Publicatie downloaden - PON

Een nieuw leven
Piet de Kroon
het PON, kennis in uitvoering

ii Een nieuw leven

Inhoudsopgave
Voorwoord 1
Bob van Stratum: Willen = Kunnen 2
Marie - José van Stratum: Intenser dan ooit 26
Feiten en cijfers 45
iii

iv Een nieuw leven

Voorwoord
Vrijdag 8 september 2006. Voor Bob van Stratum (22) begint de dag vroeg.
Hij is sinds een paar maanden trots lid van het Korps Mariniers en moet zich
maandag voor een rijopleiding in Oirschot melden. Hij heeft bij zijn ouders
in Berkel-Enschot geslapen en stapt om vijf uur ’s ochtends in zijn auto op
weg naar het tankstation in het naastgelegen dorp. Daarna gaat hij naar de
kazerne in Doorn om er zijn spullen op te halen.
Hij zal er nooit aankomen. Op weg naar het tankstation vliegt hij uit de
bocht en komt met een enorme klap tegen een boom tot stilstand. Als hij
wakker wordt, ligt hij in het ziekenhuis en is het weken later. Van de jonge
sterke kerel is weinig over.
Maar Bob is Bob. Hij begint een jarenlang gevecht om te herstellen van
het ongeluk en het ernstig hersenletsel dat hij daarbij heeft opgelopen.
In gesprekken met Piet de Kroon vertelt hij over zijn leven vóór en na het
ongeluk, over de geboorte van een nieuwe Bob.
In het tweede deel van het boek komt Marie-José aan het woord. Zij is de
moeder van Bob en heeft haar verdriet en wanhoop, maar ook de eerste
lichtpuntjes, in dagboekaantekeningen vastgelegd. Deze aantekeningen
vormen het uitgangspunt voor gesprekken met haar en haar man, Jan van
Stratum. Samen brengen zij in beeld wat het betekent voor een gezin als
het leven van de ene op de ander dag op zijn kop wordt gezet en nooit
meer wordt zoals daarvoor. Openhartig vertellen zij over hun nieuwe leven
en hoe zij daar als gezin vorm aan geven: anders, maar sterker dan ooit
tevoren.
Tenslotte vindt u achter in dit boek wat feitelijke gegevens over niet aangeboren
hersenletsel en het expertisecentrum in Midden-Brabant.
Piet de Kroon
Tilburg, april 2010
1

Bob van Stratum: Willen = Kunnen
Dit is het verhaal van mijn leven. Een leven dat van de ene op de ander
dag veranderde. Drie jaar geleden knalde ik met mijn auto tegen een
boom. De klap was zo hard dat ik zes weken in coma heb gelegen. Toen
ik mijn ogen weer opende – iets wat op zich al een wonder was – bleek
ik aan het ongeluk ernstig hersenletsel overgehouden te hebben. Sinds
die tijd ben ik aan het knokken om er weer bovenop te komen. Ik wil dit
verhaal vertellen om te laten zien wat je daarmee kunt bereiken. Nooit
opgeven is mijn motto.
Ik ben geboren op 22 januari 1984 in het Brabantse Berkel Enschot, vlakbij
Tilburg. Ik ben de oudste uit een gezin met twee kinderen. Twee jaar na mij
is mijn broer Luc geboren. Mijn ouders wonen nog steeds in hetzelfde huis
waar ik mijn jeugd heb doorgebracht. Veel herinneringen heb ik niet aan
het huis. Ik weet dat we vijftien jaar geleden hebben verbouwd en dat er
toen een groot stuk is aangebouwd. Veel meer dan dat kan ik mij niet meer
voor de geest halen. Echt veel herinneringen aan vroeger heb ik sowieso
2 Een nieuw leven

niet. Ik weet niet of het ongeluk mijn geheugen op dat punt heeft aangetast
of dat ik altijd al slecht ben geweest om dingen uit mijn jeugd weer terug te
halen.
Wat ik me wel van vroeger herinner, is dat ik als kleine jongen altijd buiten
aan het spelen was met de andere kinderen uit de buurt, weer of geen
weer: verstoppertje, diefje met verlos. Ik was nooit binnen te vinden. Ik weet
niet of mijn ouders mij een vrolijk manneke vonden, maar van mezelf kan ik
gerust zeggen dat ik dat vanaf het begin ben geweest. Ik had altijd goeie
zin, zat nooit in de put. Ik weet niet alles meer, maar als de school uit was
om half vier ‘s middags dan was ik tot etenstijd buiten te vinden. Op mijn
basisschool De Vlierakkers heb ik me altijd prettig gevoeld. Als ik ’s middags
uit school kwam, was mijn moeder altijd thuis.
Na een paar jaar liep ik in mijn eentje naar school.
Mijn vader heeft heel zijn leven bij de Landmacht gewerkt. Van hem heb ik
mijn belangstelling voor Defensie gekregen. Hij is als soldaat begonnen en
gestopt als adjudant. Ik ben ook een aantal keren bij hem op de kazerne in
Vught geweest, bij het Opleidingscentrum waar hij werkte. Dat maakte veel
indruk op mij.
Ik ben altijd iemand van veel lichamelijke beweging geweest. Op mijn vijfde
zat ik op judo. Dat was mijn eerste sport. We trainden op zaterdagmiddag
in de sporthal in Berkel Enschot. Ik heb er mijn gele band gehaald, daarna
ben ik eraf gegaan en ben ik gaan voetballen, bij Jong Brabant. Dat was
ook vlak bij ons huis. Ik heb er in alle elftallen gespeeld, van de F’jes tot in
de B. Soms op het middenveld, meestal rechts in de voorhoede. Ik rende
als een idioot zo hard. Ik ben er uiteindelijk afgegaan omdat ik niet zo
geweldig goed met mijn teamgenoten kon opschieten. Over het algemeen
waren dat jongens uit het dorp en ik vond dat ik daar niet echt bij hoorde.
Die jongens waren vrij ruw in de omgang, maar daar had ik op zich geen
probleem mee. Ik kon zelf ook stevig uit de hoek komen. Ik vond ze gewoon
niet al te sophisticated en op een gegeven moment vond ik dat dat niet bij
mij paste.
Ik heb een hele mooie CITO-toets afgelegd aan het eind van de basisschool.
Je kunt maximaal 550 punten halen en ik had er 548. Er waren wel
meer kinderen in de klas die net zo slim waren als ik, maar ik mag dus wel
zeggen dat ik best goed was. Terwijl ik voor school nooit iets had gedaan.
We hadden wel eens huiswerk, maar dat maakte ik gewoon niet. Ik ging
veel liever buiten spelen. Mijn ouders wisten volgens mij niet dat ik huiswerk
had, dus had ik er ook geen last van. We hadden af en toe wel een proef-
Bob van Stratum: Willen = Kunnen
3

werk, maar daar hoefde ik nooit iets extra’s voor te doen, dat ging altijd
goed. Het onderwerp was behandeld in de klas en op de een of andere
manier werkten mijn hersens als een grote spons: ik zoog alles naar binnen.
Ik wilde heel veel dingen weten, maar alleen als ik er niets voor hoefde te
doen. Met die CITO-score kreeg ik een HAVO-VWO advies.
Stoer
Ik ben toen naar Durendael gegaan, in Oisterwijk. Daar ben ik doorgegaan
met het leveren van dezelfde inspanning als op de basisschool. Ik voerde
dus niks uit. Ik ging op en neer met de fi ets, dat was een kilometer of
vier. Dan gingen we samen in een grote sliert met andere kinderen uit de
buurt naar Oisterwijk. Er was een brugklas van twee jaar en omdat ik niks
uitvoerde, ben ik na twee jaar naar de HAVO gegaan. Ik zat er niet mee. Ik
vond school in die tijd niet stoer. Wat ik wel stoer vond, was buiten staan en
sigaretjes roken. Toen ik 13 was, rookte ik mijn eerste sigaret. Volgens mij
wisten mijn ouders dat toen nog niet. Meisjes, dat was ook stoer. Ik deed
in ieder geval goed mijn best om indruk te maken. Ik was echt een baasje.
Ik kon ook wel eens knokken. Niet in een groep of zo, maar als ik ruzie met
iemand had. Als er iets tegen me werd gezegd wat me niet aanstond, dan
had ik regelmatig een akkefi etje. Veel last had ik er niet van, ik geloof niet
dat ik ooit een blauw oog heb gehad, dus ik stond mijn mannetje wel. Niet
altijd helemaal ongeschonden uit de strijd, maar over het algemeen toch
zonder schrammen. Ik was ook vrij snel, dus dat hielp. Ik weet nog dat ik een
keer ruzie had met een Marokkaanse jongen uit de klas, die was hetzelfde
als ik en voelde zich ook de koning. Dat botste natuurlijk en liep uit op een
stevige knokpartij. Ik weet niet meer wie gewonnen heeft.
Omdat ik op school nog steeds niets deed, ging ik vervolgens geruisloos
van de Havo naar de Mavo. Langzaam was ik dus weggegleden, van de
brugklas Havo/Vwo naar 3 Havo en uiteindelijk 4 Mavo. Ik vond het niet erg,
ik stond helemaal niet bij die dingen stil.
Ook de Mavo is mij eigenlijk aangewaaid. Ik hoefde er helemaal niks voor te
doen en als ik toch wat moest doen, dan deed ik het gewoon niet. Er is ook
niemand geweest die me op mijn donder gaf. Ik denk trouwens niet dat dat
iets uitgemaakt zou hebben, want als iemand me wèl de les had gelezen,
dan was ik daar ongetwijfeld gigantisch hard tegenin gegaan. Als je het zo
bekijkt, was ik misschien wel een beetje een moeilijke jongen. Ik was goed
voor mijn vrienden en heel liefdevol naar mijn ouders toe, maar voor de
buitenwereld hing ik vooral de stoere bink uit.
4 Een nieuw leven

Phantom
Ik heb mijn Mavo diploma in één keer gehaald. Niet met echt goede punten,
want een vijfenhalf vond ik allang best. Als je een hoger cijfer haalde,
was je stom geweest en had je te veel geleerd. Ik heb Mavo D gedaan,
met natuurkunde, scheikunde, Nederlands, Engels en Duits. In het laatste
jaar ging ik op de scooter naar school. Daar had ik mijn bromfi etscertifi caat
voor gehaald. Die scooter had ik op mijn zestiende verjaardag gekocht. Zelf
verdiend met werken. Ik heb allerlei klussen gedaan: aardbeien geplukt, op
zaterdagen bij het tankstation van Avia achter de kassa gestaan. Ik heb ook
nog vier jaar in de horeca gewerkt, bij de Druiventros, eerst in de afwas en
daarna de bediening. Ik heb dus altijd gewerkt, dat ging natuurlijk ook ten
koste van huiswerk maken en leren. Voor die eerste scooter heb ik 3.500
gulden neergeteld. Een blauwe Malaguti Phantom. Een verschrikkelijk
mooi ding, ik had hem wel behoorlijk opgevoerd, hij haalde met gemak
70 kilometer per uur. Ik geloof niet dat mijn ouders doorhadden dat ik
dat had gedaan. Ik was erg handig in die dingen. Ik weet niet hoe ik dat
allemaal geleerd heb, maar ik deed het gewoon. Ik zat thuis te sleutelen
met gereedschap van ons pa en kreeg het altijd precies zo voor elkaar als
ik het wilde. Ik had ook een sportuitlaat onder de scooter gemonteerd,
dus dat ding jankte er een eind op los. Op een dag ben ik met die scooter
onderuit gegaan op de weg naar Tilburg. Ik werd door iemand geschept.
De scooter lag in de kreukels, zelf had ik er niet zoveel aan overgehouden.
Van het verzekeringsgeld en met wat geld erbij heb ik toen een nieuwe
scooter gekocht, een Runner Gilera, die kostte 5.200 gulden. Ik wilde perse
een runner hebben, want daar reden stoere jongens op en daar wilde ik bij
horen. Hij was felgeel met matzwart. Ik zal zeventien geweest zijn.
Vrachtwagenmonteur
Na de Mavo ben ik naar het Koning Willem I college in Den Bosch gegaan.
Daar heb ik eerst een half jaar weg- en waterbouw gedaan, de beroepsopleidende
leerweg. Ik ging met de bus op en neer van Berkel-Enschot naar
Den Bosch. Die weg- en waterbouw leek me wel leuk, maar al snel kwam ik
erachter dat ik daarvoor teveel moest leren. Meer dan me lief was in ieder
geval. Toen ben ik wat anders gaan doen en ben ik vrachtwagenmonteur
geworden. Dat was de beroepsbegeleidende leerweg, ook op het Koning
Willem I college. Vier dagen werken en één dag theorie op school in Den
Bosch. Ik werkte bij Beers, de leverancier van Scania vrachtwagens. Dat
was in Tilburg, op het bedrijvenpark Loven. Ik heb dat drie jaar gedaan. Het
eerste deel van de opleiding deed ik in één jaar, terwijl er eigenlijk twee jaar
voor stond. Ik vond het machtig interessant en daarom ging het me gemakkelijk
af. Ik snapte hoe het werkte en daarom kostte het me geen moeite
om alles te onthouden. Ik heb er ook een aantal extra diploma’s gehaald: bij
Bob van Stratum: Willen = Kunnen
5

de BOVAG, om APK-keuringen voor vrachtwagens te mogen doen en een
speciale opleiding voor alles wat met koeltechniek te maken heeft.
Elite-eenheid
Tegen die tijd wou ik ook in het leger. Ik wilde vooruit en niet mijn hele
leven monteur blijven. Ik vond het op zich best leuk om monteur te zijn,
maar ik wilde iets betekenen voor de maatschappij. Ons pa zat in het leger
en ik wilde ook die kant op. Commando bij de landmacht, de groene
baretten uit Roosendaal, dat was het helemaal. Ik ben daar ook naar een
voorlichtingsdag geweest, dat sprak me enorm aan. Ze merkten dat ik
supergemotiveerd was, maar vonden me nog veel te jong. ’Kom maar terug
als je 21 bent’, zeiden ze. Maar dat was nog een eind weg en ik wilde niet
zo lang wachten. Toen ben ik naar de andere elite-eenheid van het leger,
het Korps Mariniers, gegaan. Daar mocht ik wel eerder beginnen. Die kans
heb ik met beide handen aangegrepen. De toelatingstest bij het Mariniers
Opleidings Centrum in Rotterdam was heel zwaar. Het was erg fysiek:
hardlopen, fi etsen, zwemmen. Daarnaast moest ik ook veel vragenlijsten
invullen; in feite werd mijn hele doopceel gelicht.
Ik werd meteen goedgekeurd. Dat was geen verrassing voor mij, want ik
had me verschrikkelijk goed voorbereid. Ik was al maanden aan het hardlopen
en had als een gek aan mijn conditie gewerkt. Ik ging hardlopend naar
mijn werk bij Scania in Tilburg, vier kilometer heen en vier kilometer terug.
Bij Scania werkte ook een oud-marinier, Roy. Die was in Bosnië geweest en
zijn verhalen vond ik fantastisch. Het sterkte mij in mijn wens om marinier te
worden. En als ik iets echt wilde, dan gebeurde het ook. Die eigenschap is
ook mijn redding na het ongeluk geweest.
De opleiding bij het Korps Mariniers duurde zes maanden. De eerste dag
ben ik alleen naar de kazerne gegaan, mijn ouders hebben me niet weggebracht.
Ik ging met de trein. Toen ik in Rotterdam aankwam, samen met
andere jongens uit heel Nederland, begonnen ze meteen tegen iedereen
te schreeuwen. Ik kende niemand. Het waren alleen maar jongens. Bij de
marine – de bootjes, zoals wij ze noemen – heb je wel meisjes en vrouwen,
maar bij het Korps Mariniers alleen jongens en mannen.
We werden in een vrachtwagen geladen en naar de Van Ghentkazerne
afgevoerd. Toen we aankwamen, was het alle tassen op één hoop en
meteen marcheren en rennen: het ‘indrillen’ was begonnen en zou de hele
opleiding duren. Als je iets fout deed, moest je opdrukken. Dat maakte je
wel heel sterk. Aan het eind van de opleiding kon ik lachend tweehonderd
keer achter elkaar opdrukken. Situps precies hetzelfde.
6 Een nieuw leven

