aspecten van hemelwater - Trevi nv

TREVI milieuadvies en -technologie 

1 

Club Milieucoördinatoren – Kortrijk / Brugge 

02 en 16 februari 2011 

Alle milieuaspecten 

van hemelwater 

Jan Gruwez – milieudeskundige 

TREVI nv 

Dulle-Grietlaan 17/1 

B-9050 Gentbrugge 

Tel. +32 9 220 05 77 

Fax +32 9 222 88 89 

jgruwez@trevi-env.com 

Alle milieuaspecten van hemelwater - CMC - 2 en 16 februari 2011


2 

DEEL I 

DEEL I: Hemelwater 

Kringloop van hemelwater 

Definities 

Kwantiteit 

Neervallend 

Afstromend 

Kwaliteit 

DEEL II: Niet-verontreinigd hemelwater 

DEEL III: Verontreinigd hemelwater 



3 

Kringloop van hemelwater 



4 

Definitie van hemelwater 

Volgens Wikipedia: 

Neerslag is het atmosferische verschijnsel van naar de aarde 

neervallend water in de vorm van waterdruppels, ijs of sneeuw, 

meestal afkomstig uit wolken. 

Pas wanneer de neerslag de grond bereikt, wordt officieel van 

neerslag in weerkundige zin gesproken. 

De hoeveelheid neerslag wordt gemeten met een regenmeter 

(pluviometer), zo nodig gesmolten en daarna in millimeter (mm) 

uitgedrukt. Eén millimeter neerslag komt overeen met 1 liter op 

een horizontaal gelegen oppervlakte van 1 m². 

De neerslag op aarde varieert sterk, tussen 50 en 200 mm per 

jaar in woestijngebieden tot meer dan 10 000 mm per jaar zeer 

lokaal in tropische gebieden. 

Definitie volgens VLAREM II: 

Hemelwater: “de verzamelnaam voor regen, sneeuw en hagel, 

met inbegrip van dooiwater”. 



5 

Kwantiteit van hemelwater (1) 

De kwantiteit van het hemelwater dat neervalt is 

afhankelijk van klimaat 

geografische ligging (locatie, hoogte, …) 

en wordt gekarakteriseerd door: 

neerslaghoeveelheid 

uitgedrukt in l/m² of mm 

neerslagintensiteit 

uitgedrukt in l/s.ha 

of mm/dag, mm/uur, mm/minuut, … 

neerslagvariatie 

op jaarbasis (mm/jaar) 

op maandbasis (mm/maand) 

op dagbasis (mm/dag) 

op uurbasis (mm/uur) 



6 


Neerslagvariatie op jaarbasis: 

neerslag (l/m².jaar) 

1200 

1000 

800 

600 

400 

200 

0 

1979 

1981 

1983 

Jaarlijkse neerslag Ukkel 1979 - 2009 (mm/jaar) 

(gemiddeld: 850 l/m² ; minimum: 639 l/m² ; maximum: 1089 l/m²) 

1985 

gemiddelde jaarlijkse neerslaghoeveelheid = 850 l/m² 

1987 

1989 

1991 

1993 

1995 

1997 

1999 

2001 

2003 

2005 

2007 

2009 



7 


Neerslagvariatie op maandbasis: 



8 


Neerslagweetjes: 

Jaargemiddelde: Jaarlijks meet men gemiddeld 800 mm (tussen 750 mm 

en 850 mm) water in Laag- en Midden-België 

Natte streken: In Hoog-België nemen de hoeveelheden gevoelig toe met 

de hoogte en de richting van de hellingen tot de regenbrengende winden 

(ZW). Ten zuiden van de Samber- en Maasvallei stijgen de jaarlijkse 

neerslagnormalen trapsgewijs tussen 750 en meer dan 1400 mm. Men 

noteert 3 streken naar hun maxima: 

de streek van Carlsbourg-Libramont, met 1200 mm; 

de streek van de Baraque Fraiture, met 1200 mm; 

de Hoge Venen (Baraque Michel), met meer dan 1400 mm. 

Natte maanden: De variatie van de neerslag gedurende het jaar kan 

gemiddeld als volgt beschreven worden : 

In de Kuststreek noteert men het maximum aan neerslag in oktober. 

In Laag- en Midden-België valt de grootste hoeveelheid water in juli-augustus. 

In Hoog-België zijn er twee maxima : in juli-augustus en in december-januari. 



9 


Neerslagweetjes: 

Regendagen per jaar: Er zijn gemiddeld 200 regendagen (> 0,1 mm/dag) 

in het grootste deel van het land; het gemiddelde aantal regendagen 

vermeerdert licht naar Hoog-België toe (216, met een maximum van 230 

in de Hoge Venen) en vermindert naar de Kust (182) toe. 

Regendagen per maand: In december en januari is het gemiddeld aantal 

regendagen het grootst (15 tot 20) over het gehele land en van mei tot 

augustus is het aantal regendagen geringer (13 tot 17). Normaal komen 

niet minder dan 8 en niet meer dan 25 regendagen voor. Zeer zelden telt 

men slechts 2 of 3 regendagen, of meer dan 26 tot 30 regendagen tijdens 

een maand. 

Intensiteit: Zachte, aanhoudende regen geeft 1 tot 2 mm water per uur 

(frontale neerslag). Een dag met lichte motregen geeft 2 tot 4 mm in 24 

uur, uitgezonderd in de Ardennen, waar de intensiteit het dubbele kan 

bedragen. Een sterke neerslagvlaag geeft 1 tot 2 mm per minuut en een 

zéér hevige neerslagvlaag 3 tot 4 mm per minuut. De maximale intensiteit 

ligt nooit boven 5 mm per minuut gedurende enkele minuten. Een zwaar 

onweer geeft 30 tot 80 mm neerslag, terwijl de hoeveelheid soms boven 

100 mm in 2 of 3 uur ligt voor zeer hevig onweer. 



10 


De hoeveelheid neerslag die in een bepaalde periode 

vrijkomt, vertoont zeer grote schommelingen. 

De intensiteit van een bui en de frequentie van voorkomen 

ervan kan worden bepaald via statistische verwerking van de 

neerslaggegevens van het KMI. 

Neerslagintensiteiten (in mm/u) voor een bepaalde buiduur met vermelding van terugkeerperiode 

terugkeerperiode 

T 

buiduur ∆T (in minuten) 

15 20 30 60 120 240 

neerslagintensiteit (mm/u) 

1 jaar 34 30 23 14 8,5 5,0 

2 jaar 43 37 29 18 10 6,0 

5 jaar 54 47 36 22 13 7,2 

10 jaar 62 54 42 25 15 8,2 



11 


De neerslagvariatie wordt gekarakteriseerd door: 

Intensiteit (l/m² of mm) 

Duur (minuten - uren) 

Frequentie (terugkeerperiode in jaar) 

IDF-curven: 

neerslagintensiteit (mm/u) 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

IDF-curve 

0 50 100 150 200 250 

terugkeerperiode 

buiduur (minuten) 

1 jaar 2 jaar 5 jaar 10 jaar 



12 


Meetgegevens 

KMI 

Hydronet.be 

selectie station 

selectie parameter 

- neerslag 

- neerslagintensiteit (maximale 

waarde per minuut) 

- andere (luchttemperatuur, 

relatieve vochtigheid, 

windsnelheid en -richting, 

…) 

selectie periode 

selectie tijdsniveau 

grafiek of Excel 

via download 



13 


De kwantiteit van het hemelwater dat afvloeit verschilt van de 

kwantiteit die neervalt door: 

Verdamping 

Infiltratie 

Opname door gewassen 



14 


De kwantiteit van het hemelwater dat afvloeit wordt bepaald 

door: 

Dak 

dakhelling 

dakoriëntatie 

materiaal dakbedekking 

Verharding 

type verharding 

helling van het terrein 

toestand (oneffenheden, scheuren, verzakkingen, …) 

Andere factoren 

verdamping (cf. helling en materiaal) 

opslag van stoffen: 

waterabsorberende stoffen (bv. houtsnippers) 

vorming van plassen (bv. autowrakken) 



15 


Invloed dakhelling en dakoriëntatie 

Belangrijk: steeds werken met horizontaal oppervlak! 

