Vertrouwen geven en in control zijn; Hoe doe je dat? - Ooa

Handleiding voor de vertrouwenscan
Achtergrond
Het is allereerst belangrijk dat partijen goed zicht hebben op de omvang van de risico’s die zich kunnen
voordoen. Een hulpmiddel hierbij kan het gebruik maken van risicoprofielen zijn. Naast inzicht in de omvang
van de aanwezige risico’s (waarschijnlijkheid x impact), is evenzeer van belang tot welk niveau men
die risico’s wel of niet accepteert (risk-appetite 20 ) alsmede de mate waarin men er in slaagt dit niveau met
beheersmaatregelen te realiseren.
Bij ‘zero tolerance’ zal iedere inbreuk in principe leiden tot de een of andere vorm van actie. In die situatie
zal het nemen van risico en het geven van vertrouwen niet snel aan de orde zijn.
Dit betekent dat er een zeker niveau van risico-acceptatie zal moeten zijn om te kunnen komen tot een
relatie gebaseerd op vertrouwen. Daarbij geldt dat als men eenmaal het gevoel heeft dat de belangrijkste
risico’s zijn afgedekt, er steeds meer bereidheid zal zijn om de resterende risico’s (restrisico’s) te accepteren.
Rationeel vertrouwen gaat er van uit dat vertrouwen een grotere opbrengst genereert dan de kosten die
samenhangen met mogelijke inbreuken. Men heeft met allerlei maