Vertrouwen geven en in control zijn; Hoe doe je dat? - Ooa

Handleiding voor de vertrouwenscan
- een score van 4 (in goede mate aanwezig) of 5 (volledig aanwezig): indicatie voor echt vertrouwen en/of een goed
herstelvermogen;
- een combinatie van een score 1 (geen oog voor risico’s ) en een score 5 (volstrekt vertrouwen): indicatie voor blind vertrouwen
en/of een niet ontwikkeld herstelvermogen.
Achtergrond:
Op basis van de literatuur en de ervaringen met de vertrouwenscan tot nu toe, komen – binnen de rijk
geschakeerde werkelijkheid, die vele nuances en tussenvarianten kent - 4 hoofdprofielen naar voren:
- Hoofdprofiel wantrouwen (geen tot weinig vertrouwen).
Bij wantrouwen blijkt in het algemeen een matig gedeeld belang in combinatie met een matig gevoel,
sterk bepalend (dominant) te zijn. Er wordt ook geen gedeeld belang op basis van een lose-lose situatie
gevoeld.
De overige kritische succesfactoren kunnen in deze situatie onvoldoende tegenwicht bieden. Om in deze
situatie in control te zijn, is er behoefte aan een steeds verder uitdijende hoeveelheid regels en controle.
Om uit deze situatie te komen (b)lijkt de volgende strategie in principe het meest effectief te zijn: investeren
in betere persoonlijke relaties in combinatie van het laten ontstaan van een lose-lose situatie
(beschadiging reputatie beider partijen, indien geen verbetering optreedt). Vaak is voor een doorbraak een
wisseling van personen en/of externe druk vereist.
- Hoofdprofiel rationeel vertrouwen (vertrouwen als ‘encapsulated trust’/vertrouwen op).
Bij rationeel vertrouwen is er in het algemeen sprake van een gedeeld belang op een aantal belangrijke
terreinen, maar uiteenlopende belangen op een aantal andere terreinen, in combinatie met een overwegend
zakelijke relatie. Het vertrouwen is veelal beperkt tot die gebieden waar de gedeelde belangen
zijn, op de andere terreinen is het vertrouwen veel minder. Het vertrouwen kan verbreed worden, door de
verschillende belangen en posities aan elkaar te koppelen en van elkaar afhankelijk te maken. Deze relatie
is erg gevoelig voor inbreuken (incidenten), omdat bij te veel inbreuken de ‘winst’ van een elkaar vertrouwen
omslaat in een ‘verlies’. Dit kan binnen een overwegend zakelijke relatie slecht opgevangen worden.
Er kan dan gemakkelijk een vicieuze cirkel naar beneden in de richting van steeds meer wantrouwen in
gang gezet worden.
De overige succesfactoren zoals duidelijke afspraken, vereiste kwaliteiten, goede informatie-uitwisseling,
effectieve sanctiemogelijkheden etc., zijn in deze situatie erg belangrijk omdat die het risico op inbreuken
sterk kunnen beïnvloeden (positief dan wel negatief ). Deze overige succesfactoren vormen als het ware de
randvoorwaarden voor rationeel vertrouwen. Hoe beter deze randvoorwaarden ingevuld zijn, hoe sterker
het rationele vertrouwen geborgd is. Hoe slechter deze randvoorwaarden zijn ingevuld hoe groter de kans
op een ontwikkeling naar wantrouwen. Dit betekent dat men om in deze situatie in control te zijn, zich
niet of nauwelijks zwakke plekken in de overige kritische succesfactoren kan permitteren.
Als men hier minder van afhankelijk wil zijn, zal men moeten investeren in de relatie (het gevoel dat men
bij elkaar heeft). Het ontstaan van begrip en waardering (empathie) voor elkaar in combinatie van een
open communicatie zal ervoor kunnen zorgen dat men de sprong durft te maken naar echt vertrouwen,
waarbij men minder direct afhankelijk is van de overige kritische succesfactoren (zie het profiel hierna).
- Hoofdprofiel echt vertrouwen (vertrouwen als ‘leap of faith’/vertrouwen in).
Bij echt vertrouwen is het gevoel dat men bij de ander heeft zeer bepalend. Daarnaast is een open communicatie
zeer belangrijk. Hierdoor kent men elkaar goed en wordt men niet onaangenaam verrast. Men
heeft nog steeds gedeelde belangen, maar dat is niet (meer) primair bepalend. Men zal persoonlijk vertrouwen
in de ander blijven houden, ook al zijn er terreinen waarop men geen gedeelde belangen heeft.
Ook dan zal er waardering en begrip voor de ander zijn.
36 © Directie Begrotingszaken, Robert Vos en René Witte