Vertrouwen geven en in control zijn; Hoe doe je dat? - Ooa

Handleiding voor de vertrouwenscan
Wanneer er sprake is van een rationeel vertrouwen zal het stellen van nadere vragen en/of het controleren
van de juistheid van de informatie geaccepteerd zijn, mits de maatvoering van de vragen en/of controle
passend is gezien de aanleiding en de achtergrond 22 . Doordat de risico’s die gepaard gaan met vertrouwen,
door de vragen en/of controle kunnen worden verminderd, zal dit in het algemeen leiden tot een versterking
van het rationele vertrouwen en een basis kunnen vormen voor een sprong naar echt vertrouwen.
Als er de sprong naar echt vertrouwen is gemaakt, zal het stellen van nadere vragen en het controleren van
de juistheid van informatie veel minder een issue zijn, omdat het stellen van informatieve vragen binnen
een open relatie in principe geen probleem zal zijn (dit zal gezien worden als positieve belangstelling) en
aan het controleren van informatie minder behoefte zal bestaan, zolang er sprake is van een positief gevoel
bij de ander (en daarvoor geen sterke contra-indicaties zijn).
Vragen en/of controle kan - zoals gezegd- onterecht (niet-gerechtvaardigd) vertrouwen aan het licht
brengen. Vragen en/of controle draagt er dus ook aan bij dat blind vertrouwen wordt voorkomen. Bij blind
vertrouwen zal er weinig tot geen behoefte zijn aan het stellen van vragen en/of het doen van controle.
Het bovenstaande geeft aan dat er verschillende opstellingen over relatie tussen controle en vertrouwen
kunnen bestaan:
- controle en vertrouwen vervangen elkaar (of/of ).
Er wordt dan gedacht in termen van óf controle óf vertrouwen. In het eerste geval is er sprake van een
keuze voor strikte beheersing (‘controle zonder vertrouwen’), in het tweede geval is er een keuze voor
blind vertrouwen (‘vertrouwen zonder controle’).
- controle en vertrouwen vullen elkaar aan (communicerende vaten).
Er wordt dan gedacht in termen van een optimale mix van controle en vertrouwen op basis van een
risico-inschatting (‘rationeel vertrouwen’).
- controle en vertrouwen staan in interactie tot elkaar (1+1= 3).
De positieve uitkomsten van de controle leidt dan tot een beter gevoel bij de ander, waardoor het
vertrouwen op een hoger plan komt (‘echt vertrouwen’).
Vanuit een oogpunt van het stimuleren van vertrouwen dragen de tweede en derde opstelling daaraan het
meeste bij.
KSF 8: De oorzaak van een inbreuk wordt als die zich voorgedaan
heeft, geanalyseerd en besproken.
Vaak wordt op een inbreuk direct gereageerd met meer regels en controle als een soort ‘pavlov-reactie’. Dit
is een juiste reactie als er sprake is van ‘kwade opzet’. De oorzaak van de inbreuk op het vertrouwen kan
echter ook liggen in het ontbreken van de benodigde capaciteiten (kwaliteiten) of in het zich voordoen
van bijzondere omstandigheden. In het geval van het ‘ontbreken van de benodigde capaciteiten’ zal een
investeren in die capaciteiten (opleiding) in het algemeen een veel betere aanpak zijn. In het geval van
‘bijzondere omstandigheden’ zou samen nagedacht kunnen worden op welke wijze in de toekomst met die
omstandigheden beter rekening gehouden kan worden om zodoende een herhaling te voorkomen. Het is
derhalve voor vertrouwen belangrijk bij een inbreuk de andere partij het voordeel van de twijfel te geven
en het oordeel op te schorten tot meer duidelijkheid over de oorzaak van de inbreuk is verkregen.
22 Lindenberg (2000) hanteert het begrip ‘legitieme wantrouwensituaties’. Dat zijn situaties waarin elke redelijke toeschouwer zou wantrouwen omdat de prikkels
om het vertrouwen te schenden te hoog zijn (de kat niet op het spek binden). Daar kan je als trustor (vertrouwer) om maatregelen vragen zonder dat je daarmee de
relatie noodzakelijkerwijs op het spel zet.
© Directie Begrotingszaken, Robert Vos en René Witte 31