klik hier voor de bijlage bij dit bericht - de Aardespiegel

edactioneel
Als we in goed onderling overleg
onze capaciteiten op onze behoeften
zouden afstemmen - wat is daar
voor nodig, de communicatiemiddelen
hebben we al tot onze beschikking
- dan zou één op de vier mensen
vier dagen per week vier uur
per dag moeten werken aan de totstandkoming
van de materiële
goederen die voorzien in al onze
materiële behoeften. De rest van
de tijd kunnen die 25% van alle
mensen samen met de overige
75% besteden aan eten en drinken,
elkaar verhalen vertellen,
gezellig samenzijn, lezen en schrijven,
sporten, acteren in films of
toneelstukken, musiceren, luisteren
en kijken, schilderen, componeren,
dichten, interessante waarnemingen
doen, wandelen, ademhalen,
les geven, confereren, goede
gesprekken voeren over het
leven, de liefde, God en de dood,
beeldhouwen, zeilen, gewoon spelen
of spelletjes doen, mediteren,
celebreren, feesten, zwemmen,
onderzoek doen, kortom al die
activiteiten die het leven zin geven.
De enige rede waarom we
heden ten dagen of veel te hard
werken om de rente en aflossing
van onze hypotheken te betalen en
onze pensioenen op te bouwen of
ons vervelen omdat we werkloos
zijn, een burn-out hebben, overspannen
zijn of nog iets anders, is
omdat we niet in goed onderling
overleg onze capaciteiten op onze
behoeften afstemmen. In Griekenland
duwen zoons hun demente
moeders van het dak, omdat ze de
zorgkosten niet meer kunnen opbrengen,
en springen er vervolgens
achteraan. In IJsland herformuleren
de inwoners hun constitutie
en scheppen zo de voorwaarden
voor een betere omgang met elkaar.
En wij? Hoe gaan wij om met
elkaars capaciteiten en behoeften?
Jac Hielema
Tot armoede veroordeeld? - armoede als
vermogen door Christine Gruwez
In Griekenland is de stemming er allerminst een van jubelen. Dagelijks komen er
nieuwe gevallen van wanhoopsdaden in het nieuws. Voor het eerst zag Christine Gru-
wez met eigen ogen hoe in Griekenland een bejaarde heer, keurig gekleed, niet zonder
een zekere waardige gelatenheid, de afvalcontainer van een supermarkt aan het door-
zoeken was. In Griekenland schreef Christine Gruwez speciaal voor De Aardespiegel
een essay over armoede en miserie.
Hoe IJsland uit de crisis komt door Arjen Nijeboer
De inwoners van IJsland gaan wel op een heel bijzondere manier om met de financiële
crisis. Terwijl overal in hetWesten belastingbetalers opdraaien voor de wandaden van
bankiers, weigerde de IJslandse bevolking tot twee keer toe per referendum om de
kosten van de kredietcrisis op zich te nemen. In plaats daarvan vaardigden ze arresta-
tiebevelen uit tegen een aantal hoofdverantwoordelijken en besloten ze een nieuwe
grondwet te schrijven die een herhaling van de financiële crisis moet voorkomen. Arjen
Nijeboer vertelt.
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Het esoterische Onze Vader
Hedwig Hagedorn en Renée Zeylmans maakten de redactie erop attent dat ook Rudolf Steiner een eigen Onze
Vader formuleerde. In dit nummer zowel een Duitse als een vertaalde versie.
Visie en gesprek: de wereldregering in wording
Twee mensen stappen in Visie en gesprek in het gesprek over de wereldregering in wording. Blogger Michel
Gastkemper bespreekt de journalistieke kwaliteit van het artikel van Loek Dullaart en toont hoe de geesteswe-
tenschappelijke onderzoeksjournalistieke methode verbeterd zou kunnen worden. Terwijl Arjen Nijeboer vooral
de kwaliteit van de bronnen onderzoekt op grond waarvan Loek Dullaart zijn ideeën ontwikkelt.
antroposofie, kunst en actualiteit
En verder:
In Kunstspiegel vertelt Evelien
Nijeboer over een werkje dat ze
ontdekte tijdens de ontmoetingsdag.
livepage.apple.com
De Column van Werner Govaerts
gaat deze keer over cultuurverwantschappen
tussen Fransen en
Walen enerzijds; Vlamingen en
Nederlanders anderzijds.
In Reacties van lezers gaat Jac
Hielema uitgebreid in op de reactie
van Frans Wuijts op zijn verslag
van de algemene ledenvergadering
De Aardespiegel in cijfers
colofon
www.aardespiegel.nu
donderdag 12 juli 2012
tweede jaargang Nr. 24
“Slechts voor zover de mens zich
op de gekenschetste manier vrij
heeft gemaakt van het soortmatige,
komt hij als vrije geest in
aanmerking. Geen mens is volledig
soort, niemand geheel individualiteit.
Maar een grotere of geringere
sfeer van zijn wezen
maakt elk mens geleidelijk aan
los, zowel van het soortmatige
van het dierlijke leven, als van de
voor hem heersende geboden van
menselijke autoriteiten.”
Rudolf Steiner,
Filosofie van de Vrijheid
de volgende De Aardespiegel
1 terug naar boven

De Aardespiegel in cijfers
Donderdag 5 juli was de kernredactie
bijeen om te praten over
hoe concreet verder na de zomervakantie.
(Voor alle duidelijkheid:
we vergaderen elke maandag van
10.00 uur tot 11.00 uur per Skype
en hebben telefonisch of per email
vrijwel dagelijks contact.) Op
grond van de cijfers: er hebben
zich 361 mensen aangemeld voor
De Aardespiegel, enkele tientallen
mensen daarvan schonk tot nu toe
in € 2320 aan de Stichting ter Bevordering
van Geesteswetenschappelijke
Onderzoeksjournalistiek
voor jaargang 2012/2013, er is
geen enkel fonds dat ons extra wil
ondersteunen - hebben we besloten
om het komende jaargang
vanaf 20 september elke vier weken
een email-nummer te produceren,
twaalf in totaal. Daarnaast
onderzoeken we of we rond 1 oktober
een gedrukte best-of nummer
kunnen maken met de beste
artikelen van dit jaar. Ook willen
we meerdere ontmoetingsdagen
organiseren in samenwerking met
enkele mensen die op onze eerste
ontmoetingsdag aanwezig waren.
Intussen zijn we trots op wat we
in een jaar voor elkaar hebben
gekregen, een podium waarop
mensen een vrije verhouding tot
de antroposofie kunnen vinden en
tientallen artikelen van ruim dertig
verschillende auteurs die actuele
vraagstukken bespreken op tal van
gebieden. We voelen dat we in
staat zijn om een aspect van de
impuls van de antroposofie te belichamen.
Dit willen we een aantal
jaren volhouden. Tegelijkertijd blijven
we mensen uitnodigen om met
ons mee te doen en geld te schenken.
In het komende nummer, het
laatste van dit jaar, zullen we de
volledige boekhouding presenteren.
Jac Hielema
Tot armoede veroordeeld? - armoede als
vermogen* Door Christine Gruwez
opluchting...
In de Maandag editie van 3 juli van Le Monde lees je
op de voorpagina dat Europa weer adem haalt : ‘La
crise: L’Europe respire’. Opluchting alom. Een ge-
slaagde EU top, weliswaar met enkele onvoorziene
wendingen, maar die eindelijk na een nachtelijke
extra bijeenkomst tot het verhoopte eindakkoord
leidde.
Ieder blijkt bij deze ‘geslaagde EU top’ wel wat in
de wacht te hebben kunnen slepen, niet in het minst
Italië en Spanje, die (voorlopig dan toch) een toe-
zicht door de Troïka konden afweren bij de hun toe-
gekende steun. Het begrotingspact werd goedge-
keurd en Vrijdag heette een goede dag te zijn voor
beleggers op de beurs. En zeker gejubel is niet van
de lucht.
...of toch niet
In Griekenland is de stemming er allerminst een van
jubelen. Dagelijks komen er nieuwe gevallen van
wanhoopsdaden in het nieuws. Voor het eerst zag ik
met eigen ogen hoe hier in de buurt een bejaarde
heer, keurig gekleed, niet zonder een zekere waar-
dige gelatenheid, de afvalcontainer van een super-
markt aan het doorzoeken was. Daarnaast echter
neemt het aantal buurtcomités zienderogen toe en dit niet enkel in Athene. Terwijl er geruime tijd al door de kerk
en andere organisaties voedsel en kledij werd verdeeld, zijn deze comités ad hoc ontstaan op initiatief van enkele
mensen uit een bepaalde buurt. Het gaat hun om veel meer nog dan het concrete hulpverlenen. Solidariteit wordt
een doel op zich, zoals blijkt uit een gesprek met Lila en Kostas, die een wijkcomité in Athene hebben opgezet:
“De enige manier om onze problemen op te lossen, is om te leven met andere vormen van onderlinge interactie
met solidariteit als belangrijkste aspect. Dit is voor ons het grootste verschil met de liefdadigheidsprojecten.”
(bron: link.)
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
* ‘Mögen die Menschen des eines
Teiles der Welt von den andern
Milliarden verlangen, diese Milliarden
sie werden zu einem
glühenden Golde werden und
vernichtend wirken, während auf
der andern Seite die Armut,
wenn sie von Geist beflügelt ist,
doch die Menschen empor tragen
wird in die Höhen, in welche die
Zukunft der Menschenentwickelung
hinführen soll’
Rudolf Steiner, GA 187 Dornach,
1 Januar 1919
vertaling:
“Mogen de mensen van het ene
deel van de wereld van de andere
miljarden verlangen, deze miljarden
zullen tot een gloeiende
goudglans worden en vernietigend
werken, terwijl anderzijds
de armoede, als ze door de geest
bevlogen is, toch de mensen de
hoogten in zullen dragen, waar
de toekomst van de mensheidsontwikkeling
heen zou moeten
leiden.”
2 terug naar boven

colofon
De volgende Aardespiegel verschijnt
donderdag 26 juli 2012
rond het middaguur.
De deadline voor kopij is de
maandagmiddag ervoor om 13
uur.
De Aardespiegel is een initiatief
van Jac Hielema en wordt uitgegeven
door Stephan Geuljans,
Ferdinand Zanda, Evelien Nijeboer
en Jac Hielema.
De Aardespiegel wordt geleid
door de kernredactie bestaande
uit Stephan Geuljans, Ferdinand
Zanda, Evelien Nijeboer en Jac
Hielema.
Aan dit nummer van De Aardespiegel
werkten mee:
• Christine Gruwez
• Arjen Nijeboer
• Hedwig Hagedorn
• Renée Zeylmans
• Evelien Nijeboer
• Michel Gastkemper
• Werner Govaerts
• Frans Wuijts
• Jac Hielema
• en vele vele anderen.
Wilt u voortaan ook De Aardespiegel
ontvangen? Op
www.aardespiegel.nu kunt u zich
aanmelden.
De Aardespiegel is geheel afhankelijk
van donaties.
Schenkingen kunt u storten op
rekeningnummer:
1985.64.546
ter attentie van Stichting
Geesteswetenschappelijke
Onderzoeksjournalistiek te Zwolle
zelfbeschikking en waardigheid
Niet alleen is armoede geen schande, armoede is als conditie onafscheidelijk verbonden met de menselijke staat.
Tenminste, als je onder armoede verstaat, met een beperkt aantal middelen toch over het levensnoodzakelijke te
beschikken en een waardig bestaan te kunnen leiden. Dit waardig bestaan houdt ook in dat je tot een zekere ma-
te over jezelf kan beschikken. Over je gaan en staan, over je boomgaarden, over je vissersboot (in de jaren ne-
gentig werden er EU subsidies verstrekt aan de vissers om hun traditionele visserssloep te vernietigen, op dezelf-
de manier zoals er EU subsidies verleend werden om oude olijfbomen om te hakken) kortom te beschikken over
hoe je je tijd en je leven wil besteden. En dit zonder enige willekeur maar steeds binnen het kader van je ge-
meenschap, aan wiens normen en waarden je deel neemt. Want ook dat is waardigheid.
Als armoede waardigheid niet uitsluit, is het al evenmin een straf. Het is ook geen bewijs van onvermogen of
van een tekortschieten. ‘Wij zijn steeds arm geweest’, hoor je heel veel Grieken zeggen. Ze zeggen het niet zon-
der trots. Ze hebben steeds sober geleefd en tot op de dag van vandaag is dat voor een groot aantal onder hen
nog steeds het geval. Deze eeuwenlange armoede heeft hun eigenwaarde niet aangetast. Wel integendeel. Het
verschil met wat er nu gebeurt is dat het dit keer niet om ‘armoede’ gaat. Het klopt dat ze, in de woorden van
Günther Grass ‘veroordeeld’ zijn. Veroordeeld niet tot armoede; maar tot ‘miserie’. En de kern van de miserie be-
staat hierin dat deze van buitenaf is opgelegd, waarbij ze aan de schandpaal te kijk worden gesteld. Want het is
niet enkel een mate van materiële welvaart die drastisch wordt ingeperkt, het is tezelfdertijd als gevolg daarvan
ook de inperking van een mate van zelfbeschikking.
veroordeeld tot miserie
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Dit inperken van zelfbeschikking wordt duidelijk in het licht van de decennia die aan de huidige situatie voorafgin-
gen. Was de Griekse bevolking arm, ook jaren nog na de tweede wereldoorlog, dan is anno 2012 de armoede een
heel andere aangelegenheid. En dit omdat – zij het vaak op een sluipende manier - de armoede verjaagd is ge-
worden door wat miserie kan worden genoemd. Miserie is bijvoorbeeld de nu niet meer haalbare maandelijkse
afbetaling van leningen, voor de aankoop van goederen die een halve eeuw geleden nog als overbodig werden
gezien, een luxe die aan het bestaan geen enkele meerwaarde kon geven. In de jaren vijftig had het overgrote
deel van de Griekse bevolking geen schulden gemaakt. Nog niet. Je was arm, maar je had voldoende om te leven.
Sommige films uit die tijd, waar je mensen uit een buurt de zondagnamiddag met elkaar ziet doorbrengen, zijn
tegenwoordig weer populair. Net zoals een sociologische studie over de eetgewoonten van de Grieken tijdens de
tweede wereldoorlog, die nu dienst doet als een soort kookboek; met recepten hoe je met een minimum aan in-
grediënten een maaltijd voor je gezin op tafel kan zetten.
Kunnen we niet terug ‘gewoon arm’ worden, vragen Grieken zich af. Gewoon arm is uiteraard niet hetzelfde als
extreme armoede, die in de regel met vormen van uitbuiting samenhangt. ‘Terug gewoon arm worden’! Dit kan
verbazing wekken, ook omdat dergelijke uitspraken niet enkel door de oudere generatie, maar ook door dertigers,
veertigers worden gedaan. Zelfs indien ze nog een inkomen hebben, zijn zij het die het sterkst allerlei vormen van
‘miserie’ aan den lijve ondervinden. Zoals de technicus, die op de luchthaven een volle baan heeft (zeven dagen
per week) en daarnaast ook nog in de avonduren als winkelier in een kleine kruidenierszaak werkt. Om de eindjes
aan elkaar te knopen. Slechts af en toe kan hij zijn kinderen zien. Gezinsleven schiet er bij in. En alhoewel hij zich
gelukkig prijst nog werk te hebben, is dit feit alleen al een vorm van miserie... Samen met het besef dat er geen
weg meer terug is, naar de periode waar armoede nog armoede kon zijn en geen ellende.
3 terug naar boven