Factor ter correctie van de neerslaghoeveelheid 

dakhelling Oost Noord West Zuid 

vlak 0,8 

1-2° 0,9 

30° 0,87 1 1,13 1 

35° 0,85 1 1,15 1 

40° 0,83 1 1,17 1 

45° 0,80 1 1,20 1 

50° 0,78 1 1,22 1 

> 55° 0,76 1 1,24 1 

Bv.: een bui van 10 l/m² zal op een oostelijk gelegen dak met een helling 

van 40°slechts 8,3 l/m² ontvangen. 

Bij een zadeldak wordt de invloed van de oriëntatie opgeheven als het 

volledige dak wordt beschouwd. 



16 


Invloed type dak 

Reductiecoëfficiënt hangt af van de helling en het materiaal: 

type dak reductiecoëfficiënt 

plat dak met grind 0,6 

plat dak met bitumen 0,7 tot 0,8 

hellend dak met leien of pannen 0,75 tot 0,9 

hellend dak met geglazuurde pannen 0,9 tot 0,95 

hellend dak met bitumen 0,8 tot 0,95 

Invloed type verharding 

Groenzone 

Doorlatende verharding 

Ondoorlatende verharding 



17 


Invloed helling en eventuele oneffenheden verharding 

Reductiecoëfficiënt helling: 

helling verharding reductiecoëfficiënt 

vlak 0,8 

1-2° 0,9 

30°of steiler 1,0 

Reductiecoëfficiënt oneffenheden: 

Oneffenheden verharding reductiecoëfficiënt 

1 mm 0,95 

1 à 3 mm 0,90 

3 à 10 mm 0,85 

1 à 5 cm 0,80 

> 5 cm 0,75 



18 


Berekeningsvoorbeeld CASE 1 

Zadeldak: 1000 m² horizontaal dakoppervlak, 45°, pannen 

Verharding: 2000 m², licht hellend (1°) waarvan 1500 m² nieuwe 

asfalt met oneffenheden tot 3 mm en 500 m² doorlatende klinkers 

Groenzone, 500 m² 

Jaargemiddelde Maximale neerslag 

Basis 850 l/m² 90 l/m².d 22 l/m².u 

Oppervlakte Afvoercoëfficiënt Neerslag Afvoer Per dag Per uur 

Dak 1000 m² 0,85 850 m³ 723 m³ 77 m³/d 19 m³/u 

Verharding 1500 m² 0,81 1275 m³ 1033 m³ 109 m³/d 27 m³/u 

Klinkers 500 m² 0 425 m³ 0 m³ 0 m³/d 0 m³/u 

Groenzone 500 m² 0 425 m³ 0 m³ 0 m³/d 0 m³/u 

Totaal 3500 m² 0,59 2975 m³ 1755 m³ 186 m³/d 45 m³/u 

Totaal verhard 2500 m² 0,83 2125 m³ 1755 m³ 186 m³/d 45 m³/u 



19 

Kwaliteit van hemelwater (1) 

In principe is hemelwater zeer zuiver aangezien het bestaat 

uit gecondenseerde waterdamp. 

In de praktijk wordt een lichte vervuiling waargenomen door 

Luchtverontreiniging 

reactie met stikstof- en zwavelhoudende componenten 

uitwassen van stof, roetdeeltjes, zware metalen, … 

Contact met het oppervlak (verharde terreinen en daken) 

bv. bladeren, uitwerpselen van vogels, strooizout, ... niet afkomstig 

van bedrijfsactiviteiten 

olielekken op parkings 

Of een relevante vervuiling door buitenactiviteiten of -opslag 

in bepaalde sectoren (= rechtstreeks gevolg van 

bedrijfsactiviteit) 

bv. schrootverwerkers, betoncentrales, grondrecyclagebedrijven, 

composteringsbedrijven, houtindustrie, afvalverwerkers, … 



20 


Analyseresultaten niet-verontreinigd hemelwater: 

Parameter Eenheid BMKN* Parking Daken Drinkwater 

pH 

Geleidbaarheid 

Totale hardheid 

TOC 

Natrium 

Kalium 

Magnesium 

Calcium 

Chloriden 

Sulfaten 

Kjeldahl stikstof 

Nitreuze stikstof 

Totaal fosfor 

Opgelost ijzer 

- 

µS/cm 

mmol/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg N/l 

mg N/l 

mg P/l 

mg/l 

6,5 – 8,5 

1000 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

200 

250 

6 

10 

1 

0,20 

7,6 

102 

0,34 

14 

6,6 

0,30 

0,34 

10 

14 

4,3 

0,52 

1,6 

< 0,05 

< 0,025 

7,2 

48 

< 0,10 

15 

2,1 

0,30 

0,40 

2,9 

15 

7,1 

1,2 

4,0 

0,07 

< 0,025 

8,3 

536 

1,73 

1,8 

44 

8,5 

7,4 

56 

60 

96 

0,06 

2,3 

0,02 

< 0,025 

* BMKN = basismilieukwaliteitsnorm, geldend in een bepaald type oppervlaktewater 

Concentraties in niet-verontreinigd hemelwater meestal lager 

dan drinkwater (TOC, stikstof en fosfor licht hoger) 

Concentraties in niet-verontreinigd hemelwater voldoen aan 

basismilieukwaliteitsnorm 



21 


Analyseresultaten verontreinigd hemelwater: 

Parameter Eenheid BMKN 

pH 

COD 

BOD 

Zwevende stoffen 

Totaal stikstof 

Totaal fosfor 

Minerale olie 

Totaal aluminium 

Totaal ijzer 

Totaal mangaan 

Totaal chroom 

Totaal koper 

Totaal lood 

Totaal nikkel 

Totaal zink 

AOX 

MAK 

PAK 

* opgelost 

- 

mg O 2/l 

mg O 2/l 

mg/l 

mg N/l 

mg P/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

µg/l 

µg/l 

µg/l 

6,5 – 8,5 

30 

6 

50 

2,5 

0,14 

- 

- 

- 

- 

0,005* 

0,007* 

0,0072* 

0,02* 

0,02* 

40 

2,0** 

0,10** 

** wordt vervangen door individuele parameters 

Betoncentrale 

10,2 

296 

33 

632 

3,2 

1,1 

2,5 

12,3 

14,6 

0,27 

0,06 

0,04 

0,04 

0,03 

0,37 

16,0 

1,64 

4,53 

Schrootverwerker 

7,0 

495 

188 

105 

10,9 

1,3 

9,2 

1,4 

8,6 

- 

0,02 

0,19 

0,34 

0,04 

2,65 

108 

14,6 

2,40 

Afvalverwerker 

7,4 

1080 

208 

728 

29,2 

3,8 

0,83 

- 

18,4 

- 

0,03 

0,25 

0,35 

0,03 

0,93 

24 

33,5 

22,7 


7,1 

614 

246 

1160 

42,0 

4,3 

4,2 

- 

18,1 

0,72 

0,07 

0,44 

0,62 

0,05 

1,7 

306 

1,0 

94,8 



22 


Analyseresultaten verontreinigd hemelwater: 

Concentraties zijn voor een groot aantal parameters significant 

hoger dan de basismilieukwaliteitsnormen voor oppervlaktewater 

Relevantie bepaalde parameters zijn afhankelijk van de sector 

Betoncentrales: pH, bezinkbare en zwevende stoffen 

Schrootverwerkers: minerale olie, (zware) metalen, … 

Afvalverwerkers: zwevende stoffen, organische stoffen (COD, BOD, 

stikstof, (zware) metalen, ... 

Onderscheid: 

minstens voldaan aan de basismilieukwaliteitsnormen voor het 

uiteindelijk ontvangende oppervlaktewater 

= niet-verontreinigd hemelwater ! 

niet voldaan aan de basismilieukwaliteitsnormen voor het 

uiteindelijk ontvangende oppervlaktewater: 

= verontreinigd hemelwater, dus bedrijfsafvalwater ! 



23 


DEEL II 


Wettelijk kader 

Vlarem II 

Integraal waterbeleid 

Stedenbouwkundige verordening 

Code van goede praktijk 

Preventiemaatregelen 

Uitvoering en dimensionering 

Subsidiemogelijkheden 

Casestudy 




24 


Vlarem II 

Besluit van de Vlaamse regering van 1 juni 1995 houdende algemene en 

sectorale bepalingen inzake milieuhygiëne 

o.a. algemene bepalingen betreffende de lozing van afvalwater en van 

niet-verontreinigd hemelwater 

Decreet Integraal Waterbeleid (B.S. 14/11/2003) 

Decreet van 18 juli 2003 betreffende het integraal waterbeleid 

legt o.a. de basisprincipes vast voor het toepassen van de zogeheten 

“watertoets” 

Stedenbouwkundige verordeningen (B.S. 8/11/2004) 

Besluit van de Vlaamse Regering van 1 oktober 2004 houdende 

vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake 

hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en 

gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater 

Code van Goede Praktijk (omzendbrief 31/7/1996) 

Code van Goede Praktijk voor het ontwerp van rioleringssystemen 

vermeldt eveneens richtlijnen voor gescheiden afvoer en buffering van 

hemelwater 



25 

Vlarem II (1) 

Aanleg van gescheiden rioleringsstelsel (DWA en RWA) 

Voordelen gescheiden afvoer 

RWZI ontvangt minder verdund afvalwater (betere werking RWZI) 

Kleinere dimensionering riolering 

Beperking overstort van ongezuiverd afvalwater in 

oppervlaktewater 

Relevante artikels in Vlarem II hebben betrekking tot de 

beheersing van oppervlaktewaterverontreiniging 

Betreffende de lozing van afvalwater en hemelwater van 

ingedeelde inrichtingen 

Afdeling 4.2.1. Toepassingsgebied en algemene bepalingen 

Betreffende de lozing van niet-ingedeelde inrichtingen 

Gemeentelijk zoneringsplan nog niet definitief 

Afdeling 6.2.1. Lozing van niet-verontreinigd hemelwater en/of … 

Gemeentelijk zoneringsplan definitief 

Afdeling 6.2.2. Lozing van niet-verontreinigd hemelwater en/of … 



26 

Vlarem II (2) 

Samenvattend: 

Hemelwater dient afgekoppeld te worden van de openbare riolering en 

gescheiden afgevoerd te worden naar de kunstmatige afvoerwegen voor 

hemelwater waarbij in volgorde van prioriteit het volgende moet worden 

beoogd: 

1° opvang voor hergebruik; 

2° infiltratie op eigen terrein; 

3° buffering met vertraagd lozen in een oppervlaktew ater of een 

kunstmatige afvoerweg voor hemelwater; 

4° lozing in de regenwaterafvoerleiding (RWA) in de straat. 

Indien dit technisch niet mogelijk is, moet dit uitdrukkelijk bewezen 

worden. 

Enkel bij afwezigheid van een kunstmatige afvoerweg voor hemelwater of 

een oppervlaktewater mag hemelwater op de openbare gemengde 

riolering worden geloosd. 

Kwaliteitseisen? 

In principe zijn er geen lozingsnormen van toepassing maar er kan 

gesteld worden dat minstens moet worden voldaan aan de 

basismilieukwaliteitsnormen (BMKN) voor ontvangende oppervlaktewater. 



27 

Decreet Integraal Waterbeleid 

Decreet Integraal Waterbeleid (B.S. 14/11/2003) 

Decreet van 18 juli 2003 betreffende het integraal waterbeleid = 

Vlaamse omzetting van de Europese kaderrichtlijn water 

doel: watervoorraden en waterkwaliteit in Europa veiligstellen en de 

gevolgen van overstromingen en perioden van droogte afzwakken 

Geografische indeling van de watersystemen 

stroomgebieden 

bekkens 

deelbekkens 

overlegstructuren op de verschillende niveaus 

beheerplannen op elk niveau 

Uitvoeringsbesluit voor de watertoets: richtlijnen voor de 

vergunningverlenende overheden 

Instrumenten betreffende: 

onteigening voor algemeen nut 

recht van voorkoop 

aankoopplicht 

vergoedingsplicht 



28 

Watertoets (1) 

Basisprincipes voor het toepassen van de watertoets: 

vastgelegd in het Decreet van 18 juli 2003 betreffende het 

integraal waterbeleid 

Doel van de watertoets: 

preventief evalueren van de mogelijke negatieve effecten van 

plannen, programma’s of vergunningsbesluiten op het 

watersysteem (preventief d.w.z. vóór goedkeuring) 

Meer informatie: 

www.watertoets.be 

Watertoetsinstrument is een invulformulier in 17 stappen met o.a. 

een administratief luik, een technisch luik en een evaluatie van alle 

betrokken richtlijnen: 

http://www.milieuinfo.be/wts/administratief.jsp?tab=admin&stap=1 



29 




30 


Bij de richtlijnen horen zeven watertoetskaarten: 

Overstromingsgevoelige gebieden 

Waterloopbeheerders 

Infiltratiegevoelige bodems 

Grondwaterstromingsgevoelige gebieden 

Winterbedkaart 

Hellingenkaart 

Erosiegevoelige gebieden 

Te raadplegen op het watertoets geoloket: 

http://geo-vlaanderen.agiv.be/geo-vlaanderen/watertoets/ 

Ontwikkeld door het Agentschap voor Geografische Informatie 

Vlaanderen (AGIV) 



31 


Watertoetskaart AGIV: Brugge 



32 


Watertoetskaart AGIV: Kortrijk 



33 


Besluit van de Vlaamse Regering van 1 oktober 2004 houdende 

vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening 

inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen 

en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater. 

Gepubliceerd B.S. 8/11/2004 

In werking op 01/02/2005 

Uitgangsprincipe is buffering van niet verontreinigd hemelwater waarbij: 

in eerste instantie zoveel mogelijk regenwater wordt hergebruikt, 

in tweede instantie het resterende regenwater dient te worden 

geïnfiltreerd, 

infiltratie = aanvullen grondwatertafel 

zodat in laatste instantie slechts een beperkt debiet vertraagd 

moet worden afgevoerd. 

Principe ook geldig voor plaatsing van de overloop van hemelwaterput 

en infiltratievoorziening 

Vlaams-Brabant: strengere provinciale verordening 



34 

Toepassingsgebied (1) 

Bouwen of herbouwen van een gebouw met een horizontale 

dakoppervlakte groter dan 75 m² 

Uitbreiding van een horizontale dakoppervlakte van een gebouw met 

meer dan 50 m² 

Aanleggen of heraanleggen van verharde oppervlakken met een 

referentieoppervlakte groter dan 200 m² 

Het referentieoppervlak van de verharding: 

Is gelijk aan de verharde oppervlakte, exclusief de eventuele 

dakoppervlakte 

Indien de verharding wordt aangelegd met waterdoorlatende klinkers, dan 

wordt de verharde oppervlakte door twee gedeeld 



35 

Toepassingsgebied (2) 

Niet van toepassing op: 

Gebouwen op een goed kleiner dan 3 are 

Rieten daken of groendaken 

Grondoppervlakken met voldoende infiltratie (bv. steenslag of 

grastegels) 

Openbaar wegdomein 

Mogelijkheid tot natuurlijke infiltratie op eigen bodem naast het 

verhard oppervlak 

Vervuild hemelwater dat als bedrijfsafvalwater moet worden 

beschouwd 

Op de plannen dient te worden aangegeven welke verharde 

oppervlakken onder één van de bovenvermelde uitzonderingen 

vallen 



36 

Hemelwaterputten (1) 

Bij meerdere gebouwen op één goed is slechts 1 regenwaterput 

verplicht 

Bij landbouwbedrijven zonder woning is een regenwaterput niet 

verplicht mits infiltratievoorziening en/of vertraagde afvoer 

Het volledige dak dient in 1 of meer regenwaterputten af te 

wateren 

Volume hemelwaterput in verhouding tot het horizontaal 

dakoppervlak: 

Tot 100 m²: 3 000 liter of meer 

100-150 m²: 5 000 liter of meer 

150-200 m²: 7 500 liter of meer 

Per extra 50 m² afvoer naar RW-put: extra volume van 2 500 liter 

De dakoppervlakte boven 200 m² mag ook via infiltratie en/of 

vertraagde afvoer worden afgevoerd 



37 

Hemelwaterputten (2) 

Aanduiden op plannen met betrekking tot hemelwaterputten: 

Exacte inplanting 

Inhoud (in liter) 

Totale dakoppervlakte (in m²) 

Totale overige verharde oppervlakte (in m²) 

Aftappunten van het hemelwater 

… 



38 

Infiltratie (1) 

Buffervolume infiltratievoorziening in verhouding tot 

infiltratiedebiet: 

Inhoud: minimaal 300 liter per begonnen 20 m² 

referentieoppervlakte (d.i. 150 m³/ha) 

Oppervlakte: minimaal 2 m² per begonnen 100 m² 

referentieoppervlakte 

Aanduiden op plannen: 

Exacte inplanting 

Omvang en diepte 

Buffervolume (in liters) 

Totale verharde grondoppervlakte (in m²) 



39 


Infiltratie is niet verplicht: 

Doorlatendheidsfactor kf van de bodem (infiltratiecapaciteit) is 

kleiner dan 10 -5 m/s (omgerekend < 36 l/m³.u) 

infiltratie enkel een oplossing bij zandige bodems 

moet worden aangetoond 

Voortdurend hoge grondwaterstanden 

moet worden aangetoond 

Referentieoppervlak > 1000 m² (voor deel vanaf 1000 m²) 

Infiltratie is verboden: 

In een beschermingszone 1 of 2 van een drinkwaterwingebied 

In deze gevallen wordt, na hergebruik, vertraagde afvoer 

opgelegd 



40 


Grondsoort en infiltratiecapaciteit 

grondsoort infiltratiecapaciteit 

grof zand 500 mm/h 

vertraagde afvoer 36 mm/h 

fijn zand 20 mm/h 

leemachtig fijn zand 11 mm/h 

lichte zavel 10 mm/h 

Limburgse klei (löss) 6 mm/h 

veen 2,2 mm/h 

leem 2,1 mm/h 

lichte klei 1,5 mm/h 

matig zware klei 0,5 mm/h 

kleiige leem 0,4 mm/h 

In principe dus enkel voor zandige bodems maar op provinciaal en 

gemeentelijk niveau kunnen bijkomende voorwaarden worden opgelegd 



41 

Vertraagde afvoer 

Infiltratie niet haalbaar: buffering met vertraagde afvoer 

Buffervolume ten behoeve van vertraagde afvoer: 

Inhoud: minimaal 400 liter per begonnen 20 m² 

referentieoppervlakte (d.i. 200 m³/ha) 

Maximaal lozingsdebiet: 

1 500 l/u per 100 m² referentieoppervlak 

41,67 l/s.ha 

Aanduiden op plannen: 

exacte inplanting 

buffervolume van de voorziening voor vertraagde afvoer (in 

liters) 

totale verharde grondoppervlakte (in m²) 



42 

Algemene bemerkingen 

Combinatie van hemelwaterput, infiltratievoorziening en/of 

vertraagde lozing: verdeling van horizontale dakoppervlakte 

en referentieoppervlakte over de verschillende oplossingen 

Zowel aanleg van individuele als collectieve voorzieningen 

(= voor meerdere onroerende goederen) mogelijk 

Plaatsing en ingebruikname: maximaal 6 maanden nadat 

het gebouw of verharding in gebruik is genomen 

Compenserende maatregelen mogelijk (bijvoorbeeld 

verwijderen van bestaande verharde oppervlakken 



43 

Aanstiplijst 

te raadplegen via o.a. 

www.ruimtelijkeordening.be 

of gemeentelijke websites 



44 

Code van Goede Praktijk (1) 

Code van Goede Praktijk (omzendbrief 31/7/1996) 

Code van Goede Praktijk voor het ontwerp van rioleringssystemen 

vermeldt eveneens richtlijnen voor gescheiden afvoer en buffering 

van hemelwater 

De officiële code dateert van 1996 en geeft de visie op het 

toenmalige rioleringsbeleid 

De code werd uitgebreid met infiltratievoorzieningen en grachten 

(VMM, 1999) 

De code werd aangevuld in oktober 2002 met ontwerp- en 

gebruiksparameters van DWA-systemen in Vlaanderen 

Actualisatie van de code in 2004 met actuele noden van het 

watersysteem bij de aanleg van rioleringen = ontwerpcode 2004 

Deze ontwerpcode is echter nog niet conform verklaard in een 

ministeriële omzendbrief 



45 


Richtlijnen voor de gescheiden afvoer en buffering van 

hemelwater: 

Vanaf een verharde oppervlakte van 0,1 ha (1000 m²) 

Vereist buffervolume: 100 m³/ha 

Maximaal lozingsdebiet: 10 l/s.ha (terugkeerperiode van 2 jaar) 

In overstromingsgevoelige gebieden: 

Vereist buffervolume: 150 of 200 m³/ha 

Maximaal lozingsdebiet: 5 of 2 l/s.ha 

Verharde oppervlakte < 0,1 ha: 

Minimaal buffervolume bij een horizontaal dakoppervlak: 

< 50 m²: geen 

50 - 60 m²: 3 m³ 

> 60 m²: +1 m³ per begonnen 20 m² 

> 200 m²: + 5 m³ per begonnen 100 m² 



46 


Vergelijking Besluit 1/10/2004 en Code van Goede Praktijk: 

Minimale buffer 

(m³/ha) 

Maximale afvoer 

(liter/u.100 m²) 

Bui 1x om de 5 jaar 

(liter/u.100 m²) 

Besluit 

1 oktober 2004 

Code van Goede 

Praktijk (1996) 

± 200 100 

1500 360 

± 1000 

Besluit van 1 oktober 2004 is tegenstrijdig met de Code van 

Goede Praktijk op het gebied van maximale afvoer 

verplichte buffercapaciteit is in principe niet afgestemd op het 

toegelaten lozingsdebiet 

te groot buffervolume in verhouding tot het toegelaten lozingsdebiet 



47 

Toekomstperspectief 

Beleidsbrief Leefmilieu 2011 

Aanpassing Decreet Integraal Waterbeleid 

vereenvoudigingen in planningen en procedures 

vereenvoudiging van de watertoets 

Heffing 

meer regulerend karakter 

omzettingscoëfficiënten voor niet-bemonsterde lozingen zullen 

systematisch worden herzien 

Een volledige herziening van de code van goede praktijk voor 

de aanleg van rioleringssystemen is in opmaak 

op basis van studie KU Leuven (2004) 

wordt momenteel door de Coördinatiecommissie Integraal 

Waterbeleid voorbereid 



48 


DEEL II 



Preventiemaatregelen 

Groendaken 



Hergebruik 

Infiltratie 



Casestudy 




49 

Preventieve maatregelen 

Classificatie van bronmaatregelen: 



50 

Groendaken 

Preventieve bronmaatregel 

Andere voordelen 

Langere levensduur dak, thermische isolatie, geluidsisolatie, 

maatschappelijke voordelen, … 

Opbouw: 

Stedenbouwkundige verordening niet van toepassing 



51 


Rechtstreekse/onmiddellijke infiltratievoorzieningen 

Onverharde randzones langsheen verharde oppervlakken waar 

het water de bodem kan indringen 

Steenslagverharding 

Dolomietverharding 

Drainageasfalt 

Waterdoorlatende straatstenen 

Mulchbedekking 

Gras gemengd met kiezel 

Grasbetontegels 

Polyethyleen grastegels 


Niet van toepassing of 

Reductie van het referentieoppervlak 



52 

Hergebruik (1) 

