Klik hier - Theaterfestival Boulevard

88
..
Paul rupp
KUNST IS DE BEKWAAMHEID OM HET LEVEN
TE (LATEN) BEGRIJPEN
“L’homme est né pour vivre dans les convulsions de l’ inquiétude ou dans la léthargie
de l‘ennui.” (Voltaire, candide)
Het is van een Cruijffiaanse wijsheid: je mist het pas als
je het niet meer hebt. En als dat ergens voor geldt, dan
is dat wel voor kunst en cultuur. Er vindt op dit moment
in Nederland, onder druk van bezuinigingen bij overheid
en bedrijfsleven, een enorme kaalslag plaats op het
gebied van kunst en cultuur. Twee van de belangrijkste
financiers van de cultuursector haken af. De sector moet
op eigen benen staan, zijn bestaansrecht verdienen door
producties te maken waarvoor publiek de portemonnee
wil trekken. Daar is al veel ach en wee over geroepen.
Maar toch. Het biedt ook volop nieuwe kansen.
Voltaire schreef het immers al in zijn satire CANDIDE:
de mens is geboren om óf gek te worden van onrust,
óf lamgeslagen door verveling te leven. En verveling,
verveeld zijn, is wel de slechtste levenshouding die
men zich kan indenken. Die lethargie was in veel kunstgezelschappen
geslopen, vadsig en verzadigd als men was geworden van de rijkelijk
moedermelk spuiende overheidsborst. De onrust is volop terug. Er gebeurt wat in
kunstenland! De ware kunst zal het nu zijn om het publiek te prikkelen, uit te dagen
en te laten betalen zonder te vervallen in onversneden populisme. Weg van de
lethargie van het televisieconsumentisme, waar het ene programma inwisselbaar is
voor het andere. Waar de publieke smaak als schaamlap gebruikt wordt voor een
ongeïnspireerde recycling van afgesleten formats.
Kunst moet prikkelen, verontrusten. Mensen op het verkeerde been zetten, opwekken
tot nadenken en ja, kunst mag ook behagen, plezier brengen, vreugde laten opklinken.
Weg van de dagelijkse sleur. Even die spiegel voorhouden, maar ook een blik op een
andere mogelijkheid tot leven. Vrij naar Houllebecq: La possibilité d’une vie. En dat
dan op muziek gezet door Iggy Pop, Préliminaires. Dat schrijnt. En zo hoort het ook.
In het Berlijn van de jaren twintig, dertig floreerden kunst, toneel en cabaret als nooit
tevoren. Toneelschrijvers en musicalmakers als Brecht en Weill, experimentele componisten
als Korngold, Goldschmidt, cabaretzangers als Joseph Schmidt, filmmakers
als Fritz Lang, schilders als Max Beckmann en Otto Dix; allen hielden ze op hun
manier de samenleving een spiegel voor. En dat in een failliete omgeving die in een
aantal opzichten vergelijkbaar is met onze tijd. Crisis, banken die crashen, het morele
kompas ontregeld, een politiek die geen antwoorden heeft. Dansen op de vulkaan.
Juist nu, juist in onze tijd – maar eigenlijk als je de afgelopen drieduizend jaar in
ogenschouw neemt, juist Altijd – is dat de betekenis van kunst. Dus hebben we de
overheid, het bedrijfsleven, de mecenassen niet meer nodig ? Dat zou wat kort door
de bocht zijn. Het één kan vaak niet zonder het ander. Waar mijn grootste zorg echter
zit, is dat we structureel het fundament van de culturele inbedding aan het vernietigen
zijn. In onze onstuitbare drang alles langs de economische meetlat te leggen, breken
we onze kunstzinnige vorming schrikbarend snel af. De kaalslag is al begonnen in het
basisonderwijs waar we onvoldoende tijd inruimen voor kunstonderwijs, voor muziek,
dans, theater. Waar kunnen de Scapino’s, de leden van de Philharmonie Zuid-Nederland,
het Zuidelijk Toneel de jonge geesten nog in vervoering brengen? Het is allemaal
wegbezuinigd. Gemeenten doen nog een extra duit in het zakje door bij hun culturele
centra en muziekscholen geld weg te halen. En in het middelbaar onderwijs staat het
vak Culturele en Kunstzinnige Vorming geregeld onder druk.
Het utilitarisme neemt groteske vormen aan, terwijl juist de kunst en cultuur van zo
veel waarde voor een samenleving zijn. En dat was nou net de grondhouding van de
utilitaristen: het welzijn en geluk van de mens vergroten. Waarom trekken mensen
in groten getale naar Londen, Parijs, Rome? Naar China, India, Rusland en Amerika?
Niet om de parlementen daar te bekijken en de parlementariërs toe te juichen. Wel
om de Hermitage te bezoeken en het Colosseum, het Louvre, de grote festivals in
Avignon en Roskilde, Broadway of ons eigen Rijksmuseum waar de mensen uren in de
rij voor staan. Wat dreigt is dat onze kinderen straks de taal van de cultuur en kunst
niet meer kunnen verstaan, dat ze cultibeet worden in hun eigen tijd.
Onze voorvaderen begrepen dat beter. Toen de tijden slecht waren en de jeugd voor
galg en rad dreigde op te groeien zonder perspectief op een baan, op een toekomst,
stichtten de vroede vaderen van Bois le Duc in 1812, met keizerlijke goedkeuring, de
Académie Impériale et Royale de la Peinture, Sculpture et Architecture. De voorloper
van de latere Bossche kunstacademie AKV|St. Joost, nu één van de eenentwintig
academies van Avans Hogeschool. Want wat was de basis van een goede opleiding?
Kijken, heel goed kijken. Verhoudingen kennen, verhoudingen schetsen. Tekenen,
vormen maken. Grip op de werkelijkheid proberen te krijgen. De wereld begrijpen in
zijn details om het geheel te kunnen overzien. De spiegel als universele taal voor het
bindend vermogen van een samenleving. Daar heb je kunst voor nodig. Immers, de
diepste betekenis van kunst is bekwaamheid, kunste?, kun je? Kunnen! Een meesterschap,
een vakbekwaamheid die mensen in vervoering brengt, tot denken aanzet,
laat reflecteren over de wereld en ontspanning geeft. Ja, ook even laat ontsnappen
uit de sleur en de waan van alle dag om met begrip daar in weder te keren. En dat is
onbetaalbaar!
Paul Rüpp, Voorzitter van het College van Bestuur van Avans Hogeschool
89