Jaarverslag 2007 - Joods Historisch Museum

Jaarverslag 2007

Robert Falk, Vrouw in rode jurk, 1918. Staats Tretjakov Galerie, Moskou.
Vorige pagina: Nieuwe Synagoge, Geschiedenis van de joden in Nederland, 1900-heden. Foto: Liselore Kamping
Inhoudsopgave
4 Inleiding door Joël Cahen, directeur
7 Financiële ondersteuning
10 Vormgeversteam
12 Vernieuwing
14 Adriaan Ellligens
17 Tentoonstellingen
24 Eva Koppen en Bob van Toor
26 Verkorte jaarrekening
32 Henny Orri
34 Communicatie
37 Museumcollectie
46 Kindermuseumteam
48 Educatie
50 Mediatheek
53 Digitaal Monument voor de Joodse Gemeenschap
54 Frans Weisz
56 Evenementen
62 Max van Rooy
64 Wetenschap
69 Wetenschappelijke commissies en samenwerkingsverbanden
74 Personeel
76 Personeelszaken
78 Bezoekersaantallen
80 Medewerkers
86 Rondleiders
88 Besturen
90 Bouwteam
92 Summary
96 Colofon

Inleiding
Het jaar 2007 is voor ons in de eerste plaats het jaar van de voltooiing
en opening van het vernieuwde jhm. Op 20 februari waren
verbouwing en inrichting gereed en konden wij, precies 75 jaar
na de officiële opening van het museum in 1932, het schitterende
resultaat aan het publiek presenteren. De laatste fase bestond
uit de oplevering van het vierde gebouw van ons complex met
daaronder nu het BankGiro Loterij Prentenkabinet, het nieuwe
Auditorium en op de galerijen van deze Nieuwe Synagoge de
prachtige permanente tentoonstelling over de geschiedenis van
de joden in Nederland in de twintigste eeuw.
De doelstelling van de vernieuwing, het museum toegankelijker
maken voor een breder publiek, lijkt met een record aantal bezoekers
in 2007 van 134.315 en 1.376.442 unieke bezoekers op de
website, bereikt. Het succes danken wij aan de enorme inspanning
van de staf en een zeer groot aantal externe betrokkenen, stakeholders
in de ruimste zin van het woord. Aan allen wil ik in dit
jaarverslag nogmaals mijn hartelijke dank betuigen.
Tentoonstellingen
De openingstentoonstellingen met werk van de fotografen Robert
Capa en Eva Besnyö bleken ongekend populair, zowel bij het publiek
als de media. Ook het ‘machtige melodrama’ (NRC Handelsblad)
van Sarah Bernhardt verleidde velen tot een kijkje in de met
mysteries omgeven geschiedenis van deze actrice. De tentoonstelling
Charlotte Salomon. Werk in uitvoering verschafte nieuwe inzichten
in de werkwijze van deze bijzondere kunstenares bij de
totstandkoming van haar magnum opus Leben? oder Theater? Ein
singespiel (Leven? of Theater?), één van de topstukken uit onze
eigen collectie.
Tot slot kwamen aan het einde van het jaar Moderne Meesterwerken
uit Moskou. Russisch–joodse kunstenaars, 1910-1940. Dit project was
het resultaat van een langdurige samenwerking met de Staats
Tretjakov Galerie en het A.A. Bachroesjin Centraal Nationaal
Theatermuseum in Moskou. De tentoonstelling met schitterende
werken van de Russisch­joodse avant­garde had enorme belangstelling
en ging vergezeld van een prachtige catalogus.
4 jaarverslag jhm 2007
Omgeving
Met de voltooiing van onze verbouwing spannen wij ons ten zeerste
in voor onze omgeving, zowel in joodse zin als in algemeen
culturele zin. Daarom hebben wij verschillende samenwerkingsverbanden
zoals met de Hollandsche Schouwburg en het Menasse
ben Israel Instituut en verzorgen wij al meer dan twintig jaar het
groepsbezoek aan de Portugees­Israëlitische Synagoge. Binnen
de stichting ‘Groot Waterloo’ en ‘Plantage aan het Water’ werken
wij aan de promotie van een tweede Museumkwartier in de stad.
Wij proberen samen met de andere naburige culturele instellingen
en de Hogeschool van Amsterdam, de gemeente Amsterdam te
overtuigen om van het Mr. Visserplein een parel te maken. Tevens
zetten wij ons in om in deze buurt de bestaande joodse cultuur
campus te verstevigen – de plekken die refereren aan de joodse
cultuur en geschiedenis met elkaar te verbinden – zodat, mede
ter herinnering aan de vroegere bewoners van deze buurt, het
culturele leven hier nog verder zal opbloeien.
Digitaal
De digitale techniek werd ook dit jaar volop in onze organisatie
ingezet en benut. Zo konden in de Mediatheek, dankzij een subsidie
van de Stichting Collectieve Maror­gelden Nederland (COm),
8.000 foto’s gedigitaliseerd worden. De gehele historische fotocollectie,
bestaande uit 15.000 foto’s die een beeld geven van
joden in Nederland sinds 1850, is nu voor iedereen toegankelijk
via het internet. Ook de uit gebreide documentencollectie is in
2007 ontsloten en op internet beschikbaar.
Op 23 oktober werd het Digitaal Monument voor de Joodse
Gemeen schap in Nederland, www.joodsmonument.nl, overgedragen
aan het jhm. Door deze overdracht kan veel informatie,
aanwezig in het jhm, gekoppeld worden aan de informatie in het
monument. Zo kan iedere omgekomene niet alleen met naam
herdacht worden, maar ook met ten minste een deel van zijn
of haar afgebroken levensverhaal.
Kindermuseum
Dit was ook het eerste volle jaar voor het nieuwe Kindermuseum
dat al in december 2006 werd opengesteld. De familie Hollander
InleIdIng 5

en Max de Matze bewonen nu de Obbene Sjoel en kregen in het
afgelopen jaar al meer dan 190 groepen op bezoek. Thans wordt
veel aandacht besteed aan publiciteit en marketing om dat aantal
nog te vergroten. Het Kinder museum als ontmoetingsplaats is in
het afgelopen jaar een succes gebleken; de vele mogelijkheden
die dit unieke concept biedt zullen wij zeker verder uitwerken.
Ook biedt het Kinder museum dit jaar al nieuwe mogelijkheden
om met speciale activiteiten kinderen te betrekken bij de tijdelijke
tentoonstellingen.
Vermeldenswaard is het verjaardagsfeestje van een 85­jarige,
dat op uitdrukkelijk verzoek in het Kindermuseum plaatsvond.
Publicitair was het bezoek van de kritische jury van Avro’s
Museumbende succesvol.
Voor de midden­ en bovenbouw van het basisonderwijs werden
twee nieuwe educatieve programma’s ontwikkeld: Thuis bij de
familie Hollander en Max de Matze en Max de Matze en zijn broodfamilie.
Met dit lesmateriaal kunnen leerkrachten en leerlingen
hun museumbezoek op school voorbereiden, verwerken en in
een bredere context zetten.
Ontmoetingen
Het vernieuwde museum is het fundament waarop wij verder
kunnen bouwen. Het beleid voor de komende periode is geformuleerd
met de woorden verleiden, verbinden en ontmoeten.
Hoe verleiden wij zoveel mogelijk mensen tot een bezoek aan het
museum en hoe binden we die bezoekers, maar ook de buurt en
de samenleving, aan het museum? En ten slotte: hoe geven we
vorm aan een ontmoeting met de joodse cultuur en aan de ontmoeting
tussen verschillende culturen.
Onze ambities zijn nog lang niet uitgeput en wij hopen samen
met u verder te mogen en kunnen bouwen aan ons museum.
Wij hopen dat in lijn met de oorspronkelijke functie van de vier
oude synagogen – letterlijk plaatsen van samenkomst – het museum
zich verder zal ontwikkelen tot een werkelijke ontmoetingsplaats
van mensen, culturen en ideeën.
Joël Cahen, directeur
6 jaarverslag jhm 2007
Financiële ondersteuning
Subsidiënt
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Voor behoud, restauratie en uitbreiding van de collectie
Begunstigers
Stichting Vrienden van het Joods Historisch Museum
Stichting Maror­gelden Overheid
Stichting Collectieve Maror­gelden Nederland
Provincie Noord­Holland
Bernard van Leer Foundation
Frits and Rita Markus z.l.
Stichting Will en Rita Jaeger Fonds
Hein en Lilian Beuth
Stichting Iton
The Broere Charitable Foundation, in gratitude of the contribution
of the Jewish people to Dutch Society
Foundation for the Jewish Historical Museum in Amsterdam, Inc.
Stichting Levi Lassen
Mondriaan Stichting
vsB Fonds
Turing Foundation
Kempen & Co
Kardan N.V.
Mozes Staszewski
sns Reaal Fonds
Europese Commissie – Onderwijs & Cultuur
Prins Bernhard Cultuurfonds
Stichting Fondsenwerving Militaire Oorlogs­ en Dienstslachtoffers
Stichting Centraal Israëlitisch Weeshuis in Nederland
Stichting Dioraphte
Lexhanna Stichting
Hovago Holding Bv
Stichting Democratie en Media
Nederlands­Israëlietische Instelling voor Sociale Arbeid (nIIsa)
FInanCIële OndersteunIng 7

Familie Baruch­Kapusta
Stichting Plas en Plus
Stichting Moojs
Apax Partners Worldwide llp
Lauren Nijkerk­Bogen
Jaap en Anne Wertheim
De Joodse Invalide
Amsterdams Fonds voor de Kunst
Ribbink – van den Hoek familie Stichting
Mobeta bv
aOn Holdings Bv
Centraal Israëlitisch Weeshuis ‘Machseh Lajesoumiem’
Esther Dina Polak–van Vollenhoven Stichting
anne FranK – Fonds Basel
Nettie van Zwanenberg Stichting
Stichting Elise Mathilde Fonds
Michael en Riet Mendel­Volgers
salOmOn de jOng Stichting
Het Block Fonds, beheerd door het Prins Bernhard Cultuurfonds
Russisch Cultuur Fonds, beheerd door het Prins Bernhard Cultuurfonds
Stichting Dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds
Stichting Sem Presser Archief
Stichting Charlotte Salomon
de
The Lucius N. Littauer Foundation
Ketel One Vodka
Rob Polak
overhandigt
Leo S. Ullman
Stichting K.F. Hein Fonds
Loterij,
Elion Gerritzen Stichting
McKinsey & Company
BankGiro
Harry Citroen
de
Edith en Loet Velmans
van
Victor Halberstadt
Klaas en Maja Kleiterp­van Raalte
director
S. van Duin
Fam. G. de Haas
managing
M. de Jong
A. Kanter
H.R. Ziekenoppasser
Damsma,
Diverse particulieren Ellen
8 jaarverslag jhm 2007
cheque aan Joël Cahen en Ralph Levie van het jhm. Foto: Roy Beusker
Fondsen op naam beheerd door de Stichting Vrienden van
het Joods Historisch Museum
Familefonds Gompen
Van Hessen Fonds
Marcelle Hertzdahl Fonds
Etty Hillesum Fonds
Hans & Elly Jaffé Fonds
Kahn Fonds
Socher Kirzner & Fania Kirzner­Shusterman Fonds
Helmuth Mainz & Lore Bacharach Fonds
Gerard Metzelaar Fonds
Prof. dr. Herman Musaph Fonds
Inge & Alfred Nijkerk­von der Laden Fonds
Edith & Harry Philips Fonds
Sam Waagenaar Fonds
Margot Rehfish en Fiep Westendorp Fonds
Johanna Rebecca Wolff Fonds
Het Joshua, Mila, Badu en Isi de Swaan Fonds
Fredrik Polak en Griet Polak­Asscher Fonds
FInanCIële OndersteunIng 9

Vorige pagina: Vormgeversteam, v.l.n.r. Herman Kossmann, Hilje Oosterbaan, Victor Levie,
Marit van der Meer, Monique Rietbroek, Barbara Herrmann, Karel Buijn, Donald Janssen
Vernieuwing
Architect: UNStudio, Amsterdam
Tentoonstellingsvormgeving/Interieurarchitecten:
Grote Synagoge: DJO (Donald Janssen Ontwerpers), Den Haag
Nieuwe Synagoge, niveau beneden: UNStudio, Amsterdam
Nieuwe Synagoge, niveau entree: UNStudio, Amsterdam
Nieuwe Synagoge, niveau boven: KOssmann.dejOng exhibition
architects, Amsterdam
Obbene Sjoel, Kindermuseum: ROO (Rietbroek Oudijn Ontwerpers)
in samenwerking met Ram Katzir, Amsterdam
Grafische vormgeving: MV Levievandermeer (Victor Levie,
Marit van der Meer), Amsterdam
Aannemer: B.V. Aannemersbedrijf Scheurer
Bouwmanagement: PRC Bouwmanagement
Constructies: Strackee BV Bouwadviesbureau
Installaties: GTI
Op 23 februari opende het geheel vernieuwde jhm, precies 75 jaar na
de officiële opening van het museum in 1932. De vernieuwing van
het jhm is voltooid met de opening van het door UNStudio ontworpen
BankGiro Loterij Prentenkabinet met Auditorium, onder de Nieuwe
Synagoge. In het Prentenkabinet kunnen kwetsbare werken worden
geëxposeerd. Het Auditorium gebruikt het jhm voor evenementen
op de zondagmiddag. Tevens werd de nieuwe vaste tentoonstelling
over de geschiedenis van de joden in Nederland in de twintigste eeuw
geopend die op de galerijen van de Nieuwe Synagoge tot leven komt
in de moderne vormgeving van KOssmann.dejOng exhibition architects.
Met grote projecties op de wanden, historische filmbeelden en
persoonlijke verhalen op touchscreens en een originele presentatie
van typerende objecten worden de belangrijkste ontwikkelingen geschetst
in drie perioden: de vooroorlogse tijd, de Tweede Wereldoorlog
en de periode na de oorlog tot en met het heden. Deze expositie is
het vervolg op de opstelling op de galerijen van de Grote Synagoge
die de periode 1600­1900 beslaat. Hiermee is de wens van het jhm in
vervulling gegaan om de geschiedenis van de joden vanaf hun komst
in Nederland tot de huidige tijd te tonen. Al eerder presenteerde het
jhm het nieuwe Kindermuseum, de vaste opstellingen in de Grote
Synagoge, de ruimte voor wisseltentoonstellingen, het Museumcafé,
de Museumshop en het nieuwe entreegebied.
12 jaarverslag jhm 2007
BankGiro Loterij Prentenkabinet, Foto: Liselore Kamping
Auditorium, Foto: Liselore Kamping
vernIeuwIng 13