Iedereen werd de eerste ochtend kaal geschoren, maar bij mij was dat
niet nodig; ik had het thuis al gedaan. Ook de drie piercings die ik op mijn
zestiende had genomen, had ik er de avond tevoren al uitgedraaid. Ik wist
hoe een marinier er uit moest zien en had me er goed op voorbereid.
De eerste weken was je intern. Ik had daar geen probleem mee, het was immers
mijn eigen keuze geweest. Bellen naar huis ging ook niet, je telefoon
moest je inleveren.
Je kreeg meteen een camoufl agepak. De donkerblauwe baret, waar je het
allemaal voor doet, krijg je pas aan het eind van de opleiding, vanaf dat
moment ben je echt marinier. De meeste jongens halen het einde niet. Je
moet sowieso al over een extreem goede conditie beschikken en mentaal
stevig in je schoenen staan om toegelaten te worden en daarna vallen er
nog eens heel veel mensen af. We begonnen die eerste dag met 200 man.
Uiteindelijk hebben er 35 de fi nish gehaald. Maar voor mij stond vanaf het
begin één ding vast: mij krijgen ze hier niet weg.
Opgeven
In de kazerne was het altijd vroeg dag. Je wist nooit hoe vroeg. Met het
grootste gemak konden ze je om vijf uur, soms zelfs om vier uur, uit je bed
schreeuwen. We lagen met acht man op een kamer, vier stapelbedden.
Dan moest je als een gek naar beneden. Niks douchen, gewoon meteen in
je uniform. De bedoeling was eigenlijk dat jij eerder beneden was dan het
kader. Dan was er appel op de binnenplaats. En vervolgens begon het hele
feest weer van voren af aan: marcheren, rondjes rennen, situps, pushups.
Eigenlijk proberen ze je zes maanden lang zo ver te krijgen dat je opgeeft.
Op je inbeuken, niet alleen fysiek, maar ook mentaal. Als je in het gelid liep
– dat ging op alfabetische volgorde, dus ik liep met de S van Van Stratum
achteraan – werd je soms naar voren gecommandeerd: ‘Stratum .. hier
komen’. Dan rende ik met volle bepakking naar de sergeant om alleen maar
te horen te krijgen: ‘Ik ben eigenlijk vergeten, waarom je moest komen,
loop maar weer terug en snel’. Dat soort taferelen, volstrekt zinloos, met
maar één doel: je kleineren. Ik liet me er niet gek door maken.
Wie liepen altijd met een volle rugzak, maar als de leiding vond dat hij er
een beetje te leeg uitzag, dan stopten ze er gewoon een baksteen bij in.
Zo ging het zes maanden lang. Maar hoe ze ook aan me probeerden te
sleuren, ik hield vol. Terwijl ik om me heen de mensen zag afvallen. En dan
riepen ze wel tegen iedereen: ‘Kom op kerel, niet opgeven’ en ‘Loop door’,
maar niet iedereen kon dat volhouden.
Bob van Stratum: Willen = Kunnen
7

Er was ook een enorme stormbaan waar je al tijgerend en klimmend
overheen moest, met aan het eind een vier meter hoge schans. Wat voor
weer het ook was, steeds weer werden we over die stormbaan gejaagd. Het
allerleukste vonden ze het om ons door de plassen te laten kruipen. Als ik
zeg: ‘Daar werden ze geil van’, dan zeg ik niet veel verkeerds volgens mij.
We hadden ook veel schietoefeningen, in geweergroepen van acht man.
We schoten met een Diemaco C7A1, eigenlijk hetzelfde soort wapen als
een M16. Het is een mitrailleur die je uit de hand bedient. Je zet de kolf op
je schouder, met bovenop een kijker. We schoten met losse fl odders. Ook
over de stormbaan loop je altijd met je geweer. Soms gingen we naar de
schietbaan, dan lig je op de grond en moet je van grote afstand aanleggen.
Ik was daar goed in, heel erg precies. We leerden ook allerlei uitschakeltechnieken
en kregen les in vechtsporten. En er was een sporthal en een
eigen zwembad op het terrein van de kazerne. Je kunt wel zeggen dat we
alle takken van sport beoefenden.
Ballenknijper
Vooral met het zwemmen heb ik het zwaar gehad. Door het zwemmen ben
ik bijna zelfs afgehaakt. Dat is in de opleiding wel zo extreem. Ze regelden
het zo dat je continu onder druk wordt gezet. Dan moest je bijvoorbeeld
met acht man naar de bodem van het zwembad duiken en degene die als
eerste bovenkwam, was de lul. Zo keken ze wie het het langste kon volhouden.
Soms gingen we met volle bepakking het zwembad in, soms alleen in
zwembroek. Die zwembroek heb ik nog steeds: zo’n kleine ballenknijper,
donkerblauw, met de Nederlandse Leeuw en de tekst Je Maintiendrai erop.
En natuurlijk mijn eigen nummer erin: 840122159 (84 is mijn geboortejaar, 01
de geboortemaand, 22 de geboortedag en dan mijn volgnummer 159). Veel
mensen vinden het leuk en stoer bij de mariniers, maar de meesten weten
niet waar ze over praten. Dat zijn ook de mensen die afvallen. Die houden
het niet vol en denken: ‘Ik ga mijn geld wel ergens anders verdienen’.
Finex
Het eindexamen, dat is de laatste week. In het jargon van het Korps: de Finex,
dat staat voor Final Exercise. Dan proberen ze je nog één keer aan het
wankelen te brengen. Ik weet niet of er in die laatste week nog mensen zijn
afgevallen. Maar het was verschrikkelijk zwaar. Marcheren met volle bepakking.
In die laatste week heb ik 150 kilometer gelopen met 40 kilo op mijn
rug. Dan moesten we zelf ergens ons tentje opbouwen in het bos en werd
je er, net nadat je erin lag, rücksichtslos weer uit gecommandeerd: ‘Mannen
... vijand’. Dan moest je er als een speer uit, alles opruimen, sporen uitwissen
en wegwezen. Dus je kwam nooit aan je rust toe. In die laatste week
8 Een nieuw leven

zaten we in heel Nederland. We werden in een vrachtwagen meegenomen
en ergens gedropt en dan kon je het verder zelf uitzoeken. Dan moest je
kompas lopen en navigeren via kaarten. Je kreeg een paar punten waar je
naar toe moest en daar kon je het mee doen. Ook daar was ik vrij goed in.
Eigenlijk was ik met bijna alles een van de besten.
Ik heb in die tijd nooit heimwee gehad naar huis, daar had je gewoon ook
geen tijd voor.
’s Avonds moesten we op het terrein van de kazerne blijven. De enige keren
dat je van het terrein kwam, was achter in een vrachtwagen als ze je ergens
mee naar toe namen. Maar verder nooit. De eerste twee weken kwam je
helemaal niet buiten, daarna kon je in de weekenden naar huis.
Voordat ik naar de opleiding ging, had ik alle rijbewijzen al gehaald: mijn
brommercertifi caat en mijn rijbewijs voor auto, motor en vrachtwagen. Mijn
motor heb ik nog steeds, een Kawasaki ZXR, 400 cc. Daar is wel vermogen
uit gehaald, want als je jonger bent dan 21, mag je de eerste twee jaar niet
boven de 25 kilowatt vermogen rijden. Maar goed, voor mij als monteur
was het natuurlijk een fl uitje van een cent, om hem weer terug op te voeren.
Ik heb wel eens een keertje geprobeerd om te kijken hoe hard hij kon, dat
ging richting de tweehonderd kilometer. Hij staat nog steeds bij mijn ouders
thuis. Hij staat daar al drie jaar te verpieteren. Ik wil er graag van af. Op
de teller staat pas 6.000 kilometer. Dus dat is zo goed als nieuw. Eigenlijk
zou ik hem moeten proberen te verkopen. Ik kan er niet meer op rijden en ik
wil er ook niet meer op rijden. Echt grote stukken heb ik er niet op gereden.
Op en neer naar Scania en de kazerne, dat is het wel zo’n beetje. Een motor
is makkelijk, want daarmee kun je zonder problemen tussen de fi les door.
Maar het is waar, het blijven gevaarlijke machines. Vóór mijn motor had ik al
een auto, een rode Seat Toledo. Als het niet regende of glad was nam ik de
motor, anders de auto.
Barathea
Aan het eind van de opleiding, toen ik mijn baret kreeg, was het groot
feest. Mijn ouders en broer waren er ook bij. Ik kreeg de baret van de
overste, moest naar voren komen en salueren. Dat was het moment waar ik
het allemaal voor had gedaan. Het was een stralende dag. Ik had het ceremonieel
tenue aan, de barathea: een donkerblauwe broek met rode bies,
donkerblauw colbert met witte blouse en wit hoofddeksel. Mijn ouders
waren apetrots. Met hen ben ik daarna in de auto terug naar huis gegaan.
Toen we nog maar net van het kazerneterrein af waren, was ik achterin al
als een blok in slaap gevallen. Ik was zo verschrikkelijk moe van de inspanningen
van die laatste week.
Bob van Stratum: Willen = Kunnen
9

Overigens veranderde er niet zo heel veel. Je zou denken, dat het leven
na het halen van de baret lekker relaxed was. Niet dus. De maandag erop
ging je meteen door. Je bent wel geslaagd, maar de volgende week is het
gewoon weer keihard werken. Ik heb daarna nog vier maanden gewerkt.
Ik stond op de planning om naar Uruzgan uitgezonden te worden en zou
daarvóór eerst nog naar Noorwegen gaan voor de koudweertraining. Zover
is het nooit gekomen. Vlak van tevoren kreeg ik te horen dat ik vóór mijn
uitzending eerst nog een tijdje naar Oirschot moest, voor een opleiding op
de Viking, een lichtgepantserd voertuig op rupsbanden. Het was de bedoeling
dat ik daar bestuurder van zou worden. Dat was eigenlijk wel logisch,
want ik had mijn groot rijbewijs en had natuurlijk al behoorlijk veel ervaring
als monteur.
Als je vanuit Rotterdam de Finex gehaald heb, ga je naar Doorn, naar
de Van Braam Houckgeestkazerne. Ik reed heel de week op en neer met
de motor naar Doorn. Maar de laatste dag, ik zou de week daarop naar
Oirschot gaan, moest ik veel spullen meenemen. Dus toen ben ik de avond
tevoren naar huis in Berkel Enschot gegaan om de auto op te halen. De
volgende ochtend zou ik dan met de Seat naar Doorn terugrijden om alles
in te laden. Maar in Doorn ben ik nooit aangekomen.
Boom
Ik was donderdagavond thuisgekomen. De volgende ochtend, 8 september
2006, reed ik om vijf uur ’s morgens van huis weg om eerst nog te tanken bij
de Tango in Udenhout, aan de Kreitenmolenstraat. Ik zou bij God niet meer
weten wat voor weer het was. Volgens mij was er niks aan de hand en was
het niet nat of slipperig. Ik ga op een gegeven moment het autobedrijf KIA
voorbij, het spoor over, dan krijg je een haakse bocht. Er was een afsluiting
waardoor ik om moest rijden. Toen ik weer op de oude weg terugkwam,
een lange rechte weg met een scherpe bocht naar links, ben ik op het eind
van die weg uit de bocht gevlogen. Ik heb toen de eerste boom aan de
linkerkant gepakt.
Ik kan me zelf nog steeds niet voorstellen hoe het is gebeurd. Niemand
weet hoe ik aan de linkerkant van de weg ben gekomen. Ik heb die boom
links voor geraakt. Toen ben ik om mijn as gaan tollen. Tegen de tweede
boom ben ik daarna tot stilstand gekomen. De klap moet enorm zijn
geweest, want de boom stond binnen in de auto tot aan mijn versnellingspook.
Ik was meteen buiten bewustzijn.
Kort daarna is er blijkbaar een vrachtwagenchauffeur langsgekomen, die
112 heeft gebeld. Die moeten snel gekomen zijn en hebben mij meegenomen
naar het St. Elisabeth ziekenhuis in Tilburg. Ik weet me er helemaal
10 Een nieuw leven

niets van te herinneren. Alles wat ik weet, heb ik van horen zeggen. Ik denk
dat het ambulancepersoneel tegen de chirurgen heeft verteld hoe ze me
aangetroffen hebben en zo is het via ons pa en ons moeder later aan mij
doorverteld.
Ik heb zes weken in coma gelegen. Mijn toestand werd omschreven als
vegetatief. Ik kon niet eten, niet drinken. Ik kon niks, helemaal niks. Ik kon
niet eens zelf ademhalen. Ik heb nog een litteken dat aan die periode herinnert.
Het litteken is van een tracheastoma, een buisje door de hals in mijn
luchtpijp, waardoor ik beademd werd.
Na zes weken opende ik mijn ogen. Ik lag op een afdeling waar ze je
prikkels toedienen en proberen om je wakker te maken. Vooral met licht.
Toen ik na zes weken wakker werd verklaard, snapte ik niks. Echt helemaal
niks. Ik was gewoon nog een kasplantje. Ik had geen pijn. Ik had ook geen
zichtbare verwondingen. Ik had alleen mijn sleutelbeen gebroken, maar dat
was inmiddels al weer genezen. En ik had een verschrikkelijk zware hersenkneuzing.
Door die kneuzing heeft de herseninhoud in mijn hoofd zo erg in
de verdrukking gezeten dat ik daardoor veel kleine puntbloedingen had.
Ze hebben me niet geopereerd, dat kan ook niet. Het is alleen een kwestie
van afwachten en hopen dat je goed terugkeert. Ze hadden me de eerste
weken kunstmatig beademd en ook onder narcose gehouden.
Bossen
Ik kan me niet herinneren dat ik stemmen om me heen hoorde, zoals mensen
die terugkeren uit een coma wel eens vertellen. Ik heb wel het idee dat
ik in mijn ‘coma-periode’ ergens ben geweest waar het heel mooi was en ik
in de bossen rondliep. Voor mijn gevoel ben ik eigenlijk dood geweest en ik
weet dat mensen dan vaak zeggen: ‘Ik was ergens anders’, maar ik heb het
echt zo gevoeld. Misschien is het echt gebeurd, misschien is het een verre
herinnering van vroeger uit Duitsland, waar we een paar keer in mijn jeugd
op vakantie zijn geweest. Dat was ook in de bossen. Ik weet verder niet veel
van die droom, ik weet ook niet of er andere mensen bij waren.
Geboorte
Ze zeiden dus dat ik wakker was, maar ik wist verder helemaal niks. Ik wist
niet wie ik was. Ik kon niet praten, ik snapte niks, ik zag allemaal rare dingen
om me heen. Naderhand is me dat beetje bij beetje allemaal weer bijgebracht.
Ik weet ook niet hoe de andere mensen gereageerd hebben. Ik heb
wel het idee meegekregen dat mijn ouders heel erg gelukkig waren dat ik
weer terug aan het komen was. Het is volgens mij te vergelijken met een
geboorte. Ik heb ook vaak gezegd en gedacht dat ik opnieuw geboren was.
Bob van Stratum: Willen = Kunnen
11

Ik moest alles weer opnieuw leren. Praten. Ik leerde weer lezen: dat is een a
en dat is een b, en samen vormen de letters een woord. Maar ook hiervan
weet ik eigenlijk niet of dit herinneringen zijn van mijn tijd op de basisschool
of van de manier waarop ik na mijn ongeluk weer dingen oppikte.
Voor mij is het één groot, wazig grijs gebied. Ik weet ook niet of ik af en toe
weer teruggezakt ben in een diepe slaap of dat ik, nadat ik mijn ogen had
geopend, vanaf dat moment steeds bij de les ben geweest. Mijn ouders
zullen het wel weten en die zullen het misschien later wel weer tegen me
gezegd hebben, maar scherp weten doe ik het dus allemaal niet.
De eerste zes weken heb ik op de intensive care gelegen. Daarna ben ik
naar de vroege neuro revalidatie gegaan op het RCL, het revalidatiecentrum
Leijpark. Ik kan me wel herinneren dat ik daar naar toe ging. Ik kon niet
lopen, ik kon zelfs niet in een rolstoel zitten. Want in het begin, toen ik dus
volgens de doktoren bij was, hadden ze me wel eens in een rolstoel gezet,
maar daar viel ik gewoon uit. Ik had geen enkele controle over mijn lijf. Dus
werd ik met bed en al naar de huiskamer gereden. En dan ging de rugleuning
omhoog en kreeg ik zo te eten.
Wakker
Ik was ook niet aan het piekeren wat er allemaal gebeurd was, want ik
snapte er toch niks van. Ik kreeg wel bezoek: mijn ouders natuurlijk, mijn
broer en mensen van de marine. Buddy’s van mij, maar ook de compagniescommandant
en de geestelijk verzorger. Ik ben katholiek opgevoed en voel
me ook katholiek. Ik herkende niet iedereen die bij me kwam, ik had met
de geestelijk verzorger ook nooit eerder contact gehad. Ik wist ook niet dat
ik marinier was. Ik denk dat het wel een jaar heeft geduurd, als het al niet
langer is, voordat ik echt helemaal uit het coma was. Heel veel later zei ik
nog tegen mijn ouders: ‘Ik heb nou pas het gevoel dat ik echt wakker aan
het worden ben’. Volgens mij heb ik dat wel duizend keer gezegd. Je begint
wakker te worden, je begint jezelf beter te voelen. Zelfs nu nog, na drie
jaar, zit ik soms stil en word ik me er langzaam bewust van dat iets wat me
eerst heel veel moeite kostte, ineens gemakkelijker gaat. Dan denk ik: ‘Hier
word ik ook weer wakker in’. Vorige week nog, op de sportschool, moest ik
allerlei moeilijke oefeningen doen, die eigenlijk best makkelijk gingen. Toen
dacht ik bij mezelf: ‘Gek, eerst vond ik dit altijd moeilijk’. Dus ik heb nog
steeds het idee dat ik verder wakker aan het worden ben, dat het gordijn
voor mijn hoofd beetje bij beetje wordt weggeschoven.
Wat het ongeluk zelf betreft, ik weet niet hoe dat verder met de politie is
afgewerkt. Het was een eenzijdig ongeluk, dus ik heb ook niemand iets
aangedaan. Ik ben later nog wel een keer naar de plek teruggeweest. Ik
12 Een nieuw leven

