HERINNERINGEN AAN EEN PELGRIM NAAR ... - Hendrik Poorter

Poorters in Haringkarspel, deel 2 6
Kopenhagen
Theologie.
in het Hebreeuws en de
In 1565 werd Fredericus Viti tot
pastoor in Haringkarspel gewijd. Van hem
wordt vermeld dat hij in 1567, 28 jaar oud
– 'de cure had omtrent
twee jaren bij collatie
(benoemingsrecht) des graven
van Egmond. Hij heeft ....
regard nemende op de
aanstaande periculen, en dat
de heer van Brederode met zijn
volk was in de abdij, den dienst
Gods, zoover als 't aangaat het
celebreeren der Misse,
achtergelaten, uitgezonderd de
predicatie, die hij naar
uitwijzen der H. Kerke in 't
openbaar verkondigd heeft.’ –
Beide geestelijken hebben er zeker
toe bijgedragen dat de protestantse
opvattingen ingang vonden in de
gemeente. Toen de Staten van Holland het
beheer van de kerken in West-Friesland
tijdens een grote kerkvergadering, die in
1573 in Alkmaar gehouden werd, in
hervormde handen legden, werd ook de
Christinakerk aan de hervormden
overgedragen. De preken van Saskerdes
en Viti hebben de sprong van Rooms-
Katholiek naar Hervormd in Haringkarspel
waarschijnlijk sneller doen plaats vinden
dan elders. Verscheiden Noordhollandse
dorpen zijn pas laat met het Calvinisme in
aanraking gekomen - ongeveer de helft
van de parochianen op het platteland van
West-Friesland bleef de Moederkerk trouw.
In de steden daarentegen ging men
massaal tot het Protestantisme over.
De kerkhervorming, in de Republiek
vooral door de Staten van Holland sterk
gesteund, was breed internationaal
georiënteerd. Denkers uit heel West-
Europa wisselden levendig van gedachten.
We hoeven overigens niet te denken dat
het theologisch gedachtengoed louter van
over onze grenzen kwam. Al in het begin
van de 16e eeuw waren hier aanhangers
van geestelijke stromingen die het met de
theologische opvattingen van Rome niet
eens waren. In Noord-Holland was er in de
16e en 17e eeuw behalve Lutherse
eveneens grote Doperse invloed. Ook de
opvattingen van Zwingli, de grote
Zwitserse theoloog zullen ingang gevonden
hebben. In het Kerkeraadsboek van
Haringkarspel treffen we op een lijst der
predikanten die sedert de Reformatie in de
gemeente het Evangelie bediend hebben
namelijk de naam aan van een predikant
die zijn opleiding in Zwiterland schijnt te
hebben gehad.
– 'Frans Janssen van
Zürich kwam in plaats van
Martinus Nicolaus Scheer in
1604, maar deze verdronk in
de Schagerwaard toen hij te
Schagen gepredikt had anno
1609 d.d. 13 december des
sondagsavonds, acht dagen
daarna pas wedergevonden.’ –
Voor de Hervorming bezat de
parochiekerk van Haringkarspel aan een
van haar altaren een vicarie waaraan
goede inkomsten waren verbonden. De
vergevers waren kerkmeesters en
schepenen. Kerkmeesters waren verplicht
voor het onderhoud van het kerkgebouw
zorg te dragen, en na 1573, het gebouw
ter beschikking van de Hervormden te
stellen. Maar de kerkmeesters werden niet
door de kerkeraad benoemd of
gecontroleerd. Zowel kerkmeesters als
Heilige Geestmeesters (zo werden de
beheerders van de armengoederen
genoemd), werden immers altijd verkozen
uit de notabelen van de
dorpsgemeenschap. Ze behoefden zelfs
geen lidmaat van de Hervormde gemeente
te zijn. Katholieken werden pas in 1654
door de overheid van het
kerkmeesterschap uitgesloten. Bestuur en