Van 1900 tot 1910 woont Louis Couperus in Nice, volgens hem 'de ...

‘Zo mooi, zó mooi, zó heerlijk mooi’
Het Nice van
Louis Couperus
Van 1900 tot 1910 woont Louis Couperus in Nice, volgens hem ‘de vrouwelijke
sultane-stad, die niets heeft te doen dan mooi te zijn, te glimlachen
en toe te lonken.’ Het mediterrane temperament en de levenskunst van
de Midi waren voor de landerige dandy-auteur de ideale ontsnapping
uit het kille Nederland.

Vorige pagina’s:
de Promenade des
Anglais nu en in 1895
(afbeelding uit het boek
‘Côte d’Azur. Le rêve’,
uitgave De Bezige Bij).
Boven: Louis Couperus
(1863-1923); Couperus’
handtekening; zijn
eerste huis, Villa Jules;
rechtsboven: passage
in de Vieille Ville,
daaronder het interieur
van de kathedraal van
de heilige Réparate in
de oude stad; onder: de
Place Masséna.
Rechts: het Palais de la
Méditerranée uit 1930,
waar nu een casino
is gevestigd, aan de
Promenade des Anglais.
De gangen van Couperus
(1863-1923) in Nice zijn voor
het eerst gedocumenteerd
door Caroline de Westenholz,
initiatiefneemster van het
Louis Couperus Museum in
Den Haag. In 1995 publiceert
deze kunsthistorica en freelance publiciste Een witte
stad van weelde – Louis Couperus en Nice (1900-1910),
waarin ze zo nauwkeurig mogelijk nagaat waar de
grote schrijver heeft vertoefd en wie hij kan hebben
ontmoet tijdens zijn jaren aan de Côte d’Azur.
Na zijn huwelijk in 1891 gaat Couperus zwerven met
zijn vrouw Elisabeth. Onder meer naar Indië, waar hij
wordt geïnspireerd tot het schrijven van De stille kracht,
maar ook naar Italië en Frankrijk. Als hij in 1900 op
doorreis in Nice belandt, bevalt de stad hem zo goed
dat hij besluit er zijn uitvalsbasis van te maken. Nice
is op dat moment hét mondaine toeristenoord aan
de Franse Rivièra. Hij verblijft er tien jaar, vooral
’s winters; de rest van het jaar reist hij driftig door
Europa. Vanuit Nice stuurt hij om den brode feuilletons
aan Nederlandse kranten als Het Vaderland en Groot
Nederland. In zijn mijmeringen, die hij ‘Korte
Arabesken’ noemt, schildert hij nogal bloemrijk de
lokale zeden en gewoonten.
Hebt ge nooit opgelet hoe keurig en elegant hier de
rijtuigen zijn, die stationeeren op de Place-Masséna?
Zij schitteren van verlakt en nickel in het goud van de
zon; de paarden, in hun glinsterend tuig, boeketjes aan
de ooren, zijn mooie beesten, glanzend van goede
verzorgdheid; een vacht ligt voor uw voeten gespreid
en een mooi dek – wel eens, o snobisme! met een kroon
geborduurd – hangt van den bok. De koetsier is
dikwijls een knappe jongen, met zijn verbrande
Midi-gezicht, netjes in de kleêren (...).
Dat Couperus een voorkeur heeft voor fraai gebronsde
mediterrane knapen is nu algemeen bekend, maar in
zijn feuilletons belijdt hij toch vooral de liefde voor
zijn vrouw. In plaats van rijtuigen staan nu met
reclame bedrukte fietstaxi’s op de Place Masséna, en
de bestuur ders zijn weliswaar mediterraan, maar zo te
zien van de andere kant van de plas.
Atletische Apollo
Couperus stort zich graag in het beroemde carnaval
van Nice, van top tot teen verkleed in fantasiekostuum.