nieuwe vormen van ellende
‘Quand la misère chasse la pauvreté’ (Wanneer ellende de armoede verjaagt) is de titel van een in 2003 versche-
nen essay van Majid Rahnema, jarenlang lid van de Unesco en voormalig Iraans minister van Onderwijs. Daarin
toont hij met voorbeelden aan, hoe de moderne economie die vorm van armoede aan het verdrijven is, die eeu-
wenlang de bestaansvorm voor het grootste deel van de mensheid gold en die met gemoedelijkheid en gemeen-
schapszin gepaard kon gaan. In plaats daarvan zijn er nieuwe vormen van ‘ellende’ ontstaan, niet in het minst in
die delen van de wereld, waar welvaart definitief gevestigd leek te zijn. In 2008, het jaar waarin de crisis duide-
lijk werd, verscheen een volgende publicatie: ‘La puissance des pauvres’. (Actes Sud 2008)
In één van de gesprekken waarmee het boek begint, en dat hij samen met de architect en historicus van de
techniek, Jean Robert, in dialoog-vorm schreef, wijst hij er eens te meer op hoe belangrijk het is om het onder-
scheid tussen armoede (pauvreté) en miserie (misère) te handhaven. In de hedendaagse definitie van armoede,
(waarbij de armoedegrens op 1 à 2 dollar per dag wordt vastgesteld) krijgt de armoede, die als conditie voor het
grootste deel van de mensheid steeds van kracht is geweest, geen plaats meer ingeruimd. Vanuit het huidige
economische standpunt is armoede hoofdzakelijk een vorm van tekort, van een ontbreken, en wordt ze aldus
ontdaan van de waarde die ze in een gemeenschap kan vertegenwoordigen. Nog afgezien van de bijzondere
waarde die aan vrijwillige armoede, hoe uitzonderlijk ook, kan worden toegekend. Want vrijwillige armoede, al
dan niet binnen het kader van een religieus systeem, geeft nog eens duidelijk te kennen, welke waardevolle
plaats aan armoede toekomen kan. Wat heden ten dage als armoede wordt bestempeld, heeft volgens de auteurs
weinig met deze vorm van armoede nog van doen, het is in veel gevallen ‘miserie’ geworden. Het is armoede die
niet ‘vom Geist beflügelt’ is, en dat ook niet, nooit kan worden.
het eigen vermogen verwerkelijken
De reden waarom dit het geval is, wordt reeds met de titel van het boek aangeduid: ‘La puissance des pauvres’.
Neen, niet: de macht van de armen, maar eerder de kracht. Het is puissance tegenover pouvoir, potentia tegen-
over potestas. Potentia betekent ‘vermogen’. De auteurs, die elkaar in de jaren zeventig in het denkspoor van
onder andere Ivan Illich hebben leren kennen, beroepen zich in hun dialoog op de termen die Spinoza in zijn
Tractatus Theologico-Politus aanwendt.
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Het vermogen van iedere mens (zijn ‘potentieel’) bestaat er in te kunnen verwerkelijken wat hij als potentia,
als aanleg in zich draagt, aldus Spinoza. De kloof is er niet een tussen welgestelden en armen, maar een tussen
diegenen die in staat blijken het eigen potentieel te verwerkelijken en zij die aan externe richtlijnen gevolg ge-
ven. Extern betekent; datgene wat niet deel uitmaakt van de individuele potentia. Het domein van de potestas,
de macht, is het rijk van diegenen die gehoor geven aan de roep van het externe, of zij nu macht uitoefenen of
macht ondergaan. Het zich beroepen op het eigen vermogen en dit vervolgens te kunnen verwerkelijken is het
domein van de potentia. Een eenvoudig en sober leven is daar als het ware de eerste voorwaarde toe. Alle stre-
ven om aanzien, macht en welvaart naar zich toe te halen, vertroebelt deze klare verbinding tussen rede en ver-
langen, die aan de potentia eigen is. Deze klare verbinding is tevens bron van vreugde. Volgens de auteurs is het
leven van Spinoza een duidelijk toonbeeld van wat armoede vermag. Hij had zich aan de kant van de machtigen
en de welvarenden kunnen scharen in het rijke Amsterdam van zijn tijd. Zijn keuze was duidelijk een andere. Hij
koos voor de essentie (het wezen en dat wat het vraagt om zich te kunnen ontplooien) en stelde zich in dienst
ervan, een dienstbaarheid die de signatuur van vrijheid draagt. In tegenstelling tot machtsuitoefening, die alle
4 terug naar boven

tekenen van onderworpen zijn aan het eigenbelang vertoont.
Het spreekt voor zich dat armoede die wordt opgelegd en dus wordt ondergaan als het gevolg van externe
machtsaanspraken, nog niet de bevrijdende kracht kan hebben, als de armoede die van binnenuit, als zelfgeko-
zen vorm van verwerkelijking van het eigen vermogen, beoefend wordt. Maar is juist niet de armoede van bin-
nenuit, de armoede als vermogen reeds een eerste stap in de richting van geleefde broederlijkheid? Het omwille
van de ander van binnenuit opleggen van beperkingen tegenover een van buitenaf afgedwongen besparingsplan
omwille van eigenbelang?
Is het tenslotte niet de armoede die, ‘vom Geist beflügelt’, niet alleen aan de armen, maar meer nog aan de
machtigen, hun terug de wegen zal openen naar een toekomst waar de armoede als vermogen haar waarde te-
rugvindt en daardoor iedere mens aan waardigheid zal winnen? Althans, dit beluister ik ook in de verzuchtingen
van sommigen in dit land, dat ons allen in Europa tot wieg is geweest: Kunnen we niet terug gewoon arm wor-
den?
Europa’s Schande
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Dem Chaos nah, weil dem Markt nicht gerecht, bist fern Du dem Land, das die Wiege Dir lieh.
Was mit der Seele gesucht, gefunden Dir galt, wird abgetan nun, unter Schrottwert taxiert.
Als Schuldner nackt an den Pranger gestellt, leidet ein Land, dem Dank zu schulden Dir Redensart war.
Zur Armut verurteiltes Land, dessen Reichtum gepflegt Museen schmückt: von Dir gehütete Beute.
Christine Gruwez
Die mit der Waffen Gewalt das inselgesegnete Land heimgesucht, trugen zur Uniform Hölderlin im Tornister.
Kaum noch geduldetes Land, dessen Obristen von Dir einst als Bündnispartner geduldet wurden.
Rechtloses Land, dem der Rechthaber Macht den Gürtel enger und enger schnallt.
Dir trotzend trägt Antigone Schwarz und landesweit kleidet Trauer das Volk, dessen Gast Du gewesen.
Außer Landes jedoch hat dem Krösus verwandtes Gefolge alles, was gülden glänzt gehortet in Deinen Tresoren.
Sauf endlich, sauf! schreien der Kommissare Claqueure, doch zornig gibt Sokrates Dir den Becher randvoll zurück.
Verfluchen im Chor, was eigen Dir ist, werden die Götter, deren Olymp zu enteignen Dein Wille verlangt.
Günther Grass
5 terug naar boven

Europa's schande*
De chaos nabij, omdat het zich niet naar de markt voegt,
ben je ver weg van het land dat je ooit de wieg leende.
Wat je met de ziel gezocht en ook gevonden achtte,
wordt nu afgedaan, tegen schrootwaarde getaxeerd.
Als schuldenaar naakt aan de schandpaal genageld, lijdt een land,
waaraan jouw verschuldigde dank altijd spreekwoordelijk was.
Tot armoe gedoemd land, welks rijkdom
musea keurig glans verleent: door jou bewaakte buit.
Die met geweld van wapens het eilandgezegende land
tormenteerden, droegen naast het uniform Hölderlin in hun ransel.
Amper nog getolereerd land, welks kolonels door jou
ooit als bondgenoten werden geduld.
Rechteloos land, welks broekriem door gelijkhebber macht
alsmaar strakker en strakker wordt aangehaald.
Jou trotserend draagt Antigone zwart en alom
bekleedt rouw het volk, welks gast jij bent geweest.
Maar buiten het land heeft het met Croesus verwante gevolg
alles wat glanst als goud in jouw kluizen opgepot.
Zuip dan toch, zuip! schreeuwt het klapvee van de commissarissen,
maar woedend geeft Socrates je de beker tot aan de rand gevuld terug.
Vervloeken in koor, al wat je eigen is, zullen de goden,
wier Olympus jouw wil verlangt te onteigenen.
Geestloos verkommeren zul je zonder het land,
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
* vertaald door Tom Ordelman,
26 mei 2012
welks geest jou, Europa, bedacht. Günther Grass
6 terug naar boven

Hoe IJsland uit de crisis komt*
meer democratie in plaats van bezuinigingen
door Arjen Nijeboer
De inwoners van IJsland gaan wel op een heel bij-
zondere manier om met de financiële crisis. Terwijl
overal in het Westen belastingbetalers opdraaien
voor de wandaden van bankiers, weigerde de IJs-
landse bevolking tot twee keer toe per referendum
om de kosten van de kredietcrisis op zich te ne-
men. In plaats daarvan vaardigden ze arrestatie-
bevelen uit tegen een aantal hoofdverantwoordelij-
ken en besloten ze een nieuwe grondwet te schrij-
ven die een herhaling van de financiële crisis moet
voorkomen. Via het internet kon de hele IJslandse
bevolking ideeën voor de grondwet aandragen.
Later dit jaar wordt het eindresultaat in een refe-
rendum aan de kiezers voorgelegd. Intussen bloeit
de IJslandse economie op en laat het land zo’n
beetje de hoogste groeipercentages van Europa
zien. Al met al is IJsland een schoolvoorbeeld van
een alternatieve, betere crisisaanpak.
Overal in de ontwikkelde wereld was het sinds 1990 hetzelfde: deregulering van financiële markten, fusies en
overnames in de bankenwereld die tot financiële reuzen leidden, en de introductie van exotische financiële pro-
ducten die ogenschijnlijk geld uit het niets maakten. Maar in plaatsen als IJsland ging het allemaal nog een stapje
verder.
IJsland op avontuur
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
In 1991 kwam de conservatieve Onafhankelijkheidspartij aan de macht. Onder leiding van de nieuwe premier
Oddsson werd een stevig vrije-marktbeleid ingezet. De banken – waaronder de voormalige Centrale Bank Lands-
banki, waar de beruchte internetdochter Icesave onder viel – werden geprivatiseerd, de financiële markten gede-
reguleerd, de wisselkoersen flexibel gemaakt en de bedrijvenbelasting werd verlaagd van 50 naar 18 procent. Met
een regeerperiode van 13 jaar was Oddson de langst zittende premier van IJsland. Na zijn politieke carrière werd
hij in 2005 voorzitter van de IJslandse Centrale Bank. Hierdoor werd hij toezichthouder over de financiële sector
die hij zelf via privatisering en deregulering in het leven had geroepen.
Onder dit beleid groeide de IJslandse financiële sector enorm. De omvang van het balanstotaal van de IJsland-
se banken was gestegen van bijna tweemaal het IJslandse BBP in 2003 tot tien keer het BBP in juni 2008.
De IJslandse expansie was echter vooral gebaseerd op het aantrekken van vreemd vermogen uit het buitenland,
dat opgenomen was in andere valuta dan de IJslandse kroon. Dat geld werd voor een belangrijk deel uitgezet in
* Dit artikel is eerder verschenen
in het tijdschrift Locomotie.
7 terug naar boven

