1. Bijvoeglijk naamwoord (adjectief) 2. Bijwoord (adverbium ... - Xs4all

WOORDSOORTEN
Uit: Voor de vorm, Pyter Wagenaar, 2011
De Nederlandse taal kent tien woordsoorten.
1) Bijvoeglijk naamwoord
2) Bijwoord
3) Lidwoord
4) Telwoord
5) Tussenwerpsel
6) Voegwoord
7) Voornaamwoord
8) Voorzetsel
9) Werkwoord
10) Zelfstandig naamwoord
1. Bijvoeglijk naamwoord (adjectief)
Een bijvoeglijk naamwoord is een woord dat een zelfstandigheid specificeert.
Voorbeeld (het bijvoeglijk naamwoord is cursief)
• Een goed boek.
• Het mooie meisje.
• Een gaaf exemplaar.
Meestal staat het bijvoeglijk naamwoord voor het zelfstandig naamwoord, zoals in de bovenstaande
voorbeelden te zien is. Soms staat het bijvoeglijk naamwoord achter het zelfstandig naamwoord na de
werkwoorden zijn en worden.
Voorbeeld (het bijvoeglijk naamwoord is cursief)
• De flat is hoog.
• De bloemen zijn rood.
2. Bijwoord (adverbium)
Een bijwoord is een woord dat een bijvoeglijk naamwoord, een gezegde of een ander bijwoord
specificeert.
Voorbeeld (het bijwoord is cursief)
• Een erg kale boom.
• hij schreef netjes
• bijna altijd
• heel blij
Er zijn nog bijwoorden die zijn samengesteld. Zulke bijwoorden heten voornaamwoordelijk bijwoord.
Voorbeeld (tussen haakjes staat het voornaamwoordelijk bijwoord)
• daar (daartoe)
• er (eraf)
• ergens (ergens op)
• hier (hieraan)
• nergens (nergens op)
• overal (overal tegen)
• waar (waarmee)
3. Lidwoord (artikel)
Lidwoorden zijn woorden die uitsluitend verbonden worden met een zelfstandig naamwoord.
Lidwoorden zijn:
1) bepaald ~
2) onbepaald ~
1. Bepaald lidwoord
Een bepaald lidwoord drukt een bepaaldheid uit van een mannelijk, vrouwelijk of onzijdig
zelfstandig naamwoord.
Voorbeeld (het bepaald lidwoord is cursief)
• De man.

• De vrouw.
• Het huis.
2. Onbepaald lidwoord
Een onbepaald lidwoord is een woord dat uitdrukt dat een zelfstandigheid één uit meerdere
is.
Voorbeeld (het onbepaald lidwoord is cursief)
• Een man.
• Een vrouw.
• Een huis.
4. Telwoord (numerale)
Een telwoord is een woord dat een aantal, of een plaats in een volgorde of een rangorde aanduidt.
Telwoorden zijn:
1) hoofdtelwoord (kardinale)
2) rangtelwoord (ordinale)
1. Hoofdtelwoord
Een hoofdtelwoord is een telwoord dat een aantal aanduidt.
Hoofdtelwoorden zijn:
1) bepaald ~
2) onbepaald ~
1. Bepaald hoofdtelwoord
Een bepaald hoofdtelwoord geeft een precies aantal aan.
Voorbeeld (het bepaald hoofdtelwoord is cursief)
• Zestien kroppen sla.
• Beide katten eten vis.
2. Onbepaald hoofdtelwoord
Een onbepaald hoofdtelwoord geeft een relatief aantal aan.
Voorbeeld (het onbepaald hoofdtelwoord is cursief)
• Veel mensen zijn te dik.
• Weinig kranten verschijnen op zondag.
• Neem zoveel je wilt.
2. Rangtelwoord
Een rangtelwoord is een telwoord dat de plaats in een volgorde of een rangorde aanduidt.
Rangtelwoorden zijn:
1) bepaald ~
2) onbepaald ~
1. Bepaald rangtelwoord
Een bepaald rangtelwoord geeft de precieze plaats in een reeks aan.
Voorbeeld (het bepaald rangtelwoord is cursief)
• eerste plaats
• 23 e plaats
• vierentwintigste plaats
• Kies een ander woord.
2. Onbepaald rangtelwoord
Een onbepaald rangtelwoord geeft een relatieve plaats in een reeks aan.
Voorbeeld (het onbepaald rangtelwoord is cursief)
• Het enige lid van de Raad van Bestuur.
• Het middelste huis in de rij van drie.
• Nu moet ik voor de zoveelste keer de afwas doen.
5. Tussenwerpsel (interjectie)
Een tussenwerpsel is een woord dat grammaticaal geen onderdeel van de zin uitmaakt.
Voorbeeld (het tussenwerpsel is cursief)
• eh
• verdomme
• wauw