Voordelen hemelwaterhergebruik 

Lagere geleidbaarheid en hardheid van regenwater in 

vergelijking met grondwater en drinkwater 

geen ontkalker nodig 

kleiner waspoederverbruik 

suppletiewater koeltorens: hogere indikkingsgraad, dus lager 

waterverbruik en minder productverbruik voor conditionering 

voedingswater ionenuitwisselaars voor aanmaak gedemineraliseerd 

water: geen voorafgaande ontharding noodzakelijk, minder 

regenereren 

Kostprijs 

waterkost beperkt zich tot de eventuele voorbehandeling 

voor particulieren wordt de milieuheffing berekend aan de hand van 

het stadswaterverbruik: naast waterkost vervalt ook de heffingskost 

bedrijven besparen enkel op de waterkost: het regenwaterverbruik 

dient ook te worden aangegeven voor het bepalen van de 

milieuheffing (aparte waterteller te voorzien voor opvolging verbruik) 



53 


Hemelwater meestal niet rechtstreeks aan te wenden 

Afstromende deeltjes van verharde oppervlakken 

bladeren, takjes, slib, zand, olie, … 

Voorbehandeling hemelwater 

Vervuiling of verstopping van infiltratie- of buffersysteem 

voorkomen door behandeling vóór de buffertank: 

voorfiltering in afvoerpijp 

inspectieputten 

zeefputten 

zand- en bladvangputten 

koolwaterstofafscheiders 

Specifieke nabehandeling in functie van kwaliteitseisen voor 

hergebruik in bepaalde processen 

Zandfiltratie voor verwijdering van zwevende stoffen 

Actief koolfiltratie voor verwijdering van organische componenten 

… 



54 


Voorbeelden voorfilter: 

Zelfreinigende putfilter 

Zelfreinigende valpijpfilter 

Zelfreinigende cycloonfilter 

Drijvend aanzuigstuk met filter 

Reductiecoëfficiënt 0,9 à 0,95 



55 


Aandachtspunten: 

Gebruik van hemelwater voor menselijke consumptie, vaat en 

persoonlijke hygiëne is af te raden 

Andere verharde oppervlakken dan dakoppervlakken alleen 

aansluiten op de regenwaterput als specifieke maatregelen 

worden genomen om de vervuiling van het regenwater in de put 

te voorkomen 

Geen rechtstreekse 

verbinding tussen het 

hemelwatersysteem en 

het drinkwatersysteem 

(Belgaqua, 2003) 



56 


Bijvullen van regenwaterput bij droogte om 

2 afzonderlijke leidingnetten te vermijden 



57 


Mogelijke toepassingen 

Particulier: toiletspoeling, wasmachine, wassen auto, tuin 

economische optimum: toevoerende verharde oppervlakte in m² 

bedraagt best 50 tot 100 % van het consumptiedebiet in liter/dag 

voor gezinnen: 3 à 5 m³ per 100 m² horizontaal dakoppervlak 

Bedrijven: toiletspoeling 

Specifieke sectoren: 

transport en cleaning: wassen van voertuigen en tanks 

chemie: spoelen van verpakkingen 

afvalverwerking: bevochtiging van opgeslagen materiaal en 

verharding (stofbestrijding) 

compostering: bevochtiging van composteringsproces 

automobiel: waterdichtheidstest 

papier en karton: proceswater papier, aanmaak lijm 

allerlei: suppletie koeltorens, stoomketel, … na aangepaste 

voorbehandeling 



58 

Dimensionering buffertank (1) 

Belangrijkste ontwerpparameters van het 

hemelwatersysteem: 

Toevoerende verharde oppervlakte (= aangesloten 

dakoppervlak) 

rekening houden met alle correctiefactoren (type, helling, filter, …) 

Vereist waterverbruik (weekdagen, weekenddagen, continue 

afname, piekafname, …) 

Nuttig volume van de buffertank 

Toegelaten leegstandtijd (dagen dat hemelwater beschikbaar 

moet zijn) 

Toegelaten overstortfrequentie van de buffertank 

In beschouwing te nemen neerslaghoeveelheden 

Jaargemiddelde neerslaghoeveelheid van 0,8 m³/m².jaar 

Maximale dagneerslag en uurneerslag (terugkeerperiode?) 

Rekenmodel met dagneerslag over grote periode (25 jaar) 

Rekenmodel met uurneerslag over kortere periode (bv. 4 jaar) 

indien beschikbaar: data van meetpunt in de buurt, anders Ukkel 



59 

Dimensionering buffertank (2) 

Niet realistisch om buffertank zodanig te dimensioneren dat er 

ook tijdens zeer intense buien voldoende capaciteit 

beschikbaar is om alle hemelwater op te vangen 

Eerder streven naar een “optimaal rendement”, bepaald aan 

de hand van de dekkingsgraad (verhouding hemelwater ten 

opzichte van totaal waterverbruik) 



60 

Uitvoering infiltratie (1) 

Aantonen beschermingszone 1 of 2 van een 

drinkwaterwingebied (infiltratie verboden) 

Afbakening beschermingszones terug te vinden via DOV 

(Databank Ondergrond Vlaanderen) 

Aantonen te kleine infiltratiecapaciteit van de bodem of 

voortdurend hoge grondwaterstanden (infiltratie niet verplicht) 

Bodeminformatie en grondwaterpeil via grondwatermeetnet (DOV) 

Meten van de infiltratiecapaciteit: dubbele ringtest Maule 



61 

Databank Ondergrond Vlaanderen (1) 

Waterwingebieden en beschermingszones 



62 


Grondwaterkwetsbaarheid en watervoerende laag 



63 


Grondwatermeetnet en databank meetputten 



64 


Bovengrondse infiltratievoorzieningen 

Infiltratiekom 

Grachten 

Infiltratiesleuven, infiltratiebekkens 

Langgerekte wadi met bijkomende drainage 

Wadi (waterafvoer door drainage 

en infiltratie) 



65 


Ondergrondse infiltratievoorzieningen 

Infiltratieput 

Infiltratiekolk 

Infiltratieblokken 

Infiltratiebuizen 

Infiltratietunnel 

Transportriool 

Infiltratiebed 



66 

Dimensionering infiltratie (1) 

Belangrijkste ontwerpparameters van het infiltratiesysteem: 

Aangesloten oppervlakte (ha) 

Infiltratiecapaciteit van de bodem (l/m².s) 

Toegelaten terugkeerperiode van de overloop (jaar) 

Capaciteit van het infiltratiesysteem = ledigingsdebiet 

ledigingsd ebiet 

infiltrati ecapaciteit 

bodem × infiltrati eoppervlak te 

= 

afvoerende verharde oppervlakt e (*) 

(*) Indien bovengrondse open voorziening: infiltratieoppervlakte bij 

afvoerende verharde oppervlakte bijtellen 

Via ledigingsdebiet en terugkeerperiode het geschikt volume 

van de infiltratie selecteren 

Onderscheid tussen: 

lineaire doorvoer (afhankelijk van niveau) en 

constante doorvoer (optimaal) vanuit de buffer 



67 

Dimensionering infiltratie (2) 



68 


Uitvoering: 

Afvoerbegrenzer 

Knijpleiding 

Wervelventiel 

Pomp 

Belangrijkste ontwerpparameters: 

Toegelaten afvoerdebiet (l/s.ha) 

Terugkeerperiode van de overstort (jaar) 



69 


Gemeentelijke subsidies 

Heel wat gemeenten geven subsidies voor de aanleg van een 

infiltratievoorziening. 

In gemeenten die ook de samenwerkingsovereenkomst 2008- 

2013 van het Vlaams Gewest ondertekend hebben, is een 

subsidie van 500 EUR en meer mogelijk. 

