 29. „ Eenieder,
wd%tuikt n
* d Ü h e e
^
Z a l § e g e v e n w o r d e n
en hij zal over-
^EVweinig vl
oediglijk hebben: van dengenen, f die niet
heeft en niet heeft, zal genomen worden ook dat hij heeft."
gebruikt. L u C A S E y m g % X I I < 4§_ ^ E n d g d i e n s (._
knegt, die geweten heeft den wil zijnes Heeren,
en zig niet bereid, of naar zijn wil gedaan
heeft, zal met vele flagen geflagen worden.
Maar, die denzelven niet geweten heeft,
en gedaan heeft (dingen) die flagen waardig
zijn, zal met weinig flagen geflagen worden,
en een ieder, dien veel gegeven is, van dien
zal veel geëischt worden : en dien men veel
ver-

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 125
vertrouwd heeft, van dien zal men overvloediger
eisfchen."
(Zie verder Matth. XIII. 30, 49. VIL 21. env.
XII. 36. XXV. 31-33.)
De Apostels.
P A U L U S.
Br. aan de Rom. II. n, 12, 16. „ Daar is
geen aanneeming des perfoons bij God. Want
zo velen, als er zonder wet gezondigd hebben,
zullen zonder wet verlooren gaan; en zo veelen
als er onder de wet gezondigd hebben, zullen
door de wet geöordeelt worden, -— in
den dag wanneer God de verborgene dingen
der menfchen zal oordeelen door Jezus Kristus."
Tweede Br. aan de Kor. V. 10. „ Want
wij allen moeten geopenbaart worden , voor
den regterftoel van Kristus, op dat ieder wegdrage
het geen door het ligchaam (gefchied)
naar dat hij gedaan heeft, het zij goed, het
zij kwaad."
P E T R U S . * Die bij'zijne
komst zullen
Eerjle Br. IV. 5.
l e e v e n
,, Dewelken zullen reken- en ge-
fchap geven den genen, die bereid ftaat, om ^A^Tnemente
oordeelen * de levendigen en dooden." fchen, die im-
(Zie verder Hand. XVII. 31. Rom. XIV. ufif' 66
v 0
^
nebben en dan
10, 12.) nogzullenleev
e n
Be- '

i.26 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
Belooner en ftraffer.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. XXV. 46. „ En dezen
zullen gaan in de eeuwige pijn; maar de regtvaardigen
in het eeuwige leven."
LUCAS Evang. XIII. 41, 43. „ De Zoon
des menfchen zal zijn Engelen uitzenden, en
zij zullen uit zijn koningrijk vergaderen alle ergernisfen
, en de genen die ongeregtigheid
doen, en zullen dezelve in den vurigen oven
werpen; daar zal weening zijn en knarfing dertanden
: dan zullen de regtvaardigen blinken
als de zon, in 't koningrijk .hunnes Vaders."
(Zie verder Matth. XXV. 34-45. Lm. XVI.
19. env.J
De Apostels.
P A U L U S.
Br. aan de Gal. VI. 7, 8. „ Dwaalt niet,
God laat zig niet befpotten: wat de mensch
zaait, zal hij ook maaijen, die in zijn zelfs
vleesch zaait , zal uit het vleesch verderfnis
maaijen: maar die in den Geest zaait, zal uit
den Geest het eeuwige leven maaijen."
JA-

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 127
J A c 0 B u s.
Br. I. 12. ,, Zalig is de man , die verzoeking
verdraagt, want als hij beproefd zal
geweest zijn, zal hij de kroon des levens ontvangen,
welke de Heer beloofd heeft den genen
die hem lief hebben."
(Zie verder 1 Kor. VI. 9, 10. 2 Tim. IV. 8.)
Be ftaat der beloonden en geftraften.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. VIII. n. 12. „Veelen
zullen komen van het oosten en het westen,
en zullen met Abraham, Izaak en Jacob aanzitten
in het koningrijk der hemelen."
XXV. 21. ,, Wel gij goede
en getrouwe dienstknegt, over weinige zijt
gij getrouw geweest, over velen zal ik u zetten."
JOANNES Evan. XVII. 24. „ Vader, ik wil,
dat, daar ik ben, ook die bij mij zijn, die gij
mij gegeven hebt, op dat zij de heerlijkheid
mogen aanfchouwen ,die'gij mij gegeven hebt."
(Zie ook Matth. V. 8. Luc, XIX. 16—19.
Joan. XIV. 2, 3.)
De

i28 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
De Apostels.
V A u L u s.
Br. aan de Rom. II. 9, 10. -— „ Verdrukking
en benaauwdheid over alle ziel des menfchen,
die het kwade werkt, eerst des Jooden
en ook des Grieken. Maar heerlijkheid, eer
* Gelukzalig- en * vrede eenen ieder die het goede werkt,
heid. e e r s t d e n j o o d e n o o k d e n G r i é k >»
Eerfte Br. aan de Kor. XIII. 12. ,, Wij zien
"laf"'""'
n U d
°° r
** f piegel
' m
e e n e
^
d u i s t e r e r e
'
d e n
| Raadfelack- '
m a a r d a n
zullen wij zien van aangezicht
tig. tot aangezicht."
J O A'K, N E S.
Eerfte Br. III. 2. „ Maar wij weten dat als
tt Jezus. ff Hij zal geopenbaart zijn wij hem gelijk zul-
% En dat jen wezen, § want wij zullen hem zien gelijk
hij is."
Openb. VII. 15. „ Zij zijn voor den troon
van God en dienen hem dag en nacht in zijn
Tempel."
XXI. 3, 4. „ De Tabernakel Gods is
bij de menfchen en hij zal bij hen woonen, en
zij zullen zijn volk zijn, en God zelf zal bij
hen, en hun God zijn. En God zal alle traanen
van hunne oogen afwisfchen, en de dood zal
niet

ÏI. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 129
hic-t meer zijn, noch rouw, noch gekrijt, noch
moeite zal meer zijn."
(Zie ook Rom. II. 7, 8. 2 Thesf. I. 9.)
Zie daar dan, die allergewigtigfïe waarheid,
welke wij aan de leer van Jezus, die het leven
en de onverderflijkheid heeft aan 't licht gebragt,
verfchuldigd zijn, en die haar ver verheft
boven de gisüngen van onzekere wijsgeeren,
en de twijfelende hoop van vrome Israëliten.
Intusfchen zullen zij, die gaarne de waarheid
ongekleed befchouwen, in de voorgedragene
berichten, wegens eene toekomende huishouding,
weinig voedzel voor hunne weetgierigheid
vinden. Hun nogthans, welken het om
zekerheid, om rust, om troost te doen is,
zullen dezelven alle voldoening verfchaffen, en
tot zuivere bronnen van de verhevenfte en duurzaamfte
genoegens verftrekken. Voor deze
laatften, zullen wij dan ook de bijzonderheden
, die in deze plaatzen duidelijk geleerd
worden , kortlijk voordragen; terwijl wij de
eerften aan hunne befpiegelingen, navorfchingen
en gisfingen zullen overlaten.
. De leer van Jezus, wegens een ander leven
en zijne betrekkingen tot hetzelve , komt dan
hier op neder: dat Jezus, ten eenigen dage,
op aarde zal wederkeeren, in het karakter van
een Godlijk regter, en vergezeld van zodanige
uitwendige bewijzen van Majesteit en Godlijk-
I heid,

130 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
heid, als aan zulk een rang voegt. (Matth.
XVI. 27.) Dat hij, door het alvermogen zijnes
Vaders, alle menfchen, die immer geleefd hebben,
weder in het leven zal brengen, en wel,
met hetzelfde ligchaam, dat zij hier omgedragen
hebben, maar geheel veranderd van gedaante
, verheerlijkt, en tot een eindelooze
voortduuring gefchikt. (Joan. V. 28. 2 Kor.
IV. 14.) Dat hij het gantfche herleevende
menschdom zal oordeelen, de goede van de
booze fcheiden , en ieder dat lot fchenken,
welk hij, door zijn gedrag in dit leven, verdiend
heeft, en hierdoor den goeden beloonen
en den kwaaden ftraffen. (Matth. XVI. 27.)
Dat, ten dien dage, geene louter toevalligheden
van geboorte, landaart, rang of iets diergelijks
; maar alleen zedelijk goede of kwaade
verdienden zullen gelden, terwijl ieders omftandigheden
en bijzondere verpligtingen mede
in aanmerking zullen genomen worden:
De wet der natuur zal den Heiden die van
Mozes den Jood, die des Evangeliums den
Kristen vrijfpreken of veroordeelen. (Luc. XII.
47, 48. Rom. II. 11, 12, 16. Matth. XXV. 29.')
Dat geluk en ongeluk, naar ieders verdienden,
juist geregeld zal worden, waardoor een onderfcheid
van trappen, van meer of minder zal
ontdaan. Luc. XII. 47, 48. XIX. 16—19.) D a t
geluk alleen voor hen gefchikt zal zijn, die in
hun kring en volgens hunne vermogens, zich
op

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. ï-34
op de betrachting der voorfchriften van Jezus
getrouwelijk toegelegd hebben; terwijl de rampen
van dat leven het deel zullen zijn voor hen
alleen, die zijne wetten moedwillig gefcbonden
hebben: (dit geldt alleen de Kristenen, de Jooden
en Heidenen zullen naar andere wetten geoordeeld
worden) Matth. Xffl. 41. env. 1 Kor.
VI. 9, 10. Matth. XXV. 46. Dat de gelukzaken,
met eikanderen en met Jezus gezelfchaplijk
vereenigd, eeuwig zullen leeven, deszelfs
heerlijkheid aanfchouwen, en in dezelve groot-
lijks deelen tot eene volkomener kennis
van God, zijne volmaaktheden en werken zullen
geraaken; in hem te vereeren, in het geduurig
fireeven naar grootere volkomenheid, en
tevens in den geftadigen aanwasch in zedelijke
volmaaktheid hun grootst geluk zullen vinden:
dat de rampzaligen, met eikanderen en nog
andere bedorvene zedelijke wezens vereenigd,
van de gelukkigen, en nog meer van Gods tel
genwoordigheid en vriendfehap verwijderd, in
het wroegend herdenken hunner euveldaden,
in de Baart en fpijt over het verwaarloosde, in
de onrust van geftadige twisten, vijandfehappen,
verwijtingen en kwellingen, de ondraaghjkfte
pijnlijke gewaarwordingen zullen gevoelen;
en eindelijk, dat beider ftaat en toeftand
eeuwig verfchiilende zai blijven. (Matth. VIII.
-11, 12. XXV. 21, 46. Luc. XXX. 16-19.
Joan. XIV. 2, 3. XVII. 24; 1 Kor. XIII. 12.
1 2
1 Thesf.

I3& II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
a Thesf. I. 9. 1 Joan. III. 2. Openb. VII. 15.
XXI. 3, 40
Zonder iemand de vrijheid te betwisten, om
uit deze plaatzen, meer, minder, of wel iets
anders optemaken, komt het mij toch voor,
dat de opgegeven bijzonderheden in dezelven,
duidelijk, ftellig en eenflemmig geleerd wor­
den. De verbloemde uitdrukkingen zijn van
dien aart, dat zij zich gemaklijk laaten ontklee-
den; en dan vertoonen zij juist de voorgeftelde
waarheden. Jezus predikt dezelven, met dien
verzekerenden nadruk, als ware hij tot derzel­
ver verkondiging van God gezonden, ,en met
uitdrukkelijke volmagt bekleed; ja bevestigt de­
zelven, door dooden optewekken, en zelf uit
den dood te verrijzen. De Apostels volgen
zijn fpoor, en prediken en leeren dezelven,
mondlijk en fchriftlijk, als hoofdwaarheden van
de leer van Jezus, zonder welker geloof niemand
een Kristen genaamd kon worden. Dat geen
hunner, op eenigerlei wijze, hetzelve tegen-
fpreekt, volgt hieruit eigenaartig. Met het
hoogde regt, verdient dan dit leerftuk eene
voorname plaats in den rang der wezenlijke
waarheden.
Nog meer verdient het die plaats, zo rasch
wij deszelfs inhoud in overweging nemen.
In zommige voorftellingen van, en verklaarin­
gen over deze waarheid, van Jezus en zijne Apos-
te-

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 133
telen, treft men wel iets aan, dat alleen in een
gezonden zin en onder regte bepaalingen ook op
ons kan toegepast worden; maar, zonder de­
zen , alleen tot de onmiddelijke hoorers betrek­
kelijk is. Men leze eens de gelijkenisfen van
den onregtvaardigen Rentmeester, van den wel-
lustigen rijken en den armen Lazarus, en, bo­
ven alles, de voortreffelijke fchilderij van den
jong/len gerigtsdag. (Luc. XVI. 1-9. 19-25.
Matth. XXV. 31-46.) Men befchouwe , in
welk een voordeelig licht, de milddadigheid om­
trent behoeftigen en de ftaat der armen
wordt voorgefteld, als hadden zij in dit leven
onregt geleeden; als hadden zij in eene toeko­
mende eeuw alle aanfpraak op vergoeding; men
lette, hoe Jezus van de milddadigheid of kaarig-
heid omtrent hen het lot der rijken in een an­
der leeven doet afhangen; en men zal van de
gegrondheid mijner aanmerking overtuigd wor­
den : armoede of milddadigheid alleen zijn toch
geene genoegzaame aanbeveelingen tot het regt
op een eindloos gelukkig leeven; alzoo dezelve
met veele ftrafbaare ondeugden kunnen gepaard
gaan. Ondanks deze bijzonderheden, welken
echter door eene goede verklaaring op ieder
mensch, in welk eene eeuw ook, toepasfelijk
gemaakt kunnen worden, zal niemand dit leer­
ftuk het kenmerk van algemeenheid betwisten.
De zamenhang en overeenftemming van deze
waarheid met de geheele geloofsleer van Jezus
I 3 is

134 II- HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
is zo naauw, dat men haar de ontkuooping van
alle raadzelen zou kunnen heeten. Zonder haar,
zou de gantfche leer van Jezus eene onbegrijpelijke
duisternis blijven: met haar wordt alles
licht en klaarheid. Alle de volmaaktheden
van God moeten zich in dit eene punt vereenigen
, zal ik mij een zamenhangend begrip van
dezelven vormen. Zonder een toekomenden
ftaat van belooningen en ftraifen, kan ik het
denkbeelM van een wijs, heilig, liefdérijk, almagtig
en alwetend God, met de wanorden der
zedelijke waereld, met den zegepraal en den
voorfpoed der boozen, en de onderdrukkingen
en rampen der goeden niet zamenpaaren. Zonder
dezen, kan ik nimmer bezeffen, met welke
oogmerken een wijs Schepper zulk een wezen,
als de mensch, alleen voor dit leeven beftemd,
en tevens met de verhevenfte vermogens (hoedanigen
hij, om hier gerust en veilig te leeven
en zijn gedacht voortteplanten, niet eens behoeft)
befchonken zou hebben. Een PAULUS
en een KAFFER. 1
Welk een onderfcheid! En
echter heeft de laatfte, zo wel als de eerfte,
al het nodige, om op deze aarde te leeven., en
den gewoonen menfehenouderdom te bereiken.
• Van eene toekomende huishouding
verzekerd, kan ik het groot doeleinde*, waarop
alle de onnafpoorbaare Wegen der Voorzienigheid
uitlopen, ontdekken. Duizenderleie mengelingen
van onderfcheiden lotgevallen, tot welken

Iï. HOOFDST. DF, GELOOFSLEER. 135
ken de natuurlijke en zedelijke waereld aanleiding
moeten verfchaffen, ftrekken alleen, om
hem, die door een regt gebruik van dezelven,
hiertoe ijverig medewerkt, in deugd geöeffender,
zedelijk volmaakter, en, langs dien weg,
voor het genot van zedelijk geluk vatbaarer en
gefchikter te maaken — in 't kort hem voortebereiden
voor de eeuwigheid. 1 En even dit zelfde
bedoelen ook de werkingen van Gods Geest
in onze harten. Dan, ontneem mij het leerftuk
eener toekomende huishouding; en ik kan mij
niet weêrhouden, van te zeggen; welk een omflagtige
toeftel voor een fchepzel van gisteren,
dat als een grasbloempje voorbijgaat. — Maar
nog gegronder reden, tot zodanig een uitroep,
zou ik vinden, zo rasch ik het gantfche plan
van de zending van Jezus, van het leerftuk wegens
een ander leeven afgezonderd, befchouwde.
Hoe toch! moest de Zoon van God zelf
op aarde nederkomen, om de menfchen den wil
en de genaêrijke fchikkingen des Allerhoogften
ten hunnen aanzien te openbaaren; moest hij
den fchandelijken dood fterven,om onsdekragtdaadigfte
zedelijke hulpmiddelen tot de beöeffening
der verhevenfte deugd te verkenen; moest
hij, naast God, tot beheerfcher der zedelijke
waereld verheven worden,om het rijk der deugd
te bevestigen en meer en meer uittebreiden:
en waartoe dit alles? om een fchepzel, dat op
zijn hoogfte, dertig jaaren, met gevoel en be-
I 4 wust-