• Dat doe je niet hoor.
6. Voegwoord (conjunctie)
Een voegwoord is een woord dat woorden, woordgroepen of zinnen met elkaar verbindt.
Voegwoorden zijn:
1) nevenschikkend ~
2) onderschikkend ~
3) tegenstellend ~
1. Nevenschikkend voegwoord
Een nevenschikkend voegwoord is een woord dat twee woorden, woordgroepen of zinnen als
gelijkwaardig verbindt.
Voorbeeld (het nevenschikkend voegwoord is cursief en tussen haakjes is de functie van het
onderschikkend voegwoord gegeven)
• dus (gevolg)
• en (aaneenschakeling)
• maar (tegenstelling)
• want (reden)
2. Onderschikkend voegwoord
Een onderschikkend voegwoord is een woord dat een bijzin inleidt.
Voorbeeld (het onderschikkend voegwoord is cursief en tussen haakjes is de functie van het
onderschikkend voegwoord gegeven)
• doordat (oorzaak)
• omdat (reden)
• terwijl (tijd)
• zodat (gevolg)
3. Tegenstellend voegwoord
Een tegenstellend voegwoord is een woord dat een tegenstelling uitdrukt ten opzichte van
iets wat ervoor werd beweerd.
Voorbeeld
• doch
• maar
• of
7. Voornaamwoord (pronomen)
Een voornaamwoord is een woord dat naar een persoon of zelfstandigheid verwijst zonder deze te
noemen, of dat een betrekking uitdrukt.
Er zijn veel soorten voornaamwoorden, te weten:
1) aanwijzend ~
2) betrekkelijk ~
3) bezittelijk ~
4) onbepaald ~
5) persoonlijk ~
6) vragend ~
7) wederkerend ~
8) wederkerig ~
1. Aanwijzend voornaamwoord
Een aanwijzend voornaamwoord is een woord dat een zelfstandigheid aanwijst om deze van
andere te onderscheiden.
Voorbeeld
• deze
• die
• dat
2. Betrekkelijk voornaamwoord
Een betrekkelijk voornaamwoord is een woord dat verwijst naar een zelfstandigheid eerder in
de zin.
Voorbeeld (het betrekkelijk voornaamwoord is cursief)

• Het boek dat je leest.
• De schrijver die je kent.
3. Bezittelijk voornaamwoord
Een bezittelijk voornaamwoord is een woord dat aangeeft dat de door het bezittelijk
voornaamwoord bepaalde zelfstandigheid in relatie staat met de eerste, tweede of derde
persoon.
Voorbeeld
• mijn
• zijn
• onze
Een bezittelijk voornaamwoord kan ook zelfstandig gebruikt worden.
Voorbeeld (het zelfstandig gebruikte bezittelijk voornaamwoord is cursief)
• het mijne
• het zijne
• het onze
4. Onbepaald voornaamwoord
Een onbepaald voornaamwoord is een woord dat niet verwijst naar een specifieke persoon of
zelfstandigheid.
Voorbeeld
• alles
• ieder
• iets
5. Persoonlijk voornaamwoord
Een persoonlijk voornaamwoord is een woord dat een zelfstandigheid aanduidt.
Voorbeeld
• hem
• hun
• ik
• u
• zij
Een persoonlijk voornaamwoord kan voorkomen zowel als onderwerpsvorm als nietonderwerpsvorm.
Voorbeeld
getal persoon onderwerpsvorm niet-onderwerpsvorm
eerste ik mij
enkelvoud tweede jij, je, u jou, u
derde hij, zij, het hem, haar
eerste wij ons
meervoud tweede jullie, u jullie, u
derde zij hen, hun
6. Vragend voornaamwoord
Een vragend voornaamwoord is een woord dat vraagt naar een onbekende persoon of
zelfstandigheid.
Voorbeeld
• welke
• wie
7. Wederkerend voornaamwoord
Een wederkerend voornaamwoord is een woord dat verwijst naar een persoon eerder in de
zin.
Voorbeeld (het wederkerend voornaamwoord is cursief)
• Ik heb me vergist.
• Wij amuseren ons kostelijk.
• Hij heeft zich kennelijk vergist.
8. Wederkerig voornaamwoord