Adriaan Ellligens
De Grote
Capa en
de Kleine
Besnyö
directeur Maria Austria Instituut/MAI
De Grote Capa boven en de Kleine Besnyö beneden in het vernieuwde
Joods Historisch. Twee buurtkinderen uit het vroege Boedapest bijeen.
De intieme ruimte van het nieuwe prentenkabinet van het Joods
Historisch sloot naadloos aan bij de onbekende fotografie van Eva Besnyö
die we op een bescheiden formaat wilden exposeren. Omlijst door de
sobere tentoonstellingstypografie in een heldere kleurstelling van Victor
Levie. Bij het samenstellen van het ruimtelijk concept van de expositie
bestond het nieuwe Prentenkabinet alleen nog maar op papier! In de
eerste besprekingen met het museum werd ons voorzichtig gevraagd of
we het niet erg vonden dat Robert Capa bovengronds werd getoond als
leidende expositie. Aardig museum toch, dat zulke vragen vooraf stelt.
De gespierde fotografie van Robert Capa in de kloeke lijsten had overi­
gens de ruimte nodig. Er was een enorme mensenmassa op de gelijktij­
dige opening van beide exposities. Overigens was het niet de eerste keer
dat we in het JHM exposeerden. Telkens krijgen we te maken met een
solide team. Toppie. Dat een beamer wel eens niet wil communiceren
met een laptop bij de aanvang van een lezing neem ik graag voor lief,
want dat gebeurt zo ’n beetje bijna overal.
14 jaarverslag jhm 2007

Robert Capa, Cornell Capa Photos by Robert Capa (c)2001/Magnum Photos
John Fernhout, Eva Besnyö, 1933/1934, © Maria Austria Instituut/mAI
16 jaarverslag jhm 2007
Tentoonstellingen
Robert Capa. Retrospectief
23 februari tot en met 20 mei 2007
Projectleider: Bernadette van Woerkom
Ruimtelijke en grafische vormgeving: MV Levievandermeer
Deze tentoonstelling gaf een breed overzicht van het werk van
Robert Capa (1913­1954), de legendarische oorlogsfotograaf en
grondlegger van de moderne fotojournalistiek. Zijn foto’s van de
Spaanse Burgeroorlog en D­day zijn in ieders geheugen gegrift en
hebben ons beeld van de twintigste­eeuwse geschiedenis bepaald.
De tentoonstelling werd samengesteld door Magnum, het beroemde
fotobureau dat mede door Capa werd opgericht.
Capa werd door Franse, Engelse en Amerikaanse fototijdschriften
uitgezonden naar alle grote militaire conflicten van zijn tijd. Al in
1938 na de publicatie van zijn foto’s van de Spaanse Burgeroorlog
riep de Britse Picture Post hem uit tot ‘the greatest war photographer
in the world’. Capa fotografeerde gevechtsacties aan de frontlinies,
maar bracht ook het leed van de burgerbevolking in beeld.
Als geen ander had hij oog voor de verwoestende invloed van oorlog
op het leven van gewone mensen. Zijn foto’s zijn soms hard
en confronterend, maar vaker subtiel en ontroerend. Als sociaal
bewogen fotograaf én als overtuigd antifascist beschouwde Capa
zijn fotografie vooral als een wapen in de strijd tegen onrecht,
vervolging en onderdrukking. Een van zijn bekende uitspraken was:
‘The war photographer’s most fervent wish is for unemployment.’
Eva Besnyö. Onbekende foto’s uit haar archief
23 februari tot en met 20 mei 2007
Projectleider: Bernadette van Woerkom
Ruimtelijke en grafische vormgeving: MV Levievandermeer
Aan het werk van Eva Besnyö (1910­2003) werden talrijke publicaties
en tentoonstellingen gewijd. Toch werden na haar dood in
2003 nog vele onbekende, nooit gepubliceerde foto’s in haar
archief gevonden. De tentoonstelling toonde een selectie, die de
reputatie van Eva Besnyö als één van de grootste fotografen van
Nederland bevestigde. Te zien waren onder andere vrouwenpor­
tentOOnstellIngen 17

tretten uit de jaren dertig, foto’s van de wederopbouw van
Nederland en een reeks portretten uit de jaren veertig en vijftig van
kunstenaars, schrijvers en acteurs onder wie Mary Dresselhuys,
Leo Vroman en Otto Treumann.
De tentoonstelling werd samengesteld in samenwerking met het
Maria Austria Instituut (maI) en Uitgeverij Voetnoot, waar tevens
een publicatie bij de tentoonstelling verscheen.
Sarah Bernhardt. De Kunst van het Grote Drama
15 juni tot en met 16 september 2007
Projectleider: Hetty Berg
Ruimtelijke vormgeving: ROO (Rietbroek Oudijn Ontwerpers)
Grafische vormgeving: MV Levievandermeer
De tentoonstelling was de eerste overzichtstentoonstelling die ooit
werd gewijd aan deze grote Franse actrice (1844­1923) en eerste
internationale superster. De tentoonstelling werd samengesteld
door The Jewish Museum New York, waar het één van de meest
succesvolle exposities van de afgelopen jaren was.
In de loop van een opmerkelijke zestigjarige carrière ontpopte ‘de
goddelijke Sarah’ zich tot de belangrijkste tragédienne van Europa
en Amerika. Haar naam werd synoniem voor acteren en had lang
na haar dood wereldwijd nog bekoring voor acteurs en publiek.
Bernhardt was een pionier in het gebruik van moderne technieken
als fotografie waarmee zij haar beeld verspreidde. Ze was bovendien
de eerste grote toneelactrice die in films speelde.
Ruim tweehonderd spectaculaire en zelden getoonde voorwerpen
brachten haar leven, roem en theatrale verschijning in beeld evenals
de mode, stijl en politiek in het fin de siècle. Naast schilderijen,
foto’s, kostuums en Jugendstiltheateraffiches waren op de expositie
persoonlijke bezittingen, een authentieke opname van haar
stem en een keuze uit de films waarin ze speelde te zien.
Sarah Bernhardt was de dochter van een Nederlands­joodse courtisane
in Parijs, maar katholiek gedoopt. Toch werd zij onverbiddelijk
achtervolgd door de pers met haar veronderstelde joodse uiterlijk
en gedrag. Tegelijkertijd was ze een gerespecteerde nationale
figuur, die haar vaderlandslievendheid bewees aan Frankrijk tijdens
de Frans­Pruisische Oorlog en de Eerste Wereldoorlog.
18 jaarverslag jhm 2007
Sarah Bernhardt heeft zelf rond haar persoon en afkomst vele
mythen geschapen. Voor het eerst kwam nu bij de tentoonstelling
in Amsterdam de ware toedracht rond haar afkomst aan het licht
in een Engelstalige publicatie waarin Harmen Snel (Gemeente
Amsterdam Stadsarchief) de achtergrond van Sarah’s Nederlandse
familie onthult, The ancestry of Sarah Bernhardt. A myth unravelled.
De actrice blijkt te stammen uit een familie die net zo kleurrijk
genoemd mag worden als zijzelf.
Bij de tentoonstelling verscheen de catalogus Sarah Bernhardt.
The Art of High Drama, door Carol Ockman en Kenneth E. Silver,
Yale University Press, New York 2005.
tentOOnstellIngen 19
Félix Nadar, Sarah Bernhardt, ca. 1860. Bibliothèque nationale de France

Charlotte Salomon, Verso van gouache uit Leven? of Theater?, 1940-1942 © Stichting Charlotte Salomon
Charlotte Salomon (1917-1943). Werk in Uitvoering
15 juni tot en met 16 september 2007
Projectleider: Irene Faber
Ruimtelijke en grafische vormgeving: MV Levievandermeer
Introductiefilm: TWV Media
De tentoonstelling toonde nooit eerder getoond werk als deel van
of in relatie tot het bekende Leben? oder Theater? Ein singespiel
(Leven? of Theater?) uit de collectie van het jhm. De achterkanten,
schetsen, studies en de talloze door Charlotte ‘afgekeurde’ werken
verduidelijkten Charlottes werkwijze en stijlontwikkeling en gaven
een intiem beeld van Charlottes humor en gevoelige karakter.
Leven? of Theater? is het geschilderde autobiografische levensverhaal
van Charlotte Salomon.
Van de 1.325 beschilderde bladen heeft Charlotte Salomon er zelf
769 genummerd. Deze serie vormt Leven? of Theater? De ongenummerde
bladen zijn heel verschillend van karakter. Soms zijn
het uitgewerkte schilderingen die Charlotte misschien op wilde
nemen in de serie. Bij andere bladen heeft Charlotte heel duidelijk
gemaakt dat ze niet in de serie horen door monden, handen en
ogen af te plakken met strookjes papier.
Ook krabbels, studies en teksten op de achterkant van veel bladen
waren op de tentoonstelling te zien evenals een aantal ongenummerde
transparante tekstbladen die over de schilderingen gelegd
moeten worden.
Bij binnenkomst was een zeven minuten durende introductiefilm
over Charlotte Salomon en haar werk te zien. Verder werden er
ruim honderd schilderingen van Charlotte Salomon én een bijzondere
aanwinst getoond: de reeds lang vermiste tekening van
Grossmama die Charlotte in Zuid­Frankrijk maakte. Ook maakte
het museum een keuze uit de vele publicaties over Charlotte en
haar werk en een aantal affiches van de vele tentoonstellingen
die er wereldwijd geweest zijn.
Moderne meesterwerken uit Moskou. Russisch –joodse
kunstenaars, 1910-1940
19 oktober 2007 tot en met 10 februari 2008
Projectleider: Edward van Voolen
Ruimtelijke vormgeving: ROO (Rietbroek Oudijn Ontwerpers)
Grafische vormgeving: MV Levievandermeer
Met een unieke collectie schilderijen en tekeningen uit de periode
1910­1940 van belangrijke vernieuwende Russisch­joodse kunstenaars,
schetste de expositie het verhaal van de opkomst en ondergang
van joodse kunstenaars in de Sovjet­Unie ten tijde van Stalin.
De meeste werken waren nooit eerder in Nederland geëxposeerd.
Schilderijen van wereldberoemde meesters als El Lissitzky en Isaak
Brodsky kwamen naar Amsterdam, maar ook het werk van minder
bekende kunstenaars als Natan Altman, Alexander Labas en
Alexander Tysjler waren te zien. De expositie presenteerde
20 jaarverslag jhm 2007 tentOOnstellIngen 21

Natan Altman, Zelfportret, 1912. Staats Tretjakov Galerie, Moskou
Russisch­joodse kunst in al haar diversiteit: van de kubistische
portretten van Robert Falk en het suprematisme van Ilja Tsjasjnik
tot het socialistisch realisme van Jevgeni Katsman en het nonconformistische,
verboden oeuvre van Solomon Nikritin.
Vanaf 1910 bloeide de cultuur in Rusland op. Joodse kunstenaars
als Lissitzky speelden een voortrekkersrol in de vernieuwing van de
Sovjetkunst. Mede door hen kwam ook kunst met joodse thema’s in
een nieuwe fase terecht. In de loop van de jaren twintig werd deze
joodse culturele renaissance echter de kop ingedrukt en werd de
Isaak Brodsky, Lenin in het Smolny Instituut, 1930. Staats Tretjakov Galerie, Moskou
vrijheid van kunstenaars in hun stijl­ en onderwerpskeuze ernstig
beperkt. De ‘opvoeding’ van het volk stond hoog in het vaandel van
de overheid en het socialistisch realisme begon hoogtij te vieren.
Toch waren er ook kunstenaars die zeer goed gedijden onder dit
nieuwe communistische mecenaat: zij ontwikkelden binnen het
socialistisch realisme hun eigen stijl – openlijk of in het geheim.
De kunstwerken waren afkomstig uit de collecties van Staats
Tretjakov Galerie en het A.A. Bachroesjin Centraal Nationaal
Theatermuseum in Moskou.
Bij de tentoonstelling verscheen een gelijknamige catalogus
bij Waanders Uitgevers met bijdragen van Edward van Voolen,
Hillel Kazovsky, Eva Koppen en Bob van Toor.
22 jaarverslag jhm 2007 tentOOnstellIngen 23

Eva Koppen en Bob van Toor
De grote
leider
toont
uiteindelijk
zijn
gezicht
medewerkers Moderne meesterwerken uit Moskou
Toen Lenin in 1917 na een zwerftocht door Europa aankwam in
Petrograd vestigde hij zijn hoofdkwartier in het Smolny Instituut.
De bolsjewistische revolutie verspreidde zich vanuit dit voormalige insti­
tuut voor adellijke jongedames over het gehele Russische rijk. Een jonge
schilder was aanwezig om de communistische leider te portretteren.
Temidden van het revolutionaire gewoel in de straten van de voormalige
tsaristische hoofdstad vormden de vertrekken van het instituut een
oase van rust. De joodse kunstenaar Isaak Brodsky werkte zijn schetsen
uit 1917 meer dan tien jaar later uit tot het monumentale Lenin in het
Smolny Instituut, dat uitgroeide tot een icoon van de Sovjetschilderkunst.
Wij werkten in het afgelopen jaar als stagiairs mee aan het tentoonstel­
lingsproject Moderne meesterwerken uit Moskou, waarin de opkomst en
ondergang van Russisch­joodse kunstenaars centraal stond. De realisa­
tie van dit project vertoonde dikwijls overeenkomsten met de Russische
Revolutie: soms liep het als een geoliede machine, soms ging het door
onverwachte problemen met horten en stoten vooruit. Toen de werken
begin oktober in het museum afgeleverd werden bleek de gigantische
Lenin van Isaak Brodsky nog in een Moskouse hangar te staan. De grote
leider weigerde tot na de opening zijn gezicht in het JHM te laten zien;
wij moesten het tot zijn komst doen met een projectie.
Het JHM was tijdens deze drukke periode ons eigen Smolny Instituut:
een omgeving waar je ondanks alle hectiek altijd een plek kon vinden
voor rust en overpeinzing. Lenin moet zich net als wij in dit bijzondere
museum thuis hebben gevoeld.
24 jaarverslag jhm 2007

Verkorte jaarrekening
Balans per 31 december
ActIvA 2007 2006
€ €
vAste ActIvA
Materiële vaste activa 2.991.871 3.158.028
vlottende ActIvA
Voorraden en onderhanden
activiteiten 110.181 130.107
Vorderingen
Debiteuren 48.501 29.507
Op gelieerde rechtspersonen 616.055 985.846
Overige vorderingen 199.183 260.975
Overlopende activa 219.365 237.033
Totaal vorderingen 1.083.104 1.513.361
Liquide middelen 366.163 618.676
totAAl ActIvA 4.551.319 5.420.172
Balans per 31 december
pAssIvA 2007 2006
€ €
Eigen vermogen
Besteedbaar vermogen ­ 78.327 ­ 108.438
Bestemmingsfonds OCw 682.891 936.964
Overige reserves 30.130 30.130
Totaal eigen vermogen 634.694 858.656
Voorzieningen
Pensioenen 167.000 167.000
Langlopende schulden
Egalisatierekening
investeringssubsidie 2.925.241 3.081.113
Kortlopende schulden
Crediteuren 346.375 603.895
Belastingen en premies
sociale verzekeringen
Overige schulden
Overlopende passiva
26 jaarverslag jhm 2007 verKOrte jaarreKenIng 27
71.213
211.712
195.084
76.442
307.178
325.888
Totaal kortlopende schulden 824.384 1.313.403
totAAl pAssIvA 4.551.319 5.420.172