weet althans dat ik er geweest ben, maar ik kan me daar geen beeld meer
bij voor de geest halen.
Straf
Al met al ben ik wel gelukkig met de situatie zoals die nu is. Stel dat er een
God zou bestaan, dan denk ik – want ik was best een goeie kerel – dat die
God misschien heeft gedacht: ‘Laat die Bob nog maar even hier in leven’.
Want ik stond op de planning om met mijn compagnie, de 22 e infanteriecompagnie,
naar Uruzgan te gaan en God dacht waarschijnlijk ‘Laat hem
hier nog maar even blijven om van het leven te genieten, in plaats van daar
in Uruzgan afgeschoten te worden’. Misschien is het zo gegaan. Zo ben
ik toch marinier gebleven, want dat ben je voor je hele leven, wat er ook
gebeurt.
Ik heb wel verschillende fases meegemaakt. Ik ben boos geweest en
verdrietig. Vaak dacht ik: ‘Waarom is mij dit nou overkomen?’. Ik heb het
ook lang gezien als een straf. Ik heb nooit echt hele foute dingen gedaan.
Ik heb als kind wel eens een Mars gejat uit een supermarkt en dan dacht ik
dat het ongeluk de straf daarvoor was. Maar dat is dan wel een erg zware
straf. Ik kan me dat ook niet goed voorstellen, want dan zouden er ook wel
heel erg veel ongelukken moeten gebeuren.
Ik snapte het gewoon niet. En steeds weer spookten dezelfde vragen door
mijn hoofd: ‘Waarom toch? Waarom ben ik nou de lul’? Ik was een goeie kerel,
ik was goed in de omgang, vriendelijk voor iedereen, en ik piekerde me
suf: ‘Wat heb ik verkeerd gedaan?’ En daar zit ik nog steeds een beetje mee,
dat is niet helemaal weg. Maar de laatste tijd kan ik het soms ook zien als een
traktatie, een extra kans die ik heb gekregen om dingen goed te doen.
In het revalidatiecentrum zijn ze heel intensief met me gaan oefenen. Misschien
was het voor hen niet zo intensief, maar voor mij in ieder geval wel.
Als ik van therapie terugkwam, kon ik alleen maar slapen. Zo vermoeiend
was het. Heel lang kon ik mijn arm niet bewegen, die hield ik gekruist voor
mijn borst en daar kreeg ik hem niet weg. Dat is allemaal beetje bij beetje
weer teruggekomen. Je gaat alles opnieuw leren. Ik moest leren eten,
zitten, lopen, mijn kleren aandoen. Ik kon ook niet snijden bijvoorbeeld; dan
sneden ze het vlees voor me en werd ik gevoerd. En als ik het eten binnen
had, moest ik met mijn kaken op en neer gaan; kauwen was ook al verschrikkelijk
ingewikkeld en vermoeiend. En had je dat gehad, dan moest je
het ook nog eens doorslikken. Eigenlijk word je opnieuw opgevoed, als een
baby. En in feite ben je dat ook. Je hebt wel het lichaam van een volwassene,
maar de hersens van een baby. Medische foto’s zoals röntgenfoto’s
Bob van Stratum: Willen = Kunnen
13

of scans heb ik nooit gezien, maar wel de foto’s die ons pa van me in het
ziekenhuis maakte. Ik keek er dan naar en wist dat ik het moest zijn, maar
verder was het allemaal erg ongrijpbaar en zei het me niets.
Ik ben nu al drie jaar aan mijn herstel aan het werken. Mensen begrijpen
dat niet altijd. Ik keek laatst naar Nederland 1, daar zag ik een kerel rennen,
tenminste hij noemde het zelf rennen; dat ging voor geen meter, het zag
er echt niet uit, en hij brabbelde er ook nog een hoop onsamenhangende
klanken bij, het leek wel alsof hij het Down syndroom had, zo klonk het.
Hij was ook teruggekomen uit een coma na een ongeluk, maar dat was al
zeven jaar geleden. Dus je kunt er niks van zeggen hoe lang het duurt. En
dan denk ik soms: ‘Waarom heb ik in godsnaam de mazzel dat ik er zo kort
over doe?’ Waarschijnlijk omdat ik zo’n sterke wil heb.
Tatoeage
Ik denk dat ik een tatoeage ga nemen, op mijn arm of zo. Ik heb nu ook
een tattoo, naast mijn navel. Dat zijn Chinese karaktertekens die samen het
woord ‘Doorzettingsvermogen’ vormen. Die had ik gelijk na mijn mariniersopleiding
laten zetten. Met een paar maten hebben we dat toen gedaan. Ik
wil eigenlijk een tatoeage met een tekst in het Latijn: ‘Willen is kunnen’ of
‘Waar een wil is, is een weg’. Ik heb de sites al gevonden waar die teksten
op staan. Ik vind dat ik een goede reden heb om zo’n tattoo te laten zetten.
En ik ben natuurlijk baas over mijn eigen lijf. Je moet niet van die laffe tattoo’s
zetten, van die vuurspuwende draken of zo, nee een tekst die iets zegt
over wie ik ben en wat ik wil zijn.
Klimmendaal
Ik heb zeven maanden in het revalidatiecentrum in Tilburg gezeten. Toen
vertelden ze me dat ik naar huis moest. Er waren geen haalbare doelen
meer voor mij, zeiden ze. Eigenlijk zou ik naar een verzorgingshuis moeten.
Dat betekende dus ‘einde oefening’, ik zou niet verder meer komen volgens
de doktoren. Mijn ouders vonden dat maar niks en vroegen of er toch
ergens niet nog een plek was waar ik verder aan mijn herstel zou kunnen
werken. Ook al geloofden de doktoren daar niet in. Dat had wel effect,
want toen zeiden ze: ‘Hij kan eventueel nog naar Groot Klimmendaal in Arnhem,
daar zijn ze echt gespecialiseerd in dit soort revalidaties’. Toen ik dat
hoorde, wilde ik die mogelijkheid met beide handen aangrijpen. Uiteindelijk
heb ik zo ook zes maanden in Arnhem gezeten. Ik bleef daar de hele week
en in het weekend ging ik naar huis. Tot ook daar hetzelfde gebeurde en
ze zeiden: ‘Er valt hier niks meer voor jou te halen, alles wat we hier kunnen
aanbieden, beheers je al’. Toen moest ik dus defi nitief naar huis.
14 Een nieuw leven

Doorzetten
Thuis ben ik gewoon doorgegaan met werken aan mezelf. Ik ben als een gek
gaan sporten. Niet om een ‘kastje’ te kweken, maar om alles opnieuw aan te
leren. Ik deed veel aan medische fi tness en ging drie keer per week naar de
sportschool. Mijn ouders zijn daarbij heel belangrijk geweest. Dank zij hen
ben ik zo ver gekomen. Vooral door mijn vader, die hamerde er steeds maar
op dat ik dingen zelf moest doen. Hij stond niet steeds klaar om iets over
te nemen, maar prikkelde me de hele tijd. Eigenlijk drilde hij me nog een
beetje, zoals een militair. Maar het werkte perfect voor mij. Als ik dan wel
eens zei: ‘Dat lukt me niet’ of ‘Dat kan ik niet’, dan zei ons pa ‘Kijk eens op
je buik, daar staat niet voor niets het woord Doorzettingsvermogen’ en dan
ging ik weer door. Dan dacht ik, ik kan het wèl en kreeg het toch voor elkaar.
Mijn vader helpt me echt fantastisch. Als ik me iets niet meer herinner, stelt
hij een vraag waardoor ik weer dieper kan graven en toch weer iets naar
boven krijg. Hij zegt niets voor, maar weet me te prikkelen om verder in mijn
hoofd te zoeken en dat werkt. Mijn moeder wil het nog wel eens helemaal
voor mij invullen. Ze doet dat uit liefde, geen enkel misverstand daarover,
maar mijn vader zet mijn hersens meer aan het werk. Dat is heel goed.
Olifant
Na bijna twee jaar belden ze van Gemini op met de vraag of ik al tevreden
was met mezelf. Gemini is een grote zorginstelling uit Midden-Brabant. Ik
gaf ze antwoord met een tegenvraag: ‘Kan een olifant een kilometer onder
water duiken?’ Nee natuurlijk niet, was het antwoord. En dat was precies wat
ik voelde bij hun vraag. Natuurlijk was ik niet tevreden met mezelf. Waarop
ze zeiden dat als ik nog verder wilde komen met revalideren, dat ik dan mee
kon doen in een nieuw project van de Koordeleij, een speciale woonvorm
voor gehandicapten, naast het St. Elisabeth ziekenhuis in Tilburg. Ik kon daar
zelfstandigheidstraining krijgen. Dat was precies wat ik wilde. Ik zei ‘Schrijf
me maar meteen in’. En op de vraag wanneer ik er naar toe wilde, was mijn
antwoord: ‘Gisteren’. Ik had al ja gezegd voordat ik ook maar was gaan
kijken. Ik wilde gewoon vooruit en als iemand me het gevoel gaf dat iets
nieuws mogelijk was, dan ging ik daar zonder verder bij na te denken op in.
Stappen
Het was thuis ook anders dan vóór mijn ongeluk. Ik was altijd vol energie
geweest. Ik was degene die iedereen optrommelde om dingen te gaan
doen. Dan belde ik mensen op en zei ‘Ga je mee vanavond, we gaan
stappen’. En als iemand het dan waagde om te zeggen: ‘Ik heb geen zin’ of
‘Ik voel me niet goed’, dan zei ik: ‘Niet zeiken, we gaan gewoon’. En ook al
probeerden ze eronder uit te komen, aan het eind van het liedje gingen ze
toch mee. Ik moet zeggen dat het dan meestal ook een mooie avond werd.
Bob van Stratum: Willen = Kunnen
15

Onze Luc nam ik ook mee op sleeptouw. Want die zat vaak alleen op zijn
kamer boven te computeren en tv te kijken.
Na het ongeluk draaide thuis nog meer dan ooit alles om mij. Voor ons pa
en ons moeder was ik de koning. Voor Luc moet dat vervelend zijn geweest.
In zijn ogen werd ik erg verwend. Tussen hem en mij is het ook anders
geworden. Hij gaat zijn eigen weg, ik kan moeilijk hoogte van hem krijgen.
Ik zou willen dat hij gewoon een keer tegen mij ging praten, ging janken
voor mijn part, dan weet ik ook waar ik aan moet werken. Maar ik ken hem
nu alleen van een oppervlakkige begroeting: ’Hé, Luc’, ‘Goeiemorgen’ of
‘Welterusten’ en meer conversatie heb ik niet met hem. Ik weet niet hoe
dat komt. Terwijl ik hem altijd beschermde. Echt in de problemen kwam hij
nooit, maar als iemand ruzie met hem maakte, dan sprong ik er bovenop. Ik
vind dat wel een beetje jammer. Maar ik moet zeggen, laatst kwam hij ook
in zijn eentje op bezoek. Dus misschien trekt het wel bij.
In de Koordeleij heb ik eigenlijk niet lang gezeten. Op zich was het er wel
goed. Ik had een grote kamer voor mezelf, maar het ademde heel erg de
sfeer van een ziekenhuis uit. Een lange gang, waar de kamers van de bewoners
op uit komen. Eigenlijk had ik alleen een slaapkamer. Toch was ik blij
dat ik weer op mezelf woonde. En zoals bij me past, heb ik de tijd optimaal
benut. Drie keer per week therapie, medische fi tness, sportschool. Ik heb
het echt allemaal aan mezelf te danken gehad. Een keer per week ging ik
terug naar Scania in Tilburg, waar ik vóór de mariniersopleiding werkte. Als
het mooi weer was, ging ik er op mijn driewielige ligfi ets naar toe, in het
begin met een begeleider van Gemini ernaast, later ook een keer alleen.
Wat ik deed was vrijwilligerswerk: facturen opmaken en sorteren, kopieerwerk,
dat soort dingen. De mensen zijn verschrikkelijk aardig en geven me
het gevoel dat ik er nog steeds bij hoor.
Het is natuurlijk wel anders. In de garage zelf kom ik niet meer, ik doe mijn
werkschoenen ook nooit meer aan. Ik zou er wel naar binnen mogen, maar
ik weet dat het beter is om het niet te doen. Want als ik weer boven een
motorblok zou hangen, dan zou ik mezelf alleen maar geil maken op iets
waar ik toch niet aan kan komen. En dan ben ik nog verder van huis. Ik heb,
met vallen en opstaan, geleerd om alleen die dingen op te pakken waar
ik wat mee kan. Het is hetzelfde als iemand die zich elke dag lekker zit te
maken met foto’s van een Ferrari Lamborghini. Dat is wel cool, maar je kan
hem toch niet kopen. Ik bescherm mezelf dus in die dingen.
Toch voelde ik me nog steeds thuis tussen de mannen van Scania. Ik ken ze
natuurlijk allemaal nog. Het was in ieder geval beter dan de dagbesteding
die ik eerst deed. Dan zat je zo’n beetje de hele dag tussen de ‘halven’,
16 Een nieuw leven

zoals ik het noem en daar word je ook niet echt beter van.
Echte hobby’s heb ik niet. Alles wat ik doe heeft te maken met mijn herstel.
Nog steeds elke dag. Ik ben een tijdje met een Nintendo DS bezig geweest
om mijn geheugen te trainen. Maar dat is natuurlijk geen echte geheugentraining.
Je leert alleen om een spelletje zo snel mogelijk uit te spelen. Dat
heeft weinig met hersenactiviteit te maken.
Ik hou wel van muziek, het maakt me niet zo veel uit wat het is. Ik heb het
vaak als achtergrond op staan. Toen ik jong was heb ik saxofoon gespeeld.
Ik vond het niet echt moeilijk, maar het was net als met school. Je moest
thuis oefenen en dat deed ik nooit. Misschien had ik het muzikale gevoel van
mijn vader, die heeft trombone gespeeld in een bandje, maar daar weet ik
niet zo veel meer van. Toen ik dertien was hield ik van gabbermuziek. Ik liep
toen ook in een aussie rond, met mijn haar aan de zijkant kaal geschoren.
Vrienden
Vrienden, dat is wel veranderd sinds het ongeluk. Ik had veel vrienden,
tenminste ik kende heel veel mensen. Ik was de eerste om op mensen af te
stappen als er iets georganiseerd moest worden. Nu is dat omgedraaid. Ik
ben zelf natuurlijk ook onthand, kan in mij eentje niet overal meer naar toe.
En denk je dat die andere lui een beetje terug komen? Mooi niet. Maar bij
mij werkt het zo, dat ik me daar niet druk over maak. Waarom zou ik? Ik heb
het altijd goed gehad. Jammer dan. Mensen leer je pas echt goed kennen
op het moment dat er iets aan de hand is. De meesten lopen weg en dan
weet je ook dat ze het niet waard zijn. Eigenlijk vind ik het wel prettig zo.
Nu weet ik tenminste wie de echte vrienden zijn en wie niet. Ik heb nog wel
een aantal vrienden overgehouden, dat zijn de diehards. Dat zijn jongens
uit Berkel Enschot, die komen in het weekend soms langs. Een van hen is
Theo, die is nou in Duitsland op oefening. Ik kende hem al langer maar hij is
na mij ook marinier geworden. Ik was er bij toen hij zijn baret kreeg. Bij de
plechtigheid zat ik in uniform in mijn rolstoel, dat was dus na mijn ongeluk.
Heel veel mensen kwamen naar me toe. Er waren ook kaderleden die me
nog kenden. Die hadden wel meegekregen dat ik een ongeluk had gehad,
maar wilden weten hoe het met me was. Iedereen vond dat ik er nog goed
uitzag. Een andere vriend is Danny, die ik nog ken van het voetbal. Hij haalt
me soms op. We buurten dan wat, drinken koffi e of kijken samen een fi lm.
Meisjes
Een relatie met een meisje, dat zou ik per gisteren al gewild hebben. Maar
ja, waar ontmoet je iemand? Ik kan niet meer gaan stappen zoals vroeger
en uren op de dansvloer staan. In mijn goeie jaren pikte ik aan het eind van
de avond als ik wilde een meisje op. Ik was overal vroeg bij. Mijn eerste
Bob van Stratum: Willen = Kunnen
17

