Vertrouwen geven en in control zijn; Hoe doe je dat? - Ooa

Verslag van de expertmeeting “Vertrouwen in de praktijk” 13 oktober 2010
5.5 Vertrouwen communiceren
In het communiceren met burgers slaat het Rijk – zo is de indruk - de plank nog wel eens mis. Het Rijk
maakt (te) weinig gebruik van de vele mogelijkheden in communicatie om interactief een evenwichtig
beeld uit te dragen. Voor een evenwichtig beeld van kansen en risico’s zou er iets tegenover het ‘gecommuniceer
in oneliners’ door de politiek moeten worden gesteld.
Hoewel een groot deel van de publieke beeldvorming tegenwoordig is gebaseerd op sociale media en internetsites
als Geenstijl.nl, wordt hier nog nauwelijks op aangehaakt. Het beeld is dat er al snel een braaf
verhaal van de persvoorlichter komt via de geijkte kanalen, terwijl er effectievere, meer directe vormen
van informatie-uitwisseling kunnen zijn.
Een voorbeeld uit de Verenigde Staten: daar is de visie dat als regels niet blijken te kloppen, burgers gemobiliseerd
moeten worden en samen gewerkt moet worden aan een oplossing: zie de website van President
Obama’s herstelprogramma (www.recovery.gov) . Hier kunnen burgers foto’s posten van verspilling of
werk dat niet uitgevoerd wordt. Met deze innovatieve vorm van toezicht wordt de ‘ontevreden burger’
direct aan de verantwoordelijke ambtenaren gekoppeld en wordt in wezen de schakel ‘politiek en media’
in de keten ‘overgeslagen’. Er ontstaat een direct contact tussen burger en overheid. Ook geeft het aan dat
de burger wordt vertrouwd in de rol van directe toezichthouder.
Control kost geld en het is goed dat aan de politiek zichtbaar te maken. Dat betekent dat bij nieuwe
wetgeving ook dit kostenplaatje wordt geleverd. Ook de grenzen van de uitvoerbaarheid dienen te worden
aangegeven. De politieke leiding dient te worden betrokken in de risicoanalyse. Assertieve, verhelderende
analyses die laten zien wat er verloren gaat met extra regeldruk en incidentsturing, worden nauwelijks
gemaakt.
De niveaus van controle en handhaving en het geaccepteerde restrisico zijn politieke keuzes, maar te vaak
onttrekken zij zich aan de politieke besluitvorming omdat ze onzichtbaar zijn of worden beschouwd als
randvoorwaarden met een fixed price (binnen de bestaande middelen opvangen).
De creëren van draagvlak voor het begrip ‘vertrouwen’ binnen de ambtelijke wereld kan een moeilijke
kwestie zijn. Je kunt je afvragen of het in deze tijdsgeest (o.a. bankencrisis, pen-
sioenencrisis) wel slim is om je als ambtelijk apparaat te profileren met de term ‘vertrouwen’. Misschien
dat het draagvlak voor het begrip toeneemt als het onder ‘slim en efficiënt werken’ wordt gepresenteerd.
Dat klinkt weliswaar rationeler, maar het mist weer een beroep op iemands motivatie en goede trouw.
5.6 Omgaan met incidenten: reageer op korte termijn en focus op lange termijn
Incidenten zullen er altijd zijn. De vraag is hoe je effectief en proportioneel op een incident kunt reageren.
De modernere horizontale of risicogestuurde toezichtarrangementen zijn in zekere zin nog broos en
kwetsbaar. Misschien is één breed uitgemeten incident genoeg voor een snelle terugkeer naar de traditionele
wijze controle en toezicht. Hierbij wordt de vraag of die dan wel beter werkten, doorgaans overgeslagen.
Juist bij incidenten is het van belang met elkaar de lange termijn doelen centraal te stellen en hier de
dialoog over te voeren. Op de structurele, lange termijn winst zijn de gezamenlijke doelen en de control
instrumenten, als het goed is, immers in de eerste plaats op gericht. Zorg dus dat je elkaar niet alleen
toespreekt naar aanleiding van wat er mis is gegaan. Ga wel het debat aan over incidenten. Het is namelijk
van belang dat ambtenaren de context van een incident goed kennen om de bewindspersonen hierover te
69