Nederlandse overheden en
het Icesave-debakel
Ook Nederlandse overheden hadden,
op zoek naar het hoogste
rendement, honderden miljoenen
euro’s bij Icesave geparkeerd. De
provincie Noord-Holland (koploper
met 78 miljoen), de gemeenten
Amstelveen (met 15 miljoen
koploper onder de gemeenten),
Alphen aan den Rijn, Dordrecht,
Goes, Graafstroom, Naarden,
Opmeer, Pijnacker-Nootdorp,
Texel, Veere en Zundert, het waterschap
Roer en Overmaas, en
twee gemeenschappelijke regelingen,
Drechtsteden en Samenwerking
Belasting en Waarderen,
hadden samen 172 miljoen euro
bij Icesave uitstaan. Zij hebben
zich verenigd in de Noordhollandgroep
die juridisch gezamenlijk
optrekken om hun geld terug te
krijgen. De gemeenten Groningen,
Den Haag en Asten hadden
ook geld uitstaan bij Icesave,
maar sloten zich niet aan bij de
Noordholland-groep. Saillant detail
is dat zij wel meeprofiteren
van de getroffen regeling, maar
niet wilden meebetalen aan de
juridische kosten, die zo’n 4 miljoen
euro bedragen.
De regeling komt erop neer dat
de overheden hun geld niet van
de IJslandse belastingbetaler
terugkrijgen, maar vergoed worden
uit de boedel van de failliete
Landsbanki. Hierbij gelden de
Nederlandse overheden als preferente
schuldeisers, die dus het
eerste aan bod komen. In maart
j.l. kwam het bericht dat de
Landsbanki-boedel meer waard
bleek dan aanvankelijk geschat,
en dat Nederlandse overheden
waarschijnlijk 95% van hun tegoeden
terugkrijgen in plaats van
de 74% waar ze aanvankelijk
vanuit gingen.
===>
IJsland zelf, onder andere in de vorm van hypotheken. Hierdoor liepen de IJslandse banken niet alleen een valuta-
risico, maar ook een herfinancieringsrisico.
Overigens was het niet zo dat IJsland niet was gewaarschuwd. Zo deed de econoom Joseph Stiglitz, nobel-
prijswinnaar economie, reeds in 2001 onderzoek naar de risico’s die samenhingen met de economische en finan-
ciële hervormingen in IJsland in opdracht van de IJslandse Centrale Bank. Stiglitz waarschuwde dat IJsland door
de aard van haar economie kwetsbaar was en veel risico liep. Hij raadde een aantal maatregelen aan die IJsland
kon nemen om zich te beschermen. Deze maatregelen werden nooit uitgevoerd want in IJsland dacht men dat het
nooit mis kon gaan.
de crisis
Vanaf 2006 kregen de IJslandse banken steeds meer moeite om het benodigde buitenlandse kapitaal op te halen
om vervallende leningen te herfinancieren. Buitenlandse banken als Citibank en Deutsche Bank, die tot dan het
benodigde kapitaal wilden lenen, roken onraad en gingen steeds hogere rentes vragen om het risico af te dekken.
In 2008 werd dit probleem zo nijpend dat Landsbanki vanaf mei onder de handelsnaam Icesave vestigingen in
Nederland en Groot-Brittannië opende om direct geld bij particulieren, bedrijven en lokale overheden (zie kader)
op te halen. Deze werden gelokt met rentes van 5 tot 5,25 procent, terwijl Nederlandse banken niet meer dan 4
procent konden bieden. Ruim honderdduizend Nederlandse spaarders openden tussen mei en oktober 2008 een
rekening bij Icesave, waarop ze totaal 1,6 miljard euro parkeerden.
Als De Nederlandsche Bank (DNB) Icesave al had willen beletten om de Nederlandse markt te betreden, dan
was dit onmogelijk: op grond van Europese regels mocht DNB geen bankvergunning weigeren aan Icesave. Wel
mocht DBN aanvullende voorwaarden stellen, en ze eiste dat Icesave gedurende het eerste jaar niet meer dan
500 miljoen euro zou ophalen bij Nederlandse spaarders. Icesave lapte deze voorwaarden gewoon aan haar laars
en bleek binnen zes maanden al meer dan het drievoudige op te hebben gehaald. Terwijl DNB en Icesave nog
ruzieden, werden ze ingehaald door de kredietcrisis. Door het algehele wegvallen van het vertrouwen tussen de
banken in september 2008, kwam het interbancaire leenverkeer tot stilstand en kon Landsbanki niet meer aan
haar verplichtingen voldoen. In oktober 2008 stortte de bank in. Ook de twee andere grote banken van IJsland,
Glitnir en Kaupthing, gingen failliet.
IJsland raakte in een diepe crisis. De IJslandse kroon verloor meer dan de helft van haar waarde ten opzichte
van de euro. Maar terwijl andere landen hun banken overeind hielden met massale overheidssteun, op kosten van
de belastingbetaler, deed IJsland dat niet. Vanwege de enorme omvang van de IJslandse bankensector kon dat
ook moeilijk anders. Door de banken failliet te laten gaan, heeft IJsland een keiharde sanering doorgevoerd. Dat
deed op korte termijn pijn, maar op langere termijn was het juist de beste uitgangspositie voor een economisch
herstel.
protesten
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
De Nederlandse en Britse regering zetten hevige druk op de IJslandse regering om de schuldenlast van de banken
op zich te nemen. “Het ontbreekt alleen nog aan de oproep de Britse en Nederlandse marine naar Reykjavik op te
laten stomen”, aldus een hoofdredactioneel commentaar van de Volkskrant. Toen de IJslandse regering onder de
druk bezweek en toch de verplichting op zich wilde nemen om Nederlandse en Britse rekeninghouders schadeloos
te stellen (lees: op de IJslandse belastingbetalers wilde afwentelen), braken burgerprotesten in IJsland uit. De
8 terug naar boven

In december 2011 en januari
2012 werden de eerste betalingen
van totaal 57,5 miljoen euro
aan Nederlandse overheden gedaan.
Voor de rijksoverheid, die de
Nederlandse particuliere rekeninghouders
tot een bedrag van
100.000 euro schadeloos heeft
gesteld, geldt iets soortgelijks.
IJsland schat dat verreweg het
grootste deel uit de failliete boedel
van Landsbanki kan worden
terugbetaald. In december 2011
kwam de eerste betaling van 400
miljoen euro.
Arjen Nijeboer
deal betekende dat elke IJslandse burger 12.000 euro zou moeten terugbetalen aan de Britse en Nederlandse
overheid (voor Nederland ging het om 1,3 miljard euro).
Dat was teveel gevraagd. IJslanders vroegen zich terecht af waarom zij moesten opdraaien voor het wange-
drag van bankiers, respectievelijk voor het risicovolle spaargedrag van Nederlandse en Britse spaarders. Met pot-
ten en pannen gingen de IJslanders de straat op, waarbij de emoties soms hoog opliepen en het tot botsingen
met de oproerpolitie kwam. Onder deze omstandigheden weigerde de IJslandse president om het reeds door het
parlement aangenomen besluit te tekenen. De IJslandse grondwet regelt dat er in dat geval een referendum
moest komen. Op 6 maart 2010 stemde 93% van de IJslanders tegen de deal. Ook een afgezwakte deal werd
tijdens een tweede referendum op 9 april 2011 met 60 procent afgewezen. Daarop stapten de Nederlandse en
Britse regering naar de rechter. Overigens lijkt de schade voor Nederlandse rekeninghouders alleszins mee te val-
len omdat de failliete boedel van Landsbanki waaruit zij worden terugbetaald, meer waard blijkt dan gedacht (zie
kader).
De IJslanders ging nog een stap verder. Er werden arrestatiebevelen uitgevaardigd tegen een aantal bankiers,
waarvan sommige intussen het land waren ontvlucht. Ook oud-premier Geir Haarde moest voor de rechter ver-
schijnen voor zijn rol in de kredietcrisis. De rechter oordeelde hem deels schuldig aan het ontstaan van de kre-
dietcrisis, omdat de premier te weinig overleg zou hebben gevoerd met zijn kabinet, maar legde geen straf op.
nieuwe grondwet
Veel IJslanders meenden dat niet alleen de bankiers, maar ook de politici mede schuldig waren aan de financiële
crisis. Men concludeerde dat de crisis liet zien dat er iets grondig mis was met de politieke cultuur en het bestel.
Onder druk van de burgerprotesten werd daarom besloten een nieuwe grondwet te schrijven met nieuwe checks
and balances die een nieuwe crisis moesten voorkomen. In november 2010 werden verkiezingen gehouden voor
een Constitutionele Raad die een nieuwe grondwet moest voorbereiden. Elke IJslander kon zich kandidaat stellen.
Uit de ruim 500 kandidaten werden 25 leden gekozen.
Via het internet en bijeenkomsten kon iedereen die dat wil, meepraten over de nieuwe grondwet en ideeën
aandragen. Via Facebook ontving de Constitutionele Raad ruim 3000 reacties, die in veel gevallen ook tot wijzi-
gingen in de uiteindelijke tekst hebben geleid.
Eind juli 2011 kwam de Constitutionele Raad met een geheel nieuwe grondwettekst. Hierin wordt een duidelij-
ker onderscheid aangebracht tussen de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht. Zo mogen ministers
niet langer lid zijn van het parlement. Het parlement krijgt meer rechten en de rol van de regering bij wetgeving
wordt verkleind. De onafhankelijkheid van de rechterlijke macht wordt bevorderd door de president een veto te
geven over de benoeming van rechters door de regering. In het verleden was er nogal sprake van nepotisme;
IJsland’s grootste partij, de Onafhankelijkheidspartij, had veel rechters van haar eigen signatuur benoemd. De
nieuwe grondwet bepaalt dat er regels moeten komen voor de partijfinanciering. Die ontbraken in het verleden.
De Onafhankelijkheidspartij heeft in het verleden donaties van tientallen miljoenen euro’s van de IJslandse ban-
ken gekregen vlak voor de behandeling van een nieuwe bankenwet. Ook regelt de nieuwe grondwet de onafhan-
kelijkheid van economische adviesorganen. Hun taak kan alleen met een tweederde meerderheid worden gewij-
zigd. Het enige onafhankelijke economische adviesorgaan werd in de jaren ’90 door premier Oddsson afgeschaft
en sindsdien was de IJslandse regering afhankelijk van de economische voorspellingen en adviezen van de ban-
ken.
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
9 terug naar boven