135 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
Wustbeid leeft, tot een gefchikt aardbewooner
te maaken en hem vervolgens te vernietigen!
die, bij zulke voorftellingen, of de wijsheid
, of wel het geheele beftaan van den Schepper
der waereld in twijfel trok; of, de gantfche
leer van Jezus, als een ongerümde en,
geheel niet zamenhangende, fabel befchouwde,
zou ik deze dooling gaarne vergeven;' Maar
gij -ziet tevens hieruit, van welk een gewigt
voor, en invloed op de geheele leer van Jezus,
vooral op die waarheden, welken zijn perfoon
en zijne verrichtingen bijzonder betreffen, • dit
leerftuk zij, en hoe naauw het met dezelve
zamenhange. Ja, Kristen! ten jongden
gerigtsdage, zal Kristus als Koning en Regter,
de weldaad van vergeving der zonde met de,
hierin begraepsne, eeuwige heilgoederen aan zijne
getrouwen uitdeden. Zij zullen dan ondervinden,
dat alle zonden, waarvan zij zich opregt
bekeerd hebben, en ook zodanigen, waar
aan de zwakheid der menfchelijke natuur hen
onvermijdelijk blootftelde, hun kwijtgefcholden
zijn en tot geen hinderpaal voor hun eeuwig
geluk verftrekken. Het heil, dat zij erlangen,
zal eene belooning zijn hunner getrouwe inachtneming
der voorwaarden des genadeverbonds;
en tevens eene genadegift om de verdienden
van Kristus dood; waarop een geheel vlekloos,
hoe veel minder, zondig leeven hen nimmer
eenig regt had kunnen fchenken.
Be-

II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER. 137
Behoef ik eindelijk, voor Kristenen, den gezegenden
invloed van dit leerftuk op gelukzaligheid
en zedelijke volmaking te betoogen?
Zekerlijk hebben mijne lezers denzelven ondervonden.
Of zou ik mij vermeeten, het levendig
gevoel te befchrijven, dat-deszelfs geloof
in ieder welgefteld hart moet verwekken ? Hoe
flaauw zou mijne afbeelding zijn: hoe fterk zou
zij bij het oorfpronglijke affteken! met dit alles
durf ik verzekeren, dat, zonder eene zekere
verwachting van een eindeloos gelukkig leeven,
geen waar duurzaam genoegen hier op aarde
kan plaats vinden. Hoe zeer wij ons verftrooijen
en vermaaken; oogenblikken van - eenzaamheid
en zelfsverveeling, van nadenken en zwaarmoedigheid
kunnen wij niet altijd ontwijken:
hoe ver wij de gedagten van fterven dagelijks
verwijderen; de kleenfte ramp, eene nietsbeduidende
ongefteldheid, eene gevaarlijke ziekte
van dierbaare panden, herinneren ons geftadig
het ontzaglijk uur des doods. En nu, wat
kan , in zodanige oogenblikken, onze ziele met
blijmoedigheid en genoegen vervullen: wat ons
over het gemis of verlies van tijdelijke goederen
vertroosten: wat de fmarten van een zieklijk
en kwijnend leeven verzagten: wat onze
traanen droogen, bij het affterven van dierbare
vrienden: wat ons den noodigen moed inboezemen,
om den dood bedaard en onverfchrok-
ken te gemoet te zien: wat ons in alle
I 5 ftan-

138 II. HOOFDST. DE GELOOFSLEER.
Handen en lotsverwïsfelingen de waare rust en
zielevreede fchenken? alleen de levendige hoop
op een eindeloos gelukkig leeven. - Hoe
wenschlijk ware het ook, dat wij die verwachting,
bij ieder onzer befluiten en verrichtingen,
beftendig in 't oog hielden. Dan zou geene
verzoeking ons doen bezwijken, geene verleiding
ons doen afdwaalen, geen hinderpaal onzen
'voortgang op den weg der deugd vertraagen.
„ Wat de mensch zaait, zal hij eens
„ maaijen!" deze gedachten onzer zielon-
.uitwischbaar ingeprent, en geduurig voor onzen
geest zweevende, moet noodwendig den
waaren kristen alle krachten doen infpannen,
om immer hooger trap van volkomenheid te bereiken.
Wat landman zal den zaaitijd verzuimen
, wanneer alles hem een overvloedigen oogst
van het gezaaide belooft? En welk verftandig
wezen zal zijn kortftondig leeven hier op aarde
, zijn zaaitijd , in onvruchtbare ijdelheden
verbeuzelen, als hij weet en bedenkt, dat ieder
gezaaid zaadje, iedere edele daad, iedere
braave gezindheid, hem eens honderdvouwdige
vruchten zal fchenken; dat ieder talent, welk
hij hier op winst uitzet, hem eens een woeker,
de hoofdfom oneindig overtreffende, zal aanbrengen?
Onder alle de waarheden, die
Jezus geopenbaard heeft, is dan geene, welke
regtflreekfcher met de natuur en groote bedoeling
der kristelijke leer overeenftemt, en die
zo

II. HOOFDST. DF. GELOOFSLEER. 739 «
zo onaffcheidelijk tot liet Wïzen van bet kris­
tendom behoort, dnn het leert]
mende huishouding. Dan . dan <
Iooze liefde van hem, die door zijn Evaii öL-üe-
een onverderflijk leeven heeft aan het licht ge-
bragt; en bewonder tevens, met verrukking,
het plan der leer van Jezus, dat, in zijne een-
vouwdigheid, zamenhang, eenheid, en uitge-
ftrekte weldadigheid, de vulmaakte wijsheid en
onuitdrukkelijke goedheid van den grooten uit­
vinder op het luisterrijkfte aan den dag brengt,
DER-

DERDE HOOFDSTUK.
D E Z E D E L E E R .
D e heerfchappij der'zedeleer bepaalt zich tot
ons hart, even gelijk de geloofsleer tot ons verftand
fpreekt; echter, zo volftrekt niet, dat de
eerfte met het verftand niets gemeens zou hebben,
of de laatfte ons geheel koud en gevoelloos
laaten. Maar, gelijk deze voornaamlijk
onze denkwijze regelt, zo beftuurt gene, boven
alles, onze gevoelens, voornemens, befluiten
en alle hieruit voortvloeijende verrichtingen.
De zedeleer dan heeft ten doel, den mensch
zedelijk te volmaaken, daar de geloofsleer hem,
ter beöeffening harer voorfchriften , gefchikt
en bekwaam moet maaken. Beiden zijn derhalven
voor den me'nsch van een even groot belang.
Beiden behoeven elkanders onderfteuning.
De zuivere en verhevenfte zedeleer, zonder den
bijftand van eene even volkomen geloofsleer,
brengt den mensch in denzelfden toeftand, welken
de Apostel in zijn Br. aan de Rom. VII.
22, 23. met dichterlijke trekken zo meesterlijk
afmaalt: ,, Hij heeft een vermaak in de wet
„ Gods, naar den inwendigen mensch; maar hij
„ ziet eene andere wet in zijne leden , die
„ ftrijdt tegen de wet van zijn gemoed, en
„ hem gevangen neemt onder de wet der zonde."

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 141
M de." • De volkomenfte geloofsleer, van
eene even volkomen zedeleer beroofd, verleidt
hem tot een, meer befpiegelend, dan nuttig werkzaam
leeven. Verhef dan njmmer, vriend der
waarheid! de eene boven de andere. Ken beide
dezelfde waarde toe; en dank de Algoedheid
, die even volkomen voor de behoeften
van uw hart , als van uw verftand gezorgd
heeft.
Intusfchen zult gij, in dit hoofdftuk, even
weinig een volledig zamenftel van zedekunde, of
eene juiste opgave van alle zedelijke voorfchriften
van Jezus en zijne Apostelen aantreffen,
als gij, in het voorgaande, zodanig een zamenftel
der geloofsleer hebt gevonden. Alleen
datgeen, wat tot de leer van Jezus eigendomlijk
behoort, en op de voorgeftelde geloofsleere
, als op een onwrikbaaren grondflag,
rust kan in ons plan treden. En ten dezen
aanzien, zal ik ook, volgens dezelfde orde
en op dezelfde wijze, die ik in het vorig hoofdftuk
betracht heb, te werk gaan. Voor
het overige verwijs ik den lezer ter nadere opheldering
naar het geen boven (Hoofdft. II.
Inleid.) gezegd is.
AF-

14a III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
A F D E E L I N G L
DE GEHOORZAAMHEID.
De gehoorzaamheid is, ten aanzien der zedeleer
, van hetzelfde gewigt, en ftaat tot deze
in dezelfde betrekking, als het geloof omtrent
de geopenbaarde waarheden. Verfchilt het veel,
op welk eene wijze, met welk eene zielsgefteltenis,
men de laatften aanneemt; het baart ook
een verbaazend onderfcheid, hoe men de voorfchriften
der eerften betracht. Hierom dringen
Jezus en zijne Apostels niet alleen, op de betrachting
, ten fterkften aan; maar zijn ook ten
uiterfte naauwkeurig in de bepaaling van hare
wijze en bedoelingen. Billijk, moogt gij
dan, mijn vriend, van mij vorderen, dat ik,
alvorens de zedeleer van Jezus zelve voortedragen,
u een juist en regtmatig denkbeeld geve
van de kristelijke gehoorzaamheid. • De uitfpraken
van Jezus en zijne Apostelen moeten
hier weder onze gevoelens, welken flegts derzelver
tolken behooren te zijn, regelen.
De natuur der gehoorzaamheid.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. V. 20. „ Want ik zegge
u, ten zij uwe geregtigheid overvloediger
zij 5

-III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 143
zij, dan die der Schriftgeleerden en Pharizeën,
dat gij in 't koningrijk der hemelen geenzins
zult ingaan."
MATTHEUS Evang. VI. 24. „ Gij kunt God
niet dienen en den Mammon."
'
1
VII- 21. „ Niet een ieder
die tot mij zegt, Heer, Heer, zal ingaan in het
koningrijk der hemelen, maar die doet den wil
mijnes Vaders, die in de hemelen is."
1
XH. 35. „ De goede
mensch brengt voort goede dingen uit den goeden
fchat des harten."
XVIII. 3. „ Indien gij u
niet 'verandert en wordt, gelijk de kinderkens,
zult gij in 't koningrijk der hemelen geenzins
ingaan."
LUCAS Evang. IX. 62. „ Niemand, die zijne
hand aan den ploeg Haat en ziet naar het
geen achter zig is, is bekwaam tot het koningrijk
van God."
XI. 35. „ Zie dan toe, daft
niet het licht, dat in u is, duisternis zij."
(Zie verder Matth. V. 8. VII. 14, 17, 18,
24, 26. Mare. X. 20, 21. Matth. XX.
1-16)
De

i44 Hl. HOOFDST. DE ZEDELEERS
De Apostels.
P A u L u s.
Br. aan de Rom. XII. 1,2. „ Ik bid u dan
Broeders dat gij uwe ligchamen fielt tot
eene levende, heilige en Gode welbehaagende
offerande (welke is) uwe redelijke Godsdienst.
En wordt dezer waereld niet gelijkvormig, maar
wordt veranderd door de vernieuwing uwes gemoeds,
op dat gij moogt beproeven welke de
goede, welbehaagende en volmaakte wil van
God zij."
Eerjle Br. aan de Kor. XV. 18. „ Zijt flandvastig,
oubeweeglijk, altijd overvloedig zijnde
in 't werk des Heeren, als die dit weet, dat
uw arbeid niet ijdel is in den Heere."
J A c o B u s.
Br. IV. 17. „ Wie dan weet goed te doen,
en niet doet, dien is het zonde."
P E T R U S .
Eerjle Br. I. 15. „ Maar gelijk hij die u
geroepen heeft, heilig is, zo wordt ook gij zeiven
heilig in al uwen wandel."
Jo-

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 145
J O A N N E S .
Eerfle Br. I. 7. „ Indien wij in het licht
• wandelen, gelijk hij (God) in het licht is, zo
hebben wij gemeenfchap met eikanderen."
II. 6. „ Die zegt, 'dat hij in hem
(Jezus) blijft, moet ook zelve alzo wandelen,
< gelijk hij ge wandelt heeft."
(Zie verder Hand. XXVI. 20. Eph. V. 1.
Hebr. VI. 11. Jac. I. 25. II. 10. 2 Pctr.
!• 5-7- 1 Joan. III. 3.)
De gehoorzaamheid moet op het geloof gegrond
wezen.
J E Z U S .
JOANNES Evang. XV. 4, 5. „ Blijft in mij,
* en ik in 11. Gelijk de rank geene vrucht "Gelijk.
kan draagen van haar zelve zo zij niet in den
wijnftok blijft: alzo ook gij niet, zo gij in mij
niet blijft. Ik ben de wijnftok, (gij zijt) de
ranken: die in mij blijft en ik in hem, die
draagt veel vrucht."
De Apostelt.
P A u L u s.
Br. aan de Rom. XIV. 22, 23. „ Zalig is
K hij

146 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
hij die zich zeiyen niet oordeelt in 't geen, dat
* Al wat met ]-,;: v o o r g o e d houdt
onze overtui- •
* Al wat uit den ge-
ging wegens WOVe n
^ et
"'
a t
"
1 S
zonde.
het geuorloof- Ry. aan de Hebr. XL 6. ,, Zonder geloof,
s n e t
geöorloofde°"' *
on
m°oglijk ff Gode te behagen: want,
Jtrijdt. die fjf tot God komt, moet gelooven, dat hij
tttjt fGod • •, e n e g belooner is der geenen f die hem
te behaagen
0 1
tot hemieko- zoeken."
men en hem te .
zoeken zijn
Ipreekwijzen,
T A C 0 E U S.
die allen het- Er. II. iS. „ Toon mij uw geloof, uit
zelfde betee- , . . . . . . ,
u w e w e r e n
kenen naam-
lijk: God te geloof toonen."
willen gehoorzamen.
k
? e n
^ zal u uit mijne werken mijn
De gevolgen der gehoorzaamheid.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. XIII. 12, 23. „ Wie
heeft, dien zal gegeven worden, en hij zal overvloediglijk
hebben, die in de goede aarde
bezaaid is, die is de geen, die het woord hoort
en verftaat; die ook vrucht draagt, en voortbrengt,
de een honderd, de ander zestig en de
ander dertig voud."
JOANNES Evang. VIII. 32. „ En de
waarheid zal u vrij maaken."
. XV. 2. „ Alle (rank)
die vrucht draagt, reinigt hij, op dat zij meer
vrucht draage."
PAU-

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 147
P A u L u s.
Br. aan de Rom. VI. 22. „ Maar nu, van
de zonde vrijgemaakt zijnde, en Gode dienstbaar
gemaakt, hebt gij uwe vrucht tot heiligmaking."
(Zie ook Matth. XIII. 19. XII. 45. 2 Petr.
II. 20, 21.)
De waardij der gehoorzaamheid.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. XII. 50. „ Die den wil
mijnes Vaders doet, die in de hemelen is, is
mijn broeder, zuster en moeder."
XIX. 17. „ Wilt gij in
het leeven ingaan, onderhoud de geboden."
LUCAS Evang. XVII. 10. „ Zo ook gij,
wanneer gij zult gedaan hebben al het geen u
bevolen is, zo zegt; wij zijn * onnutte dienst- * Niets waarknegten:
want wij hebben gedaan, het geen wij ^ge, n
' et
^
fchuldig waren te doen." verdienende.
JOANNES Evang. XIV. 21, 23, 24. „ Die
mijne geboden heeft, en dezelve bewaart, die
is het, die mij liefheeft, en die mij lief heeft,
zal van mijn Vader geliefd worden: en ik zal
hemijief hebben, en ik zal mij zeiven aan hem
openbaaren. En wij zullen tot hem kómen
en bij hem woning maaken • en het woord
K 2 dat

148 III. HOOFDST. DE ZEDELEER:.
dat gij hoort, is het mijne niet, maar des Va­
ders, die mij gezonden heeft."
De Apostels.
P A u L u s.
Br. aan de Rom. VI. 22, 23. „ En het ein­
de (der heiligmaking) is het eeuwige leeven.
.Want de bezolding der zonde is de dood; maar
de genadegift van God is het eeuwige leeven,
door Jezus Kristus onzen Heere."
Br. aan de Hebr}- XII. 14. „ Jaagt de
heiligmaking na, zonder welke, niemand den
Heere zien zal."
* Men leze; Eerfte Br. aan Tim. VI. 6. „ Doch * de
o d z a l
tif/nZfe'r- g
genoeging, is noegen.
een\ groot gewin.
h e i d i s e e
k n groot gewin, met verge-
P E T R U S .
Tweede Br. I. 8, 10, 11. „Zo deze dingen
in u zijn, en in u overvloedig zijn, zij zullen
u niet ledig of onvruchtbaar laten in de kennis
onzes Heeren Jezus Kristus, daarom, benaar-
ftigt u te meer, om uwe roeping en verkiezing-
vast te maken: want dat doende, zult gij nim­
mer ftruikelen. Want alzo zal u rijklijk wor­
den toegevoegd 'de ingang in het eeuwig ko­
ning-