vriendinnetje was Maartje. Maar na haar zijn er veel gevolgd. Alleen de
laatste drie jaar heb ik door het ongeluk op dat vlak niet meer meegedaan.
Ik ben ook niet onder een of andere steen vandaan gekropen, volgens mij
zag ik er leuk uit en ik wist op de een of andere manier de meisjes te boeien
en ik wist ook wel wat ze wilden horen. Ik had redelijk wat succes. In het
weekend ging ik stappen in Tilburg. ’s Nachts ging ik dan met de scooter
of de auto terug naar Berkel Enschot. Dan had ik behoorlijk gedronken als
ik naar huis reed; goed stom dus. Maar ja, het was ook stoer. Ik ben nooit
gepakt. Ik dacht altijd, ach het is maar een klein stukje naar huis, dat kan ik
wel. Vaak was het vier uur ’s nachts. Wat mijn ouders daarvan vonden, weet
ik eigenlijk niet. Ik heb daar nooit zo bij stil gestaan. Volgens mij wisten ze
ook niet dat ik soms aangeschoten was, ik zelf zei daar niks over in ieder
geval. Maar misschien wisten ze het wel, maar lieten ze dat niet blijken.
Nu kom ik geen meisjes tegen. Ik weet het gewoon niet. Ik weet niet waar ik
ze vandaan moet halen. Een keer toen ons pa mij in Tilburg met de rolstoel
voortduwde, zag ik op de Korte Heuvel een mooi meisje en klom ik met
mijn stomme harses uit mijn stoel en zei tegen haar: ‘Ik vind jou een leuke
meid, wil je seks met me?’ Dat klopt natuurlijk van geen kant. Dat meisje
schrok zich lam. Ons pa zei: ‘Bob, niet doen’, maar ik was niet te remmen.
‘Ben je gek, dat lukte me vroeger ook’, zei ik, ‘dus waarom nu niet?’ Niet
dus. Ik snap die schrikreactie van zo’n meisje ook wel, als er ineens zo’n
kerel met die rare praat uit een rolstoel op je af komt. Ook op dat punt ben
ik langzamerhand steeds ‘wakkerder’ geworden en besef ik nu dat ik dat
soort streken natuurlijk niet kan uithalen. Welke idioot vraagt dat nou?
Maar er zit ook een goede kant aan, namelijk dat ik voel dat de behoefte
aan intimiteit is teruggekomen. Laatst heb ik een afspraak gemaakt met
FleksZorg, dat is een organisatie die ervoor zorgt dat mensen met een
beperking toch seks kunnen hebben. Niet alleen seks, maar ook vertroetelzorg.
Dat er iemand langskomt die met jou gaat zitten kroelen, waar je een
beetje liefde aan kunt tonen. Ik ben blij dat dat kan in Nederland. Ik heb
er gewoon behoefte aan. Vroeger had ik wel vaker een onenightstand, en
soms een twonightsstand, maar dat gebeurde dan meestal met behoorlijk
wat drank op. Ik heb nog steeds behoefte aan seks. Ik ben daar eerlijk in.
Veel mensen vinden het woord seks vies, iets waar je niet over kunt praten,
maar daar ben ik het dus niet mee eens. Het is gewoon een normale
behoefte, klaar. Hetzelfde als iemand die honger krijgt.
Opgeven
Wat ik tegen andere mensen zou willen zeggen? Het zijn drie eenvoudige
woorden: geef nooit op. Never nooit. Mensen kunnen wel zeggen: ‘Dat
18 Een nieuw leven

kun je niet’ , ‘Dat is niks voor jou’, of iets wat daar op lijkt: geloof ze niet en
probeer het. Een neuroloog heeft jarenlang gestudeerd, weet veel en is heel
slim, maar hij heeft niet het fl auwste benul wat ik kan. Misschien weet hij wat
de gemiddelde patiënt kan, want hij heeft in de boeken gezien hoeveel van
de duizend er dit kunnen of dat kunnen. Maar ik ben ik en daar weet hij niks
van, alleen ikzelf weet wat ik kan. Ik ben geen gemiddeld mens, ik ben Bob.
Never opgeven dus! Blijf jezelf altijd maximaal inzetten. Niet voor honderd
procent, maar voor duizend procent. Als iemand zegt: ‘Dat kun jij niet’,
laat ze maar lullen. Dat is wat ik wil zeggen tegen iedereen die hetzelfde
is overkomen en tegen hun ouders en vrienden die zich afvragen hoe het
verder moet. Span je tot het uiterste in. Wees niet zielig. Laatst had ik op de
Koordeleij ook zo’n discussie met een medebewoner. Die zit in een rolstoel
en wil het liefst anderen voor hem aan het werk zetten. Hij vroeg aan mij:
‘Bob, kun jij even melk voor mij pakken en in de magnetron opwarmen?’. ‘Ja,
dat kan ik’, zei ik, ‘maar dat gaat mooi niet gebeuren. Want volgens mij zei de
begeleiding een tijdje geleden tegen je dat je meer zelf moet doen. Dus dan
doe je het ook maar mooi zelf, je kunt het best’. Niet dat ik te beroerd ben
om iets voor iemand te doen, helemaal niet, maar het is gewoon niet goed.
Mijn motto is: ‘Kan niet ligt op het kerkhof, wil niet ligt ernaast’. Ik weet waar
ik over praat. Veel mensen hebben mij geprobeerd af te remmen, goedbedoeld,
om de teleurstelling van het mislukken zo klein mogelijk te maken.
Dat voelde voor mij alsof ik onderuit gehaald werd. Als ik de doktoren had
geloofd, dan was ik de rest van mijn leven in mijn bedje blijven liggen, was
ik gigantisch dik geworden en was ik vervolgens afgehaakt. ‘Voor mij wordt
het toch niks meer’, had ik dan gedacht. ‘Waarom zou ik opstaan?’, zou ik
dan denken, ‘Waarom zou ik naar de wc lopen als ik in mijn broek kan poepen?
Waarom zou ik echt gaan eten, als ik ook sondevoeding kan krijgen?’
Ik heb ervoor gekozen om die weg niet op te gaan, maar alles uit de kast te
halen om verder te komen. De eerste neuroloog, die mijn MRI-scan onder
ogen kreeg zei tegen mijn ouders: ‘Die jongen blijft de rest van zijn leven
een kasplantje’. Volgens mij heeft hij die woorden nooit teruggenomen.
Laatst kwam ik voor de eindcontrole in Groot Klimmendaal in Arnhem en
toen ik dat revalidatiecentrum binnenkwam, zag ik een vrouw die daar
tegelijk met mij had gerevalideerd. Alleen, eerst liep zij rond en zat ik in een
rolstoel. Nu was het andersom. Zij heeft MS en gaat steeds meer achteruit,
ik heb al veel bereikt en ben alleen maar vooruit gegaan. Ik stond met haar
te praten en ons pa was al naar de spreekkamer gegaan waar de neuropsychiater
stond die ik moest spreken. Toen zei ons pa tegen die arts: ‘Bob
staat daar in de hoek’. Die psychiater loopt langs me heen, kijkt de gang
in en roept tegen ons pa: ‘Meneer Van Stratum, ik kan hem niet vinden
Bob van Stratum: Willen = Kunnen
19

hoor, ik weet niet waar hij is’. ‘Als u nou eens 90 graden naar links draait’, zei
ons pa, ‘dan ziet u hem staan’. Hij draait zich om en zijn gezicht is een en
al verbazing: ‘Bob, ben jij Bob van Stratum?’ ‘Ja, behoorlijk’, zei ik. Hij was
verbijsterd, dat ik daar zo stond. Hij had de stukken gelezen om zich op ons
gesprek voor te bereiden en kon zich niet voorstellen dat ik dezelfde was
als de Bob uit zijn medisch dossier.
Eigen appartement
Na vier weken op de Koordeleij kreeg ik een telefoontje van SWZ uit
Eindhoven. Ik had me al twee jaar geleden bij hen ingeschreven voor een
zelfstandige woning. Dat had ik uit voorzorg gedaan, omdat ik als marinier
geleerd heb om mijn zaakjes op tijd te regelen zodat je aan het eind van de
rit niet met lege handen komt te staan. Er was plaats voor me in een nieuw
appartementencomplex voor begeleid zelfstandig wonen in Eindhoven. Ik
ben met mijn ouders gaan kijken en wist meteen: ‘Hier wil ik naar toe’.
In december ben ik verhuisd. Ik heb nu een eigen appartement, eigen
huisnummer, eigen opgang en entree, eigen woonkamer en keuken en een
eigen badkamer. 72m 2 helemaal alleen voor mezelf. Het appartement ligt in
Strijp, het is een gewone straat en ziet er ook verder heel gewoon uit. Als je
er langs rijdt, weet je niet dat er mensen met een beperking wonen. En dat
is precies wat ik wilde. Ik moet nog wel mijn therapieën en trainingen gaan
regelen, maar dat moet lukken. Ons pa helpt me daar heel erg bij. Hij regelt
ook mijn hele planning. Een keer per week maakt hij een uitdraai van mijn
agenda en die plak ik aan de binnenkant van mijn deur. Zo houd ik overzicht
over wat ik moet doen. Mijn telefoon werkt als een organiser en houdt
ook bij wanneer ik mijn medicijnen moet slikken. Ik heb nog twee soorten
medicijnen, eentje om de rust in mijn hersenen te bewaren en eentje die
voor een betere stemming zorgt.
Toekomst
Ik wil heel graag weer naar school. Ik weet dat ik vroeger nooit iets heb
uitgevoerd, maar nu is het anders. Ik wil hogerop. Ik ben niet naïef, ik kan
geen fysiek werk meer doen, ik kan niet meer als marinier verder. Ook het
monteursvak moet ik laten lopen. Eigenlijk sta ik dus helemaal naakt op
straat en weet ik niet waar ik naar toe moet. En omdat ik toch alles weer
opnieuw moet gaan leren, wil ik dit keer zo hoog mogelijk reiken. Maar ik
heb geen idee wat het zou kunnen zijn. Ik praat er wel eens met mensen
over. Maar dan is meestal het enige antwoord: ‘Dat kun je niet, want je hebt
hersenletsel’. Iedereen uit de medische wereld zegt: ‘Leren, dat kun jij niet.
Zet het uit je hoofd, want het lukt je toch niet.’ Dan blijf ik rustig en zeg:
‘Da’s goed, laat mij maar het tegendeel bewijzen’. Ik weet echt niet wat ik
20 Een nieuw leven

wil gaan doen, ik heb geen idee welke richting. Eigenlijk wil ik lessen zoals
je ze op de middelbare school ook krijgt, maar dit keer zal ik dan wel eens
alles uit de kast halen. Liever lessen, dan in mijn eentje boeken lezen. Dat
een leraar het uit gaat leggen. Misschien zijn er na mijn ongeluk toen ik bij
was gekomen wel testen afgenomen om te kijken wat ik met mijn hersenen
nog aan kan. Maar dat herinner ik me niet, dat moet dan gebeurd zijn toen
ik nog niet helemaal bij de pinken was. Er wordt wel gezegd, je hebt zes
weken in coma gelegen, dat is een zwart gat van zes weken. Maar dat klopt
niet, het is eigenlijk een zwart gat van een jaar, zo niet langer.
Ik zie mijn ongeluk als een tweede kans, een tweede geboorte. En ik weet
bijna zeker, dat als ik ergens voor ga zitten en er helemaal voor ga, ik het
wel kan onthouden. Misschien doe ik er twee keer zo lang over, dat doet
me niks, maar ik moet en zal het onthouden.
Ik heb ook al eens iets in die richting geprobeerd. Anderhalf jaar geleden
heb ik een LOI-cursus Nederlands gekocht, maar dat was te vroeg. Ik vergat
de stof en had er daarom op een gegeven moment geen zin meer in. Ik was
er gewoon nog niet aan toe. Ik ben nu veel verder.
Ik weet dat ik gaten in mijn geheugen heb, dat is een feit. Het is jammer, het
is eigenlijk gewoon kut, maar ik ben blij dat ik al zover gekomen ben. Want
ik weet hoe het was en waar ik vandaan kom. Ik ben nog lang niet tevreden.
Misschien moet ik zelf wel neuroloog worden en als de zoon van de
neuroloog die mij geholpen heeft dan na een zwaar ongeluk bij mij komt,
dat ik dan tegen de vader kan zeggen: ‘Dat komt wel goed, die jongen is
sterk en vecht zich er wel bovenop’. Ik weet wel, dat je dat dan misschien
niet moet zeggen, omdat als het niet gebeurt, ze je dan ook nog kunnen
aanklagen. Zo zit de wereld tegenwoordig in elkaar. En ook dat als je zegt:
‘Het komt wel goed’, dat die getroffen persoon dan bij zichzelf denkt dat
hij zich dan niet meer hoeft in te spannen. Met als gevolg dat het inderdaad
niet goed komt. Het is dus best ingewikkeld. Zo denk ik wel eens dat ze
daarom misschien tegen mij hebben gezegd dat het niks zou worden; dan
zaten ze altijd aan de veilige kant. Ik heb het de dokter laatst op de man af
gevraagd, want ik wilde het perse weten, maar hij zei dat dat geen rol had
gespeeld, hij dacht echt dat het voor mij einde oefening was.
Maar eerst ga ik me hier in Eindhoven settelen, zorgen dat het echt mijn
thuis wordt. En als ik dat op orde heb, dan ga ik door. Ik weet waar ik
vandaan kom, maar ik zal iedereen nog eens laten zien waar ik naar toe ga.
Ik heb het uniform misschien niet aan, maar er zit nog steeds een marinier
in mij.
Bob van Stratum: Willen = Kunnen
21

22 Een nieuw leven

24 Een nieuw leven

Marie-José van Stratum: Intenser
dan ooit
Dit is het verhaal van een gezin waarvan het leven van de ene op de andere
dag ingrijpend veranderde. Bob, de zoon van Jan en Marie-José van
Stratum en broer van Luc, knalde drie jaar geleden met zijn auto tegen
een boom. Aan het ongeluk hield hij ernstig hersenletsel over. Sinds die
tijd is het gezin in de weer om een nieuwe balans te vinden. In dit verhaal
vertelt Marie José over deze zoektocht van haar en haar gezin.
Snelle jongen
Jan en ik hebben elkaar laat leren kennen. Echte verkering hebben we
niet gehad. We zijn vrij snel getrouwd en meteen daarna is Bob gekomen.
Het was een moeilijke zwangerschap. Na drie maanden begonnen de
weeën al en met de vierde maand ben ik opgenomen in het ziekenhuis.
Vanaf dat moment heb ik aan het infuus gelegen met weeënremmers. Mijn
hartslag was abnormaal hoog. Na de 37e week mocht ik ophouden met de
medicijnen en kon ik naar huis. Ik was nog niet thuis of de weeën begonnen
opnieuw. Het was hartje winter. Met Jan ben ik toen in onze Mini meteen
26 Een nieuw leven

teruggegaan naar het Elisabeth. De sneeuw spoot tegen de auto omhoog.
Toen we aankwamen, was het zo gepiept.
Bob was een mooie jongen die met alles heel snel was. Hij liep met negen
maanden en ook met andere dingen was hij haantje de voorste. Ik zei wel
eens: ‘Ik zou er niet vreemd van opkijken als zijn leven eerder op is’. Hij ging
gewoon twee keer zo snel als andere kinderen. Klimmen, klauteren, hij was
altijd als eerste overal bij. Toen hij twee jaar was en ik zijn jongere broer Luc
aan het voeden was, was ik hem op een gegeven moment kwijt. Na lang
zoeken vond ik hem in het zwembadje van de buren. Hij was over de muur
geklommen en zat daar rustig te spelen. ‘Hoi mama’, was het enige wat hij
zei. Later, toen hij al groter was en met andere kinderen buiten badminton
speelde, belandde de shuttle soms in een boom. Andere kinderen gingen
hun vader halen om de shuttle eruit te halen, Bob zat dan al lang in de
boom om het zelf te doen. Hij zat vol energie en wilde alles uit zijn leven
halen.
Zijn ledikantje hadden we met schroeven vastgezet. Hij slaagde erin om het
binnen een jaar los te krijgen door zijn gespring. Gezond, sterk, energiek,
dat is het beeld van Bob als klein kind. Hij fi etste in no time in zijn eentje
door de buurt. Altijd op zoek naar een nieuwe uitdaging. Zijn keuze om
later naar de mariniers te gaan, had daar volgens mij ook mee te maken. Hij
wilde daar naar toe omdat hij bang was anders een te saai leven te moeten
leiden.
Op school ging het goed, dat wil zeggen dat hem alles kwam aanwaaien.
Echt leren heeft hij nooit gedaan. Hij is altijd erg sociaal geweest, wilde
onder de mensen zijn. Voor zijn middelbare school heeft hij niks gedaan.
De woonkamer was zijn studeerkamer, de salontafel voor de televisie zijn
bureau. Boeken open, televisie aan, drukte om zich heen en geen blik in de
boeken. Heel anders dan Luc, die zich al snel op zijn eigen kamer terugtrok
in zijn eigen wereld. Bob’s boeken gingen als nieuw naar de school terug. Ik
had ze voor hem gekaft en er zat geen ezelsoor of vouwtje in. Hij heeft heel
lang op zijn algemene kennis kunnen drijven. Uiteindelijk heeft hij de Mavo
afgemaakt met heel goede cijfers. Hij ging weg- en waterbouw studeren
aan het Koning Willem I college in Den Bosch. Maar dat was veel te theoretisch,
daar kwam hij niet mee weg met niets doen. Pas na twee jaar zou hij
de praktijk ingaan, zo lang kon hij niet wachten.
Marie - José van Stratum: Intenser dan ooit
27