Om bij te komen van de feestdrukte drinkt hij
champagne in Vogade, een beroemde patisserie op het
plein, nu helaas vervangen door een filiaal van
Nespresso met wit gesausd interieur. Maar het
19de-eeuwse plein, met zijn arcadegalerij, gekopieerd
van de Rue de Rivoli in Parijs, en de pastelkleurige
façades in Italiaanse stijl, is nog altijd prachtig. Jammer
dat er een tramlijn dwars over het plein loopt, maar de
mansfiguren op hoge palen die een kunstenaar hier
heeft mogen neerzetten, detoneren niet. Of Couperus
dat zou hebben geapprecieerd, is twijfelachtig. De
fontein met de atletische Apollo aan de zuidkant van
het plein zou hem wel bevallen, maar die dateert van
veel later. Couperus, de naturalis tische schrijver die
gelooft in het noodlot en de ontembare driften van de
mens, blijft met liefde een 19de-eeuwer. Hij houdt van
dramatische, symbolis tische kunst en van Japanse
prenten. Nergens laat hij blijken dat de avant-gardistische
kunst van zijn tijd hem interesseert.
Van de kant van de oude stad, de Vieille Ville, waait
een verkoelend zeebriesje aan, maar ik besluit eerst
naar het eerste huis van de schrijver te lopen. Er
hangt nog altijd een bordje ‘Villa Jules’ bij de ingang
van het gele, morsige, twee verdiepingen tellende
neoklassieke huis, dat inmiddels wordt geflankeerd
door een makelaarskantoortje. Een zwerver zit precies
op de plek waar ik zou kunnen controleren of het
minuscule binnenplaatsje inderdaad een oleander,
een citroenboompje en een ceder telt. (Dat is zo,
blijkt later.) Die man met zijn moedeloze expressie
en schimmelige outfit zou Couperus vast zijn hele
levensverhaal hebben verteld. Een ‘arabesk’ is ten slotte
ook een soort ‘Kronkel’, en hoewel Carmiggelt en
Couperus qua temperament en schrijfstijl mijlenver
verschillen, ligt hun methode vaak nog niet eens zo
heel ver uiteen. >
Bijschriften bijschriften
bijschriften
60 LEVEN IN FRANKRIJK LEVEN IN FRANKRIJK 61

Deze pagina: boven:
wegdromen op de
Promenade des Anglais;
daaronder: straatbeeld
in de Vieille Ville.
Rechts: carnavalskop op
de Promenade; de Place
Garibaldi ‘by night’ en
het uitzicht op de Baie
des Anges vanaf de
kasteelberg van Nice.
Incognito te Nice
Na acht jaar verhuist Couperus naar een ander huis,
waar hij met Elisabeth een familiepension runt. Maar
behalve wat familie, vrienden en bekenden, waaronder
voordrachtskunstenaar Albert Vogel, de ‘stiefgrootvader’
van Caroline de Westenholz, krijgt het echtpaar
weinig klandizie.
Is het die schimmige bar met die later bijgebouwde
verdieping erbovenop, naast de imposante Villa
Beaulieu op Avenue du Maréchal Foch? Dan zit de
tuin, waar hij zo liefdevol over schrijft, aan de achterkant.
In zijn verhaal Incognito te Nice beschrijft
Couperus hoe hij in oktober 1910 – het voorseizoen,
want de hele beau monde strijkt juist in de winter in
Nice neer – stiekem is thuisgekomen.
Incognito te Nice! Niemand stoort mij thuis! De
morgens, in mijn kamer, zijn zo rustig kalm, met de
persiennes nog dicht, en de scharlaken dahlia’s en
gouden chryzanthemen, op mijn schrijftafel, voor mij.
(...) Ik schrijf zo rustig en kalm en prettig en de ene
geschreven bladzijde fladdert luchtig over de andere,
en er is nog bijna geen geluid in de stille avenue: er zijn
nog geen automobielen, die zo ellendig dreunen en
toeteren kunnen (als je er zelf niet in zit) en er zijn nog
niet de drie fox-terriertjes, die de gravin òver mij zelve
steeds uitlaat en die ieder pootje-in-de-lucht begeleiden
met oorverscheurend gekef...