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 149
ningrijk onzes Heeren en Zaligmakers Jezus
Kristus."
(Zie ook Luc. X. 28. XI. 28. Joan. XIII. 17.
Rom. II. 13.)
Alvorens u, vriend der waarheid! met de gehoorzaamheid,
die Jezus en zijne Apostels afvorderen,
bekend te maaken, oordeel ik mij verplicht,
u eenige rekenfchap te. geven van de
gronden, waarop ik het noodeloos geacht heb,
een eenig bewijs voor de noodzaaklijkheid der
bekeeiing, die gij, misfchien tot hiertoe, als
den hoofdplicht van den kristelijken Godsdienst
befchouwd hebt, onder alle de overige plaats te
vergunnen. De hoofdgrond is , dat ik (hoe
zeer van de noodzaaklijkheid der bekeering overtuigd,
voor alle zodanigen, die van het pad der
deugd en de voorfchriften van het Evangelie
zijn afgeweken , om in de regten van waare geloovigen
herfteld te worden) echter de bekeering,
in dien zin, als de H. Schrift haar voorftelt,
in die plaatzen, welken gewoonlijk aangevoerd
worden, geenzins voor den eerften,
den wezenlijkften plicht van kristenen aanzie.
Vol gens den ftijl der H. Schrijveren zijn dezen
reeds bekeerden; en zelden of nooit hebben zij
van dien plicht aan hun gefchreven. De bekeering
beteekent op de meeste bedoelde plaatzen
niets meer, dan de overgang tot en de aanneming
van den kristelijken Godsdienst, en is air
K 3 leen

150 UI. HOOFDST. DE ZEDELEER.
leen voor Jooden, Heidenen en ongeloovigen.
In den algemeenen zin zijn dan allen, voor
welken dit gefchrift gefchikt is, zo wel zij, die
nog geen belijdenis van hun geloof hebben"- afgelegd
en echter de leer van Jezus kennen en
aannemen, als zij, die zulks reeds plechtig beleden
hebben, kristenen en dus bekeerden; en
ten hunnen aanzien, moeten wij alleen die leeringen
opzamelen, welken eigenlijk bedoelen,
ons een juist tafreel van een echten belijder van
de leer van. Jezus te geven: (zonder ons optehouden
met zodanige voorfchriften, die de voorwaarden
bevatten, waarop een ongeloovige —
hoedanige ik onder de kristenen niet onderflel —
een geloovige wordt.) Dit tafreel fchetften wij
u reeds in de voordragt der uitfpraaken van Jezus
en van zijne Apostelen. Befchouwen wij
thans deszelfs bijzondere deelen wat nader.
Door een naauwkeurig overzicht der bijgebragte
plaatzen, zijn wij in ftaat gefreldj, om,
in weinige woorden, het denkbeeld der gehoorzaamheid
, die Jezus en zijne Apostels afeifchen,
te kunnen omvatten. Zij beftaat dan in eene
gevestigde, hartelijke, en op het geloof der voorgefielde
leer, gegronde gezindheid, om alles wat
wij bevinden, door Jezus of zijne Apostelen,
ons als plichtmatig vooorgefchreven te zijn, getrouwlijk
te volbrengen. Ontwikkelen wij deze
bepaaling. Onze gehoorzaamheid moet eene gezindheid
zijn; of een hoofdtrek in ons karakter
uit-

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 151
uitmaaken: even zo als b. v. de hebzucht in
een gierigaart. Die gezindheid moet wel
gevestigd of hebbelijk wezen. Even als zekere
plooi in ons karakter, die, noch door tijden of
omftandigheden geheel glad uitgeftreeken wordt,
maar tot onzen dood in hetzelve blijft. Gij
hebt immers .wel vrekken gekend, die, in jeugd
en ouderdom, in rijkdom en armoede, in ziekte
en gezondheid, in leven en fterven — vrekken
bleven. Die gezindheid moet hartlijk
zijn uit het hart, de zitplaats van alle driften
en neigingen, voortkomen; anders ook,
kan zij nimmer hebbelijk worden;. de mildadigheid
b. v. niet uit het hart voortvloeijende zal
altijd grillig en, onbeftendig zijn. 1 . Boven
alles moet zij gegrond zijn, op het geloof der
waarheden, die. de leer van Jezus predikt. Anders
is zij nimmer kristelijke gehoorzaamheid;
en de deugd waartoe zij ons verheft, kan nimmer
kristeiijk heeten. Ieder mensch handelt
volgens gronden, redenen, en beginzelen: de
hoedanigheid en gefleltenis van dezen beflisfchen
over de zedelijke waarde en het kenmerkende
zijner daaden, en geven aan dezelven,
als het ware, den regten naam: weldaadigheid,
uit hoogmoed, is eigenbaat, uit het geloof —
kristelijke deugd.
(Men zie Matth. XII. 35. XX. 1-16. VII.
' 21. env. Mare. X. 20. env. Rom. XII. 2.
K 4 Jac.

152 HL HOOFDST. DE ZEDELEER.
Jac. IV. 17. 2 Pet. I. 5-7. Rom. XIV.
22, 23. Joan. 4, 5. fleèr. XI. 16.)
Verontrust u niet, mijn vriend! over de onzekerheid
, of uwe gehoorzaamheid wel zodanig
gefield zij, als ik haar befchreven heb. Om
zulks onfeilbaar te kunnen weten, en tevens
om nog nader van de gegrondheid en juistheid
onzer bepaaling overtuigd te worden, hebt gij
flegts eenige der aangehaalde plaatzen wat naauwkeuriger
te befchouwen.
Zij leeren u, op welk een wijze, in welk
een trap of maate gij de voorfchriften van Jezus
moet volbrengen.; met een woord, de hoedanigheden
der gehoorzaamheid, die haare echtheid
kenmerken, en u alle twijfeling ontnemen,
of gij de zedeleer van Jezus wel op de regte
wijze, beöeffent. Laat ik u met mijne aanwijzingen
voorgaan. De regte gehoorzaamheid
is overvloediger, dan de geregtigheid der
Pharizeën; (Matth. V. 20.) • gij weet zeker
waarin die beflond ! Jezus vordert iets
meer dan vroome gebaarden,. of eene naauwgezette
waarneming van plechtigheden , met
welken geene werking des harten is verbonden:
hij vordert daaden; men moet hem niet alleen
hooren, maar het gehoorde tot daadlijkheid
brengen. (Matth. VIL 21. env.) Zij gaat
vergezeld van zodanig een leerzaamheid, volgzucht
en ncdrige onderwerping, die ons aan
wel-

UI. HOOFDST. DE ZEDELEER. 153
welopgevoede, nog onbedorven kinderen gelijk
maakt deugden, die ons, alleen in de leer
van Jezus, de voorfchriften en voorbeelden ter
vorming van ons hart doen nafpooren; en, bij
alle onze vorderingen, ons voor zelfsverheffing
bewaaren, door de eer van al het goede alleen
aan God te geven. (Matth. XVIII. 3, 4.)
Zij bepaalt zig niet flegts tot de letterlijke onderhouding
der voorfchriften; maar verheft ons
tot de navolging van God en Kristus zeiven,
in die opzichten, waarin dezelve voor ons mogelijk
en gepast is; die Jezus gehoorzaamt,
volgt hem in zedelijke reinheid des harten en
der zeden, in een ondoofbaare zucht tot orde
en volmaaktheid, in algemeene welwillendheid
en hartlijke liefde tot het gantfche menschdom ,
in toegevendheid omtrent beledigingen, in geduld,
onderwerping en lijdzaamheid onder de
fchikkingen der Voorzienigheid. Mare. X. ÏK
1 Petr. I. 15. Eph. V. 1. 1 Joan. I. 7. II. 6.
III- 3-) Zij leert ons niet alleen door daaden,
tot welker volvoering zo dikwijls geene
gelegenheid is, maar ook door gezindheden de
goedkeuring van Jezus te bejaagen. Te zorgen,
dat het goede, welk in ons is, gekoesterd
worde, op dat het veele vruchten voort-
brenge; eene verbodene neiging, al waare
zij weleer een troetelkind des harten, te verfmooren
en te onderdrukken; geoorloofde
begeerten te beteugelen en alle eisfehen te wek
K 5 ge-

154 Hl. HOOFDST. DE ZEDELEER.
geren wanneer zij de beöeffening van belangrijke
plichten belemmeren; zich zeiven te verloochenen
, en zijn ligchaam en geest Gdde en
zijn dienst geheel en al toetewijen: dit is ook
gehoorzaamheid. (Mare. X. 20, 21, Lui. IX.
62. XI. 35. Rom. XII. 1.) Het groote zegel
harer echtheid, is ftandvastigheid, en geduurige
toeneming in volkomenheid. Zij gelijkt
hierin juist haare moeder, het geloof. Zonder
dit, is. haare waarde van geene de minfte betekenis.
(Hebr. VI. n. 1 Kor.XV. 58. Matth.XX.)
Zie daar, vriend der waarheid! een kort, en
zo wij hoopen, volleedig denkbeeld van de Evangelifche
gehoorzaamheid , die Jezus en zijne
Apostels van reeds geloovigen afeifchen.
Doch, niet te vreden, met dezelven voorteftellen
, voegen zij hierbij zodanige beweeggronden
ter betrachting, die op edele én verheven zielen
den werkzaamften invloed hebben. Edele
zielen zeg ik; voor laagdenkende zijn zij niet.
gefchikt: dezen moeten door andere beweegmiddelen
gefchokt worden. Het eerlïe
voordeel uit deze gehoorzaamheid voortfpruitende,
is de waare zedelijke vrijheid. Het vermogen
, om zich zeiven te beheerfchen, deeze
drift te 'fmooren, gene te leiden; de eene begeerte
te onderdrukken, een andere tot eene
drijfveer onzer werkzaamheid optewekken, is
voorzeker een der mtmuntendften, welken een
redelijk wezen kenmerken. Dit te bezitten en
te

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 155
te werkteftellen, is een onfchatbaar genoegen
voor den verftandigen mensch, en ftreelt de eigenliefde
niet weinig; en nimmer gevoelt hij
zijne voortreffelijkheid fterker, dan in zodanige
oogenblikken. Naar maate wij nu de geboden
van Jezus gehoorzamen, naar maate worden wij
verlost van de flavernij der zonden en zondige
begeerten, (zie Joan. VIII. 31, 3a. Rom. VI.
22.) •—- Een ander voordeel is de geduurige
voortgang in zedelijke volkomenheid. Hoe getrouwer
wij de zedeleer van Jezus aankleven,
hoe gemakkelijker ons de beöeffening harer
voorfchriften wordt, en hoe nader wij tot onze
beftemming geraaken. Door de ouderhouding
der voorfchriften alleen, kunnen wij dat geen
worden, welk wij behooren te zijn, en, van
deugd tot deugd opklimmende, het hoogfte toppunt
bereiken. Behalven, dat zodanige aanhoudende
vorderingen uit de natuur der gehoorzaamheid
zelve voortfpruiten, verzekert de leer
van Jezus ons ook, dat God, en door zijne
beftüuring, en door zijne medewerking, den
ijverigen weiwillenden aanleidingen, gelegenheden,
en zedelijke krachten tot dien arbeid geduurig
zal verkenen. (Matth. XIII. 12, 23.
Joan. XV. 2. Rom. VI. 22. zPetr. I 8—10.) —
Even uitdrukkelijk belooft de mond der waarheid
aan allen die zijne geboden bewaaren ,
zijne bijzondere vriendfchap en die van zijn he-
melfchen Vader: . verwar dezelve niet met
• die

i5

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 157
ons Jezus uitdrukkelijk, dat onze volmaaktfte
gehoorzaamheid volftrekt niets verdient, en
hierom fielt Paulus ons het eeuwig leeven voor,
als een genadegift door Kristus. Laat u dit
mijn vriend! niet verontrusten. Beiden is zeker,
en met eikanderen ten hoogften beflaanbaar.
Onze gehoorzaamheid verdient niets, —
kan een onafhanglijk God, die reeds onze
Schepper en weldoener is, tot geene belooning
verplichten. Dan, het is ook niet minder waar,
dat zij in zich zelve, hoe gebrekkig ook ,
toch veel waardiger, en voor God, uit hoofde
van zijne liefde tot orde en welvoegelijkheid,
veel aangenamer is, dan hardnekkige ongehoorzaamheid
: en, heeft God, onverplicht, uit enkele
genade, een zeker loon op dezelve gefield,
en wel om de Verdienden van Jezus gehoorzaamheid
, dan kunnen wij, fchoon nietsverdienende,
van zijne getrouwheid veilig verwachten
, dat hij die belooning ook aan alle gehoorzamen,
en aan hun alleen zal uitdeelen. (Luc.
XI. 28. XVIII. 10. Joan. XIII. 17. Rom. VI.
22, 23. Hebr. XII. 14. 1 Tim. IV. 8. VI. 6.
2 Petr. I. 11.)
Weinig zal er nodig zijn, om u, vriend der
waarheid! de wezenlijkheid dezer gehoorzaamheid
te betoogen; herlees alleen de voorgeflelde
uitfpraaken, en gij zult de kenmerken dezer
eigenfchap ten aanzien der voordracht, terftond
en van zelve ontdekken. En zoo ook
zal

158 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
zal de inhoud, bij een weinig nadenken u de
kenmerken, waardoor deze leer tot het wezen
van het kristendom moet gebragt worden, duidelijk
vertoonen. Alleen wordt er eenige
oplettendheid vereischt, om de zamenhang en
overeenftemming van deze leering met dè geheele
leer van Jezus, en tevens met haare natuur en
hoofdbedoeling, in eens te overzien. Niettemin
is dezelve zeker en baarblijkelijk.
Vergelijk mijne befchrijving van de gehoorzaamheid
met het geloof. Gij zult gereedlijk erkennen
, dat juist zodanig eene gehoorzaamheid uit
zulk een» geloof moet voortvloeijen; herinner u
het geen wij aangaande God, zijne eigenfchappen
en werken gezegd hebben, gij zult zien,
dat God op geene andere wijze, door redelijke
fchepzelen gehoorzaamd kan worden; en dat
zodanig eene zielsgefteltenis , waarin die gehoorzaamheid
heerscht, alleen voor zijne zedelijke
werking gefchikt is. Alles, wat Jezus
voor ons geweest is, nog is en eens zal wezen
bedoelt alleen ons tot zodanig eene gehoorzaamheid
opteleiden. —- Eene bedenking zou u
nogthans kunnen invallen; waartoe zodanig eene
gehoorzaamheid, als Jezus de verzoening is onzer
zonden ? Om die heilgoederen, welken wij
door Jezus dood genieten, immer waardiger en
voor derzelver genot vatbaarer te worden
om te tóonen, dat zij aan geene ondankbaaren
zijn uitgedeeld om aan onze verplich­
ting,

UI. HOOFDST. DE ZEDELEER. 159
ting, die wij jegens hem hebben, voor zoo veel
wij door zijn dood zijn eigendom zijn geworden,
te beandwoorden boven alles, om in
het bezit der verkregen voorrechten te blijven,
en in gevolge hiervan, deelgenoten van het uit-
Itekendfte voorrecht, de eeuwige zaligheid te
worden. Houd dir toch voor een onwankelbaare
grondregel, dat Kristus eene oorzaak der
vergeving en der eeuwige zaligheid is gewprden
voor hen, die hem gehoorzaam zijn. Den
invloed dezer leer op ons geluk en onze zedelijke
volmaaking te betoogen, zou overbodig
zijn. Deels is dit reeds gefchied, toen wij de
heilzame gevolgen der gehoorzaamheid aantoonden,
welken juist gefchikt zijn om ons in
tijd en eeuwigheid-waarlijk gelukkig te maken.
Waarin anders toch beftaat het waar geluk dan
in het genot van zedelijke vrijheid, in den geduurigen
voortgang in volmaaktheid, in de bewustheid
der vriendfchap van God en Kristus,
in het bezit van den vrede der ziel, door geene
lotsverwisfelingen verftoorbaar, en in de zekere
verwachting eener eindelooze zaligheid?
Deels merken wij aan,. dat die gehoorzaamheid,
welke Jezus afvordert, zo geheel met de bevor-
, dering onzer zedelijke volmaaktheid overeenftemt,
dat, Jezus te gehoorzamen en zig zeiven
te volmaaken, dezelfde zaaken zijn. En dit.
zal bij de ontvouwing dier bijzondere plichten,
welken deze gehoorzaamheid omvat noch nader
büj-