Last but not least geeft de nieuwe grondwet vrij stevige direct-democratische rechten aan de bevolking. Tien
procent van de burgers kunnen een referendum aanvragen over een door het parlement aangenomen wet, dan
wel een eigen wetsvoorstel ter stemming brengen. Ook komt er een referendum als de president weigert een door
het parlement aangenomen wet te bekrachtigen, en moeten alle soevereiniteitsoverdrachten van IJsland aan in-
ternationale organisaties ook per referendum worden goedgekeurd. Bij referenda gelden geen minimale op-
komstdrempels (quorums). Het enige zwakke punt is dat niet alle referenda bindend zijn en dat belangrijke on-
derwerpen als de begroting en de belastingen zijn uitgezonderd van referenda.
Het laatste nieuws is dat de nieuwe grondwet zelf ook in een referendum aan de burgers wordt voorgelegd.
Het referendum moet voor 20 oktober dit jaar worden gehouden. Helaas gaat het om een niet-bindend referen-
dum, omdat de huidige grondwet naar het oordeel van juristen geen bindend referendum toelaat. Maar de uit-
komst zal politiek zwaar wegen. Grosso modo zijn de regeringspartijen voor de nieuwe grondwet, de oppositiepar-
tijen (waaronder de Onafhankelijkheidspartij) tegen.
economische bloei
Intussen bloeit de IJslandse economie weer op. Dankzij de forse devaluatie van de IJslandse kroon, hebben de
export en de toerisme-sector een forse groei doorgemaakt. De voor het eiland belangrijke visindustrie meldt een
van de beste jaren sinds tijden te hebben. De economische groei voor 2012 wordt geschat op 2,6 procent, een
van de hoogste groeicijfers van Europa. Het begrotingstekort is afgenomen van 10 procent naar bijna nul. Ook de
werkloosheid nadert de nul procent.
conclusie
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Al met al laat het voorbeeld van IJsland zien dat er een andere, betere weg is om met de crisis om te gaan dan
de meeste Westerse landen hebben gevolgd. In IJsland liet men de banken failliet gaan. Dat is weliswaar zuur
voor de crediteuren van die bank, maar dat is nu eenmaal inherent aan het faillissement van een private instel-
ling. De spaarders die ervoor kiezen om hun spaargeld bij een risicovolle bank te stallen, moeten ook maar op de
blaren zitten als het misgaat. Bovendien blijkt de schade voor veel crediteuren erg mee te vallen, omdat de fail-
liete boedel meer waard blijkt dan gedacht. Omdat IJsland in tegenstelling tot andere probleemlanden nog zijn
eigen munteenheid had, kon de munt devalueren waardoor IJsland via export en toerisme weer geld kon verdie-
nen. De veroorzakers van de crisis – bankiers en politici – werden niet met gouden handdrukken naar huis ge-
stuurd, maar voor de rechter gebracht. En last but not least wordt de grondwet herschreven om een financiële
crisis te voorkomen. De bevolking heeft harde direct-democratische rechten in handen om de politiek tot de orde
te roepen als deze daar zelf niet meer toe in staat blijkt.
Arjen Nijeboer
Referenties
Stjórnlagarád [Constutitionele
Raad], A proposal for a new constitution
for the Republic of Iceland,
http://stjornlagarad.is/other_files
/stjornlagarad/Frumvarp-enska.p
df
Carsten Berg, From crisis to
direct democracy? The case of
Iceland (Brussel: Democracy
International, 2012),
http://www.democracy-internatio
nal.org/fileadmin/di/pdf/papers/D
irect-democracy-Iceland-Democr
acy-International.pdf
Paul Krugman, “The path not
taken”, New York Times, 27 oktober
2011,
http://www.nytimes.com/2011/1
0/28/opinion/krugman-the-pathnot-taken.html?_r=1
Mia Shanley, “Once poster child
of crisis, Iceland recovers”, Reuters,
3 mei 2012,
http://en-maktoob.news.yahoo.c
om/once-poster-child-crisis-icela
nd-recovers-222438855.html
Gísli Tryggvasson, interview
met de auteur, 31 mei 2012
de Volkskrant (hoofdredactioneel
commentaar), “Begrip voor IJsland”,
7 januari 2010,
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2
680/Economie/archief/article/det
ail/977014/2010/01/07/Begrip-v
oor-IJsland.dhtml
Martin Wolf, “How Iceland survived
the fire”, Financial Times,
21 november 2011,
http://blogs.ft.com/martin-wolf-e
xchange/2011/11/21/how-icelan
d-survived-the-fire/#axzz1wXX4
d
10 terug naar boven

www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Het esoterische Onze Vader door Hedwig Hagedorn
Bijna vijftig jaar geleden ontving ik van Nora von Baditz, ex-echtgenote van Walter Johannes Stein, een voor onze
bewustzijnstijd vertaald ‘Onze Vader’. Het papier valt bijna uit elkaar en het is goed dat ik het hier voor velen
leesbaar neerzet. Ik heb heel veel jaren ermee geleefd en het gaf me meer dan de oorspronkelijke tekst, op deze
ben ik enkele jaren geleden toch weer terug gekomen. Maar ik moet zeggen opnieuw – en voor mij vanzelfspre-
kend bijna - herinner, dat ik de verwoording voor mij bijzonder aansprekend vind.
Mevrouw Von Baditz zei bij het overhandigen van het door haar voor mij opgeschreven exemplaar dat zij deze
nieuwe verwoording persoonlijk van Rudolf Steiner had ontvangen.
Vater, der du warst, bist und sein wirst in unser allerinnerstem Wesen,
Dein Wesen wird in uns allen verherrlicht und hochgepriesen,
Dein Reich erweitert sich in unseren Taten und in unserem Lebenswandel
Deinen Willen führen wir in der Betätigung unseres Lebens so aus,
Wie du, O Vater, ihn gelegt hast in unser innerstes Gemüt.
Die Nahrung des Geistes, das Brot des Lebens, bietest du uns
In Überfülle in allen wechselnden Zuständen des Lebens.
Lasse Ausgleich sein unser Erbarmen an andern
für die Sünden an unserem eigenen Wesen begangen.
Den Versucher lässest du nicht in uns wirken über das Vermögen unserer Kraft
Da in deinem Wesen, O Vater, keine Versuchung bestehen kann,
Denn der Versucher ist nur Schein und Täuschung,
Aus der du, O Vater, uns durch das Licht deiner Erkenntnis herausführst
Deine Kraft und Herrlichkeit wirke in uns
In Zeitenläufe der Zeitenläufe.
Rudolf Steiner
Gedachten over het Onze Vader door Renée Zeylmans
Het is niet mijn bedoeling om de visie van Edy de Munck te bestrijden. Waarom zou ik het beter weten? Wel goed
om gedachten uit te wisselen, vragen te stellen, dat kan verdieping geven! Discussies zijn heilloos! Een groot
deel van mijn leven heeft het Onze Vader een belangrijke “rol” gespeeld. In moeilijke en goede tijden. Steeds
weer, tot op heden, verdiept het zich, wonderlijk! Ik heb waardering voor de heldere uiteenzetting over de ver-
stands- en bewustzijnsziel. Maar is dit ook op toepassing op het “Onze Vader”? Eens uitgesproken in de kosmos
door de Christus, behoudt het zijn kracht, ook als je het niet begrijpt. Belangrijk is de vraag: ontnemen wij door
onze interpretatie de kracht aan het gebed? Wordt het wellicht een mensengebed? Heeft het dan nog zijn weer-
11 terug naar boven

klank in de geestelijke wereld?
Edy de Munck schrijft dat hij vanaf zijn jeugd geen toegang tot het gebed kon vinden, niet kon accepteren en
begrijpen. De mens van nu zegt vaak: “eerst begrijpen dan kan ik er wat mee”. Is dat ook niet een valkuil voor
deze tijd? Is dat zo? Wat is begrijpen, weten? Wat is vrijheid?
Ik poog even op één ding in te gaan, mij ervan bewust dat hier nog meer over te zeggen valt, wat zeker vaak
wordt misverstaan.
“Leid ons niet in verzoeking”
Is de macht van de verzoeking niet altijd ongevraagd in onze ziel werkzaam? Dwaling en zonde zijn al een deel
van ons, komen uit ons eigen innerlijk, zij spoort ons aan tot zelfkennis en leidt tot bewustzijn. Moeten we daar
nog extra om vragen? Aan wie vragen we het? Belangrijk is te blijven worstelen om tot de waarheid door te drin-
gen. Door zelfkennis kunnen we iets betekenen voor de medemens en de wereld. “Ken Uzelve en u kent de we-
reld”. Misschien heeft dan “leid ons niet in verzoeking”, een kracht, bescherming om ons te verheffen tot ons on-
vergankelijke wezensdeel, ons ik? Behoed ons voor onze ondoordachte dwaasheden?
Rudolf Steiner had een persoonlijk gebed. Maar… nimmer nooit in plaats van het Onze Vader. Daarom ook nooit
gepubliceerd. Na zijn dood vond Marie Steiner het in zijn notitieboekje.
In mijn boek “Stervensbegeleiding een wederzijds proces” heb ik het met “schroom” opgenomen in het Duits
en het Nederlands, mede met het Onze Vader en met het gebed in het Armeens, dat in zijn oorsprong één grote
klankmeditatie is.
Hedwig Hagedorn heeft de Duitse versie van het esoterisch Onze Vader van Steiner reeds gegeven.
Hier dan de vertaling in het Nederlands (met al zijn beperkingen). Misschien brengt dat ons al dichter bij het be-
grijpen van Onze Vader?
Vader, Gij die was, Gij die zijt, Gij die komen zult in het diepst van ons wezen,
In ons allen worde Uw Naam verheerlijkt en geprezen,
Uw Rijk breidt zich uit in onze daden en onze levenswandel,
Moge Uw Wil volbracht worden door de daden van ons leven,
Zoals Gij, oh Vader, deze in het diepst van onze ziel hebt aangelegd,
De voeding van de geest, het brood des levens, schenkt Gij ons
In overvloed in alle wisselende omstandigheden van ons leven,
Moge ons mededogen met anderen de zonden, tegenover ons begaan, vereffenen,
De verzoeker laat Gij niet boven onze kracht in ons werkzaam zijn,
Daar in Uw Wezen geen verzoeking kan bestaan:
Want de verzoeker is slechts schijn en bedrog, waaruit Gij oh Vader,
Ons verder leidt door het licht van Uw inzicht,
Uw kracht en heerlijkheid werkt in ons,
in de tijden der tijden.
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Rudolf Steiner
12 terug naar boven

Kunstspiegel door Evelien Nijeboer
Elisabeth van Landeghem,
zonder titel
Dit pastelwerkje is gemaakt door
Elisabeth van Landeghem, een
twintigtal jaar geleden toen ze
nog werkte als kleuterleidster op
de Vrije School. Het werkje hing
in Woonoord Kraaybeek, ik zag
het op de ontmoetingsdag van
23 juni. Toevallig kwam Elisabeth
zelf net langslopen toen ik het
ontdekte en kon ik haar toe-
stemming vragen voor publica-
tie.
Elisabeth werkt in verschillen-
de stijlen, er hingen van haar
onder andere prachtige impres-
sionistische en realistische land-
schappen en stillevens. Eén rea-
listisch landschapje sprong er
voor mij echt uit, omdat het een
heel gedetailleerd-realistische
afbeelding leek te zijn, maar bij nauwkeurige observatie héél primair en los geschilderd was – voor kenners een
teken van vakmanschap en talent. Ik koos echter voor dit werkje omdat het zoveel kiemkracht lijkt te bevatten.
'De zon is het middelpunt van de aarde'
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
De compositie van dit werkje is ontzettend origineel, wat vooral opvalt omdat het zo'n heel basaal thema is (zon,
aarde, bomen). Bovendien lijkt het iets te behelzen of te dragen voor de toekomst.
Er is in dit werkje geen gegeven vaste grond. De zon, het licht zelf is het vaste punt. Alles wat groeit ordent
zich naar dat licht, richt zich naar het licht. Er zweeft regelmatig een zinnetje door mijn hoofd: 'De zon is het
middelpunt van de aarde'. In dit werkje herken ik dat terug. Het licht vormt de periferie. Doordat zij alle bomen
draagt, vormt zich een periferie van het soort dat niet materieel is, maar dat toch de materie kan dragen. Het
komt eigenlijk erg overeen met het de wonderlijke en prachtige sfeer die je kunt beleven in een vrije-school-kleu-
terklas. Ouders mogen daar niet komen als er les is. Maar een keer had ik het geluk dat ik tijdens de les iets met
de juf moest overleggen en maakte mee hoe zij, deeg knedend en met een bakkersmuts op, zachtjes over de
groep heen zong dat het daar wat rustiger mocht worden. En hoe die groep kinderen aan de andere kant van het
13 terug naar boven