Soms is de broodschrijverij van de grote romancier
net een soufflé of een Île Flottante: ze loopt leeg en
schuimt weg voor je erachter bent of het ook ergens
over gaat. Je zou bijna vergeten dat Couperus in zijn
jaren in Nice ook Van oude menschen, de dingen
die voorbij gaan schrijft, een van de mooiste boeken
uit de Nederlandse literatuur. In deze roman gaan de
jonge Lot Pauws en Elly Takma voor hun huwelijksreis
naar Nice en vinden daar een zinnelijk paradijs.
Lots zus Ottilie leeft daar met haar Italiaanse minnaar
Aldo, een zuidelijke ‘hartstochtnatuur’ met ‘de
harmonie van een statuesk mooi mannenlijf’.
Opvallend is dat Couperus met dat ‘incognito’
suggereert dat hij ook in Nice nauwelijks over straat
kan, terwijl dat waarschijnlijk best meevalt. Hij wordt
wel eens geïnterviewd door een plaatselijke krant,
maar weinig wijst erop dat hij in zijn tijd tot de crème
de la crème van de beau monde behoort, om ook met
wat Franse uitdrukkingen te strooien, zoals Couperus
met overgave doet. Daarbij is hij niet rijk, zodat hij
knarsetandend moet toegeven dat hij weinig uitgaat.
Incognito te Nice besluit met een voorstel van zijn
vrouw: ‘Zouden we het nù maar niet aan de Eclaireur
laten melden, dat we terug zijn in Nice, van de reis?’
Zo incognito wil het societystel in spe nu ook weer
niet door het leven.
Om de hoek, in het Théâtre de La Photographie et de
l’Image, een fotografiemuseum, is een expositie van
Brassaï te zien. De grote zaal van de voormalige
Cercle de l’Artistique wordt nu gebruikt voor een
bijeenkomst over parkeerbeheer. Zoiets prozaïsch
zou de fin-de-siècle-estheet vast hebben benauwd;
hij zat liever te souperen in de feestzaal, waar een
met festoenen omkranst podium en goudkleurige
friezen nu nog aan de mooie dagen van deze oude
sociëteit herinneren.
Verder komt Couperus wel eens in de Opera, een
schitterend monumentaal gebouw aan de rand van
de oude stad, en wie weet komt hij ook bij Auer, de
chocolatier daartegenover. Het casino verfoeit hij;
hij komt er alleen tijdens de redoute, het grote
carnavalsfeest, eenmaal in een roze satijnen carnavalskostuum
en een enkele keer om te ‘souperen’. Dat
casino is afgebroken en vervangen door de Espace
Masséna, een fantasieloze groenvoorziening waar nu
de rivier de Paillon onderdoor stroomt. Er is in
Couperus’ tijd nóg een casino, op de pier (La Jetée), in
een bouwwerk dat een kruising lijkt van een Byzantijnse
kerk en een 19de-eeuws kristallen paleis. Alleen
een betonnen poot steekt nu nog de zee in; de
Duitsers hebben al het hout en ijzer van het gebouw in
1944 in hun oorlogsinspanningen gestoken.
Curieuze visschen
Maar toch is er nog verrassend veel over van het
debut-siècle Nice van Couperus. De oude stad met zijn
smalle oplopende hoge straatjes in pasteltinten is nog
net zo schilderachtig als toen. De geur van herbes de
Provence stroomt uit de specerijenwinkeltjes, op een
marktje op de Place Saint-François wassen oude
mannen verse vis in de fontein en op de Marché aux
Fleurs geurt het van bloemen, kazen, geroosterde
kippen, geurige zeepjes en malse tomaten.