Ï6O III. HOOFDST. DE ZEDELEER;
blijken. Zonder dan hierop langer ftilte-*
ftaan twijfel ik geen oogenblik, of gij zult de
gehoorzaamheid onder de leeringen, die tot het
wezen van het kristendom behooren, gereedlijk
plaats vergunnen.
A F D E E L I N G II.
PLICHTEN OMTRENT GOD EN JEZUS.
Na de vrage: is er een God? is deze zeker
de eerfte en voornaamfte; wat eischt Hij van
mij? Jezus is gezonden om dezelve, in
den naam zijnes hemelfchen Vaders, te beandwoorden.
Zie hier zijne en zijner Leerlingen
voorfchriften desaangaande , waarbij wij ook
die zullen voegen, welken onze plichten omtrent
Jezus zei ven vervatten.
Liefde.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. XXII. 37. „ Gij zult
lief hebben den Heere uwen God, met geheel
uw hart, met geheel uwe ziel, en met geheel
uw verftand."
De

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. ' 161
De Apostels.
P A U L U S.
Br. aan de Rom. VIII. 28. „ Wij weten,
dat den geenen, die God lief hebben, alle dingen
medewerken ten goede."
J A c 0 B u s.
Br. II. 5. —- „ Erfgenaamen des koningrijks
welke hij belooft heeft den geenen , die
hem lief hebben."
J O A N N E S .
Eerfte Br. II. 15. „ Zo iemand de waereld
lief heeft, de liefde des Vaders is niet in
hem."
IV. 20. Indien iemand: zegt ik
heb God lief, eh haat zijn Broeder, die is een
logenaar."
V. 3. „ Dit is de liefde Gods,
dat wij zijne geboden bewaaren."
(Zie verder 1 Kor. VIII. 3. Jac. I. 12. Joan.
III. 17. Luc. X. 27. en over de liefde tot
Jezus, Joan. VIII. 42. XIV. 15, 21, 23,
24, £8. 1 Kor. XVI. 22.)
L Ge-

16a III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
Gehoorzaamheid.
J E Z U S .
'• MATTHEUS Evang. XII. 50. „ Zo wie den
wil mijnes Vaders doet die is mijn broeder,
zuster en moeder."
De Apostels.
P E T R U S .
LUCAS Hand. V. 29. „ Men moet Gode
meer gehoorzaam zijn, dan den menfchen."
J O A N N E S .
Eerjle Br. II. 17. „ Die den wil van God
doet, blijft in eeuwigheid."
(Zie Matth. VII. 21. en over de gehoorzaamheid
aan Jezus, Matth. XXVIII. 20. Joan.
in. 36. xrv. si.
Aanbidding.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. IV. 10. „ Den Heer
uwen God zult gij aanbidden en hem alleen
dienen,"
Jo-

Dl. HOOFDST. DE ZEDELEER. I6J
JOANNES Evang. IV. 23, 24. - „ De waare
aanbidders zullen den Vader aanbidden in
geest en in waarheid: want de Vader zoekt ook
al zulken, die hem alzo aanbidden. God is een
Geest, en die hem aanbidden, moeten hem aanbidden
in Geest en waarheid." J
MATTHEUS Evang. V. 16. „ Laat uw licht
alzo ichijnen voor de menfchen, dat zij uwe
goede, werken zien, en uw Vader, die in de
hemelen is, verheerlijken."
P A U L U S.
Eerjle Br. aan de Kor. VI. 20. „ Verheerlijkt
God in uw ligchaam en in uw geest, welken
Godes zijn."
(Zie Matth. V. 24. Joan. XV. 8. Rom. XII.
t. 1 Kor. X. 31. En over de eer aan Jezus
verfchuldigd, Joan. V. 23.)
Gebed.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. VII. 7. „ Bidt, en u
zal gegeven worden."
LUCAS Evang. XVHI. 1. „ En hij zeide
ook een- gelijkenisfe daar toe fl-rekkende, dat
men altijd moet bidden en niet vertraagen."
L 2 Be

ió4 III. HOOFDST. DE ZEDELEER,
De Apostels.
P A U L U S.
Br. aan de Phil. IV. 6. „ Laat uw begeerten
in alles, door bidden en fmeeken met dankzegging,
bekend worden bij God."
Br. aan de Koll. III. 17. „ Dankende God
en den Vader door hem (Jezus)."
Eer/Ie Br. aan Tim. II. h 3. „ Ik vermaan
dan voor alle dingen , dat gedaan worden fmeekingen,
gebeden, voorbiddingen en dankzeggingen
voor alle menfchen wat dat is goed
, en aangenaam voor God."
J A C O B U S.
Br. IV. 3. „ Gij bidt en gij ontfangt niet,
om dat gij kwalijk bidt. Op dat gij het in
uwe wellusten zoud doorbrengen."
J O A N N E S .
Eerjle Br. V. 14, 15. ,, En dit is de vrijmoedigheid,
die wij tot hem hebben, dat, zo
wij iets bidden naar zijn wil, hij ons verhoort.
En indien wij weten, dat hij ons verhoort, wat
* De verzoch- wij ook bidden; zo weten wij, dag wij * de
ken b e d e n ver
%tten krijgm> die wij van hem gebeden
hebben."
(Zie

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 165
(Zie Matth. VI. 5. env. Luc. XI. 5. Rom.
XII. 12. Phil. II. 10. 1 r/n?B. V. 17, 18.
1 Joan. III. ai, 22. ^oan. XVI. 23.)
Misbruik van Gods naam.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. V. 34. „ Zweert gantschlijk
niet, noch bij den hemel, om dat hij is de
troon van God." (En volgende.)
J A c o B u s.
Br. V. 12. ,, Zweert niet niet noch bij den
hemel, noch bij de aarde, noch eenigen anderen
eed; maar uw ja zij, ja, en het, neen,
neen: op dat gij in geen oordeel valt."
(Zie Matth. XXIII. 16.)
Vertrouwen op God.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. VI. 31, 32. „ Daarom
zijt niet bezorgd,zeggende wat zullen wijeeten,
wat zullen wij drinken, of waar mede zullen
wij ons kleéden. • Uw hemelfche Vader
weet, dat gij alle deze dingen behoeft."
L 3 PB-

i66 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
P E T R U S .
Eerjle Br. V. 7. „ Werpt alle uwe bekommernis
op hem, want hij zorgt voor u."
(Zie ook Joan. XIV. 1. 1 Petr. V. 8.
Het bevel, om God lief te hebben, zou men
geenzins tot het wezen van het kristendom kunnen
brengen, in gevalle het alleen, als een andwoord
op de vrage des wetgeleerden; „ wat
„ het eerfte en grootfte gebod, in de wet van
„ Mozes was;" ware voorgefteld geworden.
Dan, daar Jezus niet alleen uitdruklijk verklaart,
dat hetzelve het wezen van den Mozaifchen
Godsdienst uitmaakte; maar zelfs bij Lucas,
ftellig verzekert; „ doet dat en gij zult
„ leven," zo kunnen wij geen oogenblik twijfelen,
of hij heeft dit gebod geheelenal, als
een wezenlijke leering van zijn Godsdienst overgenoomen;
maar ook tevens veel uitgebreider
betekenis aan die woorden gehecht, dan zij bij
Mozes hebben. Onze liefde regelt zich naar
het voorwerp. Naar maate wij God in een beminnelijker
licht befchouwen, naar maate wij
van zijne volmaaktheden verhevener en juister
begrippen koesteren, naar maate word onze
liefde zuiverer en uitgeftrekter. Voor zo
veel wij nu uit de bijgebragte verklaringen mogen
opmaaken, vinden wij in dezelven, deze
denkkeelden, wegens onze liefde tot God, vervat;

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 167 •
vat; dat die liefde (naauwkeuriger wederliefde
en dankbaarheid, uit hoofde van onze betrekkingen
tot God) gelegen is in de oprechtfte begeerte
, om God, door het volbrengen van zijn
wil, aangenaam te worden, en hier door hem
de fchuld onzer verplichting te betaalen. Hij
die God bemint, uit hoofde van zijne beminnelijke
deugden en onuitputlijke weldadigheid,
gehoorzaamt hem ook, om dat hij verdiend gehoorzaamt
te worden. In 't bijzonder be-
fchouwt de leer van Jezus alle menfchenhaat
en ongeregelde waereldsliefde, als met de liefde
tot God onbellaanbaar: om dat het natuurlijk
is voor hem, die God waarlijk lief heeft, hen
te beminnen, welken God zelf met zijne liefde
verwaardigt; en, om dat verdeelde liefde tus-
fchen God en de waereld geen liefde is.
Die God oprecht bemint, kan, in zijn hart,
eene gelijke liefde tot een geheel ftrijdig voorwerp
onmooglijk koesteren. Tijdlijk en
eeuwig geluk is, volgens de uitfpraak der leer
van Jezus, het deel van hem die God bemint. —
De plicht, om God te gehoorzaamen, bij welken
wij de plichten van vertrouwen op en onderwerping
aan de fchikkingen zijner voorzienigheid
voegen, zijn zo gemakkelijk afteleiden
uit de betrekkingen, waarin wij tot God ftaan,
dat het ons geenzins moet bevreemden, zo Jezus
of zijne Apostels op derzelver betrachting
niet meenigvuldiger aangedrongen hebben. Die
L 4 God

i68 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
God kent, als zijn Schepper, Opperheer, Verzorger
en Vader, als de hoogde magt, wijsheid
en liefde, kan zeer licht hieruit afleiden,
dat hij gehouden is, om den wil van dat Wezen
te gehoorzamen, zich aan deszelfs welbehagen
te onderwerpen , en met deszelfs
fchikkingen te vreden in alles op dien God te
vertrouwen. —— Echter beveelen Jezus en de
Apostels ons die plichten, met allen mooglijken
aandrang; die God gehoorzaamt, blijft in
eeuwigheid; die op God vertrouwt en alle onmaatige
waereldfche bekommernisfen verbant
zal beftendig meer en meer ondervinden, hoe
liefderijk God voor zijne behoefte zorgt.
Meer kenmerkt de leer van Jezus zich, door
haare nieuwheid, juistheid en duidelijkheid ten
aanzien dier plichten, welken den zogenaamden
Godsdienst, of de aanbidding en vereering van
God in het bijzonder betreffen. Voor de komst
van Jezus was de Godsdienst eene verrichting,
waarin het hart weinig deelde, en van deugdsbeöeffening
geheel onderfcheiden. De eerfte
was aan tijd en gelegenheden verbonden, en
bepaalde zich tot uitwendigheden; Jezus heeft
het eerst den mensch geleerd, dat Godsdienst
geene plaats of tijd, geene kwelling des ligchaams,
maar alleen het hart, en dit ook geheel,
vordert; Jezus heeft het eerst geleerd,
dat de aanbidding en verheerlijking van God,
in eene plechtige erkentenis van zijne grootheid
en

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 169
en volmaaktheden, en van onze gezindheid en
afhangelijkheid grootlijks geleegen is; maar nog
meer, in de aanhoudende verbetering van ons
zeiven, en een gedrag overeenkomftig met.on­
ze natuur en verordening beftaat; dewijl God
zich in niets meer verheugt, dan in de vol­
maaktheid zijner fchepzelen, en hij door dezel­
ve het meest verheerlijkt wordt. Godsdienst en
deugd zijn, volgens de leer van Jezus, onaf-
fcheidelijke zaken, die onze daden, ook de on-
verfchilligften, dagelijks moeten regelen.
En wie erkent dan haare meerderheid en voor­
treffelijkheid niet, als hij de zedenlooze afgo­
derij van het Heidendom en de omflagtige Gods-
vereering der Mozaifche wet met dezelve ver­
gelijkt !
Bij de aanbidding voeg ik het gebed, dat,
zekerlijk wel een gedeelte van-den Godsdienst
uitmaakt; maar, waardoor wij meer ons zei-
Ven , dan God, bedoelen. De aanbidding is ,
als het ware, de hulde van gelukkige onder-
daanen aan hun weldadigen Opperheer. Het
gebed bevat de fmeekfchriften en dankërkente-
nisfen , die zij voor zijn troon nederleggen.
Deze laatflen begrijpen wij ook onder het ge­
bed. Volgens de leer van Jezus, moet
ons gebed, in weinige en nadrukkelijke woor­
den beftaan, in het verborgen gefchieden, uit
een hart, vol liefde tot God en de menfchen,
en vrij van wraaklust, voortvloeijen, en moet
L 5 zich

170 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
zich niet alleen tot onze aangelegenheden, maar
ook tot die van anderen uitftrekken. Allernadrukkelijkst,
verzekert zij ons van deszelfs verhooring:
ja, de gelijkenisfen, gebezigd, om
ons hier van te overtuigen, zijn zoo fterkfprekende,
als het Godlijk verftand van Jezus kon
uitdenken; maar tevens wordt zij aan voorwaarden
verbonden, die de vereischten van een Godeaangenaam
gebed influiten. -— Ongeacht
dit alles, is de verhooring der gebeden bij velen
een onbegrijpelijke, ja onmogelijke zaak.
De oorzaak hiervan fchuilt alleen in het verkeerd
begrip der verhooring. Moest God ieder
mensch geven, wat hij letterlijk wenscht; ja
dan zou de verhooring der gebeden onmogelijk
en onbegrijpelijk zijn. Maar wanneer die wijze
Vader, aan ieder zijner kinderen, op hun
gebed, dat geen fchenkt, wat hij inderdaad
behoeft, en hem waarlijk gelukkig kan maaken:
wanneer hij aan dwaze kinderen, op hunne gebeden
om fteenen en fcorpioenen, brood en
visfchen geeft, verhoort hij dan hunne gebeden
niet, in den waaren zin? Herlees, vriend deiwaarheid
! de bijgebragte plaatzen, met alle oplettendheid,
en gij zult zien, dat de leer van
Jezus de verhooring in dit licht voorftelt, en
altijd de regte gefteltenis des gebeds vooronderftelt.
Even kenmerkend is alles, wat Jezus leert
wegens het misbruik van Gods heiligen naam,
of

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 171
of het ligtvaardig en nutloos zweren zo
ftrijdig met den eerbied, dien wij den Allerhoogften
zijn verfchuldigd. 't Is zo; het derde
der tien geboden verboodt reeds het valsch
en ligtvaardig zweren; dan de Jooden hadden
allerleie uitvlugten op dit bevel uitgedacht, en
dus heeft Jezus hierin de zedeleer der gezonde
reden herfteld. Dat Jezus bepaaldelijk
fpreekt van de eeden, die op beloften of toezeggingen
gedaan en waarmede deze bekragtigd
worden; en geenzins van geregtlijke eeden ter
bevestiging van de waarheid van getuigenis,
leert de zamenhang waarin het verbod voorkomt,
zeer duidelijk. Nader moet men in dit
gevoelen bevestigd worden, wanneer men zig
herinnert, dat Jezus geen bevel of verbod gegeven
heeft, welk, met de burgerlijke verordeningen
van den Joodfchen ftaat, eenigzins
ftrijdig is; als ook, dat hij zelve op de geregtlijke
bezweering des Hoogenpriesters geiindwoord
heeft, dat, volgens de Joodfche regtspleeging,
van dezelfde betekenis was, als, ten
dezen dage, de bekentenis der waarheid onder
eeden. Met dit alles, verdenke mij nie­
mand , als of ik hiermede de gefchillen der kristenheid
over dit onderwerp wilde beflisfchen;
hoe zeer ik meene, dat het geregtlijk zweeren
met de leer van Jezus, geenzins ftrijdt, is echter
de vrage, of het ook met de gezonde reden
üvereenftemme, bij mij nog niet beandwoord.
De-

i7 2
HL HOOFDST. DE ZEDELEER.
Dezelfde plichten, die wij omtrent God betrachten
moeten, zijn wij ook aan Jezus verfchuldigd,
met die bepaaling, dat wij altijd de
betrekkingen in het oog houden, waarin hij tot
ons ftaat. Wij moeten ook hem lief hebben,
om dat hij de bewerker, het middel is van
ons tijdlijk en geestrijk heil; ook hem gehoorzamen,
om dat hij de afgezant en Zoon van
God, en onze Koning is; ook hem vereeren,
als den vertegenwoordiger'van God; en, daar
hij den post van Middelaar tusfchen God en
ons bekleedt, alle onze gebeden, in zijn naam
tot God opzenden. Deze plichten zijn zo natuurlijk
gegrond op al het geen /wat Jezus voor
ons geweest is, nog is en eens zal wezen, dat
wij dezelve gemaklijk hieruit zouden kunnen afleiden,
al ware het, dat zij ons zo uitdrukhjk
niet geboden waren. Ter deze plaatze
zou ook het geloof in Jezus, moeten gerang-
Ichikt worden, zo wij dit niet reeds boven befchouwd
hadden. Alleen voegen wij hier nog
bij het vertrouwen op de magt en liefde van
Jezus, welk mede het geloof influit, en dat gegrond
moet zijn op zijne waardigheid als onze
Middelaar, Voorfpraak en Koning, aan welke
alles onderworpen is.
Niemand denk'ik zal twijfelen, of deze plichten
ten aanzien der voordragt, tot het wezen
van het kristendom behooren. En, wat
den inhoud betreft weinig zal er noodig zijn,
om

