volkscultuur magazine 2 2011 - Nederlands Centrum voor ...

50
Bovenstem zingen
in Genemuiden
Het is zondagmorgen, de straten zijn uitgestorven. Muziekflarden waaien uit een kerk. Dichterbij gekomen zijn de klanken van een
orgel en de stemmen van een mannenkoor te herkennen. Een meerstemmig koor. Binnen in de kerk spelen zich on-Nederlandse
taferelen af: een deel van de mannen in de kerk is rechtop gaan staan in de kerkbanken om de tweede stem te zingen. Het lichaam
bewegingloos, het hoofd enigszins achterover gebogen, de ogen gesloten, het lijkt bijna alsof de zangers in trance zijn. De vrouwen
aan de andere kant van de kerk genieten mee. De organist slaat de laatste, opzwepende tonen van de psalm aan, die door de kerk
galmen en het lied is afgelopen. Stilte keert weer en de predikant gaat verder met de dienst. Dit tafereel speelt zich tegenwoordig niet
meer op deze manier af. Maar er wordt nog wel op dezelfde manier gezongen in Genemuiden. Met dezelfde passie, dezelfde psalmen
en dezelfde stemmen. De traditie van het bovenstem zingen wordt in Genemuiden gekoesterd.
De grote kerkhervormers Calvijn en Luther hebben zich ingezet
voor het zingen van psalmen. In de zestiende eeuw zijn verschillende
psalmen getoonzet en berijmd, sommige door medewerkers
van de hervormers, anderen door Calvijn zelf. Ze zijn ook in
het Nederlands vertaald. Door muziekmeester Claude Goudimel
zijn er drie stemmen aan de liederen toegevoegd, zodat ze door
verschillende koren gezongen konden worden. De vier stemmen
waren ook handig om de psalmen in gezinsverband te zingen.
Vader en moeder zongen elk een eigen stem en de kinderen de
andere twee. Zingen was voor gereformeerde en hervormde
gezinnen een veel gebezigd tijdverdrijf. Vooral het meerstemmig
zingen was populair. Dat is nog steeds te zien aan het grote aantal
koren in hervormde en gereformeerde streken. Omdat niet iedereen
muzieknoten kon lezen, is er in 1746 door Cornelis de Leeuw
een vereenvoudigd notenschrift ontwikkeld voor een psalmenboek,
het zogenaamde vierstemmenboek. Dit vierstemmenboek
wordt vaak als uitgangspunt genoemd voor het meestemmige
zingen.
Christelijk Mannenkoor Stereo
Het bovenstem zingen is ook meerstemmig zingen, maar dan niet
met vier, maar met twee toonhoogtes. Het is niet duidelijk waar
Volkscultuur Magazine
bovenstem zingen zijn oorsprong vindt. Het zou uit het vierstemmenboek
kunnen zijn voortgekomen. Het is waarschijnlijk
omstreeks het midden van de negentiende eeuw ontstaan. De
manier van zingen doet ook denken aan de Hazeuzangers. Hazeu
Corneliszoon heeft in die tijd een boek met wintergezangen uitgegeven,
die vooral door boerenknechten gezongen werden, ook
met bovenstem. De liederen werden a capella gezongen en het
tempo werd aangegeven met een houten hamer.
In de vissersdorpen rondom de voormalige Zuiderzee, maar ook
op de Veluwe en in Zeeland is het meerstemmig en bovenstem
zingen te vinden. Eén van de plaatsen, die claimt de bakermat van
het bovenstem zingen te zijn, is Genemuiden. Deze stad kreeg al
in 1275 stadsrechten en ontleende zijn rijkdom aan onder meer de
drie jaarmarkten, de visserij en het vervaardigen van biezen matten.
In Genemuiden zijn verschillende hervormde en gereformeerde
kerkgenootschappen te vinden en het koorleven tiert er
welig. Eén van de koren is het Christelijk Mannenkoor Stereo.
Secretaris Henk Hammer vertelt over het koor. ‘Stereo heeft zich
gespecialiseerd in het zingen van meerstemmige, geestelijke
liederen. Wij zijn een koor, dat op een professionele manier de