Vertrouwen geven en in control zijn; Hoe doe je dat? - Ooa

Verslag van de expertmeeting “Vertrouwen in de praktijk” 13 oktober 2010
Een incident wordt door de media en de Tweede Kamer meestal als complete verassing gepresenteerd. Een
reden is dat politici vaak naar de samenleving en elkaar niet transparant zijn over de genomen risico’s die
samenhangen met beleidskeuzes.
Dit terwijl dit risico vooraf wel degelijk was ingecalculeerd in de door de politiek gemaakte afwegingen
(zie de bovenstaande casus van het met de Tweede Kamer afgesproken terugkeerbeleid van TBS’ers in de
maatschappij). Het kan daarom helpen om de politiek bij een incident te confronteren met hun beslissingen
uit het verleden en de daarbij behorende risicoacceptatie. Dit geldt zowel voor ambtenaren richting
bewindslieden als bewindslieden richting de Tweede Kamer.
De onderliggende oorzaken van de geringe risicoacceptatie en de reflex tot meer regelgeving en controle
zijn overigens goed te verklaren. De media hebben een nuttige rol als waakhond en luis in de pels. Daarnaast
hebben zij ook simpelweg een belang om hun krant vol te krijgen. Dat verwachten adverteerders
maar ook wij allen als lezers. Kamerleden moeten zichtbaar zijn in de media en zullen dus een minister
snel ter verantwoording roepen. Bewindslieden zijn afhankelijk van het vertrouwen dat het parlement en
hun partijgenoten in hen stellen. Kortom alle betrokkenen worden beloond voor het gehekelde meeloop
en ad hoc gedrag.
Dit geldt uiteraard ook voor ambtenaren die hun minister zo goed mogelijk willen ondersteunen. In dit
soort discussies klinkt altijd al gauw kritiek van ambtenaren op de politiek. Ambtenaren moeten uitkijken
dat zij niet in de slachtofferrol gaan zitten. Zij moeten leren om de politiek niet als “gekke henkie” te zien.
Hoewel de ambtenarij zich geregeld in algemene bewoordingen distantieert van de politiek zijn beide
voor de burgers in het land één en dezelfde partij. Voor de burgers is het departement gelijk aan de politiek.
Daarom is het belangrijk voor het vertrouwen in het openbaar bestuur dat ambtenaren vertrouwen
in de politiek uitstralen.
Ambtenaren kunnen wel degelijk zelf bijdragen aan het doorbreken van de huidige situatie. In de eerste
plaats uiteraard door transparant te zijn en goede ambtelijke adviezen af te leveren, maar ook door de
steun van stakeholders uit de maatschappij voor het beleid inclusief de risico’s, af te tasten.
Ook zouden ambtenaren zich meer kunnen verplaatsen in de politieke leiding en de politieke logica
waarmee zij te maken hebben. Dit betekent bijvoorbeeld dat bewindslieden ook kansen worden geboden
om af en toe met ‘goed nieuws’ te scoren om zo de nodige credits op te bouwen. Ten aanzien van een
TBS-incident kan ook worden gecommuniceerd dat door invoering van de verlofregeling de recidive de
afgelopen jaren flink is afgenomen. Deze baten moeten dan in de discussie wel voldoende aandacht krijgen.
Timing is hierbij essentieel. Binnen sommige departementen worden rollenspelen gespeeld opdat
ambtenaren zich beter kunnen verplaatsen in de politieke discussies.
5.3 Compliance en angst als organisatiecultuur
Naast de politieke omgeving draagt de dominante cultuur binnen overheidsorganisaties dikwijls bij aan
een geringe risicoacceptatie. Het lijkt vaak alsof iedereen drukker is met het vermijden van fouten en
elkaar controleren dan met het nemen van beslissingen en (dus) kansen om resultaten te boeken.
Ten aanzien van deze organisatiecultuur kunnen dingen worden verbeterd door structureel aandacht te
hebben voor lef en leiderschap, de moed om nee te zeggen en de ruimte om fouten te (mogen) maken.
Vanuit ambtelijke professionaliteit mag je de politiek een helder, goed onderbouwd tegengeluid laten
horen.
67