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 173
om van de wezenlijkheid dezer keringen overtuigd
te worden; om nu van haare algemeenheid
te fpreken; zullen wij ons alleen bij derzelver
overeenftemming en naauwe zamenhang
met eikanderen en met de geheele leer van Jezus
een weinig ophouden. Als een keten, zijn
zij aan eikanderen verbonden. Die God opregt
bemint, kan niet- nalaaten te doen wat hem
welbehaaglijk is; dit beide fpoort hem aan, om
Gode de verfchuldigde hulde te bewijzen, hem
met ligchaam en geest te vrheerlijken, en geeft
hem grond, om in alles op God te vertrouwen:
en dit vertrouwen is de moeder van tevredenheid
met de Godlijke fchikkingen, en de
Iterkfle drangreden, om hem, die alles regeert,
alle zaken in den gebede, ootmoedig aantebeveelen,
en dien oorfprong van alle goed, vooral
het goede dat hij geniet, hartgrondig te danken.
Even zo naauw hangen de leeringen
met de geheele leer van Jezus zamen. Een
God die alle mogelijke volmaaktheden bezit,
en dezelven in onze fchepping en herfchepping
zo glansrijk, zo aanbiddelijk vertoond heeft,
en dezelven nog dagelijks in zijne voorzienigheid
over en de werking in ons op het duidelijkst
aan den dag fielt, verdient onbetwistbaar
juist zodanig eene liefde • en gehoorzaamheid,
zodanig een vertrouwen en onderwerping als
wij reeds gefchetst hebben; hij alleen is waardig
de lof, eer en dankzegging van redelijke
fchep-

174 ÏÏI. HOOFDST. DE ZEDELEER*
fchepzelen; hij alleen moet gebeden worden;
daar hij alleen helpen kan en wil. En zo juist
ook zijn alle plichten omtrent Jezus op de be­
trekkingen, waarin hij tot ons ftaat, gegrond.
Befchouwen wij de groote bedoeling en den
aart van het kristendom, en wij zullen voor
beiden niets bevorderlijker vinden, dan de getrouwe
betrachting van even diezelfde plichten.
In het voorgaande hebben wij reeds betoogd
den heilzamen invloed van ons geloof in God
en in Kristus op onze deugd en ons waar geluk:
dan, hoe zeer moet die invloed toenemen
wanneer ons geloof, tot werkzaamheid gebragt
is en zodanige gezindheden verwekt, als wijheden
gefchetst hebben. God te beminnen is,
de edelfte neigingen, die ons door hem zijn
ingefchapen, te volmaaken, erkentenis
voor genoten weldaden, en liefde tot het fchoone
en goede. Die met God, in den gebede,
geftadig verkeert, verfmoort alle waereldliefde,
dooft alle ongeregelde driften en reinigt
zijn hart van alle onzuiverheden der zonde.
Met één woord; die God dient volmaakt zig
zeiven. En kunnen er zuiverer, edeler en
verhevener genoegens, dan die van God te dienen,
gevonden worden? Hoe fchielijk moeten
zorg, vrees en alle kwellingen des geestes verdwijnen
, zodra wij onze bekommernis op den
Heere werpen! Wie kent nog onrust of vrees,
nadat hij, in den gebede, zijn hart voor God
ont-

III. HOOFDST. DF> ZEDELEER. 175
ontlast, en bij hem troost, verlichting en bijftand
gezogt heeft, „ die gezegd heeft, ik zal
„ u niet begeven." Wat maakt de voorfpoed
tot een waar goed, dan de geduurige herinnering,
bij onze dankzeggingen, dat dezelve een
gefchenk van God is? Ja, nimmer kunnen v/ij
ons van eenigen plicht door God geboden, behoorlijk
kwijten, of die oeffening moet voor
ons een bron van het levendigst vermaak worden,
om dat God uit liefde wil gehoorzaamd
zijn. En ieder, die immer bemind heeft, kent
het zoet, dat het denkbeeld, van iets voor het
beminde voorwerp te verrichten, dat aan hetzelve
zal behaagen en een uitflekend genoegen
verfchaffen, in zich vervat. De Godsdienst
die Jezus ons predikt, veredelt ons wezen, en
maakt ons in allen opzichten waarlijk gelukkig.
A F D E E L I N G III.
PLICHTEN OMTRENT ONZE MEDEMENSCHEN.
De men^cli, tot gezelligheid verordend zijnde
, heeft noodwendig eenige plichten, omtrent
zijne gelijken, in acht te nemen. De reden
leert ons dezelve eenigermaate; dan de kristelijke
Godsdienst fchrijft ons zodanige voor, die
de bevelen der reden zeer ver overtreffen, en
welken zij ons nimmer zou hebben kunnen keren;

176 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
ren; hij bekragtigt dezelven door drangredenen,
die geheel op deszelfs natuur gegrond zijn
en den kragtdadigften invloed op onze zielen
moeten hebben. Ja, in dit opzigt, is hij ver
boven de wet van Mozes verheven. Hooren
wij dan de bevelen van Jezus en zijne Apostelen.
Algemeens liefde.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. XXII. 39. „ Gij zult
uwen naasten lief hebben als u zeiven."
—'
1
VII. 12. „ Alle dingen,
die gij wilt dat u de menfchen zouden doen,
doet gij hen ook alzo."
De Apsteh.
P A U L U S.
Br. aan de Rom. XIII. 10. „ De liefde doet
den naasten geen kwaad, zo is dan liefde de
vervulling der wet."
J A C O B U S.
Br. II. 18. „ Indien gij dan de koninglijke
wet volbrengt naar de fchriften, gij zult uwen
naas-

Hl. HOOFDST. DE ZEDELEER. 177
Baasten lief hebben als u zeiven, zo doet gij
wel."
(Zie ook Luc. X. 27—37. Gal V. 14. en inzonderheid
1 Kor. XIII.)
Liefde tot de Vijanden.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. V. 44. „ Maar ik zegge
u, hebt uwe vijanden lief; zegent hen die
u vervloeken , doet Wel den geenen, die u haaten;
en bidt voor de geenen, die u geweld
aandoen en u vervolgen."
P A u L u s.
Er. aan de Rom. XII. 14, 17, 19—21. „ Zegent
hen die u vervolgen, zegent en vervloekt
niet. — Vergeld niemand kwaad voor kwaad. —
Wreekt u zeiven niet, beminden. — Indien dan
uwe vijand hongert, fpijzigt hem: indien hem
dorst, zo geeft hem te drinken. — Wordt van
het kwaad niet overwonnen, maar overwint
het kwaad door het goed."
(Zie Matth. V. 5, 45-48. 1 Petr. III. 9.)
M Lief.

178 UI. HOOFDST. DE ZEDELEER.
Liefde tot de Broederen.
J E Z U S .
JOANNES Evang. XV. 12. ,, Dit is mijn gebod,
dat gij eikanderen lief hebt, gelijk ik u
lief gehad heb."
De Apostels.
J O A N N E S .
Eerjle Br. III. 11. „ Dit is de verkondiging,
die gij van den beginne gehoort hebt,
dat wij eikanderen zouden lief hebben."
— 16. „ Hier aan hebben wij
de liefde gekend, dat hij zijn leven voor ons
gefield heeft: wij zijn fchuldig voor de Broederen
het leven te flellen."
P A u L u s.
Br. aan de Eph. V. 1, 2. „ Zijt navolgers
van God, als geliefde kinderen, en wandelt in
de liefde, gelijk Kristus ons lief gehad heeft."
(Zie Rom. XII. 10. en Joan. doorgaans.)
Wel-

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 175
Weldadigheid.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. VI. 3, 4. ,, Maar als
gij aalmoesfen doet, zo laat uwe (linkerhand
niet weten, wat uwe regter doet, op dat uwe
aalmoes in het verborgen zij: en uw Vader die
in 't verborgen ziet, zal u in 't openbaar vergelden."
LUCAS Evang. XIV. 13, 14. „ Maar wanneer
gij een maaltijd houdt, nodigd armen —
en gij zult zalig zijn, want het zal u vergolden
worden in de opftanding der regtvaardigen."
P A U L U S.
Br. aan de Gal. VI. 9, 10. „ Laat ons goeddoende
niet vertraagen: want, ten zijnen tijde,
zullen wij maaijen, zo wij niet verflappen. Zo
dan, terwijl wij tijd hebben, laat ons goed doen
aan allen, maar meest aan de huisgenooten des
geloofs."
(Zie ook Luc. VI. 38. XVI. 1-9. 2 Kor. IX.
6. Hand. XX. 35.)
M a Dienst'

i8o III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
Dienstvaardigheid.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. VI. 42. „ Geeft den
geenen, die iets van u bidt, en keert u niet
af van den geenen, die van u leenen wil."
JOANNES Evang. XIII. 14, 15. ,, Indien ik,
de Heer en Meester uwe voeten gewasfchen
heb, zijt gij ook fchuldig elkanders voeten te
wasfchen. Want ik heb u een exempel gegeven,
op dat, gelijk ik u gedaan heb, gij ook
doet."
MARCUS XX. 44. ,, En zo wie van u de
eerfte zal willen worden, die zal aller dienstknegt
zijn."
Deelneming in het lot van anderen.
De Apostels.
P A U L U S.
Br. aan de Gal. VI. 2. „ Draagt elkanders
lasten en vervult alzo de wet van Kristus."
Br. aan de Rom. XII. 15. „ Verblijdt u met
den blijden en weent met den weenenden."
(Zie Jac. II. 13. Matth.V.7. 1 Kor.XII.26.)
Toe-

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. I8I
Toegevenheid.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. V. 39-41. „ Maar ik
zegge u, dat gij den boozen niet wederftaat:
maar zo wie u op de regter wang flaat, keert
hem ook de andere toe. En zo iemand met u
regten wil, en uwen rok nemen, laat hem ook
den mantel. En zo wie u zal dwingen eene
mijl te gaan, gaat met hem twee mijlen."
(Zie Matth. V. 9.)
Vergeeflijkheid.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. VI. 14. „ Indien gij den
menfchen hunne misdaaden vergeeft, zo zal uw
hemelfche Vader ook u vergeven."
P A U L U S.
Br. aan de Eph. IV. 32. „ Zijt tegen eikanderen
goedertieren, barmhartig, vergevende elkanderen
gelijk ook God in Kristus u vergeven
heeft."
(Zie Matth. V. 23,24. XVIII. 15-17,21-35.)
M 3 Zorg

ÏSÜ III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
Zorg voor het zedelijk heil.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. XVIII. 6. „ Zo wie een
van deze kleinen die in mij gelooven, ergert,
het ware hem nutter, dat hem een molenlteen
aan zijn hals gehangen, en dat hij verzonken
Ware in de diepte der zee."
' VII. 3—5. „ En wat ziet
gij den fplinter, die in de oogen uwes broeders
is, maar den balk, die in uwe oog is merkt
gij niet ? of, hoe zult gij tot uwen broeder zeggen
: laat toe, dat ik den fplinter uit uwe oogen
uitdoe? en ziet, daar is een balk in uwe oogen.
Gij geveinsde! werp eerst den balk uit uw oog,
en dan zult gij bezien om den fplinter uit uwes
broeders oog uit te doen."
De AposteU.
P A U L U S.
Br. aan de Rom. XV. 1, „ Maar wij,
die Merk zijn, zijn fchuldig de zwakheden der
onderken te dragen dat dan een iegelijk
van ons zijn naasten behaage ten goede tot {lichting."
JA-

III. HOOFDST; DE ZEDELEER. 183
J A c o E u s.
Br. V. 19, 20. „ Broeders, indien iemand
onder ü van de waarheid is afgedwaald en hem
iemand bekeert; die wete, dat de geen, die
een zondaar van de dwaaling zijnes wegs bekeert,
zal een ziele van den dood behouden."
(Zie Rom. XIV. 1 Kor. VIII. 8-13. Gal.
VI. 1. 1 Thesf. V. 11, 14. Hebr. X. 24.
III. 12, I 3.)
Het Huwelijk. 1
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. V. 32. „ Maar ik zegge
u, dat zo wie zijn vrouw verlaten zal, anders
dan uit oorzaak van hoererij, die maakt,
dat zij overfpel doet; en zo wie de verlatene
zal trouwen, die doet overfpel."
(Zie ook Matth.XIX. 3-9. 1 Kor.Vil. 2-10.
Hebr. XIII. 4.;
Zie daar, mijn vriend! voorfchriften, welker
getrouwe en algemeene betrachting deze aarde
tot eene zeer gelukkige verblijfplaats voor het
menschdom zou maaken. De zegeningen, die
de Algoede overal zo mildlijk heeft verfpreid,
zijn ontelbaar; van welken alleen gebrek aan
menfchenliefde zo veelen berooft : daartegen
M 4 zijn

i84 Hl. HOOFDST. DE ZEDELEER.
zijn de waare rampen dezes levens, zo men
er die genen aftrekt, welken wij eikanderen
brouwen, niet noemenswaardig. En, hoe veel
zou van derzelver bitterheid, door zodanig eene
menfchenliefde, als Jezus ons predikt, verzoet
kunnen worden! Befchouwen wij intusfchen,
wat de leer van Jezus ons beveelt.
De algemeene menfchenliefde, die Jezus ons
voorftelt, kan ik niet anders omfchrijven, dan
eene, uit het hart voortkpmende, en onveranderlijke
geneigdheid, om alle menfchen zonder
uitzondering, niet alleen al het goede te willen
, maar ook al het goede te doen, welk ieder
hunner, in zijn bijzonderen kring, behoeft,
't welk in onze magt ftaat, en welk wij in gelijke
omftandigheden, ons zeiven zouden toewenfchen.
Geene vijanden zijn hiervan uitgefloten.
Lees de gelijkenis van den barmhartigen
Samaritaan , en gij zult u het juiste denkbeeld
van deze liefde kunnen vormen. Daar
uit zult gij zien, dat die algemeene liefde niet
genomen wordt in die bijzondere betekenis,
welke wij aan het woord liefde hechten, wanneer
zij flegts weinige perfoonen kan omvatten
, maar dat zij voorgefteld wordt, als een
uitgeftrekte en hartlijke welwillendheid en dienstvaardigheid
omtrent alle menfchen, (van wat
kleur, landaart, godsdienst of gezindheid jegens
ons,) die uit het denkbeeld, dat ieder mensch
een kind van God, onze broeder, onze gelijke
in

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 185
in waarde, behoefte en aandoeningen is, wordt
geboren : en daar zelfs de naam van vijand
hier op geene uitzondering kan maaken, moet
even diezelfde hartlijke welwillendheid zich ook
tot hem uitllrekken. Met één woord, even
gelijk God alle menfchen, boozen en goeden,
aan zekere goederen een gelijk deel fchenkt,
om dat zij zijne redelijke fchepzels zijn: even
zo ook moeten wij allen, goeden en kwaden,
het beste willen, om dat zij menfchen en onze
gelijken zijn. Geeft de naam van mensch
iemand regt op onze algemeene welwillendheid;
de , naam van kristen maakt hem deelgenoot
eener bijzondere toegeneegenheid, kristen, zeg
ik: ten tijden der Apostelen wist men nog niet
van onderfcheiden godsdienffige genootfchap-
pen; in weerwil van eenige toen reeds opko­
mende fcheuringen, waren de huisgenooten des
geloofs, nog alle kristenen. Heb uwen
naasten lief als u zeiven; en fiel uw leven
voor de broederen; uit dit voorbeeld kunt gij
eenigzins opmaaken, hoedanig een onderfcheid
gij tusfchen menfchen en broederen moogt en
moet ftellen, en op welk eene wijze de broe­
derlijke de algemeene menfchenliefde moet
te bovengaan, fchoon beiden even zeer ons hart
moeten verwarmen. — Dan, wie ook de voor­
werpen zijn onzer liefde, de leer van Jezus ver­
klaart uitdrukkelijk, dat de hoedanigheid dier
liefde alleen de zedelijke waarde van dezelve
M 5 moet

ï86 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
moet bepaalen. Zonder ons bij alle die hoedanigheden
en derzelver verklaaring op te houden
(welke Paulus inzonderheid i Kof. XIII.
naauwkeurig optelt) merken wij aan, dat alle
onze verrichtingen, ten besten van anderen,
alleen uit zulk een hartlijke, en van alle zijdelingfchc
bedoelingen gezuiverde geneigdheid
moeten voortvloeijen, als wij in het voorgaande
reeds befchreven hebben, en dat zij anders
volftrekt geen waarde hebben.
Inzonderheid geldt dit op de weldadigheid;
van welke Jezus uitdrukkelijk verklaart, dat zij
uit eigenbelang, hoogmoed of roemzucht werkzaam
zijnde, alle aanfpraak op beloouing van
Gods zijde volftrekt verliest. Hierom fielt hij
tot eene hoofdvereischte van dezen plicht, dat
wij onze weldaaden zo geheim en onbekend
uitdeelen, dat wij, als het ware, zeiven geene
bewustheid hiervan hebben. Ter vergoeding
ndgthans van deze verzaking van eerzucht,
belooft Jezus zulk eene belooning na dit leeven,
even als of wij door onze weldaaden' God ten
fchuldenaar gemaakt hadden, die de uitgezette
hoofdzom oneindig zal overtreffen. God en
Kristus willen al het goede , een behoeftigen
bewezen, aanmerken, als hun zeiven gefchied,
en als zodanig vergelden. En hoe groot moet
dan de vergelding zijn! Maar dan ook
moet onze weldaadigheid van alle uitzicht op
tijdelijk loon, als voordeel, of toejuiching, geheel