* Visie en gesprek
In het kader van ‘visie en gesprek’
duiken er weer nieuwe
mensen op met nieuwe invalshoeken,
we hadden er veel eerder
mee moeten beginnen. Michel
Gastkemper, bekend van zijn
blog Antroposofie in de Pers, reageert
op de stukken van vorige
week van Loek Dullaart en Stephan
Geuljans. Dit alles in het
kader van oordeelsvorming
m.b.t. feiten en gebeurtenissen
en waarheidsvinding. Ook Arjen
Nijeboer gaat in op het stuk van
Loek Dullaart.
Overigens zal in het volgende
nummer Loek Dullaart weer reageren
op deze reacties.
grote lokaal inderdaad als bij toverslag tot rust kwamen. Een hele zachte kracht meende ik waar te nemen, die
toch sterker is dan controle of autoriteit.
outsiderkunst
Er zijn mensen die over dit soort werkjes beweren dat het geen kunst is. Het refereert niet of nauwelijks aan
'echte' bestaande kunstwerken, en het heeft duidelijk een vrije-school-signatuur. Een welwillende criticus zou het
misschien onderbrengen in de categorie 'outsiderkunst', net als andere werken van zieners en psychiatrische pa-
tiënten. Vaak is dat authentiek en interessant werk. De reden dat het geen gewone kunst mag heten is vooral,
dat de kunstenaar zich niet zo verhoudt tot de kunstwereld, en niet zoveel afstand tot z'n werk heeft, of bewust-
zijn over het waarom van de vorm ervan. Dat maakt kwetsbaar.
Maar juist dat vind ik er zo mooi aan. Het zal misschien nog even duren voordat de doorsnee kunstkenner dit
soort zachtheid kan waarderen. Maar ik gun het ze van harte.
De wereldregering in wording - reactie (1)
het grote gebaar en de verantwoordelijkheid
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Visie en gesprek*
Evelien Nijeboer
door Michel Gastkemper
Dat de redactie van De Aardespiegel bedenkingen heeft bij het zomaar
plaatsen van het artikel van Loek Dullaart (zie: link) kan ik me goed
voorstellen. In het redactioneel commentaar van Stephan Geuljans
worden enkele bezwaren genoemd. Hij gaat daarbij eerst in op com-
plottheorieën, met name zoals die bestaan ten opzichte van ‘nine-ele-
ven’. Daarna komt de wereldregering aan bod, met een interessant
exposé over Ayn Rand, die Dullaart helemaal niet noemt. Geuljans zou
liever, in plaats van onzichtbare en onpersoonlijke manipulerende
krachten aan te wijzen, de verschillende mens- en wereldbeelden wil-
len onderzoeken van waaruit de hoofdpersonen opereren. Daarbij lijkt
het hem vruchtbaarder om met een positieve blik te kijken naar de
macht en zeggenschap van ieder als individu.
Mijn bezwaren zijn enigszins anders, niet zozeer inhoudelijk, maar meer structureel van aard. Het is duidelijk dat
Loek Dullaart het grote gebaar niet schuwt, bovendien schrijft hij soepel en begrijpelijk over vaak grote mondiale
problemen, die hij met gemak met elkaar in verband brengt. Dat grote gebaar brengt echter ook een grote ver-
14 terug naar boven

antwoordelijkheid met zich mee, waarvan ik vind dat hij zich hier te makkelijk vanaf maakt. Het tweede is dat
met zulk gemak met elkaar in verband brengen van diverse symptomen en verschijnselen de lezer juist niet wak-
kerder maakt, maar eerder in een verleidelijke roes om daar dan maar in mee te gaan. Wat uitdrukkelijk tegen de
expliciete bedoeling van de auteur in is. Dit is vooral het geval doordat het hier om verschijnselen gaat die lang
niet iedereen zelf kan controleren.
de methode van journalistiek onderzoek
Wat Loek Dullaart zou moeten doen, is eerst nauwgezet in kaart brengen welke beweringen hij in dit artikel doet.
Dat zijn er heel veel, vaak tussen neus en lippen door. Dan moet nader bekeken worden waarop deze beweringen
van hem eigenlijk berusten. Waar baseert hij zich op, is hij zich bewust van de oorsprong ervan? De derde stap is
de tegenvraag formuleren, die zijn beweringen kan ontkrachten. Deze zou hij ook moeten behandelen. Als hij ten
slotte, ondanks het antwoord op zulke tegenvragen, zijn bewering kan handhaven, dan heeft hij voldoende ge-
daan. Ja, dit is een duidelijk scholastieke methode, die je in je bagage zou moeten hebben, voordat je aan dit
soort artikelen begint.
Ik zal ter illustratie van wat ik bedoel een aantal voorbeelden geven. Meteen in de eerste zin spreekt de au-
teur van ‘wereldgebeurtenissen’ (wat een verschrikkelijk lelijk woord!), waarvan totaal onduidelijk is wat daar
eigenlijk mee bedoeld wordt. Het blijkt hier om de economische crisis te gaan, waarvan hij de achtergrond wil
onderzoeken: de werkelijke oorzaken, als een ‘derde laag’ (na ieders eigen economische omstandigheden als eer-
ste, en na verklaringen voor de crisis in de media als tweede laag). Meteen noemt hij drie auteurs op, op wie hij
zich hierbij baseert: Allen, Von Rétyi en Wisnewski. De respectievelijke titels reppen van ‘de nieuwe wereldorde’,
geheime genootschappen en Bilderbergers. Aha, denk ik dan, dat is een heel bepaald soort literatuur. Daar kun je
allerlei vragen bij stellen. Dat gebeurt echter niet.
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
De Bilderbergconferentie wordt integendeel meteen afgeschilderd als geheim genootschap, opgericht door een
jezuïet en jezuïeten zijn al sinds de zestiende eeuw uit op wereldmacht. Het principe van hun geheime diplomatie
klinkt door in de geheimhouding die nog altijd geldt bij Bilderbergconferenties. Dit beeld wordt verder ingekleurd
door op koningin Beatrix en David Rockefeller te wijzen. Wat zeggen echter de houding en uitlating van deze twee
personen echt? Als bron van Rockefellers uitspraak wordt ‘onder andere HP/De Tijd’ aangegeven. Maar je zou dan
toch graag op zijn minst een echte historicus hierover willen horen, en hoe dit in te passen in het beeld van Roc-
kefellers biografie en de tijd waarin hij deze deed (wanneer eigenlijk?).
NRC Handelsblad heeft dinsdags een vaste column van Paul Scheffer, op 12 juni getiteld ‘Vanaf de Bilderberg’
(niet online). Hij had dit jaar deelgenomen, zoals de Volkskrant voorafgaand op 1 juni schreef (zie: link). Het is
amusant om Scheffers column te lezen. Hij klapt uit de school, en dat is nogal ontnuchterend:
‘“De euro was een slecht idee, maar het is een nog slechter idee om er nu weer op terug te komen.” Die opmer-
king gaf de overheersende stemming tijdens de bijeenkomst goed weer. Wat ooit een wenkend ideaal was, is
daarmee verschrompeld tot een keuze tegen heug en meug. Dat is een verschrikkelijke vaststelling, want zo veel
idealen hadden we niet meer over. (...) Voor het eerst in de geschiedenis van de Bilderbergconferentie kwam de
voornaamste dreiging niet van buitenaf, maar van binnenuit, zo vatte iemand drie dagen debat samen.’
15 terug naar boven

Dullaart mag erin zien wat hij wil, maar de enige en meest overtuigende lezing is het in ieder geval niet. Hij gaat
intussen door op de Europese eenwording, als voorbode van een echte wereldregering. Nu is Churchill zijn zegs-
man en wordt Thomas Meyer als bron opgevoerd, met diens biografie van Polzer-Hoditz. Ook hierover zou je
graag een geschoolde historicus eens willen horen, net als eerder bij Rockefeller, en niet iemand die al bij voor-
baat overal complotten ziet.
Dan komt de FED aan de beurt. Nu zijn Woodrow Wilson en Thomas Jefferson de woordvoerders geworden,
zonder enige bronvermelding en duiding uit onverdachte hoek. Bovendien wordt John F. Kennedy opgevoerd, die
in 1963 blijkbaar werd vermoord omdat hij tegen de almacht van de FED in wilde gaan. Tenminste, volgens de
moeder van Lee Harvey Oswald. Als enige bron voor dit hele gedeelte verwijst Loek Dullaart naar zijn eigen boek-
je uit 2009, grotendeels over hetzelfde onderwerp als zijn artikel. De literatuurlijst achterin toont echter alleen
antroposofische literatuur, aangevuld met enkele (andere) complotterende publicaties. Het is zo allemaal erg
zwak en discutabel.
feiten en gebeurtenissen?
Moet ik nog verder gaan? Eigenlijk niet, want iedereen kan zelf zo zijn vragen stellen. Het is allemaal erg kort
door de bocht en met de haren erbij gesleept. Niet overtuigend dus. – Een paar dingen dan toch nog die de lezer
zelf meteen kan controleren en die erg tekenend zijn. Dullaart schrijft:
‘Dankzij een streekkrantje van Evian-les-Bains hoorde ik van een bespreking die in 2001 werd gehouden over een
“gouvernance mondial” in aanwezigheid van o.a. Gorbatsjov, Jaruzelski en Andreotti... En in 2008 stond in het-
zelfde krantje een uitvoerige berichtgeving over een grote bijeenkomst in Evian over de vorming van een wereld-
regering. Niemand in Nederland wist dat deze bijeenkomst, waarop 26 staatshoofden aanwezig waren, plaats-
vond. In de slotverklaring stond dat er nu lang genoeg over gepraat was, nu moest tot actie worden overgaan.’
Wie zou zich in 2001 druk maken om wat Gorbatsjov, Jaruzelski en Andreotti deden? Dat was toch van geen be-
tekenis. En niemand wist van de bijeenkomst in 2008? O nee? Lees bijvoorbeeld Het Évian-congres spreekt over
een wereld zonder leider. Er is zelfs een website van met nog meer internationale nieuwsberichten: zie link. En
zou initiatiefnemer Thierry de Montbrial dan zo’n belangrijk figuur zijn? Als je dit leest, kun je dat nauwelijks ge-
loven. Als Dullaarts belangrijke en veelzeggende slotsom geldt ‘dat er nu lang genoeg over gepraat was, nu
moest tot actie worden overgaan’. Dat zegt toch helemaal niets; dat geldt voor alle wereldtoppen die waar ook
ter wereld de laatste jaren zijn gehouden...
driegeleding als oplossing
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Veel verderop komt Dullaart te spreken op de sociale (maatschappelijke) driegeleding van Steiner en broeder-
schap in het economisch leven. Hij schrijft: ‘Een voorbeeld bij uitstek waar dit gebeurde was het initiatief in
1919, toen een groot aantal bedrijven zich aaneensloot in een associatie “Die Kommenden Tag”.’ Het is natuurlijk
‘Der Kommenden Tag’, maar belangrijker is dat deze associatie helemaal geen voorbeeld bij uitstek was: zij ging
binnen enkele jaren roemloos ten onder (zie bijvoorbeeld Die Dreigliederungsbewegung). Maar dat krijg je als je
als bron alleen Hans Kühns boek uit 1978 neemt, en niet de recentere literatuur.
16 terug naar boven

politieke partijen
Dan als laatste Dullaarts uitsmijter, tenslotte ging zijn artikel vooral over politieke ontwikkelingen: hij beveelt
twee vernieuwende politieke partijen, ‘Mens en Spirit’ en SOPN, in de aandacht van de lezer aan. Als ik alleen al
deze laatste neem; ik citeer uit het AD van 25 april:
‘De opvallendste nieuwe partij aan de verkiezingen in september is zonder twijfel Soeverein Onafhankelijke Pio-
niers Nederland (SOPN), opgericht door ufoloog Anton Teuben uit Soest. Hij rekent op “tientallen zetels”, vertelt
hij vandaag in het AD.’
Teuben is ook de man achter Niburu, zoals De Gooi- en Eemlander diezelfde dag schreef. Dit kan bijvoorbeeld ook
blijken uit wat ik op de website van SOPN vind onder ‘Blijvend Actueel’ als bericht van 23 augustus 2011:
‘De wereldwijde cover-up met betrekking tot het bewijs voor buitenaards leven en de manipulaties van grote cor-
poraties en elite komt tot een einde. Op deze pagina staan een paar documentaires en persconferenties die een
belangrijke basis vormt van wat er echt aan de hand is op deze wereld.
* UFO’s in Friesland documentaire
* Disclosure Project, opgezet door dr. Steven Greer
* Ancient Aliens season 1, en daaropvolgend ook season 2 en 3
* Jamie Maussan’s beste bewijs voor buitenaards leven’
tot slot
Ik vrees toch dat Loek Dullaart te veel zijn oren laat hangen naar dit soort buitenissige ideeën en dat daardoor
zijn interpretaties van de ‘wereldgebeurtenissen’ niet aan geloofwaardigheid toenemen. En dat lijkt me toch van
belang als je met groots gebaar zulke onderwerpen niet alleen wilt aansnijden, maar ook nog wilt duiden zoals hij
dat doet.
Wat vooral nodig is, is dat een redactie van een internettijdschrift, en dat geldt net zo goed voor een dat juist
bestaat om geesteswetenschappelijk onderzoek te (laten) doen – misschien juist daar nog wel meer, zich schoolt
in klassieke en degelijke journalistieke vaardigheden*. Ik denk dat iedereen daar het meeste mee geholpen is.
Om onderscheid te kunnen maken in wat goede en voor publicatie geschikte, en wat nog voor verbetering vatba-
re journalistieke producties zijn.
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Michel Gastkemper
* wellicht ten overvloede:
dit zijn de eisen die de redactie
van De Aardespiegel stelt aan de
kwaliteit van de teksten;
en dit zijn de richtlijnen, waaraan
de redacteuren als journalisten
trachten te voldoen.
Om verstarring te voorkomen,
staan zowel eisen als richtlijnen
altijd ter discussie.
17 terug naar boven