En vol weemoed wandel ik naar de zee, langs
de heerlijke bloemenmarkt, de kleurenprachtige
groentenmarkt, langs de uitstallingen van curieuze >
Het Nice van
Louis Couperus
Er is nog verrassend veel over van het
‘debut-siècle’ Nice van Couperus; de smalle
straatjes zijn nog net zo schilderachtig
62 LEVEN IN FRANKRIJK LEVEN IN FRANKRIJK 63

Deze pagina: ‘De boeken
der kleine zielen’, door
Couperus in Nice
geschreven; reclame uit
zijn tijd voor de Franse
rivièra; façades met
prachtige trompe l’oeuil
balustrades, zuiltjes en
tympanen aan de Place
Garibaldi, daaronder
het Palais Masséna,
gebouwd in 1900 en
nu een stadsmuseum;
interieur van het Palais
Masséna. Rechts: de
Opéra, oorspronkelijk
een theater dat werd
gebouwd in 1881,
waar Couperus aan
de vooravond van het
carnaval het ‘Veglione’
meemaakte.
visschen. Al die rozen en mimosa’s, die violieren
en anjelieren en irissen; al die oranje en purperen
aubergines en poivrons; die prachtige roze uien;
en heel die bijouterie-schat van de Middellandsche
Zee: die visschen met parelmoêren, azuren en violetzilveren
en rood-gouden schubben...
Langs de bloemenmarkt zijn nu talloze pizzeria’s met
terrasjes. Fruits de mer zullen er in zijn tijd ook zijn
geweest, en de bouillabaisse stond zeker op het menu,
want daarmee wist hij de gespierde André le Pêcheur
over te halen van de afgeleefde worstelaar Lion du
Littoral te verliezen. Dat tweegevecht vond plaats op
de nog altijd prachtige 19de-eeuwse Place Garibaldi,
die kan wedijveren met de mooiste Italiaanse pleinen.
Op een hoek zit het mooie nostalgische Café de Turin.
‘Al een jaar of tweehonderd’, zegt de ober in smetteloos
wit achteloos, en hij vervolgt, alsof hij er zelf bij is
geweest: ‘Maar fruits de mer doen we pas sinds 1948.’
In plaats van artiesten zie je nu skateboarders,
verliefde stelletjes en sms’ende meisjes op het plein.
Er staat ook een fontein die Giuseppe Garibaldi eert,
de man die Italië verenigde en in Nice geboren is.
Flaneren
Maar waar Louis Couperus – alias Gigi, zoals zijn
Italiaanse vriend Orlando hem noemt – zich het liefst
aan wijdt, is de kunst van het belangeloze slenteren.
(...) er is niets interessanters dan te flaneren langs de
straten. Geen boek is zó belangwekkend. Ik pluk mijn
indrukken als in een tuin vol bloemen. Flaneren is een
kunst, die niet iedereen kan en waartoe jarenlange
studie behoort. Ik zou een meester kunnen zijn in het
flaneren en een peripatetische flaneerschool misschien
kunnen stichten met enige intelligente jongelui als
discipelen. Maar om te “flaneren”, moet men niet
“arriveren” willen, en daar alle jongelui willen
“arriveren”, denk ik niet mijn school te stichten.
De plaats waar je ook nu nog het best kunt leren
flaneren is langs de Baie des Anges (de ‘Engelenbaai’)
op de Promenade des Anglais, de kilometerslange
boulevard van Nice. Aan het begin van de 20ste eeuw
hoef je nog niet uit te kijken dat je wordt geschept door
het langs de palmen razende verkeer. Het is er nog
rustig en beschaafd, het domein van wandelaars en
rijtuigen en misschien een enkele automobiel.
Als hij tegen het vallen van de avond alleen op de
Promenade is en uitkijkt over zee, ziet de melancholieke
schrijversvorst mythische visoenen opdoemen.
En er zijn alléen de fenix-vogelen, de gouden wondereilanden,
de lila hemeloceanen, en de donkerende
Middellandse golven, die aan stormen met briesende
gespannen van steigerende schuimblanke, Posei-
donische rossen... er zijn, in de vallende nacht, alleen
die alle... er zijn om mij géén mensen... alleen mijn
lichtvoetige dromen... en het is zo mooi, zó mooi, zó
heerlijk mooi... als het alleen hier is in oktober, als het
nooit meer wordt, later, tijdens de saison.’