Toen is hij voor vrachtwagenmonteur gaan leren. Dat was een goede
keuze. Jan is met hem rond gaan rijden in Tilburg, op zoek naar een plek
om leerervaring op te doen. Hij kon meteen bij Scania beginnen. Hij had
ondertussen het eerste half jaar van de opleiding gemist, maar dat heeft hij
op eigen kracht ingehaald. Na 3,5 jaar heeft hij zijn diploma gehaald. Met
de beste cijfers van alle leerling-monteurs van Scania in heel Nederland.
Iedereen liep met hem weg. Hij heeft nog meer diploma’s gehaald, er zat
gewoon een enorme drive in hem. Toch wilde hij ook weer weg uit die
wereld. Eigenlijk niet weg, maar verder, altijd weer verder. Bang dat het hem
anders zou gaan vervelen.
We zijn met hem naar de commando’s gegaan, die fysieke inspanning trok
hem enorm aan. Ze vonden hem nog te weinig gehard en zelfstandig om
de opleiding te volgen. Ze zeiden: ‘Kom over een paar jaar maar terug. We
zien dat je gemotiveerd bent.’ Toen hij de kans kreeg om bij de mariniers
wel eerder te beginnen, was het meteen duidelijk dat hij dat en niets anders
dan dat wilde.
Robertus
Op de dag van het ongeluk gaat om 6 uur ’s ochtends de voordeurbel.
Jan staat op en ziet twee agenten. Schrikken dus. Of we de ouders zijn van
‘Robertus van Stratum’. Bob heeft een ernstig ongeluk gehad met de auto.
Ze bieden aan om ons naar het ziekenhuis te brengen, maar Jan slaat het
aanbod af. De agenten geven de portemonnee en sleutels van Bob af en
vertrekken weer. Jan blijft even beneden zitten om de onheilstijding op zich
in te laten werken en na een kwartier komt hij naar boven om mij en Luc
te wekken. Aankleden en meteen naar de EHBO. Als we bij het Elisabeth
aankomen, zijn ze net klaar met intuberen, beademen en het aanbrengen
van het infuus.
Bob ligt er op het eerste gezicht ‘gewoon’ bij, hij heeft alleen rechts een
hoofdwond. Daarna gaan we samen naar de IC. In de gauwigheid laten
de ambulancebroeders ons twee foto’s van de auto zien. Het ziet er
verschrikkelijk uit, maar onze ogen gaan meteen weer naar Bob. Blik is nu
niet belangrijk. Onze hele wereld is teruggebracht tot Bob. Zijn toestand
is kritiek. Ze maken een scan waaruit blijkt hoe verschrikkelijk hard de klap
moet zijn geweest. Hoe kon dit in hemelsnaam gebeuren?
De rest van de dag krijgen we een kamer in het ziekenhuis en lopen verder
wezenloos rond. Ze maken een gaatje in Bob’s hersenen voor een drukmeter.
De druk op de hersenen moet zo laag mogelijk blijven. Dat is het enige
wat telt de komende dagen. Alleen zijn sleutelbeen is gebroken, voor de
28 Een nieuw leven

est zie je niets aan hem. Hij wordt kunstmatig in slaap gehouden. Er mogen
geen prikkels van buitenaf komen, want daardoor kan de hersendruk
oplopen. We durven hem amper aan te raken, bang dat we daar invloed op
uitoefenen. Voor het overige blijft hij redelijk stabiel en daarom krijgen we
het advies om thuis te gaan slapen. Dat gaan we proberen. Thuis nemen
we een fl inke borrel, steken een kaarsje aan en nemen het mee naar boven.
De volgende ochtend belt Luc een paar mensen in de straat, waardoor die
het ook te weten komen en wij dat niet meer voor onze rekening hoeven te
nemen.
Om half negen ’s ochtends bellen we om te vragen hoe Bob de nacht heeft
doorgebracht. Kritiek, maar stabiel. Wat die woorden precies betekenen,
ontgaat ons. Daarna aankleden, eten en op weg naar het ziekenhuis. Bob
ziet er nog hetzelfde uit, wel wat boller. Het vocht hoopt zich op in zijn
lichaam. Op zich niet het grootste probleem, maar hij ziet er daardoor anders
uit. Hij reageert op onze aanraking, waardoor de narcose opgevoerd
moet worden. De druk op de hersenen is te hoog door prikkels van buitenaf.
Hij krijgt koorts. In de rechterlong zit een infectie. Die moet behandeld
worden, maar deze medicijnen hebben als bijwerking dat de bloeddruk
wordt verlaagd. Dus eerst medicijnen om de bloeddruk te verhogen en
daarna pas de antibiotica. We proberen hem zoveel mogelijk met rust te
laten, dat is het allerbeste op dit moment, maar dat valt ons erg zwaar.
Luc gaat met Gerard, een zwager van mij, met zaklampen naar de plaats
van het ongeluk om de nieuwe mobiele telefoon van Bob te zoeken. Ze
vinden hem niet. Later die dag gaan ze nog een keer terug en dan hebben
ze meer geluk. Hij hoeft dus niet geblokkeerd te worden. Het moet heel
hard zijn gegaan, zo melden Luc en Gerard als ze vertellen over wat ze daar
aantroffen. De volgende dag halen ze alle spullen uit de auto en zetten die
in een vuilniszak in de garage. Jan regelt de verzekering en de afvoer naar
de sloper. We willen de auto niet meer zien. Er wordt regelmatig gebeld
van het werk van Bob. De commandant en zijn maten. Ook de mensen van
Scania worden geïnformeerd. Er wordt gevloekt aan de andere kant van de
lijn. Als we ’s avonds uit het ziekenhuis terugkomen, ga ik een groep familie
en vrienden mailen over Bob’s toestand. Dat werkt prettig, je hebt op die
manier in één keer een hoop mensen te pakken. Tussendoor zijn de buren
nog langs geweest. Iedereen leeft mee, duimt en steekt kaarsjes aan. De
supermarkten in de buurt weten niet wat er aan de hand is: alle waxinelichtjes
zijn uitverkocht! Ik bid ook weer in de kapel bij Maria. Ik weet zeker dat
het helpt.
Marie - José van Stratum: Intenser dan ooit
29

Knuffelen
De volgende nacht is Bob stabiel door gekomen. Zijn temperatuur is 37
graden, dus dat lijkt redelijk onder controle. De longontsteking wordt
aangepakt door de antibiotica. Ik zeg tegen Peter de verpleegkundige dat
ik zo’n behoefte heb aan knuffelen ‘Doe maar’ zegt hij, terwijl hij Bob op
de borst slaat en zegt ‘Een marinier kan veel hebben’. Ik haal de zijkant van
het bed naar beneden en kan eindelijk doen, wat ik al die tijd al wilde. Bob
voelt zo vertrouwd, gespierd en stevig, alleen geen reactie. Voor het eerst
in 22 jaar ben ik blij dat hij niet reageert. De hersenen moeten rust hebben.
Achteraf zegt Jan dat hij wel reageerde, misschien door mijn reuk,want
andere impulsen komen niet door. Jan wil ook contact, maar is erg verkouden
en doet het daarom niet. Hij wil geen bacteriën overbrengen. Als we
thuiskomen, merken we uit alle reacties nu pas hoe geliefd Bob bij iedereen
is.
Luc heeft met de collega mariniers afgesproken. Ze verzamelen bij ons thuis
en dan neemt Luc ze mee naar het ziekenhuis. We waarschuwen ze: ‘Niet
schrikken, Bob heeft een pijp in zijn mond en een teletubbie antenne in zijn
hoofd.’ De jongens staan op het punt om naar Noorwegen te gaan voor
een koudweertraining. We hebben een e-mailadres om ze op de hoogte te
houden. Het zijn lieve collega’s.
Op de vierde dag is Jan jarig. Het enige cadeau dat we wensen, is dat we
Bob weer terugkrijgen. Alles is nog steeds stabiel. Bob plast beter en ze
gaan zijn narcose iets minder diep zetten. De waarden blijven hetzelfde,
dus dat is een lichtpuntje. Ik ga even met een puzzelboekje in een hoek
zitten, dan kan ik het piekeren uitschakelen. Hoop ik tenminste.
Jan en Luc zijn naar het sloopbedrijf om te kijken of de autopapieren
daar nog zijn. Vooral Jan gaat met lood in de schoenen, maar het moet
wel gebeuren. Ze hebben de papieren niet kunnen vinden. Ondertussen
krijgen we allemaal hartelijke mailtjes. Ook de huisarts heeft gebeld om ons
en vooral Bob veel sterkte te wensen.
’s Avonds moet de narcose weer verhoogd worden. Het was toch te vroeg
geweest. Jammer, maar morgen komt er weer een dag, dan zien we weer
verder. Ik weet dat het met hele kleine stapjes moet gaan. Hoe graag ik het
ook anders zou willen. Ik stop Bob wat beter in, want zijn schouders zijn veel
te koud.
Op de vijfde dag laten ze Bob met rust. Morgen of overmorgen gaan
ze weer proberen om de narcose naar beneden bij te stellen. Sleutelen
noemen ze dat. ’s Middags hebben we een afspraak met de zaalarts. Die
30 Een nieuw leven

zegt dat ze morgen inderdaad het slaapmiddel gaan verminderen. Misschien
lukt het deze keer wel. Ook de bloeddruk-verhogers zijn eraf en
daar reageert Bob goed op. Hij heeft af en toe de hik. Luc is gaan vragen
of dat kwaad kan, maar dat is niet zo. ’s Avonds is hij koortsig. De verpleegkundige
vindt het niet alarmerend, maar ik ben niet echt gerustgesteld.
We gaan naar huis. Als ik Bob kus, zie ik dat de druk op zijn hoofd omlaag
gaat. Misschien dat ik toch een gunstige invloed heb. We weten niet waar
we goed aan doen. We willen hem zoveel mogelijk met rust laten, er vooral
‘zijn’. Het is moeilijk om daar een vorm voor te vinden.
De volgende ochtend word ik om 5 uur wakker met hoofdpijn. Als ik naar
beneden ga om paracetamol te zoeken, gaat beneden de nieuwe telefoon
van Bob. Ik ben te laat om te zien wie of wat het geweest kan zijn. Daarna
de nachtploeg gebeld. Alles is vannacht mooi stabiel gebleven, maar hij
heeft nog wel een lichte verhoging. De verpleegsters zeggen dat Bob
meer reageert wanneer zij de kamer binnenkomen, net zoals dat bij mij
gebeurde toen ik hem gisteravond kuste. De koorts zakt, maar er blijft veel
prut uit de longen komen. Vanmiddag komt de longarts om te kijken wat
er aan de hand is. Die vindt het niet nodig om in de longen te kijken. Het is
al vervelend genoeg om regelmatig de longen uit te zuigen. Dat vindt Bob
echt afschuwelijk. De slaapmedicatie is gehalveerd, dus misschien zien we
daar later de effecten van. Als we ‘s avonds terugkomen, horen we dat de
longarts aan het eind van de middag toch een bronchoscopie heeft uitgevoerd
en nog wat ongerechtigheid heeft weggenomen, wat met uitzuigen
niet mogelijk was. Verder is alles hetzelfde.
Bob ligt nog steeds alleen en we weten niet goed wat we moeten doen,
hem knuffelen of maar zoveel mogelijk alleen laten. Voor het eerst liggen
zijn armen boven de lakens. Als er een verpleger komt, meldt die dat ze
redelijk tevreden zijn over zijn toestand. Alleen de ontlasting komt nog
niet op gang, waardoor hij zo direct weer een klysma gaat zetten. Twee
maten van de marine vragen of ze op bezoek mogen komen en hoewel het
misschien beter voor Bob is als het rustig blijft, zeggen we dat het goed
is en ze een paar minuten kunnen komen. Ze staan met een prachtige bos
bloemen voor het ziekenhuis, maar helaas mogen die niet op de IC mee
naar binnen. De longfoto van vandaag ziet er een stuk beter uit na de
bronchoscopie van gisteren.
Ze proberen om de maagsonde dieper in te brengen, want hij neemt te
weinig voedsel op. Ik kan alleen maar denken: ‘Waar is die vuilnisbak van
mij, die altijd al het eten uit de pan vist.’ De longontsteking is ook nog niet
onder controle. Uit een kweek moet nu blijken of antibiotica wel beter werkt.
Marie - José van Stratum: Intenser dan ooit
31

De overste van de kazerne belt voor de derde keer hoe het gaat. Ook
de sociaal medisch begeleidingsoffi cier belt. Hij vertelt dat de luitenantgeneraal
Zuiderwijk wil langskomen als het uitkomt. Als we ‘s middags
voorzichtig om de hoek van zijn kamer kijken, zien we een hoop extra
apparatuur. Die hebben ze vast klaargezet zodat de specialist vanmiddag
met een camera een maagsonde kan plaatsen op de overgang van de
maag in de darm. Dat moet de voedselopname verbeteren. Als we weer
gaan, krijgt Bob een hoestbui en alle alarmbellen op de apparaten beginnen
te rinkelen. De verpleegster staat er bij, drukt een aantal schakelaars
in, rukt wat aan de slangen en Bob komt weer tot rust. We zijn maar niet
langer gebleven. Later zal blijken dat het niet lukt om de sonde dieper in
te brengen. Na drie mislukte pogingen zijn ze gestopt. Bob krijgt nu tot
maandag voedsel via de bloedbaan. Dan gaan ze het opnieuw proberen. Er
is een heel bataljon specialisten nodig om die ingreep te doen. Ik heb zijn
wimpers zien bewegen, ik vond dat erg fi jn.
Op ons verzoek heeft de politie teruggebeld. De communicatie is slecht
verlopen. Ze hadden nog contact met ons op moeten nemen, maar dat
is dus niet gebeurd. We krijgen het rapport, waardoor er misschien wat
puzzelstukjes op hun plaats vallen. Daarin lezen we dat de melding van het
ongeluk om 5.13 uur is binnengekomen, maar wij hebben Bob niet thuis
horen vertrekken, dus weten we ook niet hoe lang hij daar gelegen heeft.
Later horen we van de buurman dat hij om vijf uur van huis was weggegaan.
Dat is fi jn om te weten, want dat betekent dat hij niet al te lang alleen heeft
gelegen.
Contact
Na negen dagen is de slaapmedicatie eraf, dus mag hij nu zelf wakker worden.
Hij reageert nog niet, maar dat komt wel, zo houden we onszelf voor.
Niet te snel. Er is weer een longfoto gemaakt. Sinds vanochtend ademt hij
zelf, met ondersteuning van het apparaat. Het kost hem veel moeite, door
al het slijm in zijn longen. Dat probeert hij wel op te hoesten, maar dat is
met een buis in je keel heel erg moeilijk. Vandaag wordt de drukmeter
verwijderd, dat geeft een heel ander gezicht. Ook willen ze hem op zijn zij
leggen, dat is voor de longen en voor Bob zelf wat comfortabeler. Hij is nog
niet wakker, maar reageert wel als we tegen hem praten. Eindelijk hebben
we weer ‘contact’. We gaan vlug weg om hem niet al te veel stress te bezorgen.
Of dat goed is weten we niet, misschien moeten we juist wel bij hem
blijven. Het blijft aan ons knagen, dat we niet weten wat goed voor Bob is.
Achter de oogleden is beweging, maar hij opent zijn ogen nog steeds niet.
De verpleging heeft sterke pijnprikkels gegeven en daar komt wel reactie
op. ’s Avonds bellen we nog een keer om te vragen hoe het gaat. Hij blijft
32 Een nieuw leven

hoesten, zo horen we, waardoor er nog steeds afgezogen moet worden. We
weten hoe verschrikkelijk hij dat vindt.
Langzaamaan wordt de ademhaling wat krachtiger, maar echt wakker
worden lukt niet. Ik heb nog steeds mijn persoonlijke lijntje met Maria, ik
blijf bidden en kaarsjes branden. Het voelt goed om veel warmte om me
heen te vinden bij familie en vrienden. Dat is ook echt nodig, want van
binnen ben ik steenkoud.
Jan vult de papieren in voor de annuleringsverzekering van onze vakantie
naar Gambia. Ik hoef nooit meer op vakantie, het enige wat we willen is Bob
terug.
Hij heeft veel last van de beademingsbuis, waardoor hij regelmatig in een
hoestbui belandt. Heel vervelend. Ik wou dat ik wat van hem kon overnemen.
Momenteel kan ik alleen maar hopen, terwijl ik juist beter ben in
helpen. Maar daar kan ik nu niks mee.
Vandaag is Theo, een collega van Bob gekomen. Hij moet ’s avonds weer
op de kazerne terug zijn. Hij heeft een beschermengel en een zingende
plant gekocht voor Bob. Zo stoer en dan toch zo lief. Goed volk, onze
mariniers.
Rode lampje
Als we ’s avonds de gang oplopen, zien we dat de deur dicht is en het rode
lampje brandt. De schrik slaat me om het hart. Ik besluit toch naar binnen
te gaan en zie dat ze bezig zijn om zijn longen schoon te maken. Het is niet
leuk om te zien hoe hij daarop reageert. Hij opent zijn ogen half. Ook moet
hij fl ink hoesten en met een scheef oog zie ik dat zijn bovendruk oploopt
naar 210. De druk zakt daarna weer snel. Hij knippert nog wat met de
oogleden en wordt weer rustig.
Op de elfde dag heeft de verpleging weer een ander infuus ingebracht.
Bob blijft koortsig en ze proberen alle infecties uit te sluiten. Een infuus dat
te lang zit, kan gaan ontsteken. Luc vindt dat Bob wat meer beweegt met
zijn mond en zijn ogen. Hij begint het wel enger te vinden, nu hij langzaam
iets meer bijkomt. Luc is een echte techneut. Hij houdt steeds de apparaten
in de gaten. Van iedere verandering wil hij het fi jne weten. ‘s Middags
praten de neuroloog en de IC-arts ons bij. Daarvoor wordt eerst een scan
gemaakt. Spannend of er iets uitkomt.
Als de neuroloog komt, kan hij eigenlijk niets méér vertellen dan we al
wisten. De laatste ct-scan van een uur geleden heeft geen nieuw beeld
opgeleverd. Echte schade kunnen ze pas constateren als Bob wakker is of
eventueel met een mri-scan. In Tilburg kunnen ze geen mri-scan maken
Marie - José van Stratum: Intenser dan ooit
33