De wereldregering in wording - reactie (2) door Arjen Nijeboer
Ik ben het eens met Loek Dullaart dat er bij bepaalde groepen de wil
bestaat een wereldregering te installeren. Dat is deels volledig open-
baar – denk aan the World Federalist Movement en aanverwante clubs
die voorstander zijn van een wereldregering, waarin ook een antropo-
soof/driegeleder als wijlen Jos Molenaar actief was – en er is dan ook
goede literatuur over (die Dullaart niet noemt). Het citaat van Winston
Churchill is bekend en voor zover ik weet grotendeels authentiek, al
zou ik het origineel moeten raadplegen om te zien of zinnen niet ver-
draaid zijn (zijn speech staat niet op internet).
Echter: Albert Einstein, de Indiase leider Nehru, de schrijver Victor
Hugo, de VN-idealist Robert Muller, Bertrand Russell en Jean-Jacques
Rousseau hebben zich allemaal voor een wereldregering uitgesproken,
maar het lijkt duidelijk dat ze zuiver idealistische motieven hadden hiervoor. Het zijn – op menselijk niveau – ge-
woon vooral denkfouten in combinatie met een nogal rare zielenhouding.
Ik acht het streven naar een wereldregering erg kwalijk. Maar als je wilt aantonen waarom een wereldregering
foute boel is, dan kun je beter met argumenten daartegen komen dan met een verhaal waarin je, nogal sugges-
tief (zie:link), een foute bron (loges) van dat idee oppert en daar een hele sfeer omheen creëert.
argumenten tegen een wereldregering
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Ik zou tegen een wereldregering ten eerste aanvoeren dat er op aarde geen “demos” (een geheel van burgers dat
samen een rechtsgemeenschap wil vormen) voorhanden is die de kern van een democratie zou kunnen vormen.
Zonder demos is er geen basis voor een democratie, alleen maar voor halfdemocratische of dictatoriale oplossin-
gen, c.q. ondoorzichtige Belgische constructies. Ik zou met de huidige wereldbevolking ook geen demos willen
vormen. Als we nu een wereldregering zouden instellen, middels een parlementair of direct-democratisch sys-
teem, dan zouden Nederlanders of Europeanen op tal van issues overstemd worden door b.v. Aziaten, Afrikanen
en moslims met vaak achterhaalde maatschappelijke ideeën. Internationale samenwerking zou gebaseerd moeten
zijn op staten die minimaal tot op nationaal niveau een functionerende directe democratie zouden moeten heb-
ben, ongeveer zoals Zwitserland. Directe democratie invoeren op nationaal niveau heeft absoluut de prioriteit
boven nieuwe stappen in de Europese of internationale ‘samenwerking’. Ten tweede, samenhangend, zou een we-
reldregering bovenop nationale directe democratieën niet meer nodig zijn, omdat democratieën onderling nooit
geweld gebruiken en alles via diplomatie oplossen (cf. Rummel). Dit geldt haast dubbel voor directe democra-
tieën: Zwitserland heeft bijna de langste staande vrede van Europa. Democratie verspreiden is dus veel efficiënter
dan wereldregeringen invoeren om het grote kwaad te voorkomen. Ten derde speelt het schaalprobleem. Er zijn
nauwelijks issues die niet veel beter op een lager niveau dan wereldwijd kunnen worden opgelost. Een wereldre-
gering is bijna altijd ‘te groot’. Het is, mede gezien het demos-probleem, ook nauwelijks denkbaar dat een demo-
cratie wereldwijd zou kunnen functioneren. Hoe is een wereldwijde discussie door burgers over een zaak die meer
18 terug naar boven

dan progressieve kretologie behelst, ooit mogelijk? Ten vierde is het voor de wereld als geheel, van belang dat er
rechtsstelsels naast elkaar bestaan die uit verschillende, concurrerende rechtsideeën zijn geboren. Zo kunnen
betere systemen zich bewijzen en kunnen oude systemen geleidelijk door nieuwere vervangen worden. Ook is er
altijd een kans dat zo’n wereldregering in een echte dictatuur zou veranderen. Als zo’n dictatuur echt wereldwijd
zou worden, dan kunnen dissidenten nergens meer heen vluchten. Dit zijn vier van elkaar onafhankelijke argu-
menten die tegen een wereldregering pleiten.
bewijzen voor een complot?
Deze argumenten lijken me wezenlijker dan de suggesties waarmee Dullaart komt. Als er bewijs is dat er een
complot bestaat tot het vormen van een wereldregering, leg het dan voor. Maar dat bewijs is bij Dullaart zwak.
M.b.t. Bilderberg haalt Dullaart het citaat van David Rockefeller aan, en zegt dat het uit een interview komt, maar
het oorspronkelijke verhaal is dat Rockefeller dat gezegd zou hebben op een geheime Bilderberg-bijeenkomst. Dat
is nooit bewezen, alleen maar beweerd zonder bronvermelding (in conspiracy-land schrijft iedereen elkaar over,
dus daarom kan Dullaart inmiddels wel een boek als bron noemen), en ik wed voor 1000 euro dat dat citaat ver-
zonnen is. Dat komt regelmatig voor in conspiracy-land. Zelfs als het waar is, zou het buitengewoon dom voor
Rockefeller zijn dat zo te zeggen. En de ‘insiders’ waren toch juist zo duivels slim allemaal? Ik vind dit niet onbe-
langrijk, ook al niet omdat het hele gedeelte in Dullaart’s artikel over de wereldregering opgehangen is aan het
Rockefeller-citaat.
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Dullaart haalt het boek van Wisnewski over Bilderberg aan. Ik heb drie boeken van Wiskewski gelezen, maar
alleen de eerste (“Das RAF Phantom”) was echt substantieel en onderbouwd. “One small step?” vond ik weinig
geloofwaardig en bij Wisnewski’s boek over Bilderberg zat ik vooral te gapen en vroeg ik me af wanneer ‘het’ nu
kwam. Alleen maar vage vermoedens, heel veel betekenis toekennen aan een onbekend meisje dat drie woorden
zegt tegen hem in een hotelgang, enzovoorts. Wisnewski is tijdens zijn loopbaan als journalist gewoon afgegle-
den. Er is veel betere literatuur over Bilderberg, waaronder de boeken van Robert Eringer, Gerard Aalders, papers
van Kees van der Pijl en Mike Peters, zelfs wetenschappelijke artikelen uit peer-reviewed tijdschriften. Ik bezit zelf
500 pagina’s geheime Bilderberg-documenten, liggen gewoon in de bibliotheek.
Wat Dullaart schrijft over het Federal Reserve-systeem vind ik weinig werkelijkheidsgetrouw en is in strijd met
de sociale driegeleding. Steiner wil het geldsysteem juist zoveel mogelijk losmaken van de staat, en in Amerika is
men daar het verst mee gegaan (Steiner prees de Amerikaanse grondwet dan ook, die volgens hem de basis van
een sociale driegeleding zou kunnen vormen). Alleen wil Steiner de geldcreatie en –circulatie laten inbedden in
associaties, in de interpretatie van Jos Verhulst, en die ontbreken in Amerika nog meer dan in Europa.
Gary Allen is grotendeels een fantast. Hij vult zelf heel veel in tussen de puzzelstukjes die hij brengt. Het echt
brisante materiaal in “None dare call it conspiracy” is afkomstig van Antony Sutton, een van de weinige goede
auteurs als het gaat om echte harde complotten. En soms verzint Allen bronnen gewoon. De paar bronnen die ik
tot in den treuren ben nagegaan, leken niet te bestaan. Iets soortgelijks geldt voor Andreas von Retyi.
Bij uitspraken als: “Zij hebben zelfs het recht gekregen van 193 landen (ook ondertekend door de Nederlandse
regering!) om in geval van een pandemie de regering van een land over te nemen…!” noemt Dullaart niet de
naam van het verdrag en ook geen bron. Ik geloof er weinig tot niets van, zonder bewijs. Datzelfde geldt voor
Dullaart’s beweringen met betrekking tot Kennedy en Oswald.
19 terug naar boven

En waarom geeft Dullaart geen bronnen van de citaten van Wilson, Jefferson, Warburg enzovoorts? Jefferson’s
opmerking, als die authentiek is, vind ik getuigen van weinig inzicht in financiën en de verhouding tussen recht en
economie. Steiner is hartstochtelijk voorstander van ‘private’ (non-gouvernementele) uitgifte van geld. Veel be-
langrijker voor de inkomensverhoudingen dan private gelduitgifte, is het feit dat kapitaal (in de zin van bedrijfs-
kapitaal, bedrijven dus) privé-eigendom is. Steiner wil dat instellingen in het geestesleven eigenaren worden van
de kapitaalgoederen en bedrijven, en wil de inkomensverhoudingen binnen bedrijven laten gebeuren in een
rechts-setting, bijvoorbeeld door het democratisch vaststellen van loonvorken (de meestverdienende krijgt niet
meer dan zesmaal het theoretische minimumsalaris). Zo worden de inkomsten van het bedrijf middels het recht
verdeeld onder alle productieven. Er kan zo een wet worden aangenomen volgens welke elk bedrijf vanaf zoveel
werknemers verplicht een bedrijfsraad heeft waarin democratisch over loonvorken wordt beslist. Iedereen die in
het bedrijf werkt, werkt als een team met de ondernemer als aanvoerder. De top kan zichzelf niet buitensporige
salarissen geven en er zijn geen privé-eigenaren die het bedrijf kunnen verkopen. Het is zaak om deze processen
te begrijpen en er vanuit de driegeleding actief aan te werken dat ze in goede richting geleid worden. Niet om
alleen maar complottheorieën over te verspreiden.
Dullaart wil graag bedrijven nationaliseren – Rudolf Steiner eiste juist de privatiseringen van de posterijen en an-
dere nutsbedrijven in zijn tijd, vanwege de scheiding tussen economie en staatsleven. Dullaart klaagt het uitkle-
den van de zorg aan, maar de feiten zijn dat de zorg om de zoveel jaar in omvang verdubbelt en het nog niet
genoeg is. Ik ben het eens met Pim Fortuyn dat er helemaal geen geld bij hoeft, je moet alleen tweederde van
het management eruit snijden en verder paal en perk stellen aan topsalarissen van specialisten via binnen organi-
saties democratisch vastgelegde loonvorken. Dan heb ik het nog niet over het feit dat tachtig procent van de
zorgkosten wordt gemaakt in de laatste paar maanden van iemands leven, waar een grote discussie achterzit
maar waar zeker alternatieven voor zijn. Vrijheid heeft ook financieel positieve kanten. Alternatieve geneeswijzen
zijn bijvoorbeeld veel goedkoper. Dat zijn veel zinniger opmerkingen dan de Occupiers naroepen dat de zorg
wordt uitgekleed. Dat is gemakkelijke kretologie, die niets bijdraagt aan oplossingen.
tot slot
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Dullaart komt als oplossing met een stemadvies ten gunste van de partijen Mens en Spirit of de SOPN. Deze par-
tijen hebben helaas weinig tot niets bij te dragen aan oplossingen. Hun voorstellen hebben in ieder geval weinig
te maken met sociale driegeleding; ze grossieren in stokpaardjes en one-liners. SOPN kampt ook nog met enigs-
zins overtrokken schattingen van het eigen verwachte succes (+50 zetels bij de komende Tweede-Kamerverkie-
zingen). Met zulke mensen, die sowieso op eigen titel nooit een zetel zullen krijgen, win je de oorlog niet.
Met andere woorden, met een Platonische en in de feiten onjuiste visie bereik je een stuk minder dan met een
Aristotelische benadering die bovendien de geesteswetenschappelijke basis serieuzer neemt.
Arjen Nijeboer
° Uit het essay ‘Over de turbulentie’,
opgenomen in: Hans Magnus
Enzensberger, De voordelen van
het ongemak. De beste essays,
De Bezige Bij, Amsterdam, 2009.
20 terug naar boven

Column door Werner Govaerts
cultuurverwantschap
Zuid-Belgen zijn Walen. Ze spreken Frans en zijn niet geïn-
teresseerd in België maar zijn wel tegen een onafhankelijk
Vlaanderen. Ze kijken massaal naar Franse tv-zenders, zijn
beter op de hoogte van wat er in het Elysée gebeurt dan
van de Naamse, laat staan Brusselse actualiteit. Een equi-
valent voor de begrippen ‘Bekende Vlaming’ of ‘Bekende
Nederlander’ – bekende Waal dus – bestaat er niet. Wie in
de Franstalige letteren enig succes kent, vestigt zich zo snel
mogelijk in Parijs; Waalse universiteiten moeten zelfs twee-
talige Vlaamse profs aanstellen (omdat hun eigen intelli-
gentsia in Parijs zit?); de Walen kennen beter de Marseillai-
se dan La Brabançonne om van het Waalse volkslied maar
te zwijgen.
Wat ik hier beweer, zijn geen verzinsels. Mijn bron is het
bijzonder grappige maar tegelijk onthullend informatieve
boek Dag Vlaanderen! Hoe Walen écht leven en denken van
Christophe Deborsu.° Deborsu is een tweetalige Waal – ja,
echt, ze bestaan! – die op de Franstalige televisie ernstige
journalistiek bedrijft, maar die in Vlaanderen het statuut
van ‘bekende Vlaming’ heeft verworven dankzij een ge-
smaakt optreden in een tv-quiz en frequente korte toelich-
tingen over het zuiden van het land.
Op die manier komen we in Vlaanderen af en toe nog
iets te weten van het zuiden – onze kranten schrijven daar
immers niets of bijna niets over, tenzij onheilsberichten
over economische rampspoed. Tegelijk valt op dat de
Vlaamse verhouding ten opzichte van Nederland in enkele
decennia tijd ook grondig veranderd is. In de jaren zeventig
en begin jaren tachtig was het nog ‘bon ton’ om naar Ne-
derland te verwijzen als naar het ‘gidsland’. Vrijheid, tole-
rantie, zakelijkheid, … allemaal kwaliteiten die we de noorderburen benijdden. En natuurlijk hun televisiepro-
gramma’s, die stukken beter waren dan de onze, en die bijgevolg ook gretig bekeken werden. Op school, op het
werk werd er gesproken over Ton Lensink en Rudy Carrell maar ook Dorus en Wim Sonneveld waren populair in
Vlaanderen.
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Vraag de Vlaming van nu naar één bekende Nederlander – een oorverdovend en beschamend stilzwijgen zal
uw deel zijn. Pauw en Witteman – is dat een natuurprogramma? Nederlandse politici? Veel verder dan Geert Wil-
° Uitg. Borgerhoff & Lamberigts,
Gent, 2011.
21 terug naar boven