Voorwaarden: 

navragen bij de gemeente (gemeentelijk subsidiereglement) 

meer info op www.premiezoeker.be 

Ecologiepremie via call-systeem 

LTL: Installatie voor opvang, behandeling en gebruik van 

regenwater (nummer 1326) 

Meerkost in aanmerking voor subsidie: 50% 

Performantiefactor 0,31 (mogelijke gunstige rangschikking) 

http://ewbl-publicatie.vlaanderen.be of www.vlao.be via 

‘subsidies’ 



70 

Casestudy: CASE 1 

Voorbeeld CASE 1 

Dak: 1000 m² 

Verharding: 2000 m² 

Parking in waterdoorlatende klinkers: 500 m² 

Opslag inerte materialen: 1500 m² 

Kf < 10 -5 m/s: infiltratie niet verplicht 

Geen overstromingsgevoelig gebied 

Basis 

Stedenbouw 

(referentie) 

Oppervlak 

Hergebruik 1000 m² 47,5 m³ 

Buffer Oppervlakte Ledigingsdebiet Opmerkingen 

> 200 m² : ook infiltratie 

of vertraagde afvoer 

Infiltratie 1750 m² 26,4 m³ 36 m² niet verplicht 

Vertraagde 

afvoer 

1750 m² 35,2 m³ 26,25 m³/u 

Code 3000 m² 30 m³ 10,8 m³/u 



71 

Buffertank CASE 1 

Mogelijke uitvoering CASE 1 

Gecombineerde buffertank voor hergebruik en vertraagde afvoer 

Verschillende scenario’s mogelijk voor buffertanks hergebruik en 

vertraagde afvoer 

5 regenwaterputten van 20 m³ in serie, onderaan in verbinding 

Nuttig volume: 84 m³ 

Volume vertraagde afvoer: 36 m³ 

Volume voor hergebruik: 48 m³ 

> 100%: overstort 

Tussen 100% en 57%: vertraagde afvoer aan 10,8 m³/u 

< 57%: bufferen voor hergebruik 

Indien hergebruik beperkt: volume voor hergebruik minimaal 

Regenwaterput 7,5 m³ (eerste 200 m²) 

Volume vertraagde afvoer gebaseerd op 1750 m² + 800 m²: 51,2 m³ 

Dus: volume buffertank en extra aan te sluiten dakoppervlak 

voor hergebruik (> 200 m²) te dimensioneren volgens 

specifiek verbruik 



72 

Buffertank voor hergebruik CASE 1 

Verplichting stedenbouw hergebruik CASE 1 

Aan te sluiten dakoppervlakte: tussen 200 en 1000 m² 

Opgelegde regenwaterput voor hergebruik: 7,5 tot 47,5 m³ 

Afvoercoëfficiënten 

Dak: 0,85 

Filter: 0,95 

Verbruik “grijs water” 

Weekdagen: 2 m³/d, afname vrij verspreid over de dag 

Weekend en verlof (3 + 2 weken): geen verbruik 

Totaal verbruik: 472 m³/jaar 

Toepassingen rekenmodellen 



73 


Verplichting stedenbouw hergebruik CASE 1 

recup - overstort 

(m³/jaar) 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

Recup, overstort en tekort 

i.f.v. volume van de buffer 

recup - overstort - 

dagen tekort (%) 

120% 

100% 

80% 

60% 

40% 

20% 

0 20 40 60 80 100 120 

volume buffer (m³) 

recup (m³/j) overstort (m³/j) recup (%) overstort (%) tekort (%) 

0% 



74 


Voorbeeld CASE 1 

Gemiddelde jaarvolumes 

Aangesloten oppervlakte 200 m² 400 m² 800 m² 1000 m² 

Buffervolume 10 20 80 100 

Jaarlijkse neerslag (m³/j) 138 275 551 688 

Berekend hergebruik (m³/j) 136 266 472 472 

t.o.v. neerslag 99% 97% 85% 

t.o.v. vraag 30% 60% 100% 100% 

Overstort (d/j) 2 5 23 46 

Overstort (m³/j) 2 10 77 201 

Leegstand (d/j) 211 137 9 1 

Tekort (m³/j) 351 221 15 1 

Optimaal: 

1000 m² aansluiten 

Buffervolume 80 m³ 



75 


DEEL III 



Definities 


Vlarem II 

Basismilieukwaliteitsnormen 

Heffing - vergunning 

Parkings en tankpistes 

Zuivering 


Casestudies 



76 

Wat is verontreinigd hemelwater ? 

Definitie afvalwater volgens VLAREM II 

Afvalwater: “water waarvan de houder zich ontdoet, voornemens 

is zich te ontdoen of zich moet ontdoen, met uitzondering van 

niet-verontreinigd hemelwater”. 

Verontreinigd hemelwater 

Dient als bedrijfsafvalwater te worden beschouwd 

Specifieke lozingsnormen en afvalwaterheffing 

Regenwater is veelal verontreinigd in sectoren met relatief grote 

verharde terreingedeelten voor de onoverdekte opslag van 

grondstoffen, afvalstoffen, halffabricaten, fabricaten, … van 

activiteiten waarvoor geen proceswater is vereist (droge 

processen), zoals: 

schrootverwerkende bedrijven, 

betoncentrales, 

houtverwerkende bedrijven, 

grondrecyclage- en grondreinigingsbedrijven, 

afvalverwerking (open overslag), …. 

(Meestal) geen sectorale normen beschikbaar 



77 

Basismilieukwaliteitsnormen (1) 

Verontreinigd hemelwater: wanneer niet wordt voldaan aan de 

basismilieukwaliteitsnormen voor het uiteindelijk ontvangende 

oppervlaktewater 

Op basis van bepalingen bekkenbeheersplannen 

Besluit Vlaamse regering 8 oktober 2010 betreffende de 

stroomgebiedbeheerplannen voor Schelde en Maas en het 

bijhorende maatregelenprogramma voor Vlaanderen 

Afhankelijk van o.a. type waterlichaam 

Fysisch-chemische en biologische parameters (temperatuur, pH, 

geleidbaarheid, BOD, COD, stikstof, fosfor, zwevende stoffen) 

onderverdeeld in 25 watertypes (kleine beek, grote beek, kleine 

rivier, …) 

Gevaarlijke stoffen (detergenten, AOX, metalen, PAK, …) 

onderverdeeld in 2 categorieën: 

- Rivieren en meren 

- Overgangswateren 



78 

Basismilieukwaliteitsnormen (2) 

Voorbeelden basismilieukwaliteitsnormen (BMKN) in een 

oppervlaktewater van het type Rg (grote rivier), categorie 

rivieren en meren: 

Fysisch-chemische en biologische parameters: 

COD: 30 mg O 2/l 

BOD: 6 mg O 2/l 

totaal stikstof: 2,5 mg N/l 

totaal fosfor: 0,14 mg P/l 

Gevaarlijke stoffen: 

AOX: 0,04 mg/l 

opgelost arseen: 0,003 mg/l 

opgelost koper: 0,007 mg/l 

opgelost titaan: 0,02 mg/l 

opgelost zink: 0,02 mg/l 

PAK: individuele normen tussen 0,002 en 4 µg/l 



79 

Heffing - vergunning 

Afvalwaterheffing: geen debietsmeting 

Aangifte: oppervlakte x 0,8 m³/m².jaar 

Debietsproblematiek 

Werkelijke debieten kunnen hoge piekdebieten zijn met 

eventueel verplichting tot debietsmeet- en 

bemonsteringsapparatuur (vanaf 50 m³/uur) 

Bepaling van de klasse: 

indelingscriterium x 10 = m³/dag 

indelingscriterium x 200 = m³/maand 

indelingscriterium x 2000 = m³/jaar 

Bepaling van het te vergunnen debiet (toegestaan door VMM): 

jaardebiet = oppervlakte x 0,8 m³/m².jaar (cf. aangifte) 

jaardebiet / 200 = dagdebiet 

dagdebiet / 10 = uurdebiet 

Lager uurdebiet dan piekdebiet, dus minder snel een venturi 

(meetgoot) vereist 



80 

Parkings en tankpistes 

Gewone parkings vallen onder het besluit van 1 oktober 2004 

Algemene lozingsvoorwaarden Vlarem II 

Lozing op riool: 500 mg/l CCl 4 extraheerbare apolaire 

koolwaterstoffen 

Lozing op oppervlaktewater: 5 mg/l CCl 4 extraheerbare apolaire 

koolwaterstoffen 

Voorzien oliewaterafscheider volgens Europese norm EN 858 

Klasse II: zonder coalescentiefilter, restgehalte < 100 mg/l KWS 

Klasse I: met coalescentiefilter, restgehalte < 5 mg/l KWS 

Meestal voorafgegaan door slibvangput 

Classificatie Terugkeerperiode Ontwerpneerslag (bui 15’) 