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 187
heel vrij zijn. Die dezen bedoelt, heeft bier
reeds zijn loon weg.
Bij zodanig eene weldaadigheid voegt Jezus
de ijverigfte en nederigfte dienstvaardigheid ,
waardoor wij, met verbanning van allen hoogmoed
en trotschheid, den hulpbehoevenden dien
bijftand verleenen, welke in ons vermogen is,
en zijn ftaat kan verbeteren of veraangenaamen.
Om te toonen ,dat niets hoe laag geacht, hiervan
uitgezonderd is, waschte Jezus de voeten zijner
leerlingen, anders het gewoone werk van (haven.
Door dit bevel is ieder mensch, van wat
ftaat of vermogen, in de gelegenheid gefteld,
om voor anderen nuttig te worden: terwijl de
weldaadigheid toch voornaamlijk tot den rang
der gegoeden behoort.
Zijt gij in geene gelegenheid om de vreugd
van anderen te vergrooten of hunr ; rampen te
verligten , de leer van Jezus predikt u nogthans
het medegevoel, waardoor wij in de aandoeningen
van anderen deelen, ons met den blijden
verblijden, en met den weenenden weenen;
dewijl alle kristenen leden zijn van een groot
ligchaam, en geen lid van ons ligchaam kan
lijden, zonder dat wij het gevoelen. Dit medegevoel
is noodzaaklijk, en als de krachtdaadigfte
aanfpooring, om voör anderen ons nuttig
te maaken; en, als het onontbeerlijk vereischte,
om aan alle onze weldaadige pogingen de
gewenschte uitwerking te geven. Vertroost,
b.

i88 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
b. v. iemand zonder eenig medegevoel in zijne
fmarten, en zie, wat gij te weege zult brengen.
Wij kunnen niet verwagten, altijd van anderen
behandeld te zullen worden, als wij wel
wenfchen. Ieder mensch ftaat bloot voor beledigingen
, 't zij dan ook in welk een trap. —
Ten aanzien van geringe onregtvaardigheden,
en kwellingen, predikt Jezus toegevendheid en
verdraagzaamheid; met betrekking tot allerleie
groote geweldenarijen en vijandlijkheden,
afkeerigheid van alle zucht, om dezelven immer
aan derzelver bewerkers betaald te zetten.
Ja, welke beleedigingen, grooten of kleinen ,
ons ook aangedaan worden, Jezus beveelt ons,
dezelven, van gantfcher harten, te vergeven,
dat is, de fchuld, waarop wij, hierdoor, naar
ons oordeel, regt verkrijgen, geheel kwijttefchelden;
in onze hartlijke welwillendheid omtrent
onze beleedigers niet te verkoelen, maar
integendeel, door weldoen het vuur der twist
en vijandfchap te dooven. Dit beveelt Jezus
ons, en, of zijn gezag nog niet genoeg waare,
verbindt hij aan deze plichten de vergeeving bij
God: zo dat hij, die anderen niet vergeeft ook
geen vergeving bij God zal verkrijgen, waardoor
hij tevens van de eeuwige zaligheid blijft
uitgefloten. Gij begrijpt intusfchen wel,
dat, door deze plichten, het regt tot eene behoorelijke
zelfsverdediging niet vernietigd is.
Dit

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 189
Dit ftrekt zich uit alleen tot de voorkoming en
af'weering van dreigende beleedigingen, die ons
gewigtige rampen zullen brouwen. De plichten
door Jezus gepredikt, bepaalen ons gedrag,
na het ontvangen der beleediging.
Koesteren wij zodanig eene menfchenliefde
als die des Evangeliums, dan is de zorg voor
het zedelijke welzijn van anderen, als het gewigtigst,
een natuurlijk gevolg van dezelve.
Jezus heeft ons dezelve minder aangeprezen,
dan wel ons den flerkflen fchrik ingeboezemd,
om, door ons gedrag, anderen zedelijk rampzalig
te maaken. Hun, die zich hier aan fchuldig
maaken, bedreigt hij het ijsfelijkst lot. Het
kristendom fielt ieder kristen voor, hoe arm
ook in goederen of verfland, als hierin met
alle kristenen van gelijke waarde, dat Jezus ook
voor hem geftorven is, en dus, als te dierbaar,
om verlooren te gaan. Door kleine, geringe,
dat zijn, zwakgeloovige kristenen te ergeren,
wordt men oorzaak, dat zij verlooren gaan:
wanneer, namelijk, iemand, vrijer denkende,
in hun bijzijn iets verricht, dat, naar hun bekrompen
oordeel, en uit gebrek aan inzicht in
de wet der vrijheid, ongeoorloofd, zondig, en
met de leer van Jezus ftrijdig is; ja, hen verleidt,
om zijn voorbeeld te volgen. Immers,
op die wijze, zondigt de zwakke inderdaad,
om dat hij, volgens zijne overtuiging, zondigt:
hij leert zondigen en de wroeging des
' ge-

ioo III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
gewetens fmooren : zijne eenvoudigheid doet
hem de gewaande kristelijke vrijheid ook tot
losbandigheid uitftrekken; en, in weinig tijds,
wordt hij van een naauwgezet kristen een gewetenloos
booswigt. De plicht der. kristelijke
liefde vordert, hem voorzigtig en befcheiden
van zijne doolïng te overtuigen, of,
is' dit niet wel doenlijk, in zijn bijzijn, zich
van geoorloofde dingen, die hem zouden kunnen
ergeren, te. onthouden, fchoon zulks ons
eenige zelfsverloochening mogt kosten.
Onder den dekmantel van zorg voor het zedelijk
heil der naasten, verfchuilen niet zelden vit-,
en bedilzucht, huichelarij en geestlijke hoogmoed.
Hoe zeer de leer van Jezus dan ook
de zorg voor het zedelijk heil van anderen
aanprijze, kent zij aan zodanige bemoeijingen
geene waarde toe, indien zij niet aan oprechte
menfchenliefde haar oorfprong eeniglijk verfchuldigt
zijn integendeel, zij veroordeelt dezelven,
als zondig, indien zij uit liefdeloos en ligtvaardig
oordeelen voortkomen, kleinigheden tot
haar voorwerp (lellen, en van zodanigen aangewend
worden, die, in het zedelijke nog kranker
zijn, dan zij, welken zij willen genezen.
Uit de algemeene' voorfchriften voor ons gedrag
jegens alle menfchen, kunnen de bijzondere
plichten van ieder mensch, in zijne bijzondere
betrekkingen, gemaklijk afgeleid worden.
Wij achten het derhalven onnoodig de
be-

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 19 J.
beveelen van Jezus, of zijne Apostelen, dezen
betreffende, aantevoeren; zij behooren wel tot
het wezen van het kristendom, maar alleen in
zo verr' zij in de algemeene voorfchriften liggen
opgefloten, of regtftreeksch uit dezelven
voortvloeijen. Nog minder is dit nodig, daar
ons plan geenzins is, eene volleedige zedekunde
voortedraagen.
Wij zouden ten dezen aanzien, deze afdeeling
kunnen befluiten, zo niet nog een onderwerp,
welk de zedeleer van Jezus, bijzonder
kenmerkt, zich onzer befchouvving aanboodt,
naamlijk; haare verordeningen en bepaalingeu
omtrent het huwelijk, welken hetzelve zijne, van
God verordende, beftemming volkomen doen
bereiken, alle onkuischheid verbannen, en deweldaadige
drift der natuur tot ,de verhevenfte
einden beftuuren en geleiden. Deze ver­
ordeningen bepaalen de echtelijke vereeniging
flegts tusfchen twee perfoonen van beiderleie
kunne (de trappen van bloedverwandfchap waren
reeds door de wet van Mozes bepaald),
welke band niet mag verbroken worden, dan
ter zake van overfpel de eigenlijke fchending
der voorwaarden , waarop het verdrag
wordt aangegaan. • De zedeleer van Jezus,
ftaat dan regtftreeksch tegen over de Joodfche
echtfcheidingen en de Heidenfche veelwijverij;
herftelt de natuur In haare regten; en voorkomt
de onregtvaardigheden, waaraan men,.
door

192 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
door beide omtrent de eene of andere kunne,
altijd zich fchuldig maakt.
Om van de wezenlijkheid dezer leeringen
overtuigd te x worden, hebbe men alleen zijne
opmerkzaamheid op de kenmerken, die in derzelver
inhoud te vinden zijn, te vestigen. •
Die der voordragt vallen van zeiven in het oog.
Wat derzelver algemeenheid betreft, niemand
heeft immer, getwijfeld of zij wel voor, en tot
alle menfchen gefchikt zijn. Men heeft ten
dezen aanzien, wel eens bedenkingen geopperd
tegens de beveelen, de vijandenliefde
betreffende, en de verordeningen omtrent het
huwelijk, en dezen befchouwd als niet gefchikt
voor menfchen , van allerlei temperamenten.
Dan, de zodanigen fchijnen niet opgemerkt te
hebben, dat het oosten het kristendom heeft
zien geboren worden en den hoogden top van
bloei en luister bereiken. En wien is het
wraakgierig en wellustig karakter van den heetbloedigen
oosterling onbekend? Allernauwst is
de zamenhang en overeenftemming dezer leeringen
met eikanderen, met de plichten jegens
God, en zij vloeijen regtftreeksch voort uit de
voorgeftelde geloofsleer. Koester zodanig eene
menfchenliefde, als Jezus predikt, in uw hart,
en alle de volgende plichten, zelfs de liefde
tot vijanden, zullen u zo gemaklijk, zo natuurlijk
worden, dat gij, zonder aanwijzing, dezelven

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 193
ven zoudt volbrengen. Ook, zo u de laatften
bijna onmogelijk; zijn, is het een bewijs, dat
uwe menfchenliefde kwalijk gefteld is. J a
iedere fchending der verordening omtrent het
huwelijk, is eene fchending van de regtvaardigheid
omtrent anderen: men verongelijkt of
een man, of eene vrouw: en hoe zou dit met
menfchenliefde beftaanbaar zijn ! Menfchenliefde
is zo naauw met de liefde tot God
verbonden (welke plicht alle de overige plichten
der Godzaligheid influit) dat geen van beiden
op haar zeiven beftaan kan; „ die zegt
„ God lief te hebben en zijn broeder haat is
„ een logenaar: ieder, die liefheeft den ge-
„ nen, die geboren heeft, heeft ook lief den
„ genen, die uit hem geboren is. Hier aan
„ weten wij dan, dat wij de kinderen Gods lief
„ hebben, wanneer wij God lief hebben." Menfchenliefde
is dan eene natuurlijke vrucht en
een echt kenmerk der liefde tot God. Befchouwen
wij de geloofsleer, zij ftelt.ons niets
anders voor, dan de liefde van God en Kristus
tot alle menfchen, en geeft ons hierin een voorbeeld,
hoe wij eikanderen moeten beminnen.
Alle de Goddelijke volmaaktheden en werken
bedoelen alleen den mensch gelukkig te maken;
Gods voorzienigheid bezigt werktuigen, om di't
geluk te voltcoijen; en wie zijn dezen, dan
wij menfchen? God werkt middelijk, of door
de middelen, op onze ziel; en wie verfchaffen
N deze

194 UI. HOOFDST. DE ZEDELEER.
deze middelen, dan wij, menfchen? Met één
woord, zonder menfchenliefde, zonder wederkeerige
pogingen tot bevordering van elkanders
ligchaamlijk en geestlijk welzijn , zou de geloofsleer
wegens God een raadzel worden.
Verder; wij weten dat Jezus, zich niet gefchaamd
heeft, om den geringften mensch broeder
te noemenja, voor hem te fterven; dat
God zich verwaardigt, om hem ten Vader te
verftrekken; dat de, door Jezus verworven vergeving
bij God niet verkregen kan worden,
zonder menfchenliefde; en dat Jezus de weldaaden,
aan den geringften zijner broederen,
als hem zeiven gefchied, wil aanmerken en beloonen.
Voeg dit alles bijeen; en kan er dan
op zodanig een geloofsleer wel eene andere zedeleer
gebouwd worden ? De gefchiktheid
dezer plichten, om den mensch te volmaaken
en het verhevenst geluk te doen ondervinden
behoeft nauwlijks betoog. Wij menfchen, zo
als wij zijn, zijn geheel en al aangelegd tot zodanig
een liefde. Onze medemenfchen te beminnen
is, onze natuur te volmaaken. Wie
gevoelt niet de drift der perfoonlijke liefde, de
zucht des medelijdens, den trek tot gezelligheid
de neiging om te helpen en zijne kundigheden
medetedeelen? Dat men menfchen eikanderen
ziet haaten en vermoorden, bewijst niets meer,
dan c'c verkeerde regeling van deze en andere
driften. Een volftrekt menfchenhaater is, onder

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 1 $ 5
der verftandige wezens een misgeboorte, een
zeer zeldzaam wanfchepzel. Heb dan alle uwe
•medemenfchen lief, en gij zult uwe natuur vol­
maaken volmaak uwe natuur, en zij zal
u leeren, allen te beminnen. Maar boven
alles is menfchenliefde en haare beöeffening
^ weg tot waar geluk. Haat, gierigheid, gevoelloosheid,
gemelijkheid, wraaklust — alle
deze en dergelijke ongezellige driften zijn dwingelanden,
die nimmer moede zijn ons te pijnigen,
ons als flaaven voortzweepen, die ons
doen zwoegen, en nacht noch dag rust vergunnen.
Te beminnen is de ftreelendfte aandoening,
weltedoen de aangenaamfte bezigheid, voor,
den gevoeligen mensch. Menfchenliefde laat
geen dienst onvergolden, maar beloont hare aanleveren,
met de zoetfte genoegens. D e
verordeningen der kristelijke zedeleer, omtrent
het huwelijk, zijn éven eigenaartig gefchikt,
om deugd en waar geluk onder de menfchen te
verfpreiden. Waar heerfchen vuuriger liefde,
onkreukbaarer trouw, onveranderlijker eensgezmdheid,
behendiger vrede, dan in een echt
volgens de wetten van het kristendom, aangegaan?
Waar worden de kinderen tot nutte leden
der maatfchappij, tot burgers des hemel,
opgevoed, dan bij de belijderen der leer van
Jezus? De veelwijverij fchenkt geene dan dierlijke
genoegens, en ftraft hare voorftanders met
walgmg en fmarten. Zij bevolkt den ftaat mer
N 2
^ - . nut-

196 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
nutlooze, dikwijls fchadelijke, leden. De zaligheden
der echtlijke liefde zijn alleen voor
hem bewaard, die dezelven onverdeeld op een
voorwerp plaatst; zij groeijen bij het klimmen
zijner jaaren, zij vermeenigvuldigen door de befchouwing
harer dierbaare panden, die de deugden
der ouderen voortplanten; zij zullen zelfs
in de eeuwigheid niet verwelken, wanneer haar
oorfprong tot de hoogde zuiverheid gebragt zal
worden. Behoef ik na dit alles nog wel
aantemerken, dat alle de leeringen dezer Afd.
tot het wezen van het kristendom behooren?
A F D E E L I N G IV.
PLICHTFN OMTRENT ONS ZELVE N.
De natuur van het kristendom (trekt, om den
mensch te volmaaken: even hetzelfde is de groote
bedoeling van alle pogingen van Jezus en van
zijne Apostelen. Dit, weet gij reeds uit het
voorgaande, is de Helling, die ik, volgens de
uitfpraaken van Jezus en zijne Apostelen, door
dit gantfche gefchrift , tot een voornaamen
grondflag gelegd heb. Van deze Afd. zal het
inzonderheid afhangen, van hare waarheid overtuigd
te worden. De plichten der zedeleer van
1 Jezus, omtrent ons zeiven, moeten vooral beilisfchen,
of zij gefchikt zijn, om den mensch
te

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 197
te volmaaken. Ik onderfcheide dezelven in zodanigen,
die onze ziel, ons ligchaam, en onze
bezittingen betreffen.
§. 1.
D E Z I E L . ' .
Zelfsverbetering.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. XXV. 30. „ En den
* onnutten dienstknegt werpt uit in de buiten- * Onwaardige,
duisternisfe." 8 en
> l u i ê n
'
VI. 20, 22. „ Vergadert
u fchatten in den hemel f de kaars des f De kaars
d e r z i e l
ligckaams is het oog: indien uw oog ** eeni
s h e t
voudig is, z al uw geheel ligchaam verlicht we- Zt"maate
zen
-" dit opklaard
• LUCAS Evang. XW. 24. „ Strijdt om integaan
m de enge poort." . uwedaaden
JOANNES Evang. VI. 27. „ Werkt niet, om VJ"ó„ Èed .
de fpijze, die vergaat, maar die blijft in het ecu- lijk" 0lfeil. g
'
wige leven." baar.
N 3 De