ders zal men niet snel komen. Het Binnenhof? Alexander Pechtold? Emile Roemer? Mark Rutte? In Vlaanderen
allemaal even onbekend als Bruno Tobback, Alexander de Croo en Wouter van Besien in Nederland.
Twee weken geleden begon de Vlaamse tv met de uitzending van de Nederlandse reeks Lijn 32. Om half twaalf
’s nachts, want het is niet aannemelijk dat vóór dat uur ook maar één hond een inspanning zal doen om zonder
ondertitels die Hollandse tongval te begrijpen. Gek genoeg wordt het Nederlands van de Marokkaanse acteurs wél
ondertiteld, terwijl dat voor de Vlaming veel beter te verstaan is dan wat Waldemar Torenstra en Tobias Nierop
voor zich uit mompelen. Is er trouwens in Nederland iemand die Vlaamse topacteurs als Koen De Graeve en Peter
Van den Eede kent? Wat weten we eigenlijk (nog) van elkaar?
Om mijn kennis van het noorden wat bij te schaven kocht ik onlangs voor het eerst na zeer lange tijd weer
eens een nummer van Vrij Nederland. Tot mijn verbazing werden daarin drie Vlaamse schrijvers opgevoerd, zij
het met een compleet zinledig en op het randje van absurdistisch driegesprek: Lanoye, Hemmerechts en Brus-
selmans. Van de twee laatsten heb ik sowieso geen hoge pet op – dat Lanoye zich tot zoiets leent, verbaast me
van hem. Maar daar ging het even niet over: ik heb al wel vaker gehoord dat Vlamingen het tegenwoordig goed
doen in het Noorden. Ze worden er ‘schattig’ of ‘warm’ gevonden, men houdt van hun idioom, … Eén van hen,
Peter Vandermeersch, is er zelfs hoofdredacteur van NRC Handelsblad geworden. In Vlaanderen reageert men
hoofdschuddend op diens neerlandofilie (“Ik voel me hier inmiddels zo thuis dat ik over twee jaar de Nederlandse
nationaliteit wil aannemen”) aangezien hij tegelijk verklaart dat hij maar niet gewend raakt aan de ‘slechte lun-
ches’.
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
De Aardespiegel telt zo’n 360 abonnees, waarvan een veertigtal op basis van hun e-mail-adres of ‘Vlaams
klinkende naam’ als Vlamingen kunnen worden geïdentificeerd. Die Vlaams-Nederlandse verhouding is min of
meer dezelfde bij het aantal vrije scholen (in Vlaanderen ‘steinerscholen’ genoemd), het aantal leden van de An-
troposofische Vereniging en laat ons – al extrapolerend – ook maar suggereren dat deze verhouding eveneens
weerspiegeld wordt in het aantal meerwaardezoekers, literatuurlezers, nieuwetijdsdenkers enzovoorts. De vraag
of er een correlatie bestaat met de kwaliteit van de lunches, zullen we fatsoenshalve in het midden laten.
Vlaanderen is een navelstaarderig land geworden: onze zuiderburen voelen tenminste nog een verwantschap
met Frankrijk. “Wat Wallonië met Frankrijk verbindt, moet niet ver worden gezocht. Samen te vatten in vier let-
ters: t-a-a-l.” (Chr. Deborsu, op. cit.) Dat geldt alleszins niet voor Vlaanderen en Nederland. Ondanks alle inspan-
ningen van de Taalunie en de vroegere ABN-fanaten wijst onderzoek erop dat het Nederlands en het Vlaams uit
elkaar groeien en dat er een soort Algemeen Vlaams (verkavelingsvlaams) aan het ontstaan is. Groot was mijn
verwondering dan ook dat ik bij de lectuur van Vrij Nederland twee kenmerken van dat Vlaams terugvond, nl. het
gebruik van ‘u’ als bezittelijk voornaamwoord (in plaats van ‘uw’) en de fonetische schrijfwijze ‘is’ voor ‘eens’. Zo
verschillend is die taalevolutie in Noord en Zuid dan toch niet!
In een tijd en in een wereld waarin zowel het individu als de cultuur bedreigd worden (of reeds versmacht zijn)
lijkt het mij rationeel culturele verwantschappen te koesteren, te exploreren én te exploiteren. Dat geldt ook voor
de antroposofische subcultuur: in plaats van quasi exclusief op de eigen kring in het eigen land en verder ook een
beetje op de Duitstalige antroposofie gericht te zijn, kunnen we wellicht ook veel van elkaar leren. Vele proble-
men zijn immers gelijkaardig: de verdere uitholling van de antroposofie in de werkgebieden, de bestuurlijke crisis
van de Antroposofische Vereniging, de moeilijke verhouding met de openbaarheid, de moeizame dialoog met an-
dere wetenschappelijke stromingen enz. Het zijn allemaal verschijnselen die zich in heel Europa manifesteren.
Werner Govaerts
22 terug naar boven

Reacties van lezers
vragen
Zoals in het vorige nummer vermeld, ontving ik veel reacties op mijn verslag van de algemene ledenvergadering
van de Antroposofische Vereniging in Nederland (AViN), “Oom, wat deert u” - het antroposofische lichaam is niet
ziek, het is op sterven na dood. Daarvoor allen dank. In dit vervolg zal ik ingaan op twee vragen: op grond waar-
van baseer ik mijn verwachting met betrekking tot de omgang van antroposofen onder elkaar? En: waarom gaf ik
het verslag die lange titel?
antroposofische gemeenschapsvorming
Als het gaat om antroposofische gemeenschapsvorming, dat wil zeggen gemeenschapsvorming op grond van het
spirituele mensbeeld dat Rudolf Steiner in de vorm van de grondsteenspreuk* in de harten legde van de mensen
die aanwezig waren tijdens de zogenoemde Weihnachtstagung zur Begründung der Allgemeinen Anthropsophi-
schen Gesellschaft 1923/1924, dan gaat het om de vraag: hoe regelen antroposofen hun onderlinge betrekkin-
gen?
Met betrekking tot die vraag heb ik een bepaald verwachtingsbeeld. Die is deels gebaseerd op algemeen aan-
vaarde normen van fatsoen. Zo herinner ik me dat ik begin jaren negentig voor de eerste keer naar een ledenbij-
eenkomst ging, verwachtingsvol en onzeker. Ik verwachtte dat de aanwezige leden interesse zouden tonen in mij
als nieuw lid, dat ze me zouden vragen hoe ik heette, zich aan mij zouden voorstellen, mij welkom zouden heten.
Maar dit alles was niet het geval. Ik werd geheel aan mezelf overgelaten, ik werd niet eens vriendelijk of bemoe-
digend toegeknikt.
Tijdens de algemene ledenvergadering van vorig jaar nodigde het inmiddels afgetreden bestuur de gewone
leden uit om brieven te schrijven met voorstellen en ideeën voor het bestuursvernieuwingsproces en de toekomst
van de AViN. Als betrokken lid heb ik een brief geschreven en opgestuurd ruim vóór de deadline die het bestuur
stelde. Op basis van normaal fatsoen verwachtte ik dat het bestuur inhoudelijk zou ingaan op de brief. Maar tot
op de dag van vandaag is dat nog niet gebeurd.
Betekent dit dat ik mijn frustratie en teleurstelling op basis van een verwachtingsbeeld aan mezelf te wijten
heb? Of ben ik terecht teleurgesteld? Mag ik verwachten dat mensen van een bepaalde vereniging bepaalde fat-
soensregels in acht nemen?
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Ik vind dat ik mag verwachten dat mensen interesse in elkaar tonen door elkaar vragen te stellen, zoals Parsi-
fal aan de gewonde graalskoning Anfortas de vraag stelde: “Oom, wat deert u?”. Daarom citeerde ik in de titel
van mijn verslag van de jaarvergadering Parsifal. Ook vind ik dat als je iemand uitnodigt om een brief te schrij-
ven, dat je dan, al was het maar heel kort, inhoudelijk reageert.
* de grondsteenspreuk, zie link
23 terug naar boven

“So wie der Mensch als Erkennender
begreifen muß, daß sein Denken,
Fühlen und Wollen sich in einer
gewissen Weise trennt, und er
es im höheren Sinne zusammenhalten
muß, so muß der neueren
Menschheit begreiflich gemacht
werden, daß sich Geistesleben,
Rechts- oder Staatsleben und Wirtschaftsleben
voneinander trennen
müssen und ein höheres Band des
Zusammenhalts geschaffen werden
muß, als es der bisherige Staat
war. Nicht sind es irgendwelche
Programme, Ideen, nicht sind es
irgendwelche Ideologien, welche
einzelne dazu bringen können, anzuerkennen
diese Notwendigkeit
einer Dreigliederung des sozialen
Organismus; sondern die tiefe Erkenntnis
von der Fortentwicklung
der Menschheit ist es, die uns zeigt,
daß diese Entwicklung an ein
Schwellengebiet gelangt, daß der
ernste Hüter dasteht, daß er verlangt
- so wie er für den einzelnen
Menschen verlangt, der zur höheren
Erkenntnis fortschreitet: Erdulde
die Trennung in Vorstellen, Fühlen,
Wollen -, daß er so für die ganze
Menschheit verlangt: Gliedere
auseinander dasjenige, was in chaotischer
Einheit in dem Götzen
Staat verflochten war bis heute,
gliedere das auseinander in ein
geistiges Gebilde, in ein Rechts-
Staatsgebilde, in ein Wirtschaftsgebiet.
Sonst kommt die Menschheit
nicht weiter, sonst birst auseinander,
fällt auseinander das alte Chaos.
Dann aber, wenn es auseinander
fällt, wird es nicht die für die
Menschheit notwendige Gestalt
haben, sondern eine ahrimanische
oder luziferische Gestalt, während
ihm die Christus gemäße Gestalt
allein die aus der Geisteswissenschaft
heraus erfolgende Erkenntnis
von dem Schwellengang in der Gegenwart
geben kann.” RS, GA 202.
de ons opgelegde verantwoordelijkheid
Maar als het gaat om de algemene ledenvergadering of überhaupt bijeenkomsten van antroposofen, dan heb ik
een nog veel hoger verwachtingsbeeld. Die is gebaseerd op de idee van de driegeleding van de samenleving in
het algemeen en op de slotvoordracht getiteld “Het juiste binnentreden in de geestelijke wereld. De ons opgeleg-
de verantwoordelijkheid.” (van 1 januari 1924 om 20.30 uur) van Rudolf Steiner tijdens de Kerstconferentie in het
bijzonder. Deze voordracht sluit Rudolf Steiner af met de zogenoemde grondsteenspreuk, die de afzonderlijke
leden in hun harten kunnen opnemen en die hen de innerlijke kracht en de innerlijke substantie geeft om onder-
linge tegenstellingen te overbruggen en gezamenlijk te werken aan een antroposofisch lichaam, dat de verdere
ontwikkeling van elk individueel lid mogelijk maakt. Nadat Rudolf Steiner de grondsteenspreuk nog eenmaal heeft
uitgesproken, sluit hij de voordracht af met de woorden:
“Zo, mijn lieve vrienden, draag jullie warme harten, waarin de grondsteenspreuk voor de antroposofische ge-
meenschap is gelegd, naar buiten, draag deze warme harten naar buiten, opdat ze krachtig en helend kunnen
werken in de wereld.”
Op grond van deze woorden in deze voordracht verwacht ik dat de leden van de antroposofische vereniging, zo-
wel bestuursleden als gewone leden, hun harten voor elkaar openen en op elkaar afstemmen. Bovendien begrijp
ik uit de woorden van Rudolf Steiner dat antroposofen de verantwoordelijkheid hebben om dit te doen, niet voor
henzelf of elkaar, maar om “krachtig en helend te werken in de wereld”. Met andere woorden: de antroposofie is
behalve een spirituele impuls ook een sociale impuls. Op aanwijzingen van Rudolf Steiner kunnen antroposofen
een innerlijke scholingsweg gaan, niet om helderziend te worden of om te werken aan de vervolmaking van hun
eigen persoonlijkheid, maar om krachtig en helend te werken in de wereld.
openheid van hart voor de mens in het algemeen
Ik ervaar in de huidige vereniging weinig openheid van harten, nauwelijks levendige uitwisseling van vragen en
antwoorden en nagenoeg geen betrokkenheid op de wereld, met de (wereld)samenleving zoals die nu is. Begrij-
pelijk? Om een veilige sfeer te creëren waarin mensen hun harten voor elkaar kunnen openen en vragen en ant-
woorden kunnen uitwisselen, dient in mijn ogen gezamenlijk gewerkt te worden aan een antroposofisch lichaam
volgens de ‘wetten’ van de driegeleding: ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’. Immers de driegeleding is ‘de bij
Christus passende vorm‘ (GA 202, bladzijde 258) voor een levende gemeenschap. Maar in de manier waarop de
leden, zowel bestuursleden als gewone leden, hun onderlinge betrekkingen regelen, ervaar ik geen vrijheid van
geestesleven, geen gelijkheid van rechtsleven, laat staan broederlijkheid op het economische vlak. Ik zie wel de
intentie van antroposofen om hun innerlijke leven te verzorgen, tegelijkertijd zie ik hoe ze bijna gedachteloos
voorbijgaan aan algemeen aanvaarde normen van fatsoen. En dat terwijl er een intieme band bestaat tussen het
verzorgen van het zielenleven en het verzorgen van het sociale leven.
Omdat antroposofen het verzorgen van het sociale leven veronachtzamen, schreef ik dat het antroposofische
lichaam niet ziek is, maar op sterven na dood.
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
24 terug naar boven