Staat van baten en lasten
bAten
Opbrengsten
Directe opbrengsten
Indirecte opbrengsten
Totaal opbrengsten
Bijdragen
Subsidie ocw
Subsidie overige overheden
Overige subsidies en bijdragen
Totaal bijdragen
Som der baten
28 jaarverslag jhm 2007
2007
€
502.998
14.265
517.263
2.209.462
–
1.685.362
3.894.824
4.412.087
2006
€
346.094
6.510
352.604
2.161.863
–
1.306.635
3.468.498
3.821.102
Staat van baten en lasten
lAsten
Salariskosten
Afschrijvingen
Huur
Overige lasten
Som der lasten
Rentebaten/­lasten
Exploitatieresultaat
Het resultaat is als volgt bestemd:
Mutatie algemene reserve
Mutatie bestemmingsfonds OCw
Exploitatiesaldo
2007
€
2.381.094
564.324
45.400
1658.097
4.648.915
12.866
­ 223.962
30.111
­ 254.073
­ 223.962
2006
€
2.319.959
212.373
45.400
1.293.346
3.871.078
22.015
­ 27.961
79.205
­ 107.166
­ 27.961
verKOrte jaarreKenIng 29

Het exploitatiesaldo is ten opzichte van 2006 afgenomen
met € 196.001
Nadere analyse:
Meer
­ opbrengsten
­ ontvangen subsidies en bijdragen
Minder
­ rente
Per saldo hogere baten
Hogere
­ salariskosten
­ afschrijvingen
­ overige lasten
Per saldo hogere lasten
Per saldo lager exploitatiesaldo
30 jaarverslag jhm 2007
€
164.659
426.326
590.985
9.149
61.135
351.951
364.751
€
581.836
777.837
196.001
Accountantsverklaring
Opdracht
Wij hebben gecontroleerd of de in dit jaarverslag opgenomen verkorte
jaarrekening van de Stichting Joods Historisch Museum te Amsterdam
over 2007 op de juiste wijze is ontleend aan de door ons gecontroleerde
jaar rekening 2007 van de Stichting Joods Historisch Museum. Bij die
jaarrekening hebben wij op 10 april 2008 een goedkeurende accountantsverklaring
verstrekt. Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor
het opstellen van de verkorte jaarrekening in overeenstemming met de
grondslagen zoals gehanteerd in de jaarrekening 2007. Het is onze verantwoordelijkheid
een accountantsverklaring inzake de verkorte jaarrekening
te ver strekken.
Werkzaamheden
Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands
recht. Dienovereenkomstig dienen wij onze controle zodanig te plannen
en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat
de verkorte jaarrekening op de juiste wijze is ontleend aan de jaarrekening.
Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle­informatie voldoende
en geschikt is als basis voor ons oordeel.
Oordeel
Naar ons oordeel is de verkorte jaarrekening 2007 in alle van materieel
belang zijnde aspecten op de juiste wijze ontleend aan de jaarrekening.
Toelichting
Wij vestigen er de aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is voor een
verantwoorde oordeelsvorming omtrent de financiële positie en de resultaten
van de stichting en voor een toereikend inzicht in de reikwijdte van
onze controle de verkorte jaarrekening dient te worden gelezen in samenhang
met de volledige jaarrekening, waaraan deze is ontleend, alsmede
met de door ons daarbij op 10 april 2008 verstrekte goedkeurende accountantsverklaring.
Deze toelichting doet geen afbreuk aan ons oordeel.
Amsterdam, 10 april 2008
MAzArs pAArdekooper HoffMAn n.v.
Drs. R.P. Krouwer RA
verKOrte jaarreKenIng 31

Henny Orri
Een collage
van het
leven
van de
grote
actrice
actrice
1987. Ik ben dan 40 jaar aan het toneel. Dat moest gevierd! Mijn man
werd gepolst. ‘Als we een stuk vinden voor haar en Willem Nijholt doet
mee, zegt ze meteen ‘ja’, wist hij; ‘een hartewens van beiden nog eens
samen op het toneel te staan”. Dat stuk werd gevonden: ‘Memoires
van Sarah Bernhardt’ van John Murrell. Een collage van het leven van
de grote actrice Sarah Bernhardt met twee gelijkwaardige rollen
‘om je vingers bij af te likken’. Tragisch, komisch, melancholiek: een
toneelfeestje. Willem speelde behalve haar secretaris Pitou ook Oscar
Wilde, een Moeder Overste en de impresario van Sarah met wie ze
de halve wereld rondreisde. Ikzelf, als Sarah, fragmenten uit haar
glansrollen: Phèdre, Hamlet (met houten been!), de sterfscene van
‘La Dame aux Camélias’. Een jubileumfeestje. Eén van mijn mooiste
herinneringen uit die toen 40 jaar. Niet alleen door die grandioze avond
in mei 1988 in de bomvolle Amsterdamse Stadsschouwburg en mijn
portret door Louis Swagerman, maar ook door het samenspel met
Willem Nijholt. Willem, die mij – grand cavalier die hij is – ‘Madame’
noemde, en nog steeds wanneer wij elkaar zien: ‘Ah, Madame!’. Willem
die alle verhalen over jaloerse acteurs logenstrafte, die alle voorstel­
lingen zichzelf was en bleef: groot acteur en een geweldige collega,
Willem door wie ik ongeremd kon zijn wie ik moest spelen: Sarah, het
toneelbeest, dankbaar voor haar talent en dankbaar aan haar publiek,
zoals ik afgebeeld sta op het portret in de Stadsschouwburg.
Toen ik op die prachtige aan haar gewijde expositie rondliep kwamen
al die gelukkige ‘memoires’ weer bij me boven.
32 jaarverslag jhm 2007

Communicatie
Vanzelfsprekend trokken de heropening van het museum in
februari en de daaraan verbonden tentoonstellingen Robert Capa,
Retrospectief en Eva Besnyö, onbekend werk veel aandacht. Beide
grootheden in de fotografie bleken ongekend populair te zijn, zowel
bij de media als bij het publiek. Naast een item in het NOS Journaal
kregen de vernieuwing en deze twee tentoonstellingen veel persaandacht.
‘Het is weer zichtbaar een synagoge’ (de Volkskrant, 23 februari
2007), ‘Een weelde aan kwaliteit’ (Het Parool, 3 maart 2007),
‘Joods museum toont eindelijk het hele verhaal’ (Algemeen
Dagblad, 21 februari 2007), ‘Geschiedenis die naar de keel grijpt’
(Trouw, 22 februar1 2007) en ‘Meesterlijke blik van Capa en
Besnyö’ (Het Parool 3 maart 2007).
De media­aandacht voor de andere tentoonstellingen in 2007 was
eveneens groot. De tentoonstellingen Sarah Bernhardt. De Kunst
van het Grote Drama en Charlotte Salomon. Werk in uitvoering
werden als volgt aangehaald ‘Nooit genoeg van goddelijke
tragédienne’ (Het Parool, 15 juni 2007), ‘Kampioen marketing’
(de Volkskrant, 12 juli 2007), ‘Machtig melodrama’ (NRC Handelsblad,
13 juli 2007) en ‘… doen deze werken bijna pijn van schoonheid’
(Désanne van Brederode over Charlotte Salomon in Trouw,
14 juli 2007).
Over Moderne meesterwerken uit Moskou. Russisch-joodse kunstenaars
1910-1940 werd onder meer geschreven: ‘Het Joods
Historisch Museum toont met een intrigerende tentoonstelling
het herschrijven van de kunstgeschiedenis’ (Trouw, 27 oktober
2007) en ‘Kleine meesters uit Moskou’ (De Telegraaf, 16 november
2007).
Al deze aandacht is het zichtbare resultaat van toenemende aandacht
en inspanning op het gebied van publiciteit en marketing.
Op internet is het jhm steeds vaker te vinden zoals bijvoorbeeld
naast websites op blogs en internetnieuwspagina’s. Internationaal
werd het jhm ook opgemerkt, met name in de Europese en
Amerikaanse media. Onze maandelijkse digitale nieuwsbrief werd
door zo’n 2.500 geïnteresseerden ontvangen en dat aantal neemt
nog steeds toe.
34 jaarverslag jhm 2007
Voor de televisie maakte omroep maX opnamen in het museum
voor het programma Sterren op het Doek van de BankGiro Loterij.
Naast vrije publiciteit waren er natuurlijk ook onze eigen publiciteitsmiddelen:
museumkranten, flyers, brochures, een evenementenfolder,
affiches, gevelbanieren en advertenties.
Er zit inmiddels een gestage groei in de evenementenprogramma’s
bij de tijdelijke tentoonstellingen en de vaste opstelling.
Nieuw is het Lia van Leer Filmprogramma dat in samenwerking
met de Cinematheque Jerusalem werd georganiseerd. Getoond
werden films van Israëlische en Palestijnse filmmakers.
Een populair jaarlijks terugkerend evenement is de museumnacht,
die dit jaar voor de achtste keer werd georganiseerd in 42 Amsterdamse
musea. Het programma in het jhm stond in het teken van
de tentoonstelling Moderne meesterwerken uit Moskou. De nacht
werd door zo’n 1.900, vooral jonge, mensen bezocht.
Een ander bijzonder evenement was het Mimoenafeest, een jaarlijks
terugkerend joods­Marokkaans feest, dat op 12 april in het
COmmunICatIe 35
Bezoek van Rebbe Yissachar Dov Rokeach (II), de Belzer Rebbe, een verre nazaat van
de Amsterdamse rabbijn Eleazer Rokeach, Foto: Peter Lange

jhm werd gevierd met 500 gasten. Tijdens de tentoonstelling over
Sarah Bernhardt werd een speciale avond georganiseerd voor
de theaterwereld met een voorstelling die bestond uit delen van
toneelstukken die Sarah Bernhardt gespeeld heeft, uitgevoerd
door studenten van de Theaterschool van de Hogeschool voor
de Kunsten in Amsterdam.
Het samenwerkingsverband ‘Groot Waterloo’ is in 2007 aan de slag
gegaan met internationale marketing en het zichtbaarder maken
van de instellingen en de buurt rond het Waterlooplein. ‘Groot
Waterloo’ bestaat uit de Hermitage Amsterdam, de Hortus
Botanicus, de Portugees­Israëlitische Gemeente, Gassan Diamonds,
Museum Het Rembrandthuis, Het Muziektheater en het jhm.
Het jhm toont bijzonder en uniek erfgoed, fantastische en inspirerende
kunst met spannende thema’s, maar bovenal is het een
museum met verhalen die raken aan de ervaringen van zeer velen,
jong en oud, uit binnen­ en buitenland. Het is onze taak om zoveel
mogelijk mensen hun ervaringen met ons te laten delen.
36 jaarverslag jhm 2007
Sarah Bernhardt live: De Kunst van het Grote Drama, korte scènes uit het theaterrepertoire
van Sarah Bernhardt door tweedejaarsstudenten van de Theaterschool
van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, Foto: Chris van Houts
Museumcollectie
Aanwinsten in 2007
Schenkingen
• Mw. A. Akkerman: twee stillevens, geschilderd door
Elias (Eduard) Veterman (1901­1946)
• Mw. H. Berg: twee tentoonstellingsaffiches Joods Historisch
Museum
• Erven Meijer Bleekrode: afdruk van etsplaat Meijer Bleekrode
portret Beethoven
• Dhr. J.J. Cahen: talliettas, talliet, talliet katan en tefillientas met
twee tefillien
• Mw. I. Lopes Cardozo: gehaakt babymutsje en voorzijde
geborduurd kussentje
• Dhr. P. Cohen: huwelijksglas en drie nieuwjaarswensen
• Dhr. J. Delfgaauw: objecten m.b.t. de padvinderij uit de
nalatenschap van dhr. A. Spijer
• Dhr. P. Dolk: vier sjofarot
• Dhr. G.H. Drieënhuizen: zilveren beker uit het bezit van
Marcel Alfred Aa (1931­1943)
• Erven familie Faber: Fleco kledingborstel
• Dhr. H. Fruithof: kunststof mezoeza
• Dhr. G.M. Gerrits: souvenir met droogbloemen uit het
Heilige Land in een album
• Dhr. J. Groenteman: twee schoolplaten over het Heilige Land
naar ontwerp H.J. van Lummel en een vlag van
concentratiekamp Buchenwald
• Dhr. F. Harwig: twee klerenhangers Centraal Warenhuis –
Gebr. Zion – Eibergen
• Stichting Vrienden van de schilder Martin Monnickendam:
olieverf op papier, Vreugde der Wet, door M. Monnickendam
(1874­1943)
• Dhr. B. Houtkruyer: 17e­eeuwse kopergravureserie van
25 oudtestamentische boekillustraties
• Dhr. en Mw. D. Kohnstamm: peintisserie Saskia Weishut­
Snapper (1938)
• Interakt: affiche van documentaire over Leo Schatz (1918)
• Joods Filmfestival: affiche
• Mw. P. Katzenstein: zilveren bruidsring
museumCOlleCtIe 37

David Abraham Bueno de Mesquita, Zelfportret. Aankoop met steun van de BankGiro Loterij
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Dhr. K. Kooper: 18de eeuwse koperen begrafenispenning
Mw. J.R. Kirchheimer: poppenjurkje, ­schoentje en ­sokje, gebruikt
in het voormalige Ned. Isr. Meisjesweeshuis in Amsterdam
Dhr. E.K. Koopman: flesje voor puddingessence van Polak &
Schwarz, en machineplaatje R.S. Stokvis & Zonen
Dhr. A. van Kulik: collectebus Ned. Isr. Oude Mannen­ en
Vrouwenhuis en Ned. Isr. Ziekenhuis Amsterdam
Dhr. I. Lipschits: chanoekia door Gabriël Barlag (1958)
Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam: drie affiches betreffende
nieuwbouw synagoge
Mw. N. Mayer­Hirsch: poppenkastpoppen voor poerimfeest
Stichting Mediamatic: T­shirt El Hema en draagtas
Dhr. R. Metz: acht affiches ontworpen door Otto Treumann
(1919­2001) en een oorkonde
38 jaarverslag jhm 2007
Piet Cohen, Handwasbekkens.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
M&N: affiche ‘Light up Amsterdam’
Dhr. R. Norg: twee servetringen uit nalatenschap van
Marcelle Hertzdahl (1923­2007)
Dhr. R.L. van Oven: lakzegel opperrabbijn L.B. Schaap
Mw. M. Pach: verpleegstersinsigne Israëlitisch Ziekenhuis
Rotterdam uit nalatenschap van Trudel van Reemst de Vries
Dhr. G. Polak: miniatuur sjabbatoven
Dhr. H. Ree: diamantbewerkerskistje
Dhr. J.M. de Rochemont: voormalig gastenboek Hollandsche
Schouwburg uit nalatenschap van Mw. W. Meester
Bibliotheca Rosenthaliana: letterdoos
Dhr. en mw. I. Salomons: fragment betimmering van
voormalige synagoge in Lochem
Mw. E. Smalhout: servethouder, brievenhouder, zeven etuis en
6 stuks tekeningen en grafiek door Elie Smalhout (1889­1939)
Dhr. C.A. Schreuder: hanger met davidster op kaartje van
de n.I.Z.a.m
Mw. B. Tanenbaum: bowlingpenning jeugdvereniging Moos!
Dhr. M. Verkooy: diverse objecten met betrekking tot de
diamantbewerking waaronder een weegschaal, slijpbril,
twee gradenmeters, loep en een karaatzaadje
museumCOlleCtIe 39