IOS III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
De Apostels.
P A u L u s.
Br. aan de Phil. III. 12, 17. ,, Niet dat ik
het reeds gekregen heb, of reeds volmaakt ben;
maar ik jaag er na, of ik het ook grijpen mogt,
waartoe ik van Kristus Jezus ook gegrepen
ben zijt mijne navolgers broeders."
(Matth. V. 6. Rom. XII. 2. Hand. XXVI.
18, 20. Luc. XI. 35O
Zelfbeftuuring.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. V. 8. „ Zalig zijn de
reinen van hart: want zij zullen God zien."
• - V. 29. ,, Indien uw reg-
ter oog u ergert, trekt het uit: want het is
u nut, dat een uwer leden verga, en niet uw
geheel ligchaam in de helle worde geworpen."
• XV. 19, 20. „ Uit het
hart komen voort booze bedenkingen, doodfla-
gen, overfpelen, hoererijen, dieverijen, valfche
getugenisfen, lasteringen: deze dingen zijn het,
die den mensch verontreinigen."
XVI. 24. ,, Zo iemand
agter mij wil komen, die verloochene zich zei­
ven."
Ds

III. HOOFDST. 'DE ZEDELEER. 199
De Apostels.
P A u L u s.
Br. aan de Gal. V. 16. „ Wandelt door
den * geest, en volbrengt de begeerlijkheden * De verklaades
f vleesch niet." ring van geest
vind men
vs. 22.
P E T R U S . t Wat vleesch
zij 3 zie vs. 19.
Eerfte Br. II. n. „ Geliefden! ik vermaane
u, dat gij u onthoudt van de vleeschlijke
begeerlijkheden, welken krijg voeren tegen de
ziel."
(Mare. X. 21. Luc. IX. 62. Eph. IV. 26.
Matth. V. 28. 1 Joan. III. 15. üfo//. III. 5.
^tfc 1. doorg.)
Nederigheid.
1 J E Z U S .
MATTHEUS .Evawg. XVIII. 4. „Zo wie zig
zeiven zal vernederen, gelijk dit kind; deze
is de meeste in 't koningrijk der hemelen."
V
- 3- „ Zalig zijn ** de ** Neder/gen.
armen van geest; want hunner is het koningrijk
der hemelen."
LUCAS Evang. XVIII. 14. „ Ik zegge u,
deze (de Tollenaar) ging af meer geregtvaar-
N4 digd,

aoo III. HOOFDST. ' DE ZEDELEER.
digd, dan gene (de Pharizeeuw) want een ieder,
die zich zeiven verhoogt, zal vernederd
worden, en die zich zeiven vernedert zal verhoogd
worden."
De Apostels.
P A u L u s.
Br. aan de Rom. XII. 3. „ Dat hij niet
Wijs zij boven het geen men behoort wijs te
Nederigheid, zijn, maar dat hij wijs zij, tot * maatigheid,
Gelijk als God een ieder de maate des geloofs
gedeeld heeft."
Br. aan de Phil. JL 3. „ Doet geen ding
door twisting of ijdele eer, maar door ootmoedigheid
achte de een den ander uitnemender,
dan zich zei ven.
J A c o B u s.
Br. IV. 6. „ God wederftaat den hovaardigen,
maar den nederigen geeft hij genade."
(Zie Rom. XII. 16. Eph. IV. 1. Jac. IV.
10.)

III. HOOFDST. DF, ZEDELEER. aoi
i k
HET LIGCHAAM.
KuischheHd en Maatigheid.
P A U L U S.
Br. aan de Rom. XIII. 13, 14. J 5 Laat ons
als in den dag, eerlijk wandelen: niet in brasferijen
en dronkenfchappen, niet in flaapkame-
ren en ontuchtigheden; maar doet aan den
Heere Jezus Kristus, en'verzorgt het vleesch
niet door begeerlijkheden."
Eerjle Br. aan de Thesf. IV. 3. „ Want
dit is de wil van God, uwe heiligmaking, dat
gij U onthoudt van de hoererij."
(1 Kor. VI. 13. env. 1 Tim. IV. 4,5. 1 Thesf.
IV. 4, 7, 8. Eph. V. 5. Luc. XXI. 34.)
• $• 3-
DE UITTERLIJKE OMSTANDIGHEDEN.
Regte waardeering van de aardfche goederen.
J E Z U S .
LUCAS Evang. XII. 15. „ Wacht u van de
gierigheid, want het is niet in den overvloed
N 5 ge-

co2 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
gelegen, dat iemand leeft uit zijne goederen."
MATTHEUS Evang. VI. 34. „ Zijt niet bezorgt
tegen den morgen: de morgen zal voor
het zijne zorgen."
. VI. 19. „ Vergadert u
geen fchatten op de aarde, die de mot en roest
verderven, en daar de dieven doorgraven en
ftelen."
XVI. 26. „ Wat baat
het een mensch, dat hij de geheele waereld
wint, en lijdt fchade zijner ziele!"
De 'Apostels.
P A u L u s.
Eerfte Br. aan . Tim. VI 10. „ De gierigheid
is een wortel van alle kwaad."
(1 Tim. VI. 16-19- 1 Joan. II. 15. Jac.
VI. 4.)
Vergenoegdheid.
P A U L U S.
Br. aan de Hebr. XIII. 5. „ Zijt vergenoegd
met het tegenwoordige."
Eerfte Br. aan Tim. VI. 8. „ Als wij voedzel

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 203
zei en dekzel hebben, wij zullen daarmede vergenoegd
zijn."
(Luc. XII. 15.)
Werkzaame zorg voor het noodige.
P A u L u s.
Tweede Br. aan de Thesf. III. 12. „ Wij
bevelen en vermaanen, door onzen Heer Jezus
Kristus, dat zij met ffilheid werkende hun eigen
brood eten."
Eerjle Br. aan Tim. V. 8. „ Doch zo iemand
de zijnen en voornaamlijk zijne huisgenooten
niet verzorgt, die heeft het geloof verloochend,
en is erger dan een ongeloovige."
(Zie Eph. IV. 28. Matth. VI. n.)
De zelfverbetering moet men als een hoofdplicht
van het kristendom befchouwen, zelfs
voor hen, die in allen opzichten den naam van
kristenen verdienen. Allen, de besten niet uitgezonderd,
ftruikelen toch'in veelen. Dat
zij inzonderheid de plicht is van hen, die zich
in grove buitenfporigheden hebben toegegeven,
blijkt van zelve. Uit de verfchillende wijzen
waarop zij wordt voorgedragen, kan men
gemaklijk opmaaken, dat hierin haare natuur is
begreepen; naamlijk, dat wij onze uitterfte pogingen
aanwenden, om die vermogens, welken
God

ao4 III. HOOFDST. DE ZEDELEER..
God ons heeft gefchonken, en die neigingen,
welken hij in onze natuur gelegd heeft, door
oefening, vlijtigen arbeid, en een aanhoudend
plichtmaatig gebruik, te befchaaven, te vermeerdereu,
te verfterken en uittebreiden. Die
vermogens en goede gezindheden zijn de talenten
, die wij op woeker moeten uitzetten: de
fchatten, die wij zelfs na den dood nog behouden.
Om die te verkrijgen, moeten wij geftadig
ftrijden; om die fpijs moeten wij boven
alles werken, het uitterfte doel onzer pogingin
moet de hoogstmogelijke volmaking onzer
natuur zijn, zo lang wij dit nog niet bereikt
hebben, mogen wij noch rusten noch verflappen.
Met één woord; hierom moeten vrij arbeiden,
zo lang wij ademhalen. Die de hoop
wil behouden van eenmaal Jezus te zien, gelijk
hij is, reinige zich zeiven, gelijk hij rein is.
Eene zuster der zelfverbetering is de zelfbe-
Jluuring; beoogt de eerfte de verbetering van
het goede, de laatfte bedoelt de uitroeijing van
het kwade. Om dit einde te bereiken, moet
gij, mijn vriend! uw driften regeeren. De leer
van Jezus fielt het hart, de zetel van alle drifi
ten, voor, als de rijke bron van alle heillooze
befluiten en daaden; ja, zij gaat verder; zij
verklaart het koesteren der zondige drift even
zondig, als het verrichten der zondige daad:
„ die eene vrouw aanziet, om haar te begee-
„ ren is een overfpeeler: die zijn broeder haat
„ is

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 205
„ is een doodflager." En ten aanzien der zedelijkheid
, of het ftrafverdienende, is het voornemen
even ftrafbaar als de volvoering. Het
hart te zuiveren is dan de grootfte zaak. Gij
•moet alle de wanordenlijke driften en begeerten
beltrijden, beteugelen, onderdrukken, en
tot deugdrijke drijfveeren zuiveren. Zelfs onzondige
en onverfchillige genietingen of verrichtingen,
hoe fterk gij ook aan dezelve verkleefd
moogt zijn, moet gij geheel verzaaken,
zo rasch gij voorziet, dat zij middelen zouden
kunnen worden, om, eene halfgefmoorde zondige
drift weder in vollen gloed te ontfteeken;
dit is de geestlijke flrijd tegen het vleesch: wel
hem, die de verzoekingen verdraagt en volhardt:
hij zal de kroon der overwinning wegdraagen,
die God bereid heeft den genen die
hem lief hebben! Die Jezus leerling wil worden
, moet zich zeiven verloochenen, het dierbaarfte
niet te groot achten, om het geheel te
verzaaken, en nimmer achter zich omzien, naar
het geen hij verlaaten heeft.
Na het koesteren van zondige driften en hebbelijkheden
, is eigenwaan de grootlle hinderpaal
om in geloof en deugd eenige vorderingen te
maaken. Zij vormt de hardnekkigfte ongeloovigen
en de onverbeterlijkfte dwaazen. Hierom
dringt de leer van Jezus zo fterk op nederigheid
aan, en vat deze eigenfchap in hare grootfte
uitgeftrektheid. Hare grondflagcn zijn eene
reg-

2o6 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
regte kennis en juiste waardeering van zich zeiven.
Zij leert den mensch, in de wijsheid en
goedheid van zijn Maaker berusten, en zig aan
zijne fchikkingen onderwerpen, zijne openbaaringen
geloovig aanneemen en tot de bedoelde
einden bezigen; hoe veel onbegrijplijks in dit
alles hem moge voorkomen. Zij leert hem de
meerderheid van waare verdienften erkennen,
en, vrij van wangunst, zich over derzelver vergelding
verheugen; al waren het ook de verdienflen
van een vijand. Zij leert hem wel het
goede in zich zeiven kennen, maar, ver van
zich hierop te verheffen, God, den oorfprong
van allen goed, te danken; maar boven alles
leert zij hem, bij al het goede, ook tevens het
gebrekige optemerken, en fpoort hem onophoudelijk
aan, om het te verbeteren. Zij maakt
hem den kinderen gelijk, in welke nederigheid
de natuurlijkfte deugd is. De nederigheid, die
Jezus ons predikt, is het grootfte fieraad der
deugd, dewijl zij dezelve van alle bedoelingen
om toejuiching te verwerven, zuivert, en haar
uit de-edelfte beginzelen doet voortfpruiten,
en tevens vernietigt zij alles, wat haar groei en
waschdom zou kunnen verhinderen.
Zeer kenmerkend en niet minder krachtdaadig
zijn de drangredenen, waardoor de leer
van Jezus ons van alles, wat ons ligchaam zou
kunnen bezoedelen, poogt aftefchrikken; en onder
dezen, telt zij voornaamlijk de onkuischheid;

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 207
heid; zij behoefde ook zulke werkzame middelen
, om haar verordening omtrent het huwelijk
te onderfteunen, voor menfchen, die aan
de veelwijverij gewoon waren. Zij ftelt.dan
de onkuischheid voor, als eene zonde tegen het
ligchaam, en eene verontheiliging van hetzelve
En, om het ftrafbaare hiervan Je doen
gevoelen, vertoont zij het menschlijke ligchaam
als een tempel van Gods geest, dien hij zich
ter vroonplaats heeft verkoren, en als een lid
van het geestlijke ligchaam, waarvan Kristus
het hoofd is. Door hoererij fchandvlekken en
verontreinigen wij dien tempel; wij nemen een
lid van Kristus en maaken het een lid der hoere.
Hierbij voegt zij nog, dat ieder deelgenoot
der voorregten van den dood van Jezus een eigendom
is geworden van hem, die hem met
zijn bloed gekogt heeft: en dus geen macht
meer over zich zeiven , of zijn ligchaam heeft. —
En of dit alles nog niet genoeg ware , verklaart
zij uitdrukkelijk, dat geen onkuifche of
onmaatige deel heeft in 't koningrijk der hemelen.
Ten aanzien' der aardfche goederen , overtreft
de leer van Jezus alle voorfchriften der
verlichtfte wijsbegeerte. Zij vertoont dezelven
als verganglijk, onbeftendig, als niet gefchikt,
om ons gelukkig te maaken. Zij verbiedt ons
alle angftige zorgen, die dezelven ten voorwerp
hebben; om dat zij zo veel aandacht niet verdie-

2o8 III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
dienen; om dat wij door zorgen en bekommeringen
onzen ftaat niet kunnen verbeteren, om
dat God, die onze waare behoefte kent, van
zelve gereed is, om in dezelve te voorzien:
en inzonderheid, om dat de zorgen ons hart
van God aftrekken, en onzen voortgang in het
goede aanmerkelijk verhinderen. Zij verklaart
rondüit, dat die de waereld dient en lief heeft
(zodanigen zijn gierigaarts, wellustige en geheel
zinnelijke menfchen) God niet kan dienen en
lief hebben : en dat de zorgvuldigheid der waereld
en de verleiding des rijkdoms, de zaaden,
die zij in het hart ftrooit, verflikken. Na
ons de regte waarde van het aardfche, en het
overtreffende der zorg voor gewigtiger belangen
getoond te hebben, prijst zij ons de vergenoegdheid
ten fterkflen aan, waardoor wij
dankbaar en te vreden met den ftaat, waarin
God ons gefield heeft, onze begeerten alleen
tot het nodige bepaalen, en noch de gevaren
van aardfche hoogheid, noch de verleidingen
van rijkdom en weelde najaagen. Men
waane nochthans niet, dat de leer van Jezus
werkloosheid predike. Integendeel, zij gebiedt
ons wel uitdruklijk onze krachten en vermogens
intefpannen, om voor ons en de onzen
het nodig onderhoud te -verkrijgen , ja is het
mooglijk, ons in ftaat te Hellen, om tot de vervulling
der nooden van behoeftigen medetedee-
len. Jezus zelf leert ons bidden; ,, ons
„ da-

in. HOOFDST. DE ZEDELÈERJ
n dagelijks brood geef ons heden." Zo
ver is zij af, om luiheid, verkwisting, of on*
achtzaamheid te begunftigen.
Ten betoogej dat de voorgeftelde plichten,
tot het wezen van het kristendom behooren,
acht ik het genoeg, derzelver overeenftemming,
met eikanderen en de geheele leer van Jezus,
en tevens met de groote bedoeling der laatfte
kortlijk aantewijzen: alzo de overige kenmerken
van zeiven in het oog vallen. Alle de
plichten omtrent ons zeiven loopen op dit eene
punt uit, de volmaaking onzer natuur. Allen
zijn zij juist gefchikt; allen behoeven wij tot
dit einde. Verwaarloos een van dezelve, en
dit zal u min of meer regtftreeksch van uw
groot doel doen verwijderen. • Verwaarloos
een van dezelve en zie ook of gij aan uwe
plichten omtrent God en uwe medemenfchen
volkomen kunt beiindwoorden; betracht dezelve
naauwkeurig, en zij zullen u opleiden, in
ftaat ftellen, ja dringen om u van de laatften te
kwijten: hij wiens hart de zetel van alle deugdlievende
neigingen is, die zijne hartstochten
regelt en beftuurt 4 zijne eigen waarde en die
van alles, wat hem omringt, naauwkeurig kent;
hij alleen kan God, met zijn geheel hart, en
zijne naasten als zig zeiven lief hebben. ,
Daar wij bij iedere geloofsleering, haar invloed
op onze zedelijke volmaaking betoogd hebben >
9 er»