met beademingsapparatuur in je lichaam. Ergens anders kan dat wel, maar
dan moeten ze hem gaan vervoeren en dat is ook een hele toestand en de
vraag is wat het toevoegt. De zaalarts legt uit dat de microbioloog weer
een nieuw antibioticum heeft samengesteld aan de hand van de laatste
kweek. Er zijn twee nieuwe bacteriën gesignaleerd en daar gaan ze gericht
een medicijn voor samenstellen. Eigenlijk zou Bob vandaag een diepe
maagsonde krijgen, maar ze wachten hier nog even mee omdat de voeding
en spijsvertering op gang lijken te komen. De verpleegster vertelt nog
dat hij een kleine schedelbasisfractuur heeft, maar dat wisten we al. Daar
schijnen ze geen aandacht aan te schenken. Ook vertelt ze dat het niet
ongewoon is bij zo’n zwaar ongeval dat het zo lang duurt voordat er verandering
optreedt. Ik praat tegen hem en we denken dat hij er op reageert.
Ik leg mijn hand onder zijn hand en ik merk dat hij er tot drie keer toe heel
lichtjes in knijpt. ’s Avonds is er niets veranderd voor wat betreft het wakker
worden. Wel heeft Bob voor het eerst zelf gepoept en ook het eten wordt
goed in de maag opgenomen. Verder heeft hij geen zin om te reageren. De
ogen blijven gesloten.
Stemgeluid
De volgende dag zie ik meteen als we in het ziekenhuis aankomen dat zijn
ogen iets open staan. Het lijkt alsof hij op ons reageert, want als Jan iets
zegt gaan zijn ogen in de richting van waar het stemgeluid vandaan komt.
Een lichtpuntje dat we goed kunnen gebruiken, want ons geduld wordt fl ink
op de proef gesteld. Ik vraag of ze Bob wat hoger kunnen leggen; hij ligt
helemaal plat en dat lijkt me niet prettig. Vervolgens zuigen ze zijn mond
ook nog even uit. Het kan toeval zijn, maar hij hoest niet meer zo veel.
We moeten boodschappen doen, maar besluiten daarvoor niet naar Berkel
Enschot te gaan. Iedereen vraagt naar Bob, heel lief, maar soms is het
ons gewoon te veel. Iedere keer hetzelfde verhaal vertellen, nu even niet.
Vanavond eten we nasi. Wat zou ik Bob er graag bij hebben! ’s Avonds zien
we hem voor het eerst op een hoofdkussen liggen. Er is nog geen verandering
in zijn toestand. Nog steeds doet hij zijn ogen niet open. Wel veel
ontlasting, tot zijn tenen aan toe.
Vol hoop, maar ook gestresst gaan we de volgende ochtend weer op
bezoek. Geen echte verandering, zij het dat hij zijn ogen iets open heeft.
Ze reageren niet op onze stemmen. Ik masseer zijn hand een beetje, ze
verkrampen door het stilliggen. Als verpleger Jeroen zijn hoofd op mijn
verzoek wat beter legt, ziet Jan aan Bob zijn gezicht dat hij pijn heeft.
Mijn massage zorgt voor een hogere hartslag, dus houd ik maar weer op.
Vanmiddag probeer ik het aan de andere kant. De tv staat aan op Omroep
34 Een nieuw leven

Brabant, we laten hem overzetten op MTV. Dat past beter bij Bob, denken
we.
Als we ’s avonds aankomen, brandt het rode lichtje op de gang weer.
Opnieuw schrikken dus. Als ik toch naar binnen ga, blijkt het loos alarm:
iemand is vergeten om het uit te doen. We zijn er alle drie en we zijn het
erover eens dat zijn ogen wat helderder zijn. Hij houdt ze ook langer open.
Ook de vingers van de linkerhand bewegen. Bob lijkt rustiger en in ieder
geval minder pijn te hebben. De verzorger zegt dat we ons niet al te rijk
moeten rekenen. Het is een kwestie van lange adem. Volgens hem zijn het
geen bewuste reacties, hoewel hij wel beter op pijnprikkels reageert. Wij
houden het op onze eigen waarneming: we hebben wel degelijk alle drie
iets van vooruitgang gezien.
Wonder
Op de middag van de veertiende dag gebeurt het wonder. Als we binnenkomen,
is mijn eerste reactie: dit kan niet waar zijn! Bob heeft zijn ogen
helemaal open. Ik ben nog nooit zo blij geweest. Of hij ons herkent, is niet
helemaal duidelijk, maar hij reageert wel. Ik vraag aan Bob om in zijn linkerhand
te knijpen en hij doet het. Ook doet hij zijn ogen open en weer dicht
als wij het vragen. De zaalarts wordt erbij geroepen en herhaalt dezelfde
verzoeken. Daar reageert hij ook op. We gaan buiten koffi e drinken, het is
goed toeven onder de bomen. Ik huil van blijdschap en gooi mijn koffi e om.
Het doet er allemaal niet toe. Als we terugkomen, doet Bob zijn ogen weer
open. Ik dep zijn voorhoofd, hij transpireert enorm, wat voor inspanning
moet dit hem wel niet kosten. We gaan naar huis om het goede nieuws ook
aan Luc te vertellen.
Overste Verbaan, de bataljonscommandant, komt met zijn adjudant. Ze zijn
erg blij voor ons. Als we met hen bij Bob binnenkomen, is hij blijkbaar zo
moe dat er geen enkele reactie komt. Dat is niet erg, de mannen geloven
ons toch wel. Ik sta met de overste naar de foto’s van Bob te kijken en vraag
hem of hij de Finex toch niet over hoeft te doen. ‘Dat niet’, zegt Verbaan,
‘maar als hij straks niet snel genoeg is, schop ik hem persoonlijk onder zijn
kont’.
De nieuwste longfoto laat zien dat de longontsteking vermindert. Hij
heeft alleen nog een infuus met vocht en pijnstillers en een infuus om de
bloedsuikers te kunnen testen. Daarnaast krijg hij een medicijn om het
vocht in de longen vlugger af te voeren. ’s Avonds gaat Luc mee, maar Bob
doet zijn ogen niet meer open. Luc baalt: gaat hij een keer mee, mist hij het
hoogtepunt.
Marie - José van Stratum: Intenser dan ooit
35

Nieuwe Bob
De neuroloog tempert onze vreugde en zegt dat Bob eigenlijk wat wakkerder
had moeten zijn dan nu het geval is. Hij denkt dat er toch meer hersenschade
is dan aanvankelijk gehoopt. De oude Bob komt vermoedelijk niet
terug, we gaan voor de nieuwe Bob. Hoop, hoop, meer hebben we niet.
Zo gaat het op en af. Het ongeluk is inmiddels drie weken geleden. Het
heeft ons hele leven op de schop genomen. Soms gaan de ogen van Bob
open, meestal blijven ze dicht. Hij zweet heel veel. Ik ga met een washandje
over zijn voorhoofd en zijn bovenlichaam. Ik sop wat af, maar het is het
enige dat ik voor hem kan doen. Carmen, de verpleegkundige, kijkt het aan
en vraagt of ik zin heb om Bob een keer helemaal mee te verzorgen. Ik vind
het geweldig, ik ben tenslotte zijn moeder en wil niets liever dan dat.
Op een avond proberen Jan, Luc en ik om hem wakker te maken. We
roepen met zijn drieën tegelijk tegen hem en houden zijn hand vast. Hij
opent zijn ogen tot spleetjes. En dan opeens spant hij allebei zijn armen zo
krachtig, dat zijn buikspieren ervan gaan trillen. Alsof hij vecht om iets te
zeggen. Ik heb de indruk dat Bob alles kan horen, maar niet kan reageren.
Ik praat op hem in: ‘Ga door, lieve schat, met kleine stapjes komen we
verder’.
De neuroloog geeft toestemming om de beademing langzaam af te
bouwen. We zijn erbij als hij voor de eerste keer wordt losgekoppeld. Bob
krijgt alleen nog wat extra zuurstof met wat vocht erin. Dat gaan ze een
aantal keren per dag herhalen. Steeds voor een half uurtje, om te kijken hoe
het gaat. Na een paar dagen wordt de tijd zonder beademing opgevoerd.
Op een gegeven moment is hij twee uur zonder. Het gaat goed, maar kost
zoveel kracht, dat hij daarna niet wakker is te krijgen.
We zien nu iedere dag verbetering, maar soms lijkt het of men in het ziekenhuis
daar anders over denkt.
Aanknopingspunten
We zijn opgetogen over hoe lang Bob op eigen kracht kan ademen. Dat
loopt in stapjes op tot 18 uur per dag. Die opgaande lijn wordt bruusk
onderbroken als na een maand de uitslag van een nieuwe scan komt. Slecht
nieuws. Er is veel mis in de hersenen. Van de ene dag op de andere dag
is de hoop, die we beetje bij beetje hadden opgebouwd, weer weg. We
willen Bob zo graag terug zoals vóór het ongeluk, maar we weten dat dat
niet meer mogelijk is .
36 Een nieuw leven

We pakken ons bij elkaar en gaan toch weer door. Dat is het minste wat we
kunnen doen, want het is Bob zelf die het meeste knokt. Dus moeten wij
dat ook doen. En er zijn aanknopingspunten. Hij mag van de intensive care
naar de medium care. Het stressballetje dat hij heeft gekregen kan hij zelf
terugpakken als het uit zijn hand valt. Een wereldprestatie! Daarna voor het
eerst in een stoel, dat ziet er ook al heel anders uit. We krijgen informatie
over het revalidatiecentrum Leijpark waar hij straks naar toe kan. Ze zijn daar
gespecialiseerd in behandelprogramma’s voor kinderen en jongeren die in
coma zijn geraakt. Een eersteklas centrum dus. Niets is te goed voor Bob
wat ons betreft.
Als we op een dag bij hem op de kamer komen, draait hij zijn hoofd naar
ons toe. De mariniers die af en toe op bezoek komen, zijn opgetogen over
de vooruitgang die ze zien. Bij hun afscheid knijpt Bob ze in de handen.
We zijn ervan overtuigd dat hij zich ten doel heeft gesteld om zich terug
te knokken naar de mariniers. Het geeft hem extra kracht. Als de compagniecommandant
op bezoek komt en een grapje maakt, zien we Bob voor
het eerst lachen. Zo blij hebben we ons in tijden niet gevoeld. Zijn gezicht
krijgt steeds meer expressie. Soms denken we verdriet in de ogen van Bob
te zien, alsof het besef doordringt van wat er gebeurd is. Maar op andere
momenten zien we weer iets van gretigheid in zijn gezicht.
Op een dag, zes weken na het ongeluk, neem ik ’s avonds afscheid van
Bob, steek in de deuropening mijn hand op en zeg: ‘Tot morgen’. Ik zie zijn
lippen ook ‘tot morgen’ vormen.
De volgende stap is de verhuizing van de medium care naar de afdeling
neurologie. De grote hoeveelheid wenskaarten, tekeningen en persoonlijke
spulletjes verhuizen mee. Zo proberen we weer een eigen sfeer te maken.
Als de kamer een beetje is ingericht, wordt Bob opeens onrustig en grijpt
naar zijn hoofd. Ik kijk hem aan en zeg tegen hem: ‘Je bent een beetje
verdrietig, hè’. ‘Beetje veel’, fl uistert hij en zijn ogen worden vochtig.
Verhuizing
Na twee weken op de afdeling neurologie verhuist hij opnieuw, ditmaal
naar het revalidatiecentrum. Daar krijgt hij een eigen kamer. Bob is niet
langer een patiënt, maar een revalidant. Het is een belangrijk verschil, want
het geeft aan dat hij werkt aan zijn herstel. Hij moet wel aankomen, want
van de 70 kilo vóór het ongeluk, is nog maar 53 kilo over. Samen met artsen,
fysiotherapeuten en ergotherapeuten is er een intensief programma gemaakt.
De eerste oefeningen maken veel indruk op me. Bob moet op een
tafel liggen, waarna er steunen onder zijn voeten worden vastgemaakt en
er riemen gespannen worden over zijn knieën, bekken en borst. Dan wordt
Marie - José van Stratum: Intenser dan ooit
37

de tafel verticaal gezet en moet hij zijn linkerhand op mijn schouder leggen.
Na twee minuten wordt hij weer horizontaal gelegd. Bob trilt helemaal,
zoveel inspanning heeft het hem gekost.
Vele oefeningen volgen. Zittend op de rand van het bed proberen om in
balans te zitten. Beetje bij beetje gaat het hem beter af. Ook het praten
begint te komen. Eerst verstaan we er maar weinig van, maar geleidelijk aan
kunnen we Bob beter begrijpen.
Als we door een misverstand op een dag alleen ’s avonds op bezoek
komen, treffen we Bob wanhopig snikkend aan. We hadden gedacht dat
hij de hele middag therapie had en waren daarom niet langsgekomen. In
werkelijkheid was hij de hele middag alleen geweest en was daar enorm
verdrietig om geweest. Het zien van zoveel verdriet maakte hetzelfde
gevoel bij ons los. Door de tranen heen beseffen we dat er ook een goede
kant aan zit, namelijk dat deze emoties ook weer deel uit zijn gaan maken
van het leven van Bob. Nu blijkt dat Bob niet meer de oude wordt, haakt
Luc meer en meer af. Jammer, maar wel te begrijpen. Hij is niet alleen zijn
grote broer kwijt, maar ook zijn beste vriend.
Zo worstelen we ons met hem door de dagen, weken en maanden. Van het
revalidatiecentrum Leijpark naar huis. Van huis naar Groot Klimmendaal in
Arnhem om nog verder te revalideren. Van Groot Klimmendaal weer naar
huis. Van huis naar de Koordeleij in Tilburg en dan na drie jaar naar een
eigen appartement.
Eigen plek
We zijn nu drie jaar verder. Bob is net vanuit Koordeleij verhuisd naar
Eindhoven. We hebben een busje gehuurd en zijn de afgelopen week
druk geweest met op en neer rijden. Hij heeft een leuke fl at. Hij heeft er
ook echt zin in. Als we er komen, merken we dat hij ook al contact heeft
gemaakt met zijn medebewoners. Het is een groot complex, waarvan 17
appartementen bewoond zijn door mensen zoals Bob. Een mix van lichamelijk
gehandicapten en mensen met niet aangeboren hersenletsel. Het is
geen doorgangshuis, zoals het revalidatiecentrum, het is nu echt defi nitief.
Eindelijk heeft hij zijn eigen plek, zijn eigen adres.
De leeftijd van de mensen varieert heel erg: er zitten een paar jongeren,
wat mensen in de dertig en een stel mensen die de vijftig al gepasseerd
zijn. Het gemiddelde ligt op zo’n 35 jaar. Het zijn voornamelijk mannen. Er
zijn verschillende momenten op de dag dat ze bij elkaar kunnen komen in
een centrale ruimte: ’s morgens,’s middags en ’s avonds is er koffi e en thee.
Ook kunnen ze gezamenlijk gebruik maken van de lunch en het avondeten.
38 Een nieuw leven