•
•
•
•
•
•
•
Dhr. E. van Voolen en mw. J. Frishman: Pesachschotel en drie
handwasbekkens door Piet Cohen (1935)
Dhr. en mw. J.A. de Vries: drie litho’s van stadsgezichten door
Jehuda Pinkhof (1898­1943)
Stichting Welzijn Binnenstad: zeven borduurwerkjes en negen
tinnen bordjes afkomstig uit ‘Huize Henriëtte’, daarvoor gebruikt
in de crèche aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam
Mw. E. Wieberdink: winkelblik Betke’s Hollandsche Cacao
Fabriek met weggeschilderde naam
Mw. H. Wijngaarden­Pieper: mezoeza
Mw. B. Wolff: linguaphonecursus Hebreeuws en mat­kot spel
Mw. B. Wolff en mw. P. Katzenstein: pop door Noga Zohar
Aankopen met steun van de BankGiro Loterij
• Vier zilveren besamiembussen met gegraveerde opschriften
• Schilderij van terrasje door Louis Saalborn (1891­1957)
• Schilderij met bloemstilleven door Louis Saalborn (1891­1957)
• Geschilderd zelfportret D.A. Bueno de Mesquita (1889­1962)
• Schilderij vissersvrouw door Louis Hartz (1869­1935)
• Schilderij met fruitstilleven door Henriette Asscher (1858­1933)
• Schilderij van stilleven met schildersattributen door
Salomon Garf (1879­1943)
• Tekening van gezicht op de Nieuwmarkt door Joseph Teixeira
de Mattos (1892­1971)
• Schilderij van binnenplaats boerenhof bij Elburg door
Jacques Zon (1872­1932)
• Schilderij van stilleven met poppen en trommel door
Marianne Franken (1884­1945)
• Schilderij met stilleven met kaas, boter en krant door
Maria Catharina Boas­Zelander (1889­1943)
• Gerestaureerd: schilderij van stilleven met gedekte tafel door
Samuel (Mommie) Schwarz (1876­1942)
Aankopen met steun van de Stichting Vrienden van het JHM
• Tekening van naaiatelier door Eduard Frankfort (1864­1920)
• Serie objecten, foto’s en documenten betreffende de Amster
damse dropfabriek Atlas, uit de nalatenschap van Hugo van Win
• Negen etalageblikjes met wikkel van Zwanenberg’s leverpastei
• Houtsnede portret Emanuel Boekman door Meijer Bleekrode
(1896­1943)
40 jaarverslag jhm 2007
Besamiembussen met gegraveerde opschriften.
Aankoop met steun van de BankGiro Loterij
•
•
•
•
•
•
Twee flessen met Polak & Schwarz; citroen­ en aardbeienessence
Ets van straathandelaars rond een handkar door Willem Klijn
(1892­1961)
Twee litho’s met tekstblad door Marianne van den Bergh (1948)
Kistje met cliché’s drukkerij Joachimstal
Poster uit 1958 met tekst Plant bomen in het Nederlandse woud
54 Foto’s van Emmy Andriesse, aankoop mogelijk gemaakt door de
afd. Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Leiden en
Joost Elffers
Aankoop met steun van de Stichting Vrienden van het JHM en
de BankGiro Loterij
• Getekende voorstudie voor schilderij Schrijven van de echtscheidingsbrief
door Eduard Frankfort (1864­1920)
Aangekocht en gerestaureerd met steun van het Marcelle
Hertzdahl Fonds
• Schilderij van standwerker Jacob Hollander op het Amstelveld door
Karel Alexander August Jan Boom (1862­1943)
Aankoop met steun van het Johanna Rebecca Wolff Fonds
• Facsimile uitgave van een achttiende­eeuwse Esterrol uit de
Gross Family Collection
museumCOlleCtIe 41

Legaten
• Dhr. J. L. de Groot: tekening van arbeider in de Borinage door Samuel
(Mommie) Schwarz (1876­1942) en schilderij van tafereel in de
Jodenbuurt door G.J. Staller (1880­1956)
• Dhr. L. Hart: twee boeken en vier tekeningen: twee dorpsgezichten,
een gezicht op een mediterraan plaatsje, portret Samuel (Mommie)
Schwarz (1876­1942) en een etsje van een rivierlandschap, vervaardigd
door Else Berg (1877­1942)
• Mw. J. de Lange Wendels: houtskoolportret van zanger Ruben
Gradmann door Fré Cohen (1903­1943) en daarbij enkele ex­librissen
door Fré Cohen.
• Mw. E.Ch. Moes: schilderij door Leo Schatz (1918)
• Mw. E.J. Gomperts­Teixeira de Mattos: 17e eeuwse huwelijksakte van
de familie Teixeira de Mattos
Collectiemobiliteit
Kortlopende bruiklenen aan derden (tentoonstellingen buitenshuis)
• Tentoonstellingen Charlotte Salomon: Ulm: van oktober 2006 tot
januari 2007; Innsbruck maart tot juni; Berlijn: augustus tot oktober,
272 gouaches
• Hirsch­lamp en twee tegeltableaus in Amsterdams Historisch Museum
voor de tentoonstelling Modehuizen van 11 april tot 29 augustus
• Een jodenster in het Amsterdams Historisch Museum voor de ten toonstelling
Geef mij maar Amsterdam van 8 september 2006 tot 27 maart
• Tegeltableau Interieur synagoge Wagenstraat, Den Haag, in museum
goudA Henri L.A. Breetvelt (1864-1923) Koning der Plateelschilders van
26 februari tot 13 juni
• Een Tegeltableau aan het Nederlands Tegelmuseum Otterlo voor een
tentoonstelling over Art Nouveau keramiek van de Fayence­ en Tegel ­
fabriek ‘Holland’ te Utrecht, van 15 oktober 2006 tot 12 februari 2007
• Schilderij van G.J. Staller aan het Drents Museum in Assen voor een
tentoonstelling over Max Liebermann van 12 oktober 2006 tot
17 juni 2007
• Schilderij van Jan Voerman aan het Stedelijk Museum Kampen voor
de tentoonstelling Voerman Verzameld / IJsselgezichten van 27 januari
tot 8 juli
• Negen foto’s van het Waterlooplein in Mozes en Aäronkerk van
11 januari tot 4 april
42 jaarverslag jhm 2007
• Schilderij Portret van Spinoza Haags Historisch Museum,
Den Haag, 14 december 2007 tot maart 2008
• Schilderij Interieur van de Portugese Synagoge te Amsterdam
door Emanuel de Witte voor een tentoonstelling in Shanghai
van 4 oktober 2007 tot februari 2008, toegezegd door het
Rijksmuseum, de eigenaar van het schilderij
• Schilderij Gezelschap door Leo Schatz aan Museum Henriëtte
Polak, Zutphen van 6 maart tot 26 juni
• Borduurwerkje en miniatuurslofjes in Kamp Vught tot 17 april
• Zeven objecten in het Westlands Museum, Honselersdijk voor
de tentoonstelling De joodse gemeenschap in het Westland, van
19 maart tot 29 oktober
• Schilderij, zes prenten, een lamp, een etrogtasje en twee
schalen aan het Musée d’art et d’histoire du judaïsme in Parijs
voor de tentoonstelling Rembrandt and the New Jerusalem van
28 maart tot 1 juli
Totaal 303 inventarisnummers
museumCOlleCtIe 43
Charlotte Salomon, Verso van gouache uit Leven? of Theater?,
1940-1942 © Stichting Charlotte Salomon

Langdurige bruiklenen aan derden
• Heimat und Exil, Jüdische Emigration aus Deutschland nach
1933, Reizende tentoonstelling op diverse locaties in
Duitsland, 29 september 2006 tot en met april 2008.
Totaal 15 inventarisnummers
Kortdurende bruiklenen van derden (tentoonstellingen
in het JHM)
Robert Capa. Retrospectief.
96 foto’s van Magnum, Parijs, 1 boek van Yara Brusse, Amsterdam,
vijf boeken van Willem Diepraam, Amsterdam, een boek van
Universiteitsbibliotheek Leiden
Eva Besnyö. Onbekende foto’s
117 foto’s van Maria Austria Instituut, Amsterdam en diverse fotografen
Sarah Bernhardt: de Kunst van het Grote Drama
140 objecten van vijftien buitenlandse bruikleengevers, dertien objecten
van zes Nederlandse bruikleengevers
Moderne meesterwerken uit Moskou. Joodse kunstenaars 1910-1940
79 bruiklenen van de Tretjakov Gallery, Moskou, 27 bruiklenen van het
A.A. Bachroesjin Centraal Nationaal Theatermuseum, Moskou
Totaal 479 objecten
Langdurige bruiklenen van derden
• Bibliotheca Rosenthaliana: gebedenboek uit 1692 door Asjer Ansjel
en Issaschar Baer
• Instituut Collectie Nederland: schilderij van stilleven met gedekte
tafel door Samuel (Mommie) Schwarz (1876­1942)
• Yaïr Aschkenasy: borstbeeld Spinoza
• N.I.G. De Stedendriehoek Deventer: stoel gebruikt als sjivvestoel
• Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam: granieten chanoekia door
Marion Herbst (1944­1995)
Totaal 5 objecten
44 jaarverslag jhm 2007
museumCOlleCtIe 45
Emmy Andriesse, Henriëtte Davids (1888-1975)
Emmy Andriesse, Rosa Spier (1891-1967)

Vorige pagina: Kindermuseumteam, v.l.n.r. Annelie Spaans, Ischa Mulder, Margarethe Vrijhof, Roos Jackson,
Batya Wolff, Monique Rietbroek, Petra Katzenstein, Josephine Oudijn, Marit van der Meer, Bernadette van
Woerkom, Gittan von Raesfeld Meijer, Ram Katzir, Titia Zoeter
Educatie
Uit de inleiding van Joël Cahen werd al duidelijk dat de afdeling
educatie zich heeft ingespannen om het eerste echte jaar van het
jhm Kindermuseum goed te laten verlopen en aanvullend educatief
materiaal te maken voor zowel leerlingen als leerkrachten. Met de
tentoonstelling Moderne Meesterwerken uit Moskou sloot het Kindermuseum
met activiteiten aan bij de tentoonstelling. In het Fiep
Westendorp Atelier stond een geklimatiseerde vitrine met daarin
een werk van El Lissitzky uit de tentoonstelling. Met veel enthousiasme
raakten de kinderen zo betrokken bij de tentoonstelling.
Voor de verwerking van het recordaantal aanvragen voor een begeleid
programma werd de afdeling publiekscontacten verder uitgebreid
en geprofessionaliseerd. Ook werd een groep nieuwe rondleiders
opgeleid voor de begeleiding van de programma’s. Educatieve
medewerkers bezochten een internationale conferentie in Berlijn
over ‘Hands on’ in musea. Het hoofd van de educatieve dienst
bezocht Kaapstad en Warschau om adviezen te geven over de
mogelijkheden voor een kindermuseum aldaar.
Ontmoetingen
Ondertussen heeft de educatieve afdeling zich beraden op het
beleid voor de komende jaren. Het resultaat is een vierjarenplan
met de titel ‘Ontmoetingen’.
De inzet van het plan is om het grote educatieve potentieel van
het vernieuwde museum optimaal te benutten. Binnen het gevarieerde
aanbod van het jhm in het algemeen richt de educatieve
afdeling zich met het project ‘Ontmoetingen’ op de ontwikkeling
van programma’s, producten en tentoonstellingen waarbij de
unieke rol die het jhm kan spelen in het daadwerkelijk ontmoeten
van een ander mens en/of een andere cultuur, zo goed mogelijk
tot uiting komt. De ‘ontmoeting’ wordt het uitgangspunt van de
educatieve programma’s in het jhm. De collectie en de tentoonstellingen
worden gebruikt als instrument om mensen dichter
bij elkaar te brengen.
In 2008 zullen de eerste resultaten van het nieuwe beleid zicht ­
baar worden. Zo verschijnt er een boek met tekeningen van
Fiep Westendorp waarnaar het atelier in het Kindermuseum
48 jaarverslag jhm 2007
Kind in de studeerkamer van het Kindermuseum voor de door Eli Content beschilderde muur,
Foto: Chris van Houts
is vernoemd en gedichten van Annie M.G. Schmidt. Het boekje
wordt viertalig: Nederlands, Engels, Hebreeuws en Arabisch en
op de bijgevoegde cd zal Dikkertje Dap in deze vier talen te beluisteren
zijn.
In de zomer van 2008 zal ook de nieuwe website van het Kindermuseum
gereed zijn. Een website die talloze interactieve mogelijkheden
zal bieden om nader kennis te maken met de familie
Hollander, hun achtergronden en ideeën.
Meer achter de schermen wordt een uitgebreid trainingsprogramma
voor onze freelance begeleiders voorbereid dat ze het gereedschap
aanreikt om daadwerkelijke ontmoetingen in het jhm
te bewerkstelligen.
eduCatIe 49