In het nieuwste nummer van
Motief, het maandblad van de
AViN, staat ook een verslag van
de algemene ledenvergadering.
Toon Schmeink voert daarin de
nieuwe bestuursleden één voor
één op:
Auke van der Meij (60) wil meewerken
aan de vernieuwing van
de omgangsvormen binnen de
vereniging.
Marieke Uytenboogaart-Van der
Geest (56) citeert het Gebed van
overgave van Rudolf Steiner als
haar grondhouding voor het bestuurswerk.
Rodim van Es (48) wil als penningmeester
zo snel mogelijk
vertrouwen opbouwen. Hij gaat
zich op de hoogte stellen van wat
er allemaal aan goeds binnen de
vereniging wordt gedaan.
Michel Gastkemper (52) zou de
persoonlijke belangstelling van
de leden onderling meer willen
ontwikkelen. “Wordt genie in
interesse,” citeert hij Rudolf Steiner.
Stephan Jordan (31) wil werken
aan het verstevigen van de banden
met de jongeren.
Hanneke de Leeuw (34) wil zich
inzetten voor het bevorderen van
de dialoog met alle leden.
Jesse Mulder (30) beschouwt het
als een uitdaging antroposofie
niet alleen te denken, maar vooral
ook te doen. ===>
gelijkheid van rechtsleven
Misschien is er tijdens een jaarvergadering geen ruimte meer om alle waarheidsperspectieven te laten klinken,
alle karmische stromingen tot hun recht te laten komen en als Platonici en Aristotelici samen te werken. Maar die
ruimte was er ook niet in het aan de jaarvergadering voorafgaande bestuursvernieuwingsproces. Tijdens dat pro-
ces hebben velen, waaronder ik, zich teleurgesteld afgekeerd. Waarom? Omdat er niet of nauwelijks tijd en/of
ruimte werd gecreëerd waarin alle gezichtspunten naar voren konden worden gebracht, waarin alle waarheidsper-
spectieven konden klinken. Als antroposofen weten we dat er twaalf waarheidsperspectieven zijn. Ook weten we
dat er verschillende karmische stromingen zijn. We weten zelfs dat het noodzakelijk is voor de verdere ontwikke-
ling van de antroposofische gemeenschap dat de zogenoemde Aristotelici en Platonici samenwerken. Zit er nu één
Platonicus in het bestuur? Heeft er ooit een Platonicus in het bestuur gezeten? Ook als we niet helderziend zijn,
zijn we intussen toch wel in staat om Platonici van Aristotelici te onderscheiden? Waarom creëerde het bestuur
niet de voorwaarden waaronder alle waarheidsperspectieven vertegenwoordigd zijn in het vernieuwingsproces?
Waarom voelen bepaalde karmische stromingen zich wel thuis binnen de huidige vereniging en andere stromingen
zich buitengesloten? Is dat echt alleen maar terug te voeren op valse verwachtingen en subjectieve gevoelens
van individuele mensen?
Als er werkelijk gelijkheid van rechtsleven heerste in de AViN, dan was er plaats voor iedereen en konden alle
antroposofen open en eerlijk hun gedachten en gevoelens met elkaar delen.
Persoonlijk kan ik getuigen dat er geen ruimte werd gecreëerd voor mijn inbreng, ik heb de voorstellen van het
bestuur moeten slikken of stikken. Ook kan ik getuigen dat er geen aandacht werd geschonken aan mijn waar-
heidsperspectief en/of mijn karmische stroom. Ik weet dat mijn waarheidsperspectief beperkt is, maar daarom
niet minder legitiem dan alle andere waarheidsperspectieven. Laat staan dat er onderzoek werd gedaan naar de
meest geschikte vorm voor een bestuursvernieuwingsproces. Om voor mij onduidelijke redenen is er gekozen
voor een bepaalde manier van gesprekken voeren met de leden, die in mijn ogen bij voorbaat al veel mogelijkhe-
den uitsloot. Ook tijdens de jaarvergadering is me niet duidelijk geworden waarom gekozen is voor een bepaalde
vorm van gesprekken voeren. En ik miste de humor of de compassie en vroeg me af waar de eerbied was voor de
persoon van Robert Jan Kelder en de inhouden die hij bracht*.
Een lezer merkte terecht op dat ik onderscheid dien te maken tussen verschillende soorten van bijeenkomsten en
dat het in dit geval gaat om een algemene jaarvergadering waarin ‘zakelijkheid‘ en ‘democratie‘ centraal dienen
te staan en niet ‘inhoud’. Maar in dit geval werden aan de leden de kandidaten voor een nieuw bestuur voorge-
steld als resultaat van een voorafgaand bestuursvernieuwingsproces. Van dit bestuursvernieuwingsproces ver-
wachtte ik dus wel dat er open en eerlijk werd onderzocht naar alle mogelijkheden zowel qua ‘inhoud’ als qua
‘interactie tussen de leden’.
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
Zoals al eerder gesteld is door het aftredende bestuur niet inhoudelijk ingegaan op de vele brieven die de af-
zonderlijke leden hebben geschreven. Daarin ben ik teleurgesteld. In die brieven bevonden zich ook voorstellen
voor het creëren van een proces waarin de bestuursvernieuwing plaats zou kunnen vinden, die voorstellen zijn
om onduidelijke redenen gepasseerd. Daarin ben ik ook teleurgesteld. In plaats daarvan is gekozen voor een pro-
cesvorm, die mijns inziens bij voorbaat al allerlei mogelijkheden uitsloot. Daarin ben ik zeer teleurgesteld, zeker
in het licht van het thema dat de nieuwe voorzitter als eerste wil oppakken (zie kader links). Anders zou Robert
Jan Kelder zichzelf niet als kandidaat naar voren hebben geschoven, maar zou zijn inhoud een plek hebben ge-
Tijdens de redactievergadering
hebben we gelachen om de volgende
grapjes:
Komt een kind bij de keizer. Ziet
het dat hij naakt is. “U heeft geen
kleren aan.”, zegt het kind. Antwoordt
de keizer: “Wat ben je
kritisch en negatief.”
Komt een nieuw lid op een ledenbijeenkomst.
Ontdekt hij dat de
leden geen interesse in elkaar
tonen. “Ik ben hier toch bij een
ledenvergadering van de antroposofische
verenging?”, vraagt het
nieuwe lid. Antwoorden de overige
leden: “Ga jij eerst maar eens
de positiviteits-oefening doen.”
25 terug naar boven

Fanina van Uffelen-Bruins (42)
vindt het vooral belangrijk dat we
elkaar in de vereniging leren
kennen, leden en bestuur.
De enige blijver uit het vorige
bestuur, aantredend voorzitter
Kees Lam (68) kondigde aan het
thema ‘gemeenschapsvorming’
als eerste aan te pakken. “We
gaan op zoek naar leden die een
bijdrage kunnen leveren aan de
gemeenschapsvorming binnen de
vereniging,” aldus Kees Lam.
Wat mij opvalt uit de paar woorden
van al die nieuwe bestuursleden,
maar vooral uit die van de
kersverse voorzitter, is dat ze
impliciet toegeven dat het droef
is gesteld met de antroposofische
gemeenschapsvorming. Want
anders zou het immers geen
thema zijn.
Jac Hielema
De volgende Aardespiegel:
Het volgende nummer verschijnt
donderdag 26 juli. Wat zal daar in
www.aardespiegel.nu - donderdag 12 juli 2012 - eerste jaargang Nr. 24
staan?
Het hele jaar al wil ik het zoge-
kregen in het bestuursvernieuwingsproces. Daarom noemde ik de jaarvergadering een schijnvertoning als afsluinoemde grondvraagstuk ter sprating
van een proces dat ik op zichzelf al niet als open en eerlijk heb ervaren.
ke brengen. De handel in grond is
naast de handel in arbeid en kapi-
zakelijk en democratisch
taal, namelijk de meest maatschappelijk
ontwrichtende activi-
Maar ook als ik alleen naar de jaarvergadering zelf kijk, constateer ik ‘onzakelijkheid’ en ‘anti-democratie’. Ik beteit
van de mens. Ga maar na:
leefde ‘onzakelijkheid’ aan de manier waarop Jana Loose in grootse beelden het bestuursvernieuwingsproces be- koop een willekeurig product en
schreef, die meer verhulde dan duidelijkheid verschafte. En ik beleefde ‘anti-democratie’ aan de manier waarop onderzoek welk percentage van
het bestuur de gewone leden adviseerde om voor of tegen een motie te stemmen alsof de gewone leden niet zelf de prijs ervan verdwijnt in de
kunnen waarnemen en denken. Maar de meest verbijsterende vorm van anti-democratie beleefde ik aan de ma- zakken van mensen die niet hebben
bijgedragen aan de totstandnier
waarop medegedeeld werd dat de inmiddels afgetreden voorzitter Ron voorlopig nog aanblijft als ‘General
koming van dat product simpel-
Sekretär’ om de betrekkingen met Dornach, Zwitserland te verzorgen. Waarom was ik verbijsterd? Omdat geheel weg omdat ze grond en/of aande-
ondemocratisch is besloten (door wie? en waarom?) dat er een bestuurslaag komt tussen het door de leden gekolen bezitten of mensen in loonzen
en te controleren landelijke bestuur en het internationale bestuur in Dornach, Zwitserland. “Totdat in het
dienst hebben. Dan kom je al snel
nieuwe bestuur een opvolger is gevonden.”, werd er gezegd. Is dat statutair mogelijk? Welke bevoegdheden heeft tot de conclusie dat we de handel
in grond, arbeid en kapitaal maar
Ron Dunselman? Wat zijn zijn taken? Wie bepaalt die? En wie of wat controleert hem?
beter zo snel mogelijk af kunnen
Ik zie hier een paralel met de EU ministers van financiën die op een ondemocratische wijze een niet te contro- schaffen. Maar dan? Hoe gaan we
leren supra-nationaal Europees Stabiliteits Mechanisme in het leven roepen om de zogenaamde financiële crisis te dan om met grond, arbeid en
beteugelen, maar dit terzijde.
kapitaal? Hoe regelen we dan het
beheer en het bezit ervan? Hoe
gaan we op een menselijke ma-
tot slot
nier om met onze eigen en el-
Op grond van de manier waarop binnen de antroposofische gemeenschap de onderlinge betrekkingen geregeld
kaars capaciteiten en behoeften?
zijn, vraag ik me oprecht bezorgd af of het nieuwe bestuur in Nederland überhaupt in staat is om op grond van Om een werkelijke oplossing uit
eigen waarnemen en denken de landelijke vereniging vorm en richting te geven. Ik vraag me dus af of de be-
de financiële crisis te vinden, zulstuursleden
als ‘initiatiefkring’ de antroposofische impuls in Nederland kunnen belichamen.
len we niet alleen veel denkkracht
moeten stoppen in de zoektocht
naar antwoorden op die vragen,
In de hoop dat het nieuwe bestuur de voorwaarden weet te creëren voor het open en eerlijke continue gesprek maar zullen we ook wegen moe-
waarin alle waarheidsperspectieven mogen klinken en alle karmische stromingen vertegenwoordigd mogen zijn en ten vinden om de aldus geprodu-
altijd bereid daaraan mijn positieve en constructieve bijdrage te leveren, verblijf ik
ceerde ideeën te verwerkelijken.
Tegelijkertijd zullen we om moeten
leren gaan met onze eigen en
met vriendelijke groeten,
elkaars onvolkomenheden die een
uitweg uit de crisis blokkeren. Ik
Jac Hielema
heb besloten om vanaf september
naast De Aardespiegel te werken
aan een organisatie die grond
bevrijdt uit het marktmechanisme
en ter beschikking stelt aan
woon- en werkgemeenschappen
die het verschil kunnen maken.
Daarover vertel ik meer in het
volgende nummer van De Aardespiegel.
Jac Hielema
26 terug naar boven