Allemaal op basis van vrijwilligheid. Wie er geen zin in heeft, blijft gewoon
op zijn eigen appartement. Het ontbijt regelt iedereen voor zichzelf. Dat
moet ook, omdat de meesten overdag werken en ze allemaal op een
verschillend tijdstip vertrekken. De voorziening is er wel, dus iedereen kan
voor zichzelf brood en beleg halen, maar ontbijt dan verder op zijn eigen
appartement. Wie dat wil, kan het ontbijt ‘s avonds ophalen en in de eigen
koelkast bewaren.
Overgeven
Het is voor Jan en mij nog steeds wennen. Het idee hoe Bob door de dag
heen moet komen, vind ik soms nog griezelig. Ik weet dat ik dat meer los
moet laten, maar dat is niet altijd even gemakkelijk. Ik denk dan: ‘Neemt
hij zijn pillen wel in?’ Dat soort dingen. Ik heb nog niet het absolute
vertrouwen dat het allemaal goed komt. Laatst ontdekten we dat Bob de
instellingen van zijn telefoon had veranderd, waardoor hij maar één klein
waarschuwingspiepje voor zijn medicijnen kreeg en geen herhaling. Dat is
best wel eng. Ik moet wennen aan het feit dat je het over moet geven. Voor
mijn gevoel laat ik hem nog te veel aan zijn lot over. Maar ik weet, dat ik dat
altijd heb gehad, bij iedere fase die Bob doormaakte. Bij Luc ook trouwens.
Ik hobbelde er altijd achteraan. In die zin is het dus misschien niet bijzonder,
maar ik vind dit wel moeilijker dan bij de gewone processen die een kind
doormaakt op weg naar zelfstandigheid.
Het appartementencomplex ligt in een hele rustige, gemengde woonwijk,
vlakbij het Evoluon. Het idee dat hij niet omgeven wordt met teveel prikkels,
vind ik wel prettig. In die zin zijn we blij. Hij kon ook naar het Verdiplein
in Tilburg, maar daar loopt zoveel volk rond, dat zijn gewoon te veel prikkels
voor hem. Voor Bob is alles veel meer zwart-wit geworden en dan zou hij
zich veel te veel opwinden over wat hij alleen al op straat zou zien. Hij is ook
te gemakkelijk beïnvloedbaar. De buurt waar hij nu zit, past precies. Hij kan
rustig op zijn balkonnetje zitten en om zich heen kijken.
Bob krijgt een WIA-uitkering, die is gerelateerd aan zijn laatst verdiende
loon. Op zich goed geregeld, maar hij zal nog wel moeten leren dat niet alles
meer kan. Hij was een luxe leventje gewend en dat is nu echt anders. Op
zich kan hij goed delen en geeft hij als hij wil alles weg. Maar het initiatief
moet wel van hem uitgaan, anders is het hommeles. Ik snap dat wel, want
hij wordt al zoveel geleefd en hier is hij dan nog eigen baas over.
Met de verhuizing werd dat ook weer pijnlijk duidelijk. Op een gegeven
moment zat hij zo sip voor zich uit te kijken. Iedereen was aan het inpakken
en het doen en Bob verzuchtte: ‘Ik baal hier zo van, dat ik niks kan doen’.
Marie - José van Stratum: Intenser dan ooit
39

En toen stond hij daar met een plastic tasje, dat was het enige dat hij in
de auto kon laden. Het afhankelijk moeten zijn van anderen, dat zit hem
op zulke momenten verschrikkelijk dwars. Zo is hij altijd geweest. Als kind
riep hij al, met een speen in zijn mond: ‘Bobke doen, Bobke doen’. Dan is
het een hard gelag als je zoveel uit handen moet geven. Het is vooral het
tempo dat hem parten speelt. Hij kan wel meehelpen, maar bij anderen
gaat het allemaal veel sneller.
Vogelkooitje
Zijn dagbesteding in Eindhoven moet nog helemaal opgezet worden. Hij
begint met niks. Jan heeft nu voor de eerste week twee keer fysiotherapie
geregeld. Verder moeten we nog een sportschool gaan zoeken en vrijwilligerswerk.
Hij kan wel vijf dagdelen in de week dagbesteding doen, maar
daar heeft hij niet zo’n goede ervaring mee. Dat is computeren of creatief
bezig zijn, maar dat trekt hem niet. Ik weet niet hoeveel vogelkooitjes hij wel
niet in de dagbesteding gemaakt heeft in de tijd dat hij thuis woonde. Op
zich is het werk nog geeneens zo verkeerd. Maar het gros van de andere
mensen op de dagbesteding is ouder en zit daar met een houding van: ‘Ik
ben eens lekker van moeder de vrouw weg en laat mij hier maar een beetje
aankeutelen’. Voor Bob is dat niet goed genoeg. Die heeft gewoon meer
uitdaging nodig, dus na het zoveelste vogelkooitje had hij zijn conclusie
getrokken: ‘Zo wil ik niet oud worden’.
Hetzelfde met de zorgboerderij, waar hij hand- en spandiensten kon
leveren. Daar maakte hij de mooiste bloemstukken, maar dat was het dan
ook ‘tot aan zijn dood’, zoals Bob het voelde. Ook het vervoer gaf een hoop
gedoe. Bob had de pech dat hij de laatste was, dat wil zeggen de eerste
om opgehaald te worden en de laatste om weer thuis gebracht te worden.
Dan moest hij onderweg acht keer te stoppen en zat hij zo’n vijf kwartier in
het busje. Dan kon je hem opvegen.
Dat was in de tijd dat hij dacht dat hij weer marinier werd, dus dat werkte
bij hem niet. Het is een heel gevecht geweest, voordat Bob kon accepteren
dat dat er niet meer inzat. En op dit moment is het allerbelangrijkste voor
hem: ‘autorijden, autorijden’. Daar draait zijn hele bestaan nu om. Hij is
getest door een rijinstructeur die mensen met een handicap laat rijden
in een soort meccano-auto die afgestemd kan worden op de specifi eke
beperking. Hij kwam goed uit die test. Wie weet wat de toekomst dus nog
brengt. Bob is een vechter. Luc heeft ooit gezegd: ‘Het is goed dat het
juist hem is overkomen, want ik zou nooit zo ver zijn gekomen; als ik het al
gehaald zou hebben’.
40 Een nieuw leven

Rust
In ons eigen leven hebben we de rust nog niet. Dat hadden we een beetje,
maar nu met de verhuizing zijn we weer continu in de weer. Toen Bob
uit huis ging en op de Koordeleij ging wonen, hadden we het idee: ‘Dan
komen we zelf ook weer een keer aan bod’. Het traject in de Koordeleij zou
een jaar duren, dus we dachten even een adempauze te hebben. En we
hebben ook wel wat kunnen doen: een keer een terrasje pikken, een dag
naar de sauna en uit eten, dat soort dingen. Maar dat is op het ogenblik
niet mogelijk. Er is in Eindhoven nog zoveel te doen en te regelen, dat we
daar nu niet aan toe komen. Dat komt wel weer.
Luc
Luc is de eerste zes weken na het ongeluk elke dag mee naar het ziekenhuis
gegaan. We stuurden hem op het laatst vooruit om op de monitoren te
kijken of het veilig was, of Bob ‘het nog deed’. Dan kwam Luc naar ons toe
en zei: ‘Kom maar, het gaat goed’. We waren toen zo hecht met zijn drieën.
Op een gegeven moment begon ik te beseffen dat dit soort ervaringen,
hoe verschrikkelijk ook, ook positieve dingen kunnen losmaken. We zien
dat de verhoudingen anders worden. Toen Bob thuis was, kreeg Luc op een
gegeven moment in de gaten: ‘Ik krijg mijn grote stoere broer niet terug’.
Daarop haakte hij af en nu zien we langzaamaan dat dat weer beter wordt.
Anders dan vóór het ongeluk, maar er komt weer contact. Jan en ik grijpen
daar niet op in, maar zien het gebeuren. Blijkbaar heeft dat zijn tijd nodig.
We hebben in Luc een kind teruggekregen dat ook veel opener is geworden.
Luc kwam nooit aan bod, want alles in huis draaide om Bob. Ook vóór
zijn ongeluk. Luc is altijd erg op de achtergrond geweest. Hij komt nu veel
meer uit zijn schulp. Daar ben ik zo verschrikkelijk blij mee. Als Bob nog
steeds thuis zou wonen, was dat nooit gebeurd. Luc is zo’n verschrikkelijk
aardig en sociaal joch. Dat er zo iets verschrikkelijks moet gebeuren om te
beseffen dat je twee schatten van kinderen hebt, dat had ik nooit kunnen
bedenken. Daar ben ik ongeloofl ijk dankbaar voor. Jan heeft daar altijd
vertrouwen in gehad en zei dat het met de tijd wel goed zou komen. Nu
gaat Luc ook in zijn eentje bij Bob op bezoek. Dat was een jaar geleden niet
denkbaar. Toen kon hij de confrontatie niet aan. Als wij er niet bij waren en
hij moest met Bob rechtstreeks communiceren, dan lukte hem dat gewoon
niet. Ook daar hebben we vooruitgang geboekt.
Herkenning
We hebben veel andere ouders leren kennen die in vergelijkbare omstandigheden
zitten. Die ontmoeten we rond afspraken in het revalidatiecentrum.
Langzaam herken je mensen en begin je ook meer van hun speciale
geschiedenis te kennen. Er is ook een contactgroep via het jongerencafé
Marie - José van Stratum: Intenser dan ooit
41

Brein, en daar treffen we allemaal ouders van kinderen met niet aangeboren
hersenletsel. Die ouders komen overal vandaan. Samen hebben we
heel veel ervaring, sommige ouders zijn er al twaalf jaar mee bezig, en het
is waardevol om met elkaar te praten, hoe verschillend de omstandigheden
ook zijn. Als ouders kennen we gezamenlijk de zorgwereld van haver tot
gort. We geven tips aan elkaar. Je hebt vaak maar een half woord nodig,
terwijl je andere mensen in je omgeving zoveel moet uitleggen. Ik doe dat
vaak al niet meer. Dan denk ik: ‘Daar ga ik geen energie meer in steken’.
Bij jongerencafé Brein is ook een ruimte waar de kinderen zelf met elkaar in
contact komen. Bob haakte op een gegeven moment af, hij kon er niet mee
uit de voeten: ‘Het zijn allemaal gehandicapten daar beneden, daar hoor ik
niet bij. Bovendien zeuren ze alleen maar’. Want mensen die zeuren, daar
kan Bob niet mee overweg. Laatst hadden we een voorlichtingsbijeenkomst
over wat er allemaal gaat veranderen met zorgzwaartepakketten. Daar liep
Bob op een gegeven moment weg omdat de mensen volgens hem aan het
zaniken waren over wat voor eten ze volgend jaar zouden krijgen onder de
nieuwe regelgeving. Daar kan hij dan niet tegen. ‘Ze moeten blij zijn dat ze
te eten hebben’, was zijn commentaar en toen stapte hij op. In die zin kan
hij nog steeds erg steil zijn in zijn reacties.
Meisjes
Ik zou graag zien dat hij een meisje tegenkomt waarmee hij op zijn manier
een eenheid kan vormen. Dat is wat hij zelf ook het liefste wil. Tegenwoordig
is hij al zo ver dat het wat hem betreft ook een meisje met een handicap
kan zijn. Zover was hij in het begin niet. Dan zei hij: ‘Ik zie al die mooie
meiden en dan moet ik straks met een kreupel iemand aan de slag’. Maar
een paar weken geleden vertrouwde hij me ineens toe: ‘Mam, ik vind het
eigenlijk helemaal niet erg als ik een meisje tegenkom waar ook iets mee
is, want het gaat toch om de binnenkant’. Dus dan zie je dat hij weer een
stuk verder is met het accepteren van zijn handicap. Zo zei hij laatst ook:
‘Misschien is de sociale werkplaats ook wel iets voor mij’. Dat is een totaal
ander geluid dan eerst. Hij had altijd een heel negatief beeld bij de sociale
werkplaats. Toen was het: ‘Ik ben marinier en ik word weer marinier, wat
anderen er ook van denken of zeggen’.
Koesteren
Wat ik tegen andere ouders zou willen zeggen: ‘Je leven wordt nooit meer
hetzelfde’.
En ondanks die harde constatering merk ik, gaandeweg onze trip, dat er
ook op deze manier een zinvol en gelukkig leven in zou kunnen zitten. Zou
kunnen, zeg ik, omdat ik nog niet zo ver ben. In het begin was het enige
42 Een nieuw leven

waar ik mee bezig was dat er voor Bob ook een gelukkige toekomst moest
komen. Zijn leven was voor de volle honderd procent veranderd. Alles wat
voor hem belangrijk was, moest hij opgeven. En dat betekende voor mij dat
hij voor mijn gevoel niet meer gelukkig kon worden. Terwijl hij nu wel blij is
met zijn fl at. En natuurlijk, dat gaat met vallen en opstaan.
Soms vertelt hij ons dat hij heel depressief is. In het begin dacht ik dan dat
we heel goed moeten opletten, want anders zou hij misschien wel een eind
aan zijn leven maken. Vanmorgen zei hij het ook tegen de revalidatiearts:
‘Ik heb af en toe van die depressieve momenten’, maar toen corrigeerde
Jan hem heel goed en zei: ‘Je hebt geen depressieve momenten, je hebt
baalmomenten’. Alleen Bob noemt het dan zo. Toen zei de arts ook: ‘Dat is
geen depressie, want dat is heel anders. Het is wat we allemaal van tijd tot
tijd hebben’.
Langzamerhand wen ik aan dat taalgebruik van Bob. Een half jaar geleden
zou ik helemaal van slag zijn geweest. Je moet het vertrouwen proberen
te krijgen dat er voor Bob ook een weg is die bij zijn nieuwe leven past.
En geen misverstand, Bob houdt heel erg veel van het leven. Ik begin er
langzaamaan vertrouwen in te krijgen dat er ook een voor hem gelukkig
leven uit kan komen. Dat is de les. Want je bent eerst zo diep in de ellende
gezakt, dat je je niet kon voorstellen dat er ooit nog iets goeds in zou
zitten. Positief blijven denken, noemt Jan het. Dat is de weg, waarlangs
we hier met zijn allen uitkomen. Positief blijven denken, soms tegen beter
weten in. Je schiet er namelijk niets mee op door het andere te denken. En
daarnaast heb ik geleerd om een beter onderscheid te maken tussen wat
onbelangrijk is en wat er echt toe doet. Je wereld wordt daardoor aan de
ene kant kleiner. Maar de intensiteit waarmee ik leef is veel groter. Het is
meer kwaliteit, terwijl het daarvoor misschien meer kwantiteit was.
En bovenal, we zijn ook nog meer naar elkaar toegegroeid. Het was een
verschrikkelijke aanleiding om dat te zien, maar ik kan het langzamerhand
ook koesteren als iets bijzonders. De manier waarop we als gezin met elkaar
om zijn gegaan is veel beter geworden. Natuurlijk, we zijn er nog lang niet;
het is een proces van jaren. Maar we komen eruit en dat sterkt ons in de
weg die we nog moeten afl eggen.
Marie - José van Stratum: Intenser dan ooit
43

44 Een nieuw leven

Feiten en cijfers
het PON, kennis in uitvoering

Feiten en cijfers
… een klap op het hoofd, een val van de trap, een botsing in het verkeer,
overmatig alcoholgebruik, werken met oplosmiddelen, hersenbloeding,
herseninfarct, hartstilstand, zuurstofgebrek, hersenvliesontsteking,
hersentumor …
De oorzaken van hersenletsel zijn zeer divers.
De hersenen
De hersenen zijn het meest ingewikkelde menselijke orgaan. Ondanks
de vorderingen in wetenschappelijk onderzoek is nog maar gedeeltelijk
bekend hoe de hersenen werken. Dit complexe orgaan is bepalend voor
ons hele wezen en regelt al het menselijke doen en laten. De hersenen
zorgen ervoor dat we kunnen denken en leren, praten, lopen, lachen en
eten; maar ook dat ons lichaam goed werkt. Ze bepalen wat we voelen en
hoe we ons gedragen. Het is voor velen van ons verrassend om te horen
dat er in en door onszelf niets gebeurt zonder dat de hersenen dit regelen
en aansturen.
Ingrijpende gevolgen
Als je weet dat onze hersenen alles regelen, is het ook niet verwonderlijk
dat een beschadiging aan de hersenen tot grote problemen kan leiden.
Daarbij hoeft niet altijd de omvang van de beschadiging doorslaggevend te
zijn. Vooral de plaats van het letsel bepaalt welke problemen er ontstaan en
wat de invloed daarvan is op het dagelijkse leven. De impact is voor iedereen
anders, want ook vroegere vaardigheden en sociale omstandigheden
spelen hierbij een rol. Niet alleen de persoon zelf wordt getroffen door
het hersenletsel, maar ook de partner, ouders, kinderen, broers en zussen,
familie, vrienden en collega’s.
De gevolgen van hersenletsel zijn op stoornisniveau in te delen in de
globale domeinen van het menselijk functioneren: motoriek, cognitie (denkvermogen),
gedrag en persoonlijkheid. Uit allerlei onderzoek is inmiddels
duidelijk dat problemen op het gebied van cognitie, leren, gedrag en
emoties het meest van invloed zijn op het niveau van deelnemen aan de
samenleving. Die problemen zijn met name van invloed op het plannen en
reguleren van het eigen handelen.
46 Een nieuw leven