Mediatheek
Mediatheekbezoek en ­gebruik
De mediatheek grenst na de ingrijpende verbouwing van het museum,
direct aan het Museumcafé, wat de zichtbaarheid van deze
publieksafdeling sterk ten goede is gekomen. In 2007 bezochten
bijna 1.600 mensen de mediatheek, waarmee, na een jaar van
verbouwing en slechte bereikbaarheid, het niveau van 2005 weer
bereikt is.
Hoewel steeds meer informatie over joodse geschiedenis en
cultuur op de jhm website te vinden is blijft het aantal informatieverzoeken
per e­mail een constante stijging vertonen (nu ruim
1.600 per jaar). Het aantal behandelde informatieverzoeken van
buiten (e­mail, telefoon en schriftelijk) is daarmee gestegen tot
2.200, een niet eerder bereikt aantal.
Digitalisering fotocollectie
Dit jaar is het digitaliseren van de hele collectie historische foto’s
gerealiseerd. Van deze collectie waren nog ruim 8.000 foto’s niet
digitaal aanwezig. Dit hebben wij dankzij een bijdrage uit de Marorgelden
kunnen doen. Deze collectie bestaat uit circa 15.000 foto’s
die een beeld geven van joden in Nederland vanaf circa 1850. Nu
de fotocollectie gedigitaliseerd is, is deze ook op de website te zien.
Het overgrote deel van de foto’s kan ook besteld worden.
Ontsluiting joodse pers
Gedurende het hele jaar is door een projectmedewerkster aan de
ontsluiting van het nIw gewerkt. Alle berichten in het nIw tot 1910
zijn in de catalogus op www.jhm.nl terug te vinden op onderwerp,
persoonsnamen en plaatsen.
Dienstverlening via website
In het voorjaar werd de website van het jhm uitgebreid met een
toegang tot de foto­ en documentencollecties. Dit betekent een
belangrijke stap vooruit in de dienstverlening. Nu de fotocollectie
zichtbaar is en ook de documenten op internet terug te vinden
(gedeeltelijk al met een afbeelding) zijn deze collecties van het
museum voor een wereldwijd publiek bereikbaar. Een aantal mensen
in binnen­ en buitenland heeft zo al, tot hun eigen verrassing,
foto’s en documenten van (verre) familie in onze collectie gevonden.
50 jaarverslag jhm 2007
Bruiklenen
De mediatheek heeft door het in bruikleen geven van boeken,
documenten en/of foto’s medewerking verleend aan de volgende
tentoonstellingen:
­ Verzetsmuseum Amsterdam. De ontdekking, van strip tot werkelijkheid
(maart­mei 2007)
­ Jüdisches Museum Berlin. Charlotte Salomon, Leben? oder
Theater? (augustus­november 2007)
Aanwinsten
Literatuur
De boekencollectie werd uitgebreid met 600 titels, waarvan
de helft uit schenkingen bestond, de andere helft uit aankopen.
Audiovisueel materiaal
De collectie av­materiaal groeide met 75 dvd­producties en televisie­uitzendingen
en 10 radioprogramma’s. Daarnaast werden ongeveer
50 recent verschenen cd’s met joodse muziek aangekocht.
Naast deze reguliere uitbreiding van de collectie werden ook 130
video­interviews, opgenomen in het kader van de vaste tentoonstelling
over de geschiedenis van Nederlandse joden in de twintigste
eeuw, beschreven en aan de collectie toegevoegd. Zo is dit
unieke materiaal voor elke belangstellende toegankelijk.
In samenwerking met het Feher Jewish Music Center van Beth
Hatefutsoth, het Nahum Goldman Museum of the Jewish Diaspora
in Tel Aviv, werd de cd Kamti Lehallel, I rise in Praise uitgebracht.
De dubbel­cd introduceert de muzikale tradities van de Spaans­
Portugese gemeenten in Amsterdam, Londen en New York.
Documenten­ en fotocollectie
De documentencollectie is in 2007 met 459 inventarisnummers
uitgebreid en de fotocollectie met 354 inventarisnummers. Enkele
bijzondere aanwinsten daaruit zijn:
­ een aanvulling op het reeds aanwezige archief van de bekende
rechtsgeleerde Mr. Lodewijk Ernst Visser (1871­1942) en zijn familie.
Op één van de foto’s hierin uit omstreeks 1895 zien we drie genera­
medIatheeK 51

ties van deze Amersfoortse familie in een tuin bijeen, met middenvoor
de vader van Mr. Visser, Ernst Lodewijk Visser (1839­1908) en de grootvader
Lodewijk Ernst Visser (1805­1900). Op de achterste rij staat
(tweede van links) een nog jeugdige Mr. Visser. In het archief vinden
we onder andere brieven die Visser aan het einde van de negentiende
eeuw aan zijn verloofde en latere vrouw Cornelia Wertheim schreef.
Daarnaast omvat dit archief een grote hoeveelheid reisbrieven die
beide echtelieden elkaar schreven en waarin zij uitgebreid verslag doen
van hun vele reizen naar onder andere Engeland, Frankrijk, Duitsland,
Turkije en Italië.
­ materiaal met betrekking tot de grafisch kunstenaar Elie Smalhout
(1889­1939). Naast verschillende fotoalbums, die een beeld geven van
zijn persoonlijke leven, omvat deze aanwinst een aantal fraai geïllustreerde
brieven die Smalhout omstreeks 1925 aan zijn vrouw stuurde.
­ het dagboek dat de latere arts Jaap Goudsmit (1895­1945) tussen
1910 en 1917 bijhield. Het ongeveer 1.000 pagina’s tellende dagboek
geeft een boeiend beeld van het leven van een geassimileerde joodse
scholier en student aan het begin van de twintigste eeuw.
­ archief en foto’s met betrekking tot de familie Menco, waarin onder
andere veel materiaal over de vlucht van Adolf Menco naar Zwitserland
en zijn vrouw Ans Hakkert
die hij daar leert kennen.
­ het manuscript van het door
David van Beetz in de onderduik
geschreven en geïllustreerde
kinderboek Jippie Jolig op Stap.
52 jaarverslag jhm 2007
De familie Visser in de tuin van hun
huis in Amersfoort, ca. 1895
David van Beetz, Jippie Jolig op Stap
Digitaal Monument voor de Joodse Gemeenschap
Voor het Digitaal Monument, dat sinds maart 2006 bij het Joods
Historisch Museum is ondergebracht, was 2007 het eerste ‘volle
jaar’ bij het museum.
Een belangrijk resultaat dit jaar was het doen teruglopen van de
achterstand in de te verwerken berichten. Inzenders die in 2006
nog twaalf maanden geduld moesten hebben voordat hun bijdrage
op de site terug te zien was, hoefden daar eind 2007 nog maar
drie maanden op te wachten. Dit was mede het gevolg van de inzet,
gedurende enkele maanden, van extra capaciteit bij de redactie.
Er zijn in 2007 bijna 6.700 e­mailberichten verwerkt tegenover
ongeveer 4.500 in 2006.
Maandelijks krijgt de redactie een vrij constante stroom van circa
350 e­mails te verwerken.
De website van het Digitaal Monument heeft in 2007 ruim 65.000
bezoekers gehad, dat is 5.000 meer dan het jaar ervoor.
In maart heeft een noodzakelijke update plaatsgevonden van
de sterk verouderde software van de website. De aanpassingen
vergroten onder meer het gebruiksgemak voor de redactie.
Daarnaast zijn de verklarende teksten en de ‘routing’ op de website
aangepast en verbeterd.
Tijdens een goed bezochte bijeenkomst op 23 oktober heeft de
stichting die het Monument tot dan toe formeel beheerde haar
taken overgedragen aan het jhm. De nieuwe situatie geeft de
mogelijkheid om het Monument verder te ontwikkelen.
Een in december 2007 toegekende subsidie van de Stichting
Collectieve Maror­gelden maakt het mogelijk de integratie van het
Digitaal Monu ment en het museum verder gestalte te geven: waar
mogelijk worden de personen in het monument gekoppeld aan
foto’s en documenten in de collecties van het museum. Dit project
zal in 2008 van start gaan.
medIatheeK 53

Frans Weisz
Before
and
after
Charlotte
filmmaker
‘Eerste Liefdesverklaring’. Zo noemde Paula Salomon–Lindberg het,
als je haar tijdens een gesprek een compliment maakte. Mijn eerste
kennismaking met het Joods Historisch Museum dateert van eind
1972, toen Hans Roduin, de man, die mij in de oorlog als kind heeft
laten onderduiken, me belde en me bevál nog diezelfde dag naar
De Waag te gaan, waar voor het laatst de tentoonstelling Leben?
oder Theater?, het levenswerk van Charlotte Salomon, te zien was.
Dat bezoek veranderde mijn leven en leidde uiteindelijk tot de film
‘Charlotte’, die ik samen met Judith Herzberg in 1980 maakte. Nog
steeds deel ik mijn leven op in twee periodes: ‘BC ’ en ‘AC’ (‘Before
en After Charlotte’) en daarbij speelt het JHM een cruciale rol.
Twee jaar geleden werd me door het museum gevraagd om een
vijftal korte films te maken voor het – inmiddels nieuwe – Kinder­
museum. In elk van deze films, kunnen de bezoekers momenten
uit het leven van de familie Hollander, ‘de vaste bewoners’ van het
Kinder museum, volgen.
Een deel van mijn jeugd ben ik opgevoed in een joods kindertehuis
en associeerde ik ‘joods’ vooral met ‘ernst, rouw en herdenken’. Dat
beeld is door de kennismaking met het JHM gewist. Tijdens de vele
bezoeken aan het museum, valt me steeds weer op, hoe de gasten
lijken te verschillen van de doorsnee museale bezoekers. Hoe hun
kijken naar kunst en verleden, als het ware een gestolde vorm
van leven, vervangen is door een kijken naar een leven, dat áchter
het tentoongestelde schuil gaat. Als een be­ja­en van het leven.
Het Joods Historisch is geen museum, maar familie geworden.
54 jaarverslag jhm 2007

Evenementen
Instaprondleidingen
• De ‘joodse’ Rembrandt, Hoe joods was Rembrandt?
• De eerste generaties Joden in Amsterdam 1600-1650
• Joden in de Gouden Eeuw
• Het vernieuwde JHM
• Hoge Feestdagen: inkeer en ommekeer
• De geschiedenis van de joden in Nederland in de 20e eeuw
• Chanoeka: licht op licht in de joodse traditie
Wandelingen
• Langs joodse thema’s in het werk van Rembrandt
• Avondwandeling door de oude en nieuwe jodenbuurt
• Walk through the former Jewish Quarter
• Meijer, Menasse, Multatuli en meer, literaire avondwandeling
alle door rondleiders van het jhm
• Geen zorgen! Geen gemier! Bij ons een avond van plezier!
Amsterdams theater en amusement in oorlogstijd door
Judith Marseille
Kinderevenementen
• Schilderen als Rembrandt
• Poeriem
• Sjavoeot
• Klezmer met kids
• Toneel met Sarah
• Dansende letters
• Schilderen als Charlotte
• Broodfamilie bakken
• Trommel je tof
• Pesach; Chad Gadja
• Een bokje? Een bokje! Kinderatelier met Ceseli Josephus Jitta
• Introductie in het Kindermuseum in het kader van de week
van de geschiedenis
• Muzikaal sprookje Chelm is overal – en andere joodse verhalen
Familievoorstelling Riedel­Reiss
56 jaarverslag jhm 2007
Ateliers
• Schildersatelier Hedendaagse pupil van Rembrandt schildert drie
nieuwe portretten van Ephraïm Bueno
• Fotoatelier Sta model voor Rembrandt door Studio Rembrandt van
Het Photografisch Atelier
Inleidingen
• Robert Capa
• Eva Besnyö
• Sarah Bernhardt
• Moderne meesterwerken uit Moskou
Lezingen
• Rembrandt, Spinoza en Sjabtai Tsvi. De politieke strijd om hun
gezamenlijke legende door David Wertheim, historicus
• De mythe van de ‘joodse’ Rembrandt door Mirjam Alexander,
tentoon stellingsmaker
• De geschiedenis van het JHM, deel 1 door Julie Marthe Cohen,
conservator
• De geschiedenis van het JHM, deel 2 door Edward van Voolen,
conservator
• Het museumgebouw als kunstwerk door Max van Rooy, journalist/
schrijver
• Hongaarse fotografie door Wim van Sinderen, conservator
Fotomuseum Den Haag
• Dr. Hartog de Hartog Lémon. Een joodse revolutionair in de Franse Tijd
door Salvador Bloemgarten, historicus
• Kabbalah and Philosophy in 17th Century Amsterdam: R. Abraham
Cohen Herrera and R. Menashe ben Israel door prof. Moshe Idel,
Max Cooper Professor of Jewish Thought, Department of Jewish
Thought, Hebrew University, Jerusalem
• Sarah Bernhardt, de Kunst van het Grote Drama door Harmen Snel,
schrijver biografie Sarah Bernhardt, in het kader van het Holland
Festival, in de Stadsschouwburg Amsterdam
• Jiddisje Sjmoeëlboech door Ruben Verhasselt, vertaler Hebreeuws
en docent Jiddisj
• Jiddisje Liederen door Jan Waas, joodse muziekkenner. I.s.m. de
Stichting Jiddisj
evenementen 57

• Germans, Jews and Antisemites – Trials in Emancipation door
Shulamith Volkov, Universiteit Tel Aviv. In het Bungehuis,
Universiteit van Amsterdam. I.s.m. het Goethe­Institut
Amsterdam, het nIOd, het Duitsland Instituut Amsterdam,
het Genootschap Nederland­Duitsland en de Universiteit
van Amsterdam
• Het vernieuwde Joods Historisch Museum door Hetty Berg,
museaal leider i.s.m. de Vrije Academie voor Kunsthistorisch
Onderwijs
• Leven? of Theater? van Charlotte Salomon door Irene Faber,
hoofd collectiebeheer
• Soldiers – dream, reality, dream. The photography of the Jewish
soldier, 1905-2005 door Guy Raz, independent photographer
and photography curator, Israel, moderator Tahl Kaminer,
Technische Universiteit Delft
• Joods verzet in Europa door Arno Lustiger, historicus en schrijver.
Moderator: Daniel Cil Brecher. I.s.m. het Goethe­Institut
Amsterdam, het Duitsland Instituut Amsterdam, het Genoot ­
schap Nederland­Duitsland en de Hollandsche Schouwburg
• Alfred Wolfsohn, alias Amadeus Daberlohn, the man and his ideas
door Sheila Braggins (Roy Hart Theatre) with the support of
Clara and Paul Silber
• The Years of Extermination. Toward an Integrated History of the
Holocaust door prof. dr. Saul Friedländer. Introductie door
prof. dr. Johannes Houwink ten Cate. In de Aula van de
Universiteit van Amsterdam. I.s.m. het Centrum voor
Holocaust­ en Genocide studies, het Duitsland Instituut
Amsterdam, het Genootschap Nederland­Duitsland, het
Goethe­Institut Amsterdam en het Nederlands Instituut voor
Oorlogsdocumentatie
• Leonard Freed (1929-2006). Een Amerikaan in Amsterdam door
Wim van Sinderen, conservator Fotomuseum Den Haag
• Moderne meesterwerken uit Moskou door Edward van Voolen,
conservator
• Thou Shalt Not Make Graven Images:Cartoon of the Yiddish Press
door Eddy Portnoy, Jewish Theological Seminary, New York.
I.s.m. de Stichting Jiddisj
• De vreemdeling en de Bijbel in joods perspectief door Edward van
Voolen, conservator, in het kader van de Bijbel10daagse, i.s.m.
het Nederlands Bijbelgenootschap
58 jaarverslag jhm 2007
• Over vriendschap, artistieke verwantschap en ambitie:
Kazimir Malevitsj, Theo van Doesburg en El Lissitzky door
Linda Boersma, docent Geschiedenis en Kunstgeschiedenis,
Universiteit Utrecht
• De Gouden Pauw is vervlogen. Moderne Jiddisje poëzie uit
Rusland door Willy Brill, schrijver en vertaler Jiddisj
• Sarah Bernhardt. De Kunst van het grote drama door
Aldwin Kroeze, docent van de Vrije Academie voor
Kunsthistorisch Onderwijs
• Eva Menasse leest uit Vienna, gespreksleiding: Daniel Cil
Brecher. I.s.m. het Goethe­Institut Amsterdam en de Stichting
Cultuur & Kommunikation
• Melissa Müller leest uit: Alice Herz­Sommer: Ein Garten Eden
inmitten der Hölle in het Goethe­Institut. I.s.m. Uitgeverij
Artemis & Co., het jhm, het Goethe­Institut Amsterdam, het
Genootschap Nederland­Duitsland en het Tsjechisch Centrum
• Muziek van de Russisch-joodse avant-garde in het begin van de
twintigste eeuw door Leo Samama, musicoloog
• Jiddische geintjes in een Sovjet paradijs door Shlomo Berger,
bijzonder hoogleraar Jiddische taal en cultuur, Universiteit
van Amsterdam
• Debat: Rafael Seligmann over Joodse identiteit in Duitsland
Gespreksleiding: Daniel Cil Brecher. I.s.m. het Goethe­Institut
Amsterdam en de Stichting Cultuur & Kommunikation
• Interviewprogramma: Dansen in een dode stad met Daniëlle
van den Bos, moderator Daphne Meijer, schrijver en journalist
• Geroofde kunst en goederen van Nederlandse joden in Palestina /
Israël door Dhr. A. Roet in het kader van het symposium
Borders en Boundaries
Films
Compilatie van oude filmopnamen van o.a. de opening op
•
3 mei 1987 en het 10­jarig bestaan in 1997
A Bridge to Peace ( 2006, Rob Simons, 54’)
War Photographer (2001, Christian Frei, 96’)
Charlotte (1980, Frans Weisz/Judith Herzberg, 93’)
De liefde, mijn schat, is bodemloos (1980, Sabine Willman/
Oliver Heise, 68’)
Open oog open Ik (2007, Shirley Barenholz/Ohad Ufaz,
Joodse Omroep, 6o’)
evenementen 59