A Risico op lichte KWS vervuiling 1 jaar 95 l/s.ha 

B 

C 

Mogelijk KWS vervuild hemelwater afkomstig van 

waterondoorlatende fabrieksterreinen en 

parkeerplaatsen (voor andere dan personenwagens) 

Vervuild regenwater en/of BA met hoog risico op KWS 

contaminatie zoals bv. waspistes, behandelingen van 

olie vervuilde stukken en tankpistes 

2 jaar 120 l/s.ha 

5 jaar 150 l/s.ha 



81 

Zuivering van hemelwater (1) 

Verontreinigd hemelwater zuiveren is veel complexer dan 

afvalwaterstromen uit een productieproces 

Zeer onregelmatige aanvoer 

debiet (droog tot piekbui) 

frequentie (lange droogteperioden tot lange perioden met veel neerslag) 

Samenstelling vertoont sterke schommelingen 

seizoensgebonden 

samenstelling opgeslagen stoffen (metaal, hout, afval, …) 

hoeveelheid van elk materiaal en in beslag genomen oppervlakte 

toestand opgeslagen stoffen (waterabsorberend vermogen, 

vochtigheidsgraad, …) 

historiek opgeslagen stoffen (vers, uitgeloogd, behandeling) 

afhankelijk van activiteiten (werfverkeer, overslag, breken, …) 

Hemelwater na een droge periode veel sterker vervuild dan tijdens 

periodes van opeenvolging van neerslag 



82 


Proactieve aanpak aangewezen 

Goed overleg met de verschillende overheidsinstanties 

Nuttige informatie bij een dergelijk overleg: 

Wat is het debiet en de samenstelling van het hemelwater? 

Wat is de oorsprong van de vastgestelde verontreiniging? 

Welke deelstromen zijn verantwoordelijk voor welke parameters? 

Zijn er preventieve maatregelen mogelijk en zijn deze realiseerbaar? 

Welke zijn de Best Beschikbare Technieken voor de zuivering? 

Welke resultaten kunnen met deze technieken worden verwacht? 

…. 

Deze informatie wordt verzameld tijdens de uitvoering van een 

hemelwaterstudie 

Keuze voor preventieve maatregelen of remediërende 

maatregelen aan de hand van kosten-batenanalyse 

Verschil uitgangspunt met niet-verontreinigd hemelwater 

Niet-verontreinigd: realistische buffervoorziening voor hergebruik 

Verontreinigd: realistisch debiet voor verwerking 



83 


Verschillende zuiveringstechnieken komen in aanmerking 

waarbij de keuze ondermeer wordt bepaald door: 

Debiet 

Samenstelling 

Kwaliteitseisen voor hergebruik 

Opgelegde lozingsnormen (lozing op riool - oppervlaktewater) 

Mogelijke zuiveringstechnieken voor de behandeling van 

verontreinigd hemelwater zijn: 

Bezinkingsbekkens 

KWS-afscheider 

Zeefsystemen (trommelzeef, zeefbocht, …) 

Fysico-chemische behandeling 

Biologische zuivering 

Zand- en/of actief kool filtratie 

Membraanprocessen (microfiltratie, ultrafiltratie, omgekeerde osmose) 

Desinfectie 

Meestal combinatie van verschillende technieken 



84 


Uitvoering en dimensionering verschilt van case tot case 

Afhankelijk van 

debieten en variatie samenstelling 

te bereiken eindkwaliteit (lozing riool, lozing oppervlaktewater, 

hergebruik) 

beschikbare oppervlakte en investeringspotentiëel 

Op basis van 

hemelwaterstudie (kwantitatief en kwalitatief) 

haalbaarheidstesten (op labo- en/of pilootschaal) 

Buffertank noodzakelijk voor afvlakking piekdebieten en 

egalisatie verontreinigende parameters 



85 

KWS-afscheider 

Afscheiding van een drijflaag via een duikschot 

Kleinere oliedeeltjes samenbrengen via een coalescentiefilter 



86 

Bezinkings- en zeefsystemen 

Bezinker (flocculente bezinking) 

Zandvang (discrete bezinking) 

Vetvang 

Zeefrooster,zeefbocht, rakelsystemen 

Trommelzeef 

Mogelijkheid tot geïntegreerde systemen 



87 

Influent 

Fysico-chemische behandeling 

Ontgifting (chroomreductie, cyanideverwijdering) 

Coagulatie/flocculatie: neerslaan (onoplosbaar maken) van 

opgeloste verontreinigingen (fosfor, metalen, fluoride,…) door 

toevoeging van een coagulant (FeCl 3, Al 2(SO 4) 3, Ca(OH) 2) en 

neutralisatie 

Neutralisatie, flotatie 

Ijzertrichloride 

FeCl 3 

pH 

Natriumhydroxide 

NaOH 

Poly-electroliet 

PET 

AANZURING NEUTRALISATIE FLOCCULATIE 

Effluent 



88 

Biologische zuivering 

Afbraak van substraat door micro-organismen 

Aeroob: omzetting tot CO 2 + H 2O + restproducten 

actief slib, biofilter of oxidatiebed, biorotor, “fluidized bed”-reactor 

(FBR) 

Anaeroob:omzetting tot CO 2 + CH 4 (biogas) 

anaërobe contactreactor, FBR, UASB 

Lagunering 

Voorbeeld conventioneel actief slibsysteem: 

influent 

Beluchtingsbekken 

Retourslib 

zuurstoftoevoer 

Nabezinker 

effluent 

Spuislib 



89 

Zandfiltratie 

Discontinue filtratie 

Open 

Gesloten (onder druk) 

Continue zelfreinigende zandfilter 

waswatercollector 

effluentleiding 

waswaterafvoer 

waslabyrint 

betonnen behuizing 

persluchtpomp 

overloopleiding 

influentleiding 

zandbed 

inlaat 

conische 

bodem 



90 

Actief koolfiltratie 

Actief kool is speciaal behandelde koolstof 

Structuur van amorf grafiet 

Grondstof: steenkool, bruinkool, hout, turf, kokosschalen, … 

Thermisch of chemisch geactiveerd 

Zeer groot intern oppervlak (700 tot 1 500 m²/g) 

Sterk adsorptiemiddel met een adsorptiecapaciteit van 20 - 25 

g C (solvent uitgedrukt als koolstof) per 100 g actieve kool 

Uitvoering in gesloten drukfilters 

Na verzadiging vervangen of regenereren 



91 

Membraanprocessen 

Principe: scheiding van stoffen met behulp van een selectieve 

wand (membraan) 

voedingsstroom permeaat 

Microfiltratie 

Ultrafiltratie 

Nanofiltratie 

Omgekeerde osmose 

retentaat of 

concentraat 

107 1 106 105 104 103 102 101 107 1 106 105 104 103 102 101 Suikers 

Opgeloste 

zouten 

Virussen 

Colloïden 

Bacteriën 

Pollen 

Strandzand 

Deeltjesfiltratie 

Microfiltratie 

Ultrafiltratie 

Nanofiltratie 

Omgekeerde Osmose (hyperfiltratie) 



92 

Desinfectie 

Chlorering (Cl 2, OCl - , …), bromering (BrCl), ozonisatie (O 3), 

peroxidatie (H 2O 2), UV-sterilisatie, … 

Voorbeeld: breekpuntschlorering 

Residuele chloor (mg/l) 

0.5 

0.4 

0.3 

0.2 

0.1 

0 

1 2 

 

3 4 

 

breekpunt 

vrije 

chloor 

gebonden 

chloor 

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 

Toegevoegde chloor (mg/l) 