Niet Aangeboren Hersenletsel
Een beschadiging aan de hersenen die na de geboorte ontstaat als gevolg
van ziekte of ongeval, noemen we Niet Aangeboren Hersenletsel. De
afkorting hiervoor is NAH. NAH is dus in feite een verzamelbegrip voor
een groot aantal aandoeningen met één gemeenschappelijk karakter: er is
letsel ontstaan in de hersenen van betrokkene. Hierdoor is een deel van de
hersenen zo beschadigd, dat ze niet meer normaal kunnen werken.
Er is bij NAH geen sprake van één duidelijk herkenbaar beeld met restverschijnselen.
Sommige gevolgen vallen direct op, zoals een halfzijdige
verlamming of het niet goed kunnen spreken. Maar meestal is NAH aan de
buitenkant niet te zien, waardoor de gevolgen vaak niet zo ernstig lijken.
Wanneer dan het dagelijks leven weer wordt opgepakt, blijken er soms toch
problemen te zijn. Een studie voortzetten of het werk hervatten gaat dan
niet zomaar.
Bij kinderen kunnen de gevolgen van NAH lang verborgen blijven. Dit komt
omdat kinderen nog in ontwikkeling zijn, en op bepaalde functies pas na
verloop van jaren een beroep gedaan wordt.
Oorzaken traumatisch en niet-traumatisch hersenletsel
NAH wordt in traumatisch en niet-traumatisch letsel onderverdeeld.
Traumatisch letsel wil zeggen, dat het letsel is ontstaan door ‘geweld’ van
buitenaf. Bij niet-traumatisch letsel is er een oorzaak die van binnenuit
komt, door processen die zich in het lichaam afspelen.
In onderstaand tabel worden de meest voorkomende oorzaken op een
rijtje gezet.
tabel 1 Overzicht van oorzaken van hersenletsel
Traumatisch Niet-traumatisch
Zonder schedelletsel:
Beroerte/cerebro-vasculair accident (CVA):
- (verkeers-)ongeval
- herseninfarct (afsluiting bloedvat)
- val
- hersenbloeding
- zwaar voorwerp tegen het hoofd
Infectie (encefalitis/meningitis)
- klap tegen het hoofd
Gezwel/tumor
- shaken baby syndroom
Vergiftiging/intoxicatie (drugs, alcohol)
Zuurstofgebrek (hypoxie/anoxie), ten
Met schedelletsel:
gevolge van hartstilstand, bijna-verdrinking,
- binnendringen van botgedeeltes als
afsluiting luchtpijp of rookvergiftiging.
gevolg van schedelbreuk
Epilepsie
- binnendringen van een voorwerp zoals Waterhoofd/hydrocephalus
kogel, steekwapen, ijzeren voorwerp
Stofwisselingsaandoeningen
Degeneratieve ziekten zoals Multiple Sclerose,
Parkinson, Alzheimer of Huntington.
Bron: Kinderrevalidatie (Meihuizen, 2003)
Feiten en cijfers
47

Risicoleeftijden 1
Jonge mensen hebben de grootste kans een ongeval te krijgen. Jonge
kinderen tussen 0 en 4 jaar vormen de grootste risicogroep. Andere kwetsbare
leeftijdsgroepen zijn jong volwassenen (met name mannen) van 15
tot 24 jaar en mensen ouder dan 80 jaar. Dat heeft alles te maken met wat
mensen doen.
Jonge kinderen gaan de straat op om te spelen, om naar school te gaan,
om naar de sportclub te gaan. Als ze naar het voortgezet onderwijs gaan
wordt hun leefwereld een stuk groter, worden ze soms veel ‘slordiger’ in het
verkeer of krijgen ze een scooter waardoor het risico op een verkeersongeval
toeneemt. Jonge mensen die net een auto hebben zijn onervaren en
nemen meer risico’s. Over het algemeen hebben jongens en mannen een
bijna twee keer zo grote kans op een traumatisch hersenletsel dan meisjes
en vrouwen. Verondersteld kan worden dat dit te maken heeft met leefgewoonten
en ‘karakter’. Machogedrag in het verkeer levert veel risico’s op.
Voor ouderen geldt dat ten gevolge van ouderdomsverschijnselen, zoals
vertraagd reactievermogen, verminderd gezichtsvermogen en aandoeningen
van het bewegingsapparaat, de kans op een ongeluk groter wordt.
Een herseninfarct komt vooral voor bij oudere mensen, vanaf 50 jaar.
Mannen hebben een wat grotere kans op een infarct dan vrouwen, dit is
het gevolg van slechtere leefgewoonten zoals roken, drinken, veel stress
op het werk. Recent onderzoek toonde aan dat vrouwen inmiddels ‘de
achterstand’ op dat terrein aan het inhalen zijn. Een hersenbloeding ten
gevolge van een aanlegfout in één van de bloedvaten komt in verhouding
vaak voor bij mensen tussen 15 en 30 jaar. Een kwart van de mensen die een
CVA krijgt is jonger dan 65 jaar. Een hartstilstand treft vooral mensen op
middelbare leeftijd en mannen meer dan vrouwen. Bijna-verdrinking komt
het meest voor bij kinderen tussen één en drie jaar, meestal dicht bij huis.
Aantallen 2
Het is niet goed mogelijk precieze aantallen op tafel te krijgen.
Volgens de hersenstichting krijgt één op de vier mensen ooit te maken
met een of andere vorm van hersenletsel. Naar schatting betreft dit in
Nederland 130.000 (nieuwe) mensen per jaar. Ervan uitgaande dat 2,6% van
de Nederlanders in Midden-Brabant woont (426.000 van de 16,4 miljoen),
komen er in Midden-Brabant jaarlijks ongeveer 3380 mensen met NAH bij.
1 Hersenletsel:achtergronden en aanpak Ze zeggen dat ik zo veranderd ben, Henk Eilander,
Patty van Belle-Kusse, Peter Vrancken, uitgeverij LEMMA - Den Haag - 2006
2 Gegevens afkomstig van Hersenstichting Nederland www.hersenstichting.nl
48 Een nieuw leven

Traumatisch hersenletsel
Jaarlijks worden ongeveer 16.000 met de diagnose ‘traumatisch hersenletsel’
uit het ziekenhuis ontslagen. Het werkelijke aantal mensen dat traumatisch
hersenletsel oploopt, ligt echter naar schatting veel hoger, zo rond
de 85.000. Mensen die niet in het ziekenhuis worden opgenomen, worden
namelijk niet geregistreerd. Het merendeel gaat dus alleen naar de huisarts
of de Spoedeisende hulp, of zoekt zelfs helemaal geen hulp.
Bij 80-85% van deze mensen gaat het om licht traumatisch hersenletsel, een
hersenschudding. Dit overkomt jaarlijks meer dan 7.000 jonge kinderen.
Met name bij kinderen is het vaak moeilijk de symptomen van een hersenschudding
te herkennen. De Hersenstichting heeft daarom het Eerste
Hulp bij Hersenschudding-kaartje (EHBH) gemaakt. Op dit zogenaamde
EHBH-kaartje staan naast de symptomen waaraan een hersenschudding
te herkennen is ook enkele tips te vinden hoe een hersenschudding te
voorkomen is.
Beroerte/CVA (Cerebro Vasculair Accident)
CVA is de medische term voor een beroerte. Letterlijk betekent dit een
ongeluk in de bloedvaten van de hersenen. Elk jaar krijgen naar schatting
41.000 Nederlanders voor het eerst een beroerte. Dat zijn meer dan 100
personen per dag! Jaarlijks krijgen ook nog eens 7000 mensen voor de
tweede keer een beroerte. Een beroerte is in Nederland de belangrijkste
oorzaak van invaliditeit. Het aantal mensen dat een beroerte heeft gehad
is 216.500. Het percentage personen dat een (of meerdere) beroerte heeft
doorgemaakt neemt sterk toe met de leeftijd.
Het aantal mensen dat leeft met de gevolgen van een beroerte neemt
toe. Door verbeterde medische zorg overleven steeds meer mensen een
ernstige beroerte, maar dit heeft wel tot gevolg dat deze mensen overleven
met blijvende gevolgen.
Ook krijgen steeds meer mensen een beroerte. Dit kan bijvoorbeeld verklaard
worden door de vergrijzing en een toename van het aantal mensen
dat een coronaire aandoening (verschillende ziekten die te maken hebben
met het slecht functioneren van de kransslagaders) overleeft. Deze mensen
hebben namelijk een groter risico op beroerte.
Midden-Brabant
Voor een aantal groepen mensen in Midden-Brabant zijn nadere gegevens
bekend:
Jaarlijks worden 12.000 kinderen en jongeren (jonger dan 20 jaar) met
traumatisch hersenletsel opgenomen in het ziekenhuis. Dit betreft voor
Midden-Brabant ca. 312 jongeren. Daarnaast is een onbekend aantal dat
niet in een ziekenhuis gezien wordt.
Feiten en cijfers
49

Algemeen wordt ervan uitgegaan dat 5 à 10 procent van alle getroffenen
jonger dan 20 jaar -dat zijn in Nederland dus 600 tot 1.200 kinderen per
jaar- ernstig hersenletsel overhoudt aan het trauma (Midden-Brabant 15 tot
31 kinderen).
Over de groep mensen met een CVA zijn ook specifi eke gegevens bekend.
In 2008 werden 45.961 mensen met een CVA opgenomen in een ziekenhuis.
Ongeveer 1200 mensen zijn in 2008 in Midden-Brabant in het ziekenhuis
opgenomen.
Welke maatschappelijke knelpunten ontstaan er?
De individuele gevolgen van NAH kunnen leiden tot maatschappelijke
problemen.
Veel mensen met NAH hebben te maken met sociaal isolement en
onbegrip vanuit hun omgeving. Soms kan iemand helemaal niet meer in
zijn sociale omgeving functioneren.
Kinderen met NAH dreigen buiten de boot te vallen in het reguliere
onderwijs.
Jongeren met NAH lopen het risico met vandalisme of criminaliteit in
aanraking te komen; ze zijn vaak kwetsbaar en beïnvloedbaar.
Volwassenen met NAH hebben vaak problemen bij het (weer) oppakken
van hun werk of om geschikt werk te vinden.
Reguliere instellingen herkennen en erkennen NAH problematiek niet of
nauwelijks.
Expertisecentrum Niet Aangeboren Hersenletsel regio Midden Brabant
Het Expertisecentrum coördineert de huidige zorg- en dienstverlening
aan mensen met NAH in Midden-Brabant en maakt die toegankelijker.
Het centrum werkt nauw samen met alle NAH-zorgaanbieders binnen het
NAH-netwerk Midden-Brabant. De samenwerkende partijen verwijzen door,
ontwikkelen gezamenlijk producten en maken gebruik van elkaars deskundigheid.
Deze nauwe samenwerking garandeert dat zorg niet versnippert
en dat hiaten in de zorgverlening worden gezien en direct worden aangepakt.
Op deze wijze maakt het Expertisecentrum zich sterk voor mensen
met NAH.
Doordat alle aanwezige kennis is gebundeld in het Expertisecentrum zijn
mensen met NAH verzekerd van een optimale dienstverlening. Dat zorgt
ervoor dat iemand met NAH niet meer hulpverleners ziet dan nodig is en
snel weet waar antwoord op een vraag te krijgen is. Zo kan iedereen binnen
Midden-Brabant met vragen bij het Expertisecentrum terecht. Ook als
men twijfelt of er daadwerkelijk sprake is van hersenletsel. Men kan contact
50 Een nieuw leven

opnemen met het Expertisecentrum via Loket NAH.
Loket NAH
Expertisecentrum Niet Aangeboren Hersenletsel heeft één centraal en
herkenbaar loket waar men rechtstreeks en gratis terecht kan met alle
vragen of problemen. Achter dit loket bevindt zich een team van experts
op het gebied van NAH. Complexe vragen rondom hersenletsel worden
voorgelegd aan dit gespecialiseerde team. Dit team wordt ook wel het
hersenletselteam genoemd.
Wie kan er terecht bij Loket NAH?
Iedereen die hersenletsel heeft opgelopen
De directe omgeving (ouders, partners, zonen en dochters, broers en
zussen)
Zorgverleners
Met welke vragen kan men terecht bij Loket NAH?
De juiste vorm van hulp- en dienstverlening wordt afgestemd op de individuele
(zorg)vraag.
Loket NAH kan helpen bij vragen over onder meer:
Diagnostiek, behandeling en begeleiding
Onderwijs, arbeid en dagbesteding
Mantelzorgondersteuning en lotgenotencontact
Woonvoorzieningen,
Deskundigheidsbevordering
en veel andere onderwerpen.
Hoe is Loket NAH te bereiken?
Het loket is telefonisch te bereiken op werkdagen van 10.00 tot 15.00 uur op
013-5393797.
Postadres:
Loket NAH
Postbus 90151, 5000 LC Tilburg
Bezoekadres:
Loket NAH
St. Elisabeth Ziekenhuis Polikliniek Neurologie, zone 1
Hilvarenbeekseweg 60, 5022 GC Tilburg
e-mailadres: info@loketnah.nl
website: www.loketnah.nl
Feiten en cijfers
51

Afspraak bij Loket NAH
Als men contact opneemt met Loket NAH maakt een medewerker een
afspraak voor een bezoek. Tijdens het bezoek wordt de (zorg)vraag met de
Verpleegkundig Specialist Neurologie besproken. Dan wordt duidelijk aan
welke zorgaanbieder de vraag het beste kan worden voorgelegd.
Andere initiatieven
Café Brein
Een van de activiteiten van het NAH netwerk Midden-Brabant is het organiseren
van café Brein. Café Brein is een bijeenkomst voor mensen met NAH,
(hun) mantelzorgers, hulpverleners en andere geïnteresseerden. Per bijeenkomst
staat een thema centraal. Doel van de bijeenkomst is voorlichting,
contact, herkenning en erkenning.
In Tilburg en Waalwijk vindt café Brein ongeveer 6 maal per jaar plaats.
Jongeren Café Brein
Sinds 2009 is er in Tilburg een specifi ek Jongeren Café Brein voor jongeren
van 16 tot 25 jaar. Deze bijeenkomsten bestaan uit twee delen: eerst een
deel praten naar aanleiding van een thema, daarna is er tijd voor ontmoeting
en ontspanning.
NAH-café
Het NAH-café is een laagdrempelige ontmoetingsplek voor jonge mensen
met NAH. De plek voldoet aan de omgevingsvoorwaarden voor mensen
met hersenletsel (geen sterke omgevingsprikkels). Het verschil met Café
Brein is dat het NAH-café georganiseerd wordt door de getroffenen zelf in
plaats van door de professionele instellingen.
Signaleren van niet-aangeboren hersenletsel
Medewerkers van het gemeentelijke zorgloket en vele anderen zullen
regelmatig te maken krijgen met mensen die niet-aangeboren hersenletsel
hebben.
Er zijn diverse checklists in omloop. Vilans heeft een signaleringsinstrument
(de Brain Injury Alert) ontwikkeld met als doel bij kinderen vat te krijgen
op pluis-niet pluis gevoelens. Dit instrument is te gebruiken door psychologen,
artsen, ouders en leerkrachten. Deze lijst is te downloaden op
www.vilans.nl/nah.
Hierna volgt een lijst met signalen waaraan NAH te herkennen is. De lijst is
opgesteld door het hersenletselteam Flevoland.
52 Een nieuw leven

Signaleren niet-aangeboren hersenletsel
Krijgt u te maken met:
Agressief gedrag/snel prikkelbaar
Woede-uitbarstingen
Ontremd gedrag, bijv. seksueel
Apathisch gedrag
Dan kan er mogelijk sprake zijn van hersenletsel !
Krijgt u te maken met iemand die:
Vaak te laat komt, of zijn afspraken vergeet
Gemaakte afspraken niet nakomt
Niet gemotiveerd lijkt
Zegt van alles te doen maar tot niets komt
Steeds te veel geld uitgeeft
Dan kan er mogelijk sprake zijn van hersenletsel !
Merkt u op dat iemand:
Zich niet kan concentreren
Moeite heeft om de juiste woorden te vinden
Steeds vraagt om te herhalen wat er gezegd is
Snel moe is
Evenwichtsproblemen heeft
Zich traag beweegt
Dan kan er mogelijk sprake zijn van hersenletsel !
Vraag of iemand in het verleden of onlangs getroffen is of slachtoffer is geweest van:
Ongeval met als gevolg een hersenschudding of –kneuzing
Beroerte-Herseninfarct/Hersenbloeding
Coma
Hartstilstand-reanimatie
Bijna-verdrinking
Hersenvliesontsteking
Vergiftiging (b.v. koolmonoxide, oplosmiddelen, leverafwijkingen)
Alcohol/Drugsgebruik-verslaving
Epilepsie
Overige neurologische aandoeningen (bijvoorbeeld MS, Parkinson)
Dan kan er mogelijk sprake zijn van hersenletsel !
Feiten en cijfers
53

54 Een nieuw leven

Het PON, kennis in uitvoering
Het PON is een onafhankelijk instituut voor onderzoek en advies en is
gevestigd in Tilburg. Het kennisinstituut heeft ruim zestig jaar een speciale
band met de provincie Noord-Brabant, het is een belangrijke opdrachtgever
voor het PON. Tevens voert het PON jaarlijks een groot aantal projecten
uit voor gemeenten, de landelijke overheid, fondsen en diverse maatschappelijke
organisaties binnen en buiten de provincie.
Bij alle PON-projecten ligt de nadruk op ‘bruikbaarheid’ voor het beleid
of voor de uitvoeringspraktijk. Wij bieden naast praktisch en voordurend
gedegen onderzoek ook deskundig advies en procesbegeleiding.
55

Colofon
Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Noord-Brabant.
Auteur
Piet de Kroon
Redactie
Mirjam Smulders en Trude Rietveld
Fotografi e
omslag: Merlin Daleman
binnenwerk: Jan van Stratum en Merlin Daleman (pag. 26)
Vormgeving
Ton de Klein C10
Druk
Drukkerij Tielen
PON bestelnummer
10-07
ISBN
978-90-5049-486-1
Datum
april 2010
© 2010 het PON, kennis in uitvoering
Het auteursrecht van deze publicatie berust bij het PON. Gehele of gedeeltelijke overname van
teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld.
Vermenigvuldiging en publicatie in een andere vorm van deze uitgave is slechts toegestaan na
schriftelijke toestemming van het PON.
Deze publicatie is te bestellen bij het PON (www.hetpon.nl).
56 Een nieuw leven