•
Charlotte (1992, Richard Dindo/Lapsus, 52’)
Paula Paulinka (1995, Christene Fischer­Defoy, 63’)
Odessa, Odessa...! (2005, Michale Boganim, 102’)
How to: Be or not to Be (wereldpremière, 2007, Erga Netz/
Abrahami­Netz TV Productions/Joodse Omroep, 80’)
Man with a Movie Camera (1929, Dziga Vertov/Moskwood
Media, 68’)
Pantserkruiser Potjomkin (1925, Sergej Eisenstein/Moskwood
Media, 71’)
Lia van Leer Filmprogramma (i.s.m. Cinematheque Jerusalem)
The Syrian bride (Israël, 2004, Eran Riklis, 97’)
Late Marriage (Israël/Frankrijk, 2001, Dover Koshashvili, 102’)
Broken Wings (Israël, 2002, Nir Bergman, 87’)
Walk on Water (Israël, 2004, Eytan Fox, 104’)
Atash (Israël/Palestina, 2004, Tawfik Abu Wael, 110’)
The Summer of Aviya (Israël, 1988, Eli Cohen, 98’)
Avanti Popolo (Israel,1986, Rafi Bukai, 84’)
Short Films van de Sam Spiegel Film & Television
School Jerusalem
60 jaarverslag jhm 2007
Tawfik Abu Wael, Atash
Live muziek in het Museumcafé
• Trio Fiddler on the Roof
• Shura Lipovsky (Chanoeka)
Speciale evenementen
• Shookbook,
exchange market for second­hand books in Hebrew
• Dialoog bij de soeka. Dag van de Dialoog
• Museumnacht, gevarieerd programma met activiteiten in
het Kindermuseum, vertoning van Pantserkruiser Potjomkin en
optredens van Hoppa! Collective, Ad Visser en David Kweksilber
• Verhaal en signeren, met Michiel Roscam Abbing, auteur van
onder andere Rembrandt, leven en werk van de grootste schilder
aller tijden, Rembrandts olifant en Rembrandt voor dummies
• Speciale ontvangst voor familie en betrokkenen bij de vlucht
van het schip ‘De Friso’ in mei 1940. Als eregast was aanwezig
mevrouw Elly Irene McDonald­Klugkist, dochter van kapitein
Jan Klugkist en zijn vrouw Elly Klugkist­Rens
Cursussen
• Moderne Meesterwerken uit Moskou,
driedelige cursus van de
NRC Academie, door drs. Aldwin Kroeze, kunsthistoricus;
• Vaderlandse Geschiedenis door Peter Wagemakers, docent
Vrije Academie
• Joods Amsterdam,
vijf museumrondleiding en buurtwandelingen
door de Vrije Academie
Boekpresentaties
• Joodse kunst en cultuur,
auteur Edward van Voolen
(Walburg Pers), aangeboden aan Antoine Bodar, hoogleraar
christendom, cultuur en media (Tilburg) en Guus van der
Hout, directeur Museum Catharijnenconvent (Utrecht)
• Turbulente tijden van Harry Fields, Uitg. Verbum
• Springlevend,
literair magazine (Cefina), aangeboden aan
Job Cohen, burgemeester van Amsterdam
• Tanach.
De nieuwe Bijbelvertaling, Uitgave van Ned. Bijbel ­
genoot schap en Stichting Sja’ar, uitgeverij Jongbloed, aangeboden
door Judith Frishman aan Job Cohen. Programma:
sprekers en muzikale fragmenten Hooglied van Jeff Hamburg
door Leone Pameijer, fluit en Marcel Beekman, tenor
• Bob Hanf (Uitgeverij Waanders), aangeboden aan Ed. van Thijn
evenementen 61

Max van Rooy
Als een
kristallijn
uurwerk
uit de
kelderbodem
architectuurcriticus
Om aan te geven dat Japanners de fijnzinnigste inpakkers ter wereld zijn
en meesters in het woekeren met ruimte, wordt gezegd: men beheerst
daar de kunst om een piano in een zakdoek te verpakken. Aan dit won­
derbaarlijke beeld moest ik denken toen ik in het voorjaar het zorgvuldig
getransformeerde JHM bezocht. In het gloednieuwe auditorium zou ik een
lezing houden over recente museumarchitectuur en de verbouw en reno­
vatie van het JHM door UNStudio (Ben van Berkel / Caroline Bos) moesten
natuurlijk het sluitstuk van mijn voordracht vormen.
Het woord ‘spectaculair’ was onvermijdelijk in mijn verhaal dat vooral
ging over het museumgebouw als autonoom kunstwerk, bijvoorbeeld het
Guggenheim Museum in New York en Bilbao, Centre Pompidou in Parijs,
het Groninger Museum en het Joods Museum van Libeskind in Berlijn.
Spectaculair is ook het Mercedes­Benz Museum in Stuttgart dat UN Studio
ongeveer in dezelfde tijd ontwierp als de ingrijpende JHM­plannen waarop
het woord spectaculair nadrukkelijk níet van toepassing is.
Het hechte conglomeraat van vier oude synagogegebouwen zou werkelijk
architectonisch spektakel niet verdragen. De architect heeft hier eigenlijk
het omgekeerde gedaan: zijn fenomenale technische vernuft waarmee hij
op andere plekken in de wereld de gewaagdste constructies maakt, heeft
hij hier gebruikt om orde en helderheid te scheppen. Om een museum­
winkel met geen enkele vermorste vierkante centimeter uit te vinden.
Om een prentenkabinet als een kristallijn uurwerk uit de kelderbodem
op te graven. En, heel knap, om letterlijk nieuw licht te brengen in het
voorheen toch wel donkere, joodse hart van Amsterdam.
62 jaarverslag jhm 2007

Wetenschap
De medewerkers van afdeling Wetenschap waren intensief betrokken
bij de voorbereiding en het onderzoek voor de nieuwe permanente
tentoonstellingen. Ook waren zij nauw betrokken en afwisselend
projectleider voor de tijdelijke tentoonstellingen.
In 2007 startte ook een groot meerjarig onderzoeksproject ‘Van
Mokum tot in de Mediene ­joods ceremonieel erfgoed in Nederland’
in samenwerking met het nIK en gefinancierd door de Stichting
Collectieve Maror­gelden en de Mondriaan Stichting. De medewerkers
van het jhm reizen door het land om de ceremoniële en
synagogale objecten van alle nIK gemeenten in kaart te brengen.
Doel van het project is tweeledig: het verwerven van kennis over
joods erfgoed in Nederland en het vastleggen van deze kennis voor
de toekomst alsmede het stimuleren van kennis van en zorg voor
dit erfgoed.
De nationale en internationale belangstelling en relevantie van het
onderzoek naar de herkomst van objecten en het restitutiebeleid
gerelateerd aan de kunstroof in de Tweede Wereldoorlog maakt ook
onderzoek naar de eigen museale collectie wenselijk en noodzakelijk.
Tijdens de oorlog werd het grootste deel van de museumcollectie
door de bezetters in beslag genomen. Slechts een klein deel kon
na de oorlog worden gerecupereerd. Het onderzoek beoogt de opsporing
van de vermiste objecten, het terugbezorgen van de na de
oorlog teruggekeerde objecten aan de voormalige bruikleengevers
of hun nabestaanden en het identificeren van voorwerpen die na
de oorlog vanuit Duitsland ten onrechte in de museumcollectie
werden opgenomen als eigendom maar afkomstig zijn uit vooralsnog
onbekende collecties. Daarin werkt het museum samen met
musea, bibliotheken en archieven in zowel Nederland als daarbuiten.
De verzamelde gegevens worden verwerkt in een database,
die voor het publiek toegankelijk wordt gemaakt via de website van
het museum.
64 jaarverslag jhm 2007
Publicaties, voordrachten, externe projecten
Edward van Voolen
Publicaties:
• Moderne meesterwerken uit Moskou: Russisch-joodse kunstenaars,
1910-1940 / Modern Masterpieces from Moscow: Russian Jewish
artists, 1910-1940 (samensteller, editor), Waanders, Zwolle 2007
• ‘Joodse kunstenaars onder Stalin / Jewish Artists under Stalin’, in:
E. van Voolen (samensteller/editor), Moderne meesterwerken uit
Moskou: Russisch-joodse kunstenaars, 1910-1940 / Modern
Masterpieces from Moscow: Russian Jewish artists, 1910-1940
(samensteller, editor), Waanders, Zwolle 2007, p. 23 – 29
• Charlotte Salomon Leben? Oder Theater? (Hrsg.), Prestel, München
– Berlin – London – New York 2007 [tweede editie]
• Lemma’s Hans Ludwig Cohn Jaffé, Jozef Israëls en
Martin Monnickendam in: Rena Fuks­Mansfeld, Joden in Nederland
in de twintigste eeuw: een biografisch woordenboek, Spectrum,
Utrecht 2007, p. 53, 121­122, 147
• ‘Synagogen’, in: De Grote Bosatlas, Wolters­Noordhoff,
Groningen 2007
• ‘Vorwort’, in: Jan Stoutenbeek/ Paul Vigeveno, Jüdisches
Amsterdam, Wien 2007, p. 11­15
Voordrachten:
• ‘Een zoektocht naar identiteit in de Israëlische kunst’, Studium
Generale, Universiteit Leiden, 28 februari 2007
• ‘Joodse kunst en cultuur’, serie van zes lezingen, hOvO, Universiteit
Leiden, 29 januari – 5 maart 2007
• ‘Charlotte Salomon Leben? Oder Theater?’, Eröffnungsvortrag
Galerie im Taxispalais Innsbruck, 15 maart 2007
• ‘Abreise ins Exil: Einführende Bemerkungen zu Charlotte Salomon’,
Konferenz Galerie im Taxispalais Innsbruck, 16 maart 2007
• ‘Joodse moderniteit in de kunst’, Katholieke Theologische
Universiteit Utrecht, 5 juni 2007
• ‘Leben und Werk von Charlotte Salomon’, Eröffnungsvortrag
Jüdisches Museum Berlin, 16 augustus 2007
• ‘The ’Jewish’ Rembrandt’, Universiteit van Amsterdam, Arabische
talen en culturen, Rembrandthuis Amsterdam, 23 oktober 2007
wetensChap 65

Hetty Berg
Publicaties:
• Judtih Frishman and Hetty Berg, editors, Dutch Jewry in an
Cultural Maelstrom, 1880-1940, Amsterdam, 2007
• Harmen Snel, The ancestry of Sarah Bernhardt. A myth
unravelled. (Marty Bax en Hetty Berg editors)
Extern project:
Penningmeester van de Association of European Jewish Museums
Mirjam Alexander
Publicaties:
• ‘Les inscriptions hébraïques dans l’oeuvre de Rembrandt’, in:
Rembrandt et la Nouvelle Jérusalem, (exh. cat.) Musée d’art et
d’histoire du Judaïsme, Paris, 2007, pp. 54­71
• Lemma’s Otto Treumann en Sal Meijer in: Rena Fuks­Mansfeld,
Joden in Nederland in de twintigste eeuw: een biografisch
woordenboek, Spectrum, Utrecht, 2007
Voordrachten:
• ‘Van Mokum tot in de Mediene­ Joods ceremonieel erfgoed in
Nederland’, Europese dag van het joods cultureel erfgoed,
Amersfoort, 2 september 2007
Julie­Marthe Cohen
Publicaties:
• ‘The Sephardic communities of Amsterdam, London and New
York’, bij Cd: D. Halfon (et al.), Kamti Lehallel = I rise in praise:
the musical tradition of the Spanish and Portuguese Jewish
communities of Amsterdam, London and New York (Amsterdam,
Tel Aviv, 2007), p. 11­21
• Lemma’s Paul Citroen, Lion Morpurgo en Izak Prins, in:
Rena Fuks­Mansfeld, Joden in Nederland in de twintigste eeuw:
een biografisch woordenboek, Spectrum, Utrecht, 2007
• ‘Judaism on display. The Origins of Amsterdam’s Jewish
Historical Museum’, in: J. Frishman and H. Berg (eds.),
Dutch Jewry in a Cultural Maelstrom, 1880-1940 (Amsterdam,
2007), p. 67­83
66 jaarverslag jhm 2007
Voordrachten:
• College: Instituut Collectie Nederland, studie textielrestauratie van
de Opleiding Restauratoren, thema ‘religieus textiel’ aan derdejaars
studenten, 4 december 2007
Externe projecten:
• Secretaris van het Genootschap voor de Joodse Wetenschap in
Nederland, sinds februari
• Voorzitter van het Nederlands Genootschap voor Joodse Studiën,
sinds september.
• Association of European Jewish Museums, München, 17­20 november,
chair van werkgroep Provenance research – how to go about it en
presentatie van Research on the collection of the Jewish Historical
Museum in relation to the plunder of museum objects by the Nazi’s
• Lid redactie Yearbook Studia Rosenthaliana
Irene Faber
Publicaties:
• Lemma’s Jozeph Mendes da Costa, Eduard Frankfort en Isaac Israëls
in: Rena Fuks­Mansfeld, Joden in Nederland in de twintigste eeuw:
een biografisch woordenboek, Spectrum, Utrecht, 2007
Voordrachten:
• ‘Charlotte Salomon: werk in uitvoering’, Vrije Academie voor
Kunsthistorisch Onderwijs, jhm Amsterdam, 30 augustus 2007
Jelka Kröger
Publicaties:
• Lemma’s Else Berg, Mozes (Moos) Cohen en Samuel (Mommie)
Schwarz in: Rena Fuks­Mansfeld, Joden in Nederland in de twintigste
eeuw: een biografisch woordenboek, Spectrum, Utrecht, 2007
Joel Cahen
Voordrachten:
• ‘Esnoga, wereldwonder before or after other miracles’, Symposium
ter gelegenheid van het 275­jarig bestaan van de Synagoge
Mikve­Israel, Curaçao (na), 21 april
• ‘Borders and Boundaries in Dutch Jewish History’ (ter ere van
prof. dr. D.F. Cahen), Weizmann Institute of Science, Rehovot,
Israël, 15 augustus
wetensChap 67