93 

Case A (1) 

Afvalwater opslagterrein afvalverwerker: 


pH 

COD 

BOD 



Totaal fosfor 

Minerale olie 


Totaal ijzer 


Totaal chroom 

Totaal koper 

Totaal lood 

Totaal nikkel 

Totaal zink 

AOX 

MAK 

PAK 

- 

mg O 2/l 

mg O 2/l 

mg/l 

mg N/l 

mg P/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

µg/l 

µg/l 

µg/l 

6,5 – 8,5 

30 

6 

50 

2,5 

0,14 

- 

- 

- 

- 

0,005* 

0,007* 

0,0072* 

0,02* 

0,02* 

40 

2,0** 

0,10** 

* opgelost 



7,1 

614 

246 

1160 

42,0 

4,3 

4,2 

- 

18,1 

0,72 

0,07 

0,44 

0,62 

0,05 

1,7 

306 

1,0 

94,8 

Opslag en bewerking van o.a. 

inert materiaal, schroot, hout, 

restafval 

Lozing op riool 

Geen hergebruik gewenst 

Kwantitatieve analyse 

16 000 m² 

14 000 m³/jaar neerslag 

totale reductiecoëfficiënt: 

50% 

7 000 m³/jaar afvoer 

(gemiddeld) 

max. dagdebiet: 700 m³/d 

max. uurdebiet: 150 m³/u 



94 

Case A (2) 

Kwalitatieve analyse 

Probleemparameters 

zwevende stoffen 

metalen 

PAK (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) 

Labotesten 

bezinking: zwevende stoffen OK 

fysico-chemische behandeling: metalen OK, PAK meestal OK 



95 

Case A (3) 

Scenarioanalyse via kostenbaten 

Ontwerp: 

bedrijfsafvalwater 

buffer 

300 m³ 

zeefcontainer 

slibafval 

fysicochemische behandeling: 10 m³/u 

voorbezinker met 

olie-afscheider 

FeCl3 NaOH polymeer 

coagulatie neutralisatie 

flocculatie 

pompput 

150 m³/u 

lamellenseparator 

zandfilter 

meetgoot 

riool 



96 

Rendementen behandeling: 

Parameter Eenheid Norm Influent Effluent Rendement 

pH 

COD 

BOD 



Totaal fosfor 


Totaal ijzer 


Totaal chroom 

Totaal koper 

Totaal lood 

Totaal nikkel 

Totaal zink 

AOX 

PAK 

Case A (4) 

- 

mg O 2/l 

mg O 2/l 

mg/l 

mg N/l 

mg P/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

µg/l 

µg/l 

6,0 – 9,5 

- 

- 

1000 

100 

10 

- 

- 

- 

0,1 

0,3 

0,5 

0,1 

2 

200 

1 

7,4 

1300 

111 

2110 

43,3 

7,9 

54,7 

44,6 

1,25 

0,23 

1,79 

2,11 

0,10 

4,90 

160 

14,55 

8,0 

90 

7 

20 

12 

0,2 

0,23 

2,0 

0,48 

< 0,01 

< 0,02 

0,01 

< 0,01 

< 0,03 

26 

0,8 

- 

93 % 

93 % 

99 % 

72 % 

97 % 

99 % 

95 % 

62 % 

> 96 % 

> 99 % 

99 % 

> 90 % 

> 99 % 

84 % 

95 % 



97 

Case B (1) 

Afvalwater opslagterrein afvalverwerker: 


pH 

COD 

BOD 



Totaal fosfor 

Minerale olie 


Totaal ijzer 


Totaal chroom 

Totaal koper 

Totaal lood 

Totaal nikkel 

Totaal zink 

AOX 

MAK 

PAK 

- 

mg O 2/l 

mg O 2/l 

mg/l 

mg N/l 

mg P/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

µg/l 

µg/l 

µg/l 

6,5 – 8,5 

30 

6 

50 

2,5 

0,14 

- 

- 

- 

- 

0,005* 

0,007* 

0,0072* 

0,02* 

0,02* 

40 

2,0** 

0,10** 

* opgelost 



7,4 

1080 

208 

728 

29,2 

3,8 

0,83 

- 

18,4 

- 

0,03 

0,25 

0,35 

0,03 

0,93 

24 

33,5 

22,7 

Opslag en bewerking van o.a. 

groenafval, hout, restafval, … 

Lozing op oppervlaktewater 

Hergebruik gewenst 

Kwantitatieve analyse 

40 000 m² 

34 000 m³/jaar neerslag 

totale reductiecoëfficiënt: 

58 % 

20 000 m³/jaar afvoer 

(gemiddeld) 

max. dagdebiet: 2000 m³/d 

max. uurdebiet: 320 m³/u 



98 

Case B (2) 

Kwalitatieve analyse 

Probleemparameters 

organische stoffen (COD, BOD, stikstof) 

zwevende stoffen 

metalen 

PAK (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) 

Labo- en piloottesten 

bezinking: zwevende stoffen OK 

fysico-chemische behandeling: metalen OK, PAK meestal OK 

biologische behandeling: organische parameters OK, PAK OK 



99 

Case B (3) 

Scenarioanalyse via kostenbaten 

Ontwerp 

bedrijfsafvalwater 

buffer 

500 m³ 

voorbezinker 

biologische behandeling: 20 m³/u nabezinker 

spuislib 

pompput 

320 m³/u 

zandfilter 

meetgoot 

rivier 



100 

Rendementen behandeling: 

Parameter Eenheid Norm Influent Effluent Rendement 

pH 

COD 

BOD 



Totaal fosfor 

Totaal ijzer 

Totaal chroom 

Totaal koper 

Totaal lood 

Totaal nikkel 

Totaal zink 

AOX 

PAK 

Case B (4) 

- 

mg O 2/l 

mg O 2/l 

mg/l 

mg N/l 

mg P/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

mg/l 

µg/l 

µg/l 

6,0 – 9,5 

125 

25 

50 

15 

2 

- 

0,05 

0,1 

0,2 

0,2 

0,5 

200 

1 

7,4 

1080 

208 

728 

29,2 

3,8 

18,4 

0,03 

0,25 

0,35 

0,03 

0,93 

24 

22,7 

7,5 

54 

5 

18 

8 

1,2 

- 

0,01 

0,08 

0,11 

< 0,01 

0,32 

< 20 

0,6 

- 

95 % 

98 % 

98 % 

73 % 

68 % 

- 

67 % 

68 % 

69 % 

> 67 % 

66 % 

> 16 % 

97 % 



101 

Referenties (1) 

Literatuur 

Diverse publicaties, studies, presentaties (TREVI, 1992 - 2011) 

Praktijkboek Milieu en Bedrijf (Kluwer, 2007) 

Waterwegwijzer voor architecten (VMM, 2000) 

Water infiltreren? Zeker proberen! (Vibe vzw en Dialoog vzw, 

2008) 

Krachtlijnen voor een geïntegreerd rioleringsbeleid in 

Vlaanderen (VMM, 2002) 

Actualisatie en extrapolatie van hydrologische parameters in de 

nieuwe Code van Goede Praktijk voor het Ontwerp van 

Rioleringssystemen (KUL, 2009) 

Wetgeving 

Decreet Integraal Waterbeleid (18 juli 2003) 

Besluit Vlaamse regering stedenbouwkundige verordening (1 

oktober 2004) 

Code van goede praktijk (Omzendbrief 31/7/1996) 



102 

Referenties (2) 

Webpagina’s 

www.ciwvlaanderen.be 

www.hydronet.be 

www.kmi.be 

www.premiezoeker.be 

www.ruimtelijkeordening.be 

www.vibe.be 

www.vlao.be 

www.vmm.be 

www.watertoets.be 

http://dov.vlaanderen.be/dovweb 

http://ewbl-publicatie.vlaanderen.be 

http://navigator.emis.vito.be/milnav-consult/ 

http://nl.wikipedia.org 



103 

Vragen en discussie

aspecten van hemelwater - Trevi nv

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?