In 1910 besluit hij niettemin zijn domicilie in Nice op
te geven. Wonen op een vaste plaats is voor Couperus
een gruwel, maar reizen helaas ook. In 1911 verzucht
hij in Wonen of niet wonen:
Wij weten het nooit, wij tragische zoekers, wij
vagabonden met koffers. Neen, wij weten het niet
meer. Onze verwende lichamen zochten eenmaal de
zon op van het Zuiden, maar... de zuiderzon omsluiert
zich de laatste jaren in floers van kille wolken en het
azuur werd een legende.
Tegen het eind van zijn leven besluit Couperus zich te
settelen en hij koopt ‘een kasteel’ in Gelderland, waar
hij al na vier maanden overlijdt aan een longvliesontsteking
en bloedvergiftiging. Een bestaan als
‘huismosch’ is niet aan deze dolende ziel besteed. >
TeksT Fabian Takx FoTo’s kees Hummel
Het Nice van
Louis Couperus
Bijschriften bijschriften
bijschriften
64 LEVEN IN FRANKRIJK LEVEN IN FRANKRIJK 65

Het Nice van
Louis Couperus
tips & adressen van Louis Couperus
Mijn woonadressen
☛ Villa Jules, hier woon ik van 1900 tot
1908. De tram vanuit de Place Masséna
komt er voorbij. 12, avenue Borriglione.
☛ Villa Tersling: mijn familiepension, van
1908 tot 1910. Het huis is van dezelfde
architect als de Villa Masséna (zie
verderop). Ik woon hier eerst op de
begane grond, maar verhuis vervolgens
naar de tweede verdieping. Later is er
een verdieping bovenop gebouwd.
12, avenue du Maréchal Foch.
Mijn vertier
☛ De Promenade des Anglais, de
boulevard van Nice, grenst aan een
kiezelstrand waar desalniettemin vele
zonaanbidders neerstrijken. Je kunt er
heerlijk flaneren en over de azuurblauwe
zee uitkijken.
☛ De Place Masséna, het hart van de stad,
tussen oud en nieuw Nice. Misschien is
het een idee het winkelparadijs der
Galeries Lafayette te bezoeken??
6, avenue Jean Médecin.
☛ De Place Garibaldi is een levendig
19de-eeuws plein van grootse Italiaanse
allure waar ik vele ‘onrustbarende types’
ontmoet, met zijn terrasjes en de fraaie
Garibaldi-fontein een lust voor het
oog. Let op de trompe-l’oeuilbalustrades,
-zuilen en -timpanen. Fruits de mer in
Café de Turin!
☛ Het Théâtre Municipal de l’Opéra, in
1881 herbouwd na een brand die 63 doden
kostte, in een erg fraaie neoklassieke stijl.
Hier heb ik het Veglione meegemaakt, het
feest aan de vooravond van het Carnaval
de Nice.
4-6, rue Saint-François-de-Paule.
☛ Palais Masséna, gebouwd door Hans-
Georg Tersling, de Deense architect die
ook mijn tweede woonhuis bouwde. Hier
woonde een nazaat van maarschalk
Masséna, de rechterhand van Napoleon
Bonaparte. Het huis heeft een wonder-
schone tuin en schitterende stijlkamers
met trompe l’oeuil-schilderingen en
meubilair uit de belle époque. Het huisvest
een museum over de geschiedenis van de
stad, waar je mooie foto’s en prenten uit
mijn tijd kunt bezichtigen.
35, promenade des Anglais. De ingang is
aan de nadere kant, op 65, rue de France.
66 LEVEN IN FRANKRIJK
☛ De Tour Bellanda, een toren met cascade
vanwaar je kunt uitkijken op de oude stad
en de zee, en aan de andere kant op de
oude haven.
☛ De Vieille Ville, het historisch centrum
met zijn meanderende steegjes,
pastelkleurige huisjes, marktjes en
goddelijke aroma’s. Op iedere hoek vind
je wel een restaurantje of een café.