•
‘De Balfour declaratie en de Engelse diplomatie’, Opperrabijn
Hirsch Instituut, Enschede, 29 november
Ralph Levie
Voordracht:
• ‘Mokum aan de Amstel’ over de historische rol van joden voor
de stad Amsterdam, Winteracademie, Mozeshuis.
Bernadette van Woerkom
Workshop ‘Een kijkje in de keuken’ over de organisatorische aspecten
van het tentoonstellingen maken voor de sectie Historische en
archeologische musea van de nmv.
Daniel Metz
Publicaties:
• ‘Partij verloren…’, in: Misjpoge, jaargang 20 (2007), nummer 1.
p 12­13
• ‘De Sterbebücher van Auschwitz’, in: Misjpoge, jaargang 20
(2007), nummer 2, p 58­59
• ‘Palestina Pioniers in Nederland’, in: Misjpoge, jaargang 20
(2007), nummer 3, p 93­95
• ‘Grote en kleine voetbalhelden’, in: Misjpoge, jaargang 20 (2007),
nummer 4, p 131­134
Voordracht:
• ‘Het Digitaal Monument online’. Limmoed, 21 januari
Lonnie Stegink
Voordracht:
• ‘De Museumwebsite van het Joods Historisch Museum’,
Reinwardt Academie, 31 mei
Peter Buijs
Voordracht:
• ‘De documentencollectie van het Joods Historisch Museum:
mogelijkheden en onmogelijkheden van genealogisch onderzoek’,
Nederlandse Kring voor Genealogie, 21 oktober.
68 jaarverslag jhm 2007
Petra Katzenstein
Voordrachten:
• ‘Het jhm Kindermuseum’, Reinwardt Academie, Mastermodule
audience development, 30 januari
• ‘Can children’s museums be places of examination on difficult
and painful issues?’, Hands On! Europe conferentie, Berlijn,
6 tot 9 november
Wetenschappelijke commissies en samenwerkings verbanden
In samenwerking met de Universiteit van Amsterdam en de Ben­Gurion
University of the Negev (Israël) organiseerde het Joods Historisch Museum
van 4 tot 6 juli een internationaal congres over de Kabbala onder de titel:
Kabbalah, wetenschap en actualiteit
Het congres was geheel gewijd aan de wetenschappelijke studie van de
Kabbala. Deskundigen uit Europa, Amerika en het Midden­Oosten bespraken
daarbij de invloed van de Kabbala op verschillende aspecten van de
negentiende­ en twintigste­eeuwse cultuur. In het kader van het congres
gaf prof. Moshe Idel van de Hebrew University in Jeruzalem een lezing
in het jhm (zie lezingen).
Het Menasseh ben Israel Instituut (MbII)
Voorzitter: prof. dr. I.E. Zwiep
Secretaris­penningmeester: drs. J.J. Cahen
Coördinator: dr. D.J. Wertheim (per 1 oktober)
Uitvoerend secretaris: drs. M. Witvoet
Het MbII is één van de wetenschappelijke verbindingen tussen het jhm en
de academische wereld. Het museum participeert met de Universi teit van
Amsterdam in het Menasseh ben Israel Instituut (MbII) voor joodse sociaalwetenschappelijke
en cultuurhistorische studies en is gevestigd in het
museum. Namens het jhm hebben drs. Joël Cahen en drs. R.C. Musaph­
Andriesse zitting in het bestuur.
Op 29 mei organiseerde het MbII voor de vijfde maal de Leeser Rosen thal/
Juda Palache lezing. Ditmaal was het onderwerp ‘Jewish Art and the
Making of the Medieval Prayerbook’ door dr. David Stern, Meltzer
Professor of Classical Hebrew Literature aan de University of Pennsylvania
in Philadelphia.
wetensChap 69

Op 14 november vond de afronding plaats van het MbII­project
‘Biografisch Woordenboek’ met de presentatie van Joden in
Nederland in de Twintigste Eeuw, een Biografisch Woordenboek,
een naslagwerk met ruim 500 biografieën, geschreven door een
groot aantal auteurs onder eindredactie van prof. dr. Rena Fuks­
Mansfeld en uitgegeven door Het Spectrum, alsmede de website
www.jodeninnederland.nl, waarmee ook het digitale werkbestand
van het project met nog eens ruim 5.000 biografieën voor het
publiek beschikbaar is gekomen.
Op 20 december werd voor de derde maal een colloquium Jiddisj
georganiseerd, in de Doelenzaal van de Universiteits bibliotheek
van Amsterdam. Het colloquium trok 50 belangstellenden. Het
thema was dit jaar Jiddisje poëzie. Het programma omvatte drie
lezingen:
• Dr. Claudia Rosenzweig (Bar Ilan University, Ramat Gan, Israël)
‘From the square and the court to the private room: on the
Yiddish version of the chivalric poem Bovo d’Antona
• Drs. Oren Roman (Hebrew University, Jeruzalem, Israël)
‘The Song of Deborah in the Shoftim Bukh (Mantua, 1564)’
• Prof. dr. Chava Turniansky (Hebrew University, Jeruzalem,
Israël) ‘Eyn hipsher zemer far khosn un kale: Jewish wedding
songs in Early Modern Ashkenaz’
De bundels met de lezingen van de colloquia van de twee jaren
daarvoor (2005 en 2006) werden in het najaar gepubliceerd en zijn
bij het MbII te bestellen.
Het catalogiseringsproject, de ontsluiting van hebraïca titels na
1.800 aanwezig in de collectie van de Bibliotheca Rosenthaliana,
werd ook in 2007 voortgezet.
Op 1 oktober trad dr. David Wertheim in dienst van het instituut
als coördinator. David Wertheim studeerde geschiedenis en filosofie
aan zowel de Universiteit van Amsterdam als de Hebreeuwse
Universiteit in Jeruzalem en promoveerde in Utrecht op een onderzoek
naar de joodse beeldvorming van Spinoza.
70 jaarverslag jhm 2007
KNAW Commissie voor de Geschiedenis en de Cultuur van
de Joden in Nederland
Voorzitter: prof. dr. S. Leydesdorff
Secretaris: drs. J.J. Cahen
Borders and Boundaries in and around Dutch Jewish History
18 tot en met 21 november
Organisatiecomité: prof. dr. Hans Blom (voorzitter),
prof. dr. Judith Frishman, prof. dr. Ido de Haan,
prof. dr. Irene Zwiep en drs. Joël Cahen
Organisatie: drs. Samantha Burbidge en drs. Margreet Witvoet
Jury Hartog Beemprijs: prof. dr. Judith Frishman (voorzitter),
prof. dr. Wout van Bekkum en prof. dr. Ido de Haan
De Commissie voor de Geschiedenis en de Cultuur van de Joden
in Nederland organiseerde het elfde symposium over joods­
Nederlandse geschiedenis. Het symposium vond plaats in het
Trippenhuis te Amsterdam en de geheel gerestaureerde synagoge
van Enschede.
Het thema ‘Grenzen’ werd door binnen­ en buitenlandse wetenschappers
vanuit diverse invalshoeken belicht. Aan de orde kwamen
onder meer sociale en culturele grenzen, grensoverschrijdingen,
nationaliteiten en loyaliteiten. Het congres werd geopend
met een lezing van keynote speaker Jonathan Boyarin, getiteld
Borders and Boundaries of the Jewish and the Human. In het totaal
spraken tijdens het symposium zeventien sprekers uit binnen­
en buitenland.
Tijdens het symposium werd de Hartog Beemprijs (voor een
recente Nederlandse doctoraalscriptie over joodse geschiedenis
en cultuur) uitgereikt aan Barbara Tanenbaum en Liesbeth
Schimmel voor hun scripties Rethinking Notions of Identity: Young
Adults from Jewish-Christian Intermarriage in New York City resp.
Towards a Future of Sincerity and Harmony. Dutch Jews and the
Appeal of Reform Judaism. Dr. Salvador Bloemgarten ontving de
Dr. Henriëtte Boas Prijs voor zijn boek Hartog de Hartog Lémon,
1755-1823. Joodse revolutionair in Franse Tijd.
wetensChap 71

Prof. dr. Judith Frishman reikte het eerste exemplaar uit van de
proceedings van het symposium van 2001, onder de titel Dutch
Jewry in a Cultural Maelstrom 1880-1940 aan scheidend commissielid
prof. dr. Hans Blom.
Stichting Bijzondere Leerstoel Joodse Studiën
Voorzitter: prof. dr. C.L. Davidson
Secretaris: drs. J.J. Cahen
Organisatie: drs. M. Witvoet
In de maanden februari en maart gaf prof. dr. Evelien Gans, bijzonder
hoogleraar ‘Hedendaags Jodendom, zijn geschiedenis en zijn
cultuur’ een serie hoorcolleges over joodse geschiedenis in de
twintigste eeuw, De eeuw van Jaap en Ischa Meijer Deel 1
(1912-1956).
Met als rode draad het leven en werk van deze vader (historicus
en dichter) en zoon (journalist en schrijver) werden de belangrijkste
thema’s uit de joodse geschiedenis van Nederland behandeld.
De nadruk lag op de twintigste eeuw maar startpunt vormde de
emancipatie van de joden in 1796, gevolgd door onderwerpen als:
assimilatie, antisemitisme, (joods) socialisme, zionisme, de sjoa,
de periode van bevrijding en wederopbouw, de oprichting van Israël,
joodse geschiedschrijving en cultuur, en de verhouding tussen
joden en niet­joden en die tussen de joodse generaties na 1945.
De cyclus werd afgesloten met een filmavond op 22 maart
Het college werd bezocht door 88 studenten.
72 jaarverslag jhm 2007
Mimoenafeest in het JHM, Foto: Pauline Prior

Vorige pagina: Joël Cahen met medewerkers van het jhm en
R.C. Musaph-Andriesse tijdens haar 80ste verjaardag
Personeelszaken
Personeelsopbouw
31­12­2007 mannen vrouwen totaal
aantal personen 32 41 73
aantal Fte
Formatie 17.69 15.05 32.71
tijdelijk 7.17 9.36 16.53
type dienstverband
vast 21 19 40
tijdelijk 11 22 33
type aanstelling
fulltime 5 4 9
parttime 27 37 64
waarvan 11 oproepkrachten met een gezamenlijke formatie van
0,55 Fte
instroom: 26
uitstroom: 16
Ondernemingsraad
Tot 20 december
Jelka Kröger voorzitter
Majenka de Hey secretaris
Otto Visser lid
Op 13 december hebben er Or­verkiezingen plaatsgevonden.
De nieuwe Ondernemingsraad is op 20 december geïnstalleerd
en ziet er de komende jaren als volgt uit:
Aartjan Nooter voorzitter
Ria Smit secretaris
Carl Cabenda lid
De Or en de directie zijn in 2007 zes maal bij elkaar geweest en er zijn
vijf personeelsvergaderingen gehouden.
76 jaarverslag jhm 2007
Ziekteverzuim
Het kort en middellang ziekteverzuim is 2,95 % en blijft ondanks een
lichte stijging toch laag.
2004 2005 2006 2007
totaal verzuim 5.59 7.09 2.46 2.95
exclusief langdurend verzuim 1.04 1.08 1.74 2.35
Opleidingen en Conferenties
Ria Smit (financiële administratie) Financiële
Managementrapportage
Jacqueline Hartgers (p&O) Preventiemedewerker
Daniël Bouw (communicatie) Conferentie Communicating
the museum
Aartjan Nooter (automatisering) Cross Media week
Ralph Levie (directie­assistent) Clore Leadership Programme
Verder werden de gebruikelijke herhalingscursussen voor de Bhv
gevolgd door de bedrijfshulpverleners
Informatiebalie
In de zomermaanden hebben alle medewerkers van het jhm bij wijze
van proef een aantal malen achter de informatiebalie gezeten. Het
doel hiervan was om vanuit de verschillende disciplines te zien hoe
het entreegebied ‘werkt’ en deze ervaringen te evalueren. Er zijn op
enkele kleine punten aanpassingen gedaan en voor de vele buitenlandse
toeristen is het belangrijk dat de audiotour is uitgebreid met
de talen Spaans en Italiaans.
persOneelsZaKen 77

Bezoekersaantallen
Per maand Naar soort toegang
januari 8.363 Volwassenen normaal tarief 29.926
februari 10.777 13 t/m 17 jaar normaal tarief 2.287
maart 15.162 6 t/m 12 jaar 4.202
april 13.338 Kinderen onder 6 jaar 1.006
mei 14.844 65+ tarief 7.023
juni 8.972 Algemene Museumkaart 40.408
juli 11.203 Entree groep volwassenen 4.712
augustus 11.955 Entree onderwijsgroepen 10.443
september 7.163 Vrienden Joods Historisch Museum 2.748
oktober 9.982 International Youth Card 4.334
november 12.337 I Amsterdam Card 8.026
december 10.219 Holland Pass 76
Museumn8 1.867
Totaal 134.315 Stadspas 1.336
Cjp 101
Vereniging Rembrandt 793
Museumboot 72
Vrijkaart 119
Bezoek opening 2.451
Toegang Canal Bus Ticket 409
Show­your­Card 3.340
Overigen 8.636
78 jaarverslag jhm 2007
134.315
Emmy Andriesse, Vijf kinderen in een raamhek, tijdens de bevrijding in 1945