2.io III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
en de voorgeftelde plichten in even denzelfden
kring zamenloopen, zou het eene noodelooze
herhaling zijn, de overeenftemming van dezen
met genen aantewijzen. En dit geldt nog fterker
op een der hoofdbedoelingen van het kristendom
, die van 's menfchen zedelijke volmaaktheid
te bevorderen.
Meer bedenking zal het ontmoeten, als ik
verzeker , dat 'deze plichten ook de andere
hoofdbedoeling, ons waar geluk bevorderen,
althans bij hen, die. in de voldoening van ongetemde
driften al hun heil zoeken. 'Wij verfchillen
echter alleen in de denkbeelden van geluk
; het lust mij thans niet, in een onderzoek
te treeden, wie van ons het naast bij de waarheid
komt. Genoeg, gij zult niet ontkennen,
dat de zelfsvolmaaking de eenige weg is tot dat
geluk, welk ik verkies, en reeds in het voorgaande
als het waar geluk van den mensch heb
voorgefteld. Zij bewaart en vermeerdert onze
gezondheid; zij vervult ons met eene beftendige
blijmoedigheid; zij ftaat ons het genot van
het zinnelijke toe, maar in die maate, dat wij
al het zoet hiervan trekkende, voor walging of
naberouw beveiligd blijven; zij verbant alle
vrees, angst, kommer en verdriet uit ons hart,
en vervult het met de vrolijkfte vooruitzichten,
met de ftreelendfte gewaarwordingen. Waar
wij gaan, in eenzaamheid of in gezelfchap, in
het

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. zit
het afgezonderde of huislijk leeven; in ledigheid,
of in de waarneeming onzer beroepsbezigheden
, vrede en vergenoegen vergezellen onze
gangen. Boven alles maakt zij ons vatbaar
en gefchikt voor zedelijk geluk, hoedanig wij
na den dood, zekerlijk eeuwig en in de grootfte
volkomenheid zullen fmaaken. Hoe verder
wij in zelfsverbetering vorderen, hoe meer wij
hierin ons goorst genoegen vinden. Dus vormen
wij hier reeds onzen ftnaak voor dat goed,
waarvan wij eens eindeloos bezitters zullen blijven.
De voorfchriften van ons gedrag omtrent
ons zeiven verdienen in gevolge van dit
alles tot het wezen van het kristendom gebragt
te worden.-
A F D E E L I N G V.
DE PLEGTIG HEDEN.
De Doop en het H. Avondmaal.
Niemand zal betwisten, dat een Godlijk afgezant
de magt heeft, om, op last van hem,
die hem gezonden heeft, of uit hoofde van het
ö^g, waanneae ixoa hem hek PPH wr> kere
ftellige geboden te geven, zekere uitwen­
dige iigchaamlijke verrichtingen voortefchrijven,

ais IH. HOOFDST. DE ZEDELEER.
die afgezonderd en op zich .zelven befchöuwctj
noch eenig nut aanbrengen, noch eenige zedelijke
waarde in zich zelven bevatten. Zodanige
godsdienftige verrichtingen noemt men plegtigheden.
Niettemin mag men van de wijsheid
van een waar Godsgezant verwagten, dat hij
die plegtigheden tot zulke gewigtige bedoelingen
zal doen (bekken, waardoor zij, hoe
nutloos en onwaardig in zich zelven, een zedelijk
nut kunnen (lichten, en eene zedelijke
waarde verkrijgen. . Van deze macht heeft
Jezus gebruik gemaakt; twee zeer eenvoudige
plegtigheden ingefteld, den Doop en het H.
Avondmaal. Plegtigheden , die in zich
zelven nut, noch waarde hebben; (wat nut
kan de befprenging met eenige druppen waters,
of het gebruik van eene beete broods,
of een dronk wijns het ligchaam aanbrengen;
of welke verdiende is in de enkele handeling
gelegen?) maar, door hare aangeweezene bedoelingen,
eigenaartig gefchikt zijn, om derzelver
waardige betrachters het gewigtigst heil te
verfchalfen. Onderzoeken wij de natuur en de
bedoelingen dezer plegtigheden.
De

in. HOOFDST. DE ZEDELEER. 213
De Doop.
J E Z U S .
MATTHEUS Evang. XXVIII. 19. „ Gaat dan
henen, onderwijst alle de volken, dezelve doopende
* in den naam des Vaders, des Zoons * Of op.
en des Heiligen Geestes."
De Apostels.
P A u L u s.
Br. aan de Rom. VI. 4. „ Wij zijn met
hem begraven door den doop in den dood, op
dat gelijkerwijs Kristus is opgewekt tot heerlijkheid
des Vaders, alzo ook wij in nieuwigheid
des levens wandelen zouden."
P E T R U S .
Eerfte Br. III. 21. „ Waar van het tegenbeeld
, de doop, ons nu Dok behoudt; niet die
een aflegging is der vuiligheid des ligchaams,
maar die eene * vrage is eener goede confcien- * Belofte.
tie f tot God." t A a n %
(Zie Hand. XXII. 16. Ephez. V. 46. Tit.
III. 5. 1 Kor. VI. 11. Gal. III. 27. Koll.
II, 12.)
O 3 Het

ai4 ïH. HOOFDST. DE ZEDELEER.
Het Avondmaal.
J E Z U S ,
Eerfte Br. aan de Kor. XI. 13. „ Want ik
heb van deft Heere ontvangen het geen ik u lieden
ook overgegeven heb dat de Heer Jezus in
den nacht, in welken hij verraden werdt het
brood nam; en als hij gedankt had, brak hij
het en zeide; „ neemt, eet, dat is mijn lig-
5, chaam dat voor u gebroken wordt: doet dat
„ tot mijner gedagtenisfe." Desgelijks nam hij
ook den' drinkbeker, na 't eeten des Avondmaals
en zeide; „ deze drinkbeker is het nieu-
„ we Testament in mijn bloed: doet dat zo
,, dikwijls als gij dien zult drinken, tot mijner
„ gedachtenis."
(Vergel. 'Matth. XXVI. 26-28. Mare. XIV.
22—24. Luc. XXII. 19, 20. Zie verder
1 Kor. XI. 26—29. X. iö, 17.)
De Doop, ziet gij, is een teeken der aanneming
tot'e-ninwijing in het kristendom. Waarom
Jezus juist dit, en geen ander teeken verkozen
heeft, vordert geene-' diepe nafporingen,
fchoon Jezus zich hier over niet verklaard hebbe.
Reeds voor 'de komst -van -Jezus, was de doop
bij Heidenen en Jooden in gebruik, als een teeken
van het verlaten van de eene, en het overgaan tot,
en

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. 215
.en de aanneeming van eene andere godsdienfti-
ge partij: werd een Heiden een Profelijt; hij
ging van het Heidendom tot het Joodendom
over; van dien overgang was de doop een tee­
ken. De betekende zaak, of de zaak door dit
teeken aangeduid, was een geestlijke zuivering;
en deze ftemde zeer wel overeen met het denk­
beeld van den overgang, en der inwijing. Die
van de Heidenfche afgoderij en zedenloosheid
afftand deed, en den Mozaifchen godsdienst
omhelsde, erkende zijne onreinheid, eri de zui­
verheid van den laatfien: van den eenen ftaat
tot den anderen overtegaan, kon niet anders,
dan als eene geestlijke reiniging befchouwd
worden. De Apostels, zien wij, verklaaren
den doop in de leer van Jezus, in even den­
zelfden zin. Zij befchouwen denzelven ais een
afbeeldzel eener geestlijke reiniging. —— Van
den kant des gedoopten,. als eene verplichting,
die hij op zich laadde, om zich zelven van alle
befmettingen der vorige zondige gewoonten te
reinigen. Van den kant van Jezus , op
wiens leer hij gedoopt werd, als eene toezeg­
ging dat hij, op zijn geloof en bekeering, van
de fchuld zijner zonden was afgewasfchen, en
door Gods Geest van de magt der zonde ver­
lost, of van hare fmerten volkomen geheiligd
en gezuiverd zou worden. Niets belet ons dus,
om mede den doop aantemerken, als een af-
0 4 beeld-

aifj III. HOOFDST. DE ZEDELEER.
beeldzel van de reiniging der zondenfmet en
fchuld, aan- de leer van Jezus verfchuldigd, en
van de voorwaarde, de reiniging des harte, waar-
Op wij dit geluk deelachtig worden. Deze zaaken
verbeeldt de doop, en herinnert dezelve
ons op 't levendigst. Ook dan wanneer kinderen
dezelven ontvangen. Men maake alleen
dit onderfcheid, dat, in dit geval, de ouders
voor de gedoopte kinderen veründwoordelijk
zijn, dewijl zij in derzelver naam de verplichting
op zich neemen.
Het H. Avondmaal, als een Godsdienflige
maaltijd befchouwd, is mede een plegtigheid,
niet ongewoon bij hen, die het eerst de leer
van Jezus omhelsden. Echter heeft het met de
Joodfche of Heidenfche offermaaltijden niets gemeen
, dan het gezelfchaplijk eten en drinken,
en de flilzwijgende bekentenis, dat alle
de deelgenooten van don maaltijd ook leeden
van eene huishouding zijn. Deze plegtigheid
bedoelt dan niets anders, dan den dood van
Jezus Kristus, ten beste van het menschdom,
levendig te herdenken. Volgens de eigen verklaaring
van Jezus, is het brood, dat gebroken
en geëten wordt, een af beeldzel van het
ligchaam van Kristus, dat voor het menschdom
is gebroken; en de wijn die ingefchon-?
ken en gedronken wordt, een zinnebeeld van
het bloed van Jezus, dat ter vergeving der zon-
/
d@

III. HOOFDST. DE ZEDELEER. ai 7
de geftort is. Door het eten en drinken ver-
klaaren wij, dat wij deelgenooten zijn van de
voorregten van den dood van Jezus, en gevolg­
lijk ons ook aan de voorwaarden, waarop zij
toegezegd worden, geloof en gehoorzaamheid,
onderwerpen. Het fpreekt van zelve, dat
deze plegtigheid moet gefchieden, met zodanig
eene zielsgefteltenis die de herinnering dezer
gewigtige waarheid, en van de betrekkingen,
waarin wij, door dezelve, tot Jezus ftaan, in
ieder regtgeaart gemoed natuurlijk moet ver­
wekken. Kan men den verzoendood van Jezus
voor ons, bij zulke zinnelijke teekenen herden­
ken, en nog geene dankbaarheid jegens hem
en onzen hemelfchen Vader gevoelen ? Dit ware
de tegenftrijdigheid zelve! (
Ten aanzien der voordragt zullen wij niet
onderzoeken, of deze voorfchriften kenmerken
van wezenlijkheid bezitten: zij vallen van zel­
ven in 't oog. Nog minder behoeven wij ons
optehouden, met het betoog. Dat deze inftel-
lingen, of ftellige geboden, volgens derzelver
inhoud tot het wezen van het kristendom be-
hooren, zij herinneren heiden ons, door zin->
nelijke teekenen, die groote leeringen van het
kristendom, waarop het gantfche gebouw der
kristelijke geloofs- en zedeleer gegrond is, — r -
alleen zou men tegen de algemeenheid deze be­
denking kunnen inbrengen; betreft de onder-
O 5 hou.

si 8 DL HOOFDST. DE ZEDELEER.
houding van den doop en de viering van het
Avondmaal wel de tegenwoordige kristenen?
In 't algemeen kan men aanmerken dat er geen
tijdperk nog geweest is, van de eerfte kristeneeuw
tot de tegenwoordige, waarin eenige gemeente
deze inftellingen heeft nagelaaten, in
het gevoelen, dat derzelver geboden haar niet
betroffen. Maar was de kerk dan onfeilbaar?
Kon zij hierin niet dooien? Dit is mogelijk;
dan, met de Apostels is dit echter zoo niet geleegen.
In deze zaak, boven alles, konden en
moesten zij de waare meening van Jezus weten.
En nu, in hunne gefchriften of gefprekken vinden
wij geen fchijn van bewijs, dat zij den
Doop of het Avondmaal aan eenig tijdperk bepaalen;
maar integendeel de duidelijkfte verklaaringen
, dat deze inftellingen door alle kristenen
moeten waargenomen worden. Wegens
het Avondmaal beveelt Paulus, dat wij den
dood van Kristus moeten verkondigen, tot dat
hij komt: en wegens den Doop; zij erkennen
niemand voor een kristen, zo lang hij denzel-
ven nog niet ontvangen hebbe. Verder;
indien wij ongehouden waren, om deze plegtigheden
waartenemen, zouden wij tevens, door
zulks te beweeren, moeten erkennen, dat de
voorregten van den dood van Jezus voor ons
niet gefchikt zijn. Dan, genomen, dat iemand
zulks eens beleed; hij zou toch niet kunnen
loo-

III. HOOFDST* DE ZEDELEER. 219
loochenen , dat de dood van Jezus , en de
groote waarheid van het kristendom • de vergeving
der zonde, verdienen geftadig :
herdacht
te worden; dat Jezus dé eerfte geweest is, die
ons God als een. vergevend Vader heeft leeren
kennen, en wiens- dood deze waarheid, in een
zékeren zin bevestigd heeft; dat wij, die deze
kennis en zekerheid aan Jezus en deszelfs dood
te danken hebben , eenigermate verplicht zijn
ons dien gröotmoedigen en wèldaadigen'menfchenvriend,
dikwijls te herinneren: en waarom
zouden wij dan aarzelen hiertoe - zinnelijke
teckenen -te bezigen, die onze zwakheid zo
krachtdadig te gemoet komen? -— Denk dit
alles' eens regt door, mijn vriend! en gij zult
niet langer -twijfelen, of deze plegtige inftellingen
ook door alle kristenen van alle tijden en
plaatzen moeten waargenoomen worden.
Gij zult erkennen, dat ook dezen tot het wezen
:
van het kristendom -behooren.
B , E S L U I T.
" Aleer "ik affcheid van u neeme, vrierid der
waarheid! kan ik niet nalaaten u nog op eene
zaak opmerkzaam te maaken. De voortreffelijkheid
van den Godsdienst van Jezus. —
Hoe volkomen is hij aangelegd, om den mensch
zedelijk volmaakter, in alle lotsverwisfelingen
ver-

&*o HL HOOFDST. DE ZEDELEÈR.
vergenoegd , en voor het verhevenst geluk,
welk hij ons in de toekomende eeuw toezegt,
vatbaar te maaken! Deze voordeden fchenkthij
den geringen zo wel als den grooten, den
flaaf zo wel als den koning, den onkundigen
zo wel als den fchrandcren. Verheug u
dan in het bezit van dit dierbaarst gefchenk,
en dank uwen hemelfchen Vader, die u nooit
duidelijker bewijs, en getrouwer pand zijner
liefde had kunnen geven. Maak u zijner
goedheid en ontferming waardig, door een regt
en getrouw gebruik dezer gave; d. i. beöeffen
den Godsdienst van Jezus ter vermeerdering
uwer kundigheden , ter verbetering: van
uw hart, ter bevordering van uw waar geluk.
Bezig dit gefchrift als een handleiding
, om u dien arbeid gemaklijker te maaken.
Hiertoe is het ingericht. Bouw op de
gelegde gronden verder voort; verbeter het gebrekige
dezer proeve; en vul aan, waar gij
gapingen aantreft. Wacht u nogthans van
uwe eigen bijzondere verklaaringen , met de
gevolgen, die gij hieruit afleidt, mede tot het
wezen van het kristendom te brengen; maar
toets alles, wat gij hiertoe wilt betrekken, aan
de opgegeven kenmerken. Denk bij dit alles,
gefladig aan het waarachtig gezegde van den
H. Paulus, waarmede ik, deze mijne verhandeling
zal befluiten:
„ Het

Hl. HOOFDST. DE ZEDELEER. 221
9, Het koningrijk van God, is niet fpijs en
2, drank, maar regtvaardigheid en vrede en
„ blijdfchap door den Heiligen Geest." Rom.
XIV. 17.

D R U K F O U T E N .
SI. 11. Reg. i. v. o. ft. i Kor. VIII. /. i Kor. VIL
- 44. - 9. ft. die zullen /. die niet zullen
- 53- - 7.J?. leefwijze niet mede /.leefwijze mede
_ 55.. - 16. ft. eerftcn vol /. eerften. Vol
- 60. - 7- ft- -o- f' -°-
- 9 en 10.7?. 1, 7. /. 17.
- 64. - i.ft- 15. /• 5-
- 74. - 1. v. ©. ft. denzei ven /. dezelve
- 6, v. o. ft. moeiten /. moeiten zij ook
L z i
5
- 75- " 1-fi- h
'J
- 78. - 3. v. o.y?. „mand."
„ mand'?
Overzien/.
Overzien
- 85. - 3. ft. toeleggen /. toeteleggert
- 92. - 3-fi- 8- I. 5. 1. d.
- 126. - 6. ft. LUCAS /. MATTHEUS
- 144.. - 12. ft. iS. /. 58.
- 161. - 4. v. o.y?. Joan. I. 1 Joan.
-165. - i.ft. 1 Thim. V. 17,18. /. 1 Tim.11.1, 2»
- 169. - 1. v. o.y?. gezindheid /. geringheid
- 173. - 3. ft. heid te /. heid niet te
_ 19. ft. de /. deze
- 180. - 11. ft. XX. /. x. v
- 202. - 18, ft. VI. /. IV.
- 213. - 3. v. o. ft. 46. /. 26»
- 214. - 3./?. 13. /. 23»