klik hier voor de bijlage bij dit bericht - de Aardespiegel

nieuwe vormen van ellende
‘Quand la misère chasse la pauvreté’ (Wanneer ellende de armoede verjaagt) is de titel van een in 2003 versche-
nen essay van Majid Rahnema, jarenlang lid van de Unesco en voormalig Iraans minister van Onderwijs. Daarin
toont hij met voorbeelden aan, hoe de moderne economie die vorm van armoede aan het verdrijven is, die eeu-
wenlang de bestaansvorm voor het grootste deel van de mensheid gold en die met gemoedelijkheid en gemeen-
schapszin gepaard kon gaan. In plaats daarvan zijn er nieuwe vormen van ‘ellende’ ontstaan, niet in het minst in
die delen van de wereld, waar welvaart definitief gevestigd leek te zijn. In 2008, het jaar waarin de crisis duide-
lijk werd, verscheen een volgende publicatie: ‘La puissance des pauvres’. (Actes Sud 2008)
In één van de gesprekken waarmee het boek begint, en dat hij samen met de architect en historicus van de
techniek, Jean Robert, in dialoog-vorm schreef, wijst hij er eens te meer op hoe belangrijk het is om het onder-
scheid tussen armoede (pauvreté) en miserie (misère) te handhaven. In de hedendaagse definitie van armoede,
(waarbij de armoedegrens op 1 à 2 dollar per dag wordt vastgesteld) krijgt de armoede, die als conditie voor het
grootste deel van de mensheid steeds van kracht is geweest, geen plaats meer ingeruimd. Vanuit het huidige
economische standpunt is armoede hoofdzakelijk een vorm van tekort, van een ontbreken, en wordt ze aldus
ontdaan van de waarde die ze in een gemeenschap kan vertegenwoordigen. Nog afgezien van de bijzondere
waarde die aan vrijwillige armoede, hoe uitzonderlijk ook, kan worden toegekend. Want vrijwillige armoede, al
dan niet binnen het kader van een religieus systeem, geeft nog eens duidelijk te kennen, welke waardevolle
plaats aan armoede toekomen kan. Wat heden ten dage als armoede wordt bestempeld, heeft volgens de auteurs
weinig met deze vorm van armoede nog van doen, het is in veel gevallen ‘miserie’ geworden. Het is armoede die
niet ‘vom Geist beflügelt’ is, en dat ook niet, nooit kan worden.
het eigen vermogen verwerkelijken
De reden waarom dit het geval is, wordt reeds met de titel van het boek aangeduid: ‘La puissance des pauvres’.
Neen, niet: de macht van de armen, maar eerder de kracht. Het is puissance tegenover pouvoir, potentia tegen-
over potestas. Potentia betekent ‘vermogen’. De auteurs, die elkaar in de jaren zeventig in het denkspoor van
onder andere Ivan Illich hebben leren kennen, beroepen zich in hun dialoog op de termen die Spinoza in zijn
Tractatus Theologico-Politus aanwendt.
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Het vermogen van iedere mens (zijn ‘potentieel’) bestaat er in te kunnen verwerkelijken wat hij als potentia,
als aanleg in zich draagt, aldus Spinoza. De kloof is er niet een tussen welgestelden en armen, maar een tussen
diegenen die in staat blijken het eigen potentieel te verwerkelijken en zij die aan externe richtlijnen gevolg ge-
ven. Extern betekent; datgene wat niet deel uitmaakt van de individuele potentia. Het domein van de potestas,
de macht, is het rijk van diegenen die gehoor geven aan de roep van het externe, of zij nu macht uitoefenen of
macht ondergaan. Het zich beroepen op het eigen vermogen en dit vervolgens te kunnen verwerkelijken is het
domein van de potentia. Een eenvoudig en sober leven is daar als het ware de eerste voorwaarde toe. Alle stre-
ven om aanzien, macht en welvaart naar zich toe te halen, vertroebelt deze klare verbinding tussen rede en ver-
langen, die aan de potentia eigen is. Deze klare verbinding is tevens bron van vreugde. Volgens de auteurs is het
leven van Spinoza een duidelijk toonbeeld van wat armoede vermag. Hij had zich aan de kant van de machtigen
en de welvarenden kunnen scharen in het rijke Amsterdam van zijn tijd. Zijn keuze was duidelijk een andere. Hij
koos voor de essentie (het wezen en dat wat het vraagt om zich te kunnen ontplooien) en stelde zich in dienst
ervan, een dienstbaarheid die de signatuur van vrijheid draagt. In tegenstelling tot machtsuitoefening, die alle
4 terug naar boven