Medewerkers
Management
drs. Joël Cahen algemeen directeur
mr. Gerrit Key zakelijk leider
drs. Hetty Berg mma museaal leider en projectleider
vernieuwing
Petra Katzenstein hoofd Kindermuseum, Educatie
en Hollandsche Schouwburg
Staffuncties
drs. Ralph Levie pt directieassistent en
fondsenwerving
drs. Daniel Bouw hoofd communicatie
mr. Jacqueline Hartgers pt beleidsmedewerker p&O en
juridische zaken
Museale Zaken
Communicatie
drs. Daniël Bouw hoofd communicatie
drs. Barbara Reuten medewerker communicatie
drs. Annelie Spaans pt medewerker communicatie en
Hollandsche Schouwburg
Ilja van Nes pt coördinator evenementen
drs. Titia Zoeter pt redacteur
Margreet Udo pt redacteur (vervangend)
van 1-10 tot 31-12
Wetenschap
drs. Edward van Voolen pt conservator judaïca
drs. Julie­Marthe Cohen pt conservator
drs. Mirjam Alexander pt wetenschappelijk medewerker,
conservator
CepIg (detachering jhm)
80 jaarverslag jhm 2007
Collectiebeheer
drs. Irene Faber pt hoofd collectiebeheer
drs. Erik Koopman pt medewerker collectiebeheer
Peter Lange pt medewerker collectiebeheer
Netty Wenderich pt medewerker collectiebeheer
drs. Roos Jackson pt medewerker collectiebeheer
tot 8-3
Geert van den Brul pt medewerker collectiebeheer
vanaf 1-3
drs. Jelka Kröger­Verhorst pt wetenschappelijk
medewerker collectie
Mediatheek
Lonnie Stegink pt hoofd mediatheek
Helma Beeuwkes pt medewerker mediatheek
dr. Peter Buijs pt medewerker mediatheek
Anton Kras pt medewerker mediatheek
drs. Jelka Kröger­Verhorst pt medewerker mediatheek
drs. Anat Harel pt medewerker mediatheek
vanaf 1-6
Educatie en Publiekscontacten
drs. Annemiek Gringold­Martinot pt medewerker educatie en
Hollandsche Schouwburg
Judith Whitlau pt medewerker educatie en
Hollandsche Schouwburg
Batya Wolff pt medewerker educatie
Tali Gross pt medewerker educatie
tot 19-6
drs. Karolina Winkel pt coördinator publiekscontacten
drs. Robyn van Rooijen pt medewerker publiekscontacten
en Hollandsche Schouwburg
tot 31-5
drs. Annelie Spaans pt medewerker publiekscontacten
tot 1-7
Marianne Lezer­van Dijk pt medewerker publiekscontacten
en Hollandsche Schouwburg
tot 10-7
medewerKers 81

Linda Andriesse pt medewerker publiekscontacten
vanaf 16-7
drs. Daniëlle van den Bos pt medewerker publiekscontacten
vanaf 1-6
Maria Ketzmerick vrijwilliger publiekscontacten
tot 24-8
Inga Schlosser vrijwilliger publiekscontacten
vanaf 11-9
Gittan von Raesfeld Meijer pt educatief medewerker en
gastvrouw Kindermuseum
Suzanne Grunfeld pt educatief medewerker en
gastvrouw Kindermuseum
drs. Samantha Burbidge pt educatief medewerker
Kindermuseum en Hollandsche
Schouwburg
Tentoonstellingen en presentatie
drs. Bernadette van Woerkom pt hoofd tentoonstellingen en
presentatie
drs. Ischa Mulder pt medewerker tentoonstellingen
en presentatie
Digitaal Monument voor de Joodse Gemeenschap
drs. Daniël Metz pt coördinator digitaal monument
dr. Serge ter Braake pt medewerker digitaal monument
vanaf 1-9
drs. Anat Harel pt medewerker digitaal monument
van 1-2 tot 1-6
drs. Barbara Tanenbaum pt medewerker digitaal monument
tot 01-02 en van 1-7 tot 1-9
drs. Maarten Ternede pt medewerker digitaal monument
tot 1-9
drs. Paul van Trigt pt medewerker digitaal monument
vanaf 1-2
82 jaarverslag jhm 2007
Bedrijfsvoering
Automatisering
drs. Aartjan Nooter pt systeem­ en netwerkbeheerder
Alex Bouwman pt medewerker automatisering
p&o/Financiële administratie/Stichting Vrienden
mr. Jacqueline Hartgers pt beleidsmedewerker p&O en
juridische zaken
Majenka de Hey pt assistent Stichting Vrienden en p&O
Ria Smit­Libert pt financieel administrateur
Elma van Loenen­Eekhof pt administratief medewerker
Secretariaat
Guido Verboeket pt coördinator secretariaat
drs. Machteld Kroonder pt medewerker secretariaat
tot 1-10
Annette Zwar medewerker secretariaat
vanaf 16-9
Robert de Bruyn medewerker postkamer
secretariaat
Technische Dienst
Ted de Leeuw pt hoofd technische dienst
Herman Bessels pt medewerker td
Alex de Leeuw pt medewerker td
Ruud Visser pt medewerker td
Niels Bakker pt medewerker td
vanaf 1-11
Bewaking
Sjoerd de Vries hoofd
René de Waardt pt assistent hoofdbewaker
Carl Cabenda pt bewaker/suppoost
drs. Monique Haan pt bewaker/suppoost
Jan Henzen pt bewaker/suppoost
Rob Kloek pt bewaker/suppoost
Guus Bergman pt suppoost
Martino Salamida pt suppoost
David Warnink pt suppoost
medewerKers 83

Oproepkrachten Kindermuseum
Babette Berman tot 22-4
Judith Breemer
Yara Gomperts vanaf 1-7
Yudith Guttman vanaf 6-11
Judith Horenblas vanaf 10-2
Annabel Jansen vanaf 20-1
Robin de Munnik vanaf 7-2
Sara Tas vanaf 16-10
Daniil Umanski vanaf 7-2
Pieter­Bas van Wiechen tot 29-4
Oproepassistenten Kindermuseum
Lea Abram vanaf 22-12
Dayah Gay vanaf 22-12
Nora van der Horst vanaf 22-12
Yonathan Rubens vanaf 22-12
Projectmedewerkers
Marga Pepping pt project beschrijving Joodse Pers
drs. Machteld Kroonder pt project archieven tentoon ­
stellingen
vanaf 1-10
Sara Tas pt project Superhelden en sjlemielen
vanaf 15-6
Nely van Brederode pt vrijwilliger personeelszaken
Natascha Dolman­Rakic pt organisatie Symposium nov 2007
22-10 tot 1-12
Stagiaires
Boukje Kassenaar Kindermuseum promotiefilm
tot 1-10
Eva Koppen Project Moderne Meesterwerken
uit Moskou
tot 31-12
Bob van Toor Project Moderne Meesterwerken
uit Moskou
24-4 tot 31-12
Bo Naarden afdeling Collectie en Mediatheek
tot 2-2
Het Museumcafé tijdens een opening
Anniek Müller afdeling Collectie en
Mediatheek
vanaf 12-11
Maxim de Nooij afdeling Communicatie
6-2 tot 27-4
Femke Schuiling afdeling Communicatie/
evenementen
vanaf 25-9
Sara Tas Project Sarah Bernhardt
tot 15-6
Kim van der Veldt afdeling publiekscontacten
tot 23-2
Maya Cohen­Mossek Project Israëlische Fotografie
en Videokunst
vanaf 31-10
Elleke de Groot Mediene Project
vanaf 6-11
Geerte Visser oriëntatiestage
26-4 tot 28-4
84 jaarverslag jhm 2007 medewerKers 85

Rondleiders
drs. Debby Abram­Uijenkruijer
Bernie Aschkenasy­Joosten
drs. Daniëlle van den Bos tot 1-6
drs. Touria Bouhkim
drs. Victor Brilleman
Mia Corbey­van Praag
drs. Anne­Margriet van Dam
Dan Einhorn
Rose Marie Frijda­Bouman
drs. Mary Holthuis tot 15-12
Martin Leeda
Marcella Levie
Anita Liemburg
Jeanette Loeb
drs. Marike Pluis
drs. Simone Rubens­Neumann
Fajga Szmulewicz
Shierly Treistman tot 1-9
drs. Shifra Wurms vanaf 1-2
Noga Zohar
Billha Zussman
Vrijwilligers informatiebalie
Chanaleen Alant
Willy Arnold z.l., haar nagedachtenis zij tot zegen
Ytha Bijlstra
Rose Marie Frijda­Bouwman
drs. Leo van Geuns
Marianne Gilijamse­Kanis
Monique Gobes
Jacqueline van Leeuwen
Ellen Pouwels
Dafna Revivi
86 jaarverslag jhm 2007
Eva Besnyö, Zeeland, 1947 © Maria Austria Instituut/mAI

Besturen
Dagelijks bestuur
dhr. J. Krant voorzitter
dhr. D.H. Kat penningmeester
mr. S.G.M. Asser­Ribbert
prof. dr. H.S.A. Heymans
drs. J. Polak
drs. Ph. van Tijn
drs. R.M. Weisz
Algemeen Bestuur
drs. H.M. van Emden
ing. D.Ph. Cohen Paraira
S. Lilian­Stodel
Bestuur Stichting Vrienden van het Joods Historisch Museum
drs. R.M. Weisz voorzitter
drs. J. Polak penningmeester
mr. R.F. van den Bergh
drs. R.C. Musaph­Andriesse
mr. M.W.B. Asscher
mw S.D. Tabachnikoff­Smit
dhr. M.E. Paktor vanaf 13-11
Board of the Foundation for the Jewish Historical Museum
in Amsterdam, Inc. (V.S.)
Leo S. Ullman president and treasurer
Harvey M. Krueger
Louis van Leeuwen
88 jaarverslag jhm 2007
Bezoekers in het Museumcafé bij het beeld van Baruch de Spinoza door
Yaïr Aschkenasy, 2007, Foto: Chris van Houts

Vorige pagina: Bouwteam, voorste rij v.l.n.r. Josee Ferras (GTI), Arjan van den Bliek (UNStudio), Ted de Leeuw (jhm),
Arjan Zwetsloot (GTI), Patrick Corbee (K&R), achterste rij v.l.n.r. Herman Spithoven (Scheurer), Huib Hubregtse (Scheurer),
Koos Bijmold (PRC), Koos Speksnijder (PRC), Hetty Berg (jhm), Harm Wassink (UNStudio)
Summary
For us the year 2007 was marked above all by the completion and
opening of the new jhm. The renovation and interior remodelling
were finished on 20 February, and we were able to present the
magnificent result to the public exactly 75 years after the museum’s
official opening in 1932. The final stage of renovation
centred on the fourth building in our complex, the New Synagogue,
which now houses the BankGiro Lottery Print Room,
a new auditorium and – in its historic galleries – a splendid
permanent exhibition on the history of the Jews in the Netherlands
in the twentieth century.
The renovation seems to have achieved its goal of making the
museum more accessible to a broad public, with a record number
of museum visitors in 2007: more than 134,000, as well as
1,376,442 unique visitors to the website. This success is due to
the untiring effort of the museum staff and our many external
associates, who are stakeholders in the broadest sense of the
word. In this annual report, I would like to thank all of them once
again from the bottom of my heart.
Exhibitions
The opening exhibitions, featuring work by the photographers
Robert Capa and Eva Besnyö, enjoyed unprecedented popularity
among both the public and the media. The ‘powerful melodrama’
of Sarah Bernhardt (in the words of the Dutch daily NRC Handelsblad)
also drew many visitors, who were eager to explore the
actress’s life story and the many mysteries that surround it.
The exhibition Charlotte Salomon: Work in Progress offered new
insight into how this exceptional artist created her magnum opus,
Leben? oder Theater? Ein singespiel (Life? or Theatre?), one of the
highlights of the jhm collection.
Later in the year, these exhibitions were followed by Modern
Masterpieces from Moscow: Russian Jewish Artists, 1910-1940.
This project was the result of long­term cooperation with the
State Tretyakov Gallery and A.A. Bakhrushin Central National
Theatre Museum in Moscow. The display of marvellous works
by the Russian Jewish avant­garde attracted great interest and
was accompanied by a superb catalogue.
92 jaarverslag jhm 2007
Surroundings
With the renovation complete, we are doing our utmost for the
district in which we are located, in both the Jewish and the general
cultural spheres. To that end, we have established partnerships
with a range of institutions, such as the Hollandsche Schouwburg
(Dutch Theatre) and the Menasse ben Israel Institute, and we have
been organizing tours of the Portuguese Synagogue for more than
twenty years. By participating in non­profit initiatives for the
‘Groot Waterloo’ area and the ‘Plantage aan het Water’ tourist
centre, we are working on promoting Amsterdam’s second
Museum District. In cooperation with nearby cultural institutions
and the Hogeschool van Amsterdam, an institute of higher professional
education, we are trying to convince the City of Amsterdam
to turn the Mr. Visserplein into one of the city’s gems. We are also
committed to expanding the role of the existing Jewish cultural
campus in the district, so that cultural life here will continue to
expand and flourish. This initiative is inspired in part by the memory
of the district’s past residents.
Digitization
Again this year, our organization made great strides with digitization
and information technology. The Resource Centre digitized
8,000 photos, thanks to a grant from the Dutch Maror Foundation
(known by its Dutch acronym, COM). The entire historical photograph
collection, 15,000 photos that open a window onto Jewish
life in the Netherlands since 1850, is now accessible to the public
on the Internet. The museum’s large collection of documents was
also placed on the Internet in 2007.
On 23 October the Digital Monument to the Jewish Community
in the Netherlands, www.joodsmonument.nl, came under the
management of the jhm. This makes it possible to link a great
deal of the information present in the jhm with information in the
monument, so that each victim can be commemorated not just
by name, but with at least part of his or her truncated life story.
Children’s Museum
This was also the first full year for the new Children’s Museum,
which opened in December 2006. The Hollander family and Max
summary 93

the Matzo now reside in the Obbene Shul, where more than
190 groups visited them last year. We are now engaged in major
publicity and marketing campaigns to raise awareness of the
Hollanders and their hospitality. Over the past year, the Children’s
Museum has proven to be a popular meeting place, and we will
continue exploring the many possibilities presented by this unique
concept. One noteworthy event was a birthday party for an
85­year­old, held in the Children’s Museum by special request.
Two new educational programmes have been developed for middle
and upper­level secondary pupils: Thuis bij de familie Hollander
en Max de Matze (At home with the Hollander family and Max the
Matzo) and Max de Matze en zijn broodfamilie (Max the Matzo and
his bread family). These lesson plans allow teachers and students
to prepare for museum visits while still in the classroom, and to
discuss the experience afterwards and place it in a wider context.
Encounters
The renovated museum is a foundation on which we can go on
building. The key words in our policy for the coming period are
enticement, bonding and encounters. How can we entice as
many people as possible to visit the museum, and how can we
forge bonds with not only those visitors, but also our neighbours
and the general public? And finally, how can we promote positive
encounters with Jewish culture and between different cultures?
We are still full of ambition, and with your help, we hope to continue
developing our museum. We hope that in keeping with the
original function of the four former synagogues – literally ‘places
of assembly’ – the museum will grow to become a true meeting
place for people, cultures and ideas.
Joël Cahen, Director
94 jaarverslag jhm 2007
Joël Cahen houdt openingstoespraak op 20 februari in de Grote Synagoge

Achtercover: Max de Matze (c) Studio Ram Katzir, 2006
Colofon
Samenstelling Joods Historisch Museum
Vertaling David McKay
Vormgeving MV Levievandermeer
Foto’s portretten Liselore Kamping
Foto’s objecten jhm
Foto’s openingen en activiteiten Chris van Houts
Foto achterpagina Ferry André de la Porte
Drukwerk Calff & Meischke
Joods Historisch Museum
Postbus 16737
1001 re amsterdam
t + 31 (0)20 5 310 310
F + 31 (0)20 5 310 311
info@jhm.nl
www.jhm.nl