Een wederkerig voornaamwoord is een woord dat verwijst naar twee of meer personen,
waarbij er sprake is van wederkerigheid. Er bestaan maar drie wederkerige
voornaamwoorden: elkaar, mekaar en elkander.
Voorbeeld (het wederkerig voornaamwoord is cursief)
• Jip en Janneke plagen elkaar.
• Ze hebben mekaar.
• Belooft u trouw aan elkander tot de dood u scheidt?
8. Voorzetsel (prepositie)
Een voorzetsel is een woord dat de aard van de relatie uitdrukt tussen twee zinsdelen.
Voorbeeld (het voorzetsel is cursief en tussen haakjes is de aard van het voorzetsel gegeven)
• Hij komt om twaalf uur. (tijd)
• Dat staat op de kaart. (ruimte)
• Schrijf met een pen. (middel)
• Dat komt door hem. (oorzaak)
9. Werkwoord (verbum)
Een werkwoord kan meerdere vormen aannemen, te weten als:
1) deelwoord (participium)
2) hulpwerkwoord
3) koppelwerkwoord
4) onbepaalde wijs (infinitief)
1. Deelwoord
Een deelwoord is een vorm van een werkwoord die de werking als bepaling bij een
zelfstandigheid voorstelt.
Een deelwoord kan zijn:
1) onvoltooid of tegenwoordig ~
2) voltooid of verleden ~
1. Onvoltooid deelwoord
Een onvoltooid deelwoord is een woord dat iets beschrijft wat aan de gang is.
Voorbeeld (het onvoltooid deelwoord is cursief)
• Hij komt lachend binnen.
2. Voltooid deelwoord
Een voltooid deelwoord is een woord dat iets beschrijft wat afgelopen is.
Voorbeeld (het voltooid deelwoord is cursief)
• Hij heeft hard gelachen.
2. Hulpwerkwoord
Een hulpwerkwoord is een werkwoord dat een nadere werkwoordelijke bepaling vormt bij
een ander werkwoord.
Voorbeeld (het hulpwerkwoord is cursief)
• Ze kan nog niet lezen.
Bij hulpwerkwoorden wordt onderscheid gemaakt naar vorm, te weten:
1) ~ van de lijdende vorm
2) ~ van oorzaak
3) ~ van tijd
4) ~ van wijze
1. Hulpwerkwoord van de lijdende vorm
Hulpwerkwoorden van de lijdende vorm zijn:
• worden
• zijn
2. Hulpwerkwoord van oorzaak
Hulpwerkwoorden van oorzaak zijn:
• doen
• laten
3. Hulpwerkwoord van tijd
Hulpwerkwoorden van tijd zijn:

