volkscultuur magazine 2 2011 - Nederlands Centrum voor ...

42
Schoonrijden
Nederland is een schaatsland bij uitstek, dat is bekend. Naast hele goede hardrijdschaatsers, die op wereldniveau meetellen, hebben
we een vorm van schaatsen voortgebracht, die vrijwel uniek is in de wereld. Het is geen kunstrijden, maar ook geen hardrijden en het
heeft een lange traditie. Het is schoonrijden. De meeste mensen krijgen bij dit woord een beeld van paren die in klederdracht over het
ijs zwieren, maar dat is maar een deel van de traditie. Schoonrijden is een unieke manier van schaatsen.
Nederland met al zijn water is prima geschikt om te schaatsen.
Vooral vroeger, toen het wegennet nog onderontwikkeld was,
verplaatste men zich meestal over het water. ‘s Zomers ging dat
met boten en ’s winters op de schaats. In de winterperiode was er
wat meer tijd om familie te bezoeken en dat deed men dan over
het ijs, met slee of schaats. Om lange afstanden te overbruggen is
een schaatsstijl met rustige, lange slagen in rechtopgaande houding
het meest geschikt. Al op de schilderijen van Hendrick
Avercamp (1585-1634) zijn schaatsenrijders te zien, in een stijl die
doet denken aan schoonrijden. Stijlvol schaatsen in fraaie kleding
paste helemaal bij de rijkdom van de Gouden Eeuw. In het Fries
noemen ze het nog steeds ‘pronkride’ (mooi schaatsen).
Over het ijs zwieren
Rond 1875 is het schoonrijden in regels gevat en kwamen er wedstrijden.
Volgens een theorie zijn de wedstrijden in schoonrijden
opgekomen als tegenhanger voor het kortebaan rijden. Daarmee
kon veel geld verdiend worden, maar de gegoede burgerij vond
dat te ordinair en bedacht haar eigen manier om wedstrijden op
het ijs te houden. Tegenwoordig is dat onderscheid of niveauverschil
er niet meer. Het voornaamste verschil zit hem in de schaats
en de techniek.
Vooral de schaats is afwijkend. Het ijzer mag niet te lang zijn, zoals
bij noren, en moet op een bepaalde manier gebogen zijn. Die
ronding zorgt ervoor, dat er goed afgezet, gegleden en gestuurd
kan worden. Het ijzer is niet zo erg gebogen als bij kunstschaatsen
en vlak geslepen, dus het steekt nogal nauw. Tegenwoordig wordt
zelfs een variant van de klapschaats gebruikt, al is dat wel even
wennen voor de meeste schoonrijders.
Volkscultuur Magazine
De techniek van het schoonrijden is waar het feitelijk om gaat, zeker
bij de wedstrijden. Het ‘op de binnenkant en op de buitenkant
rijden’ (het afzetten met de ene voet en overhellen naar de andere
kant) en vooral de manier waarop dat gedaan wordt, moeten zo
soepel en elegant mogelijk uitgevoerd worden. Het moet lijken
alsof de schaatser over het ijs zweeft, schijnbaar moeiteloos. Men
noemt het ook wel ‘zwieren’, dat zegt al genoeg. Het schoon rijden
kan beoefend worden als vrijetijdssport en als wedstrijdsport.
Landelijke Vereniging van Schoonrijders
In 1946 is de Landelijke Vereniging van Schoonrijders (LVS) opgericht,
onder de vlag van de Koninklijke Nederlandsche Schaatsenrijders
Bond (KNSB). Door het hele land zijn er trainingsgroepen,
die op vaste tijden het schoonrijden oefenen. De KNSB heeft het
schoonrijden altijd een warm hart toegedragen en ziet het ook
een beetje als de bakermat van het hardrijden. De LVS organiseert
in het schaatsseizoen wedstrijden op kunstijsbanen door het hele
land, met het NK Schoonrijden in Utrecht in maart als finale. Er zijn
drie niveaus waarin je je kunt plaatsen, zowel individueel als in
paren. In paren kan je hand in hand naast elkaar rijden, gekruist
naast elkaar en achter elkaar. Recreatieve schoonrijders rijden ook
wel als paar ‘aan de stok’. Dat helpt om in evenwicht te blijven. Met
stokken is het zelfs mogelijk om met zijn drieën achter elkaar te
schaatsen. Dit kan tot drie of vier keer toe naast elkaar, zodat je in
totaal met zijn negenen of twaalven rijdt. Dat vergt uiteraard wel
enige oefening en een precieze slag, maar dat geldt voor het
schoonrijden in het algemeen ook.
Begin jaren zeventig van de vorige eeuw ging het ledenbestand
hard achteruit. Toen heeft men het rijden in klederdracht bedacht