☛ Het Théâtre de La Photographie et
de l’Image, in mijn tijd nog Le Cercle de
l’artistique, een sociëteit voor kunstenaars,
schrijvers en kunstminnenden. Hier heb ik
op 8 februari 1902 aangezeten op een
‘bedelaarsfeest’ tijdens het carnaval.
Let ook op de fresco’s op het plafond.
27, boulevard Dubouchage, in het
verlengde van de boulevard Victor Hugo.
☛ Musée Matisse: ik kende de beste man
niet, hoewel hij een tijdgenoot van me is,
maar natuurlijk moet iedereen diens
museum bezoeken. In mindere mate geldt
dat ook voor het Musée National Marc
Chagall, met werk van de feeërieke artiest
die nog een knaap was toen ik in Nice
woonde.
www.musee-matisse-nice.org,
www. musees -nationaux-alpesmaritimes.fr
Mijn geprefereerde hotels
☛ Le Negresco (vijf sterren): verreweg het
meest chique adres aan de Promenade, al
ken ik het niet – het bestaat pas sinds 1923.
37, promenade des Anglais,
www.hotel-negresco-nice.com.
☛ Hotel Le Royal (drie sterren): een belle-
époquehotel met betaalbare kamers
(als je niet aan de zeezijde zit) en een
uitstekend terras en een restaurant met
zeer schappelijk geprijsde menu’s.
23, promenade des Anglais,
www.vacances bleues.com (ga via ‘France’
naar ‘Nice’).
☛ In het Hôtel Westminster (vier sterren)
heeft men een goede cocktailbar.
27, promenade des Anglais,
www.westminster-nice.com.
Mijn restaurants
☛ Brasserie Gambetta: joviale bediening,
een aangenaam geprijsd menu du jour
en fraaie fruits de mer, niet ver van mijn
eerste huis.
1, place du Géneral de Gaulle.
☛ Café de Turin, een zeer gereputeerd
adres voor fruits de mer.
5, place Garibaldi, www.cafedeturin.fr.
☛ Le Grand Balcon, met een menu
dégustation tout autour de la truffe voor
C 61 (mij te begrotelijk.)
10, rue Saint François de Paule,
www.legrandbalcon.net.
☛ Niet uit mijn tijd, maar La Terrasse, op de
zesde verdieping van Hotel Plaza, is louter
vanwege het panorama al de omweg
waard. Het eten is er ook excellent.
12, avenue de Verdun.
☛ Langs de Boulevard des Anglais zou ik als
strandgelegenheden Beau Rivage en
Opéra Plage willen recommanderen,
vlakbij de Vieille Ville.
24 rue Saint François de Paule,
www.hotelnicebeaurivage.com;
30, quai des Etats Unis,
www. operaplage-nice.fr.
☛ Aan de oude haven: Le Merlin (Ici tout
est fait maison) en Les Pêcheurs.
13, quai Deux Emmanuel;
18, Quai des Docks,
www.lespecheurs.com.
☛ Aan het eind van de nieuwe haven bevindt
zich Restaurant La Réserve, dat al in de
19de eeuw bestond. Het is onlangs
geheel gerenoveerd en zeer chique, met
tafeltjes op een terras aan zee.
60, boulevard Franck Pilatte,
www.lareservedenice.fr.
Lokale lekkernijen
☛ Chocolaterie Auer.
7, rue Saint-François de Paule,
www.maison-auer.com.
☛ Comtesse du Barry Boutique Exclusive
(sinds 1908): truffels, foie gras,
chocolade.
6, avenue de Suède,
www.comtessedubarry.com.
☛ Amorino: heerlijk huisgemaakt ijs.
33, rue Masséna, www.amorino.com.
☛ Verwen uw smaakpapillen tijdens een
verblijf in Nice als het even kan met
socca, pissaladière, fruits de mer en
bouillabaisse.
Diversen
☛ Cabane: heerlijke snuisterijen, oud
en nieuw.
15, rue de la Préfecture.