• gaan
• hebben
• zijn
• zullen
4. Hulpwerkwoord van wijze
Hulpwerkwoorden van wijze zijn, bijvoorbeeld:
• kunnen
• laten
• moeten
• mogen
• willen
• zullen
3. Koppelwerkwoord
Een koppelwerkwoord is een werkwoord dat samen met een naamwoord (en eventueel een
hulpwerkwoord) het naamwoordelijk gezegde vormt.
De koppelwerkwoorden zijn:
• zijn
• worden
• schijnen
• blijven
• blijken
• lijken
• heten
• dunken
• voorkomen
4. Onbepaalde wijs
Een onbepaalde wijs is een werkwoord zonder verbuiging of vervoeging, dus zonder dat
persoon of getal een rol speelt.
Voorbeeld
• regenen
• sneeuwen
Naast de vorm van een werkwoord is een onderverdeling van werkwoorden mogelijk naar de
verbuiging van een werkwoord.
Hierbij wordt onderscheid gemaakt in:
1) onpersoonlijk ~
2) regelmatig of zwak ~
3) onregelmatig of sterk ~
1. Onpersoonlijk werkwoord
Een onpersoonlijk werkwoord is een werkwoord dat alleen in de derde persoon en in de
infinitief (zie de onbepaalde wijs) gebruikt wordt.
Voorbeeld (het onpersoonlijk werkwoord is cursief)
• Het komt met bakken naar beneden.
• Het klateren van de regen.
2. Regelmatig werkwoord
Een regelmatig (of zwak) werkwoord is een werkwoord waarvan de verleden tijd en het
voltooid deelwoord met een achtervoegsel wordt gevormd.
Voorbeeld
hele werkwoord verleden tijd voltooid deelwoord bijvoeglijk naamwoord
raken raakte geraakt geraakte
typen typte getypt getypte
voelen voelde gevoeld gevoelde
3. Onregelmatig werkwoord
Een onregelmatig (of sterk) werkwoord is een werkwoord waarvan de verleden tijd en
meestal ook het voltooid deelwoord met een klinkerwisseling in de stam wordt gevormd.
Voorbeeld
hele werkwoord verleden tijd voltooid deelwoord bijvoeglijk naamwoord
buigen boog gebogen gebogen

lezen las gelezen gelezen
schrijven schreef geschreven geschreven
10. Zelfstandig naamwoord (substantief of ook wel nomen)
Een zelfstandig behoort tot de naamwoorden (nomen).
Naamwoorden zijn:
1) bijvoeglijk ~
2) eigennaam (proprium)
3) soortnaam (appellativum)
4) (niet)-telbaar zelfstandig ~
5) zelfstandig ~
1. Bijvoeglijk naamwoord
Zie onder punt 1 hierboven, adjectief.
2. Eigennaam
Een eigennaam is een zelfstandig naamwoord dat een unieke referentie heeft.
Voorbeeld
• Amsterdam
• Engels
• Groninger
• Kozak
• Philips
• Sandra
• Tram 17
• de Volkskrant
• Zweden
3. Soortnaam
Een soortnaam is een zelfstandig naamwoord waarmee de ene soort wezens of dingen wordt
onderscheiden van de andere.
Voorbeeld
• goud
• hout
• man
• rivier
• vrouw
• zee
De eerste twee voorbeelden goud en hout zijn stofnamen. Bij bijvoeglijk gebruik van
stofnamen eindigt het bijvoeglijk naamwoord op en.
Voorbeeld (de bijvoeglijk gebruikte stofnaam is cursief)
• Een gouden ketting.
• Een houten bank.
4. (niet)-Telbaar zelfstandig naamwoord
Een (niet)-telbaar zelfstandig naamwoord is een woord dat (g)een meervoudsvorm kent.
Voorbeeld (het zelfstandig naamwoord is cursief en tussen haakjes is gegeven of het
zelfstandig naamwoord een meervoudsvorm heeft)
• De Dom in Utrecht. (Dom heeft geen meervoudsvorm)
• De zon aan de hemel. (zon heeft een meervoudsvorm, de zonnen)
5. Zelfstandig naamwoord
Een zelfstandig naamwoord is een woord dat een zelfstandigheid uitduidt en dat met een
lidwoord en met die of dat gecombineerd kan worden.
Voorbeeld (het zelfstandig naamwoord is cursief)
• Het huis.
• Die fiets.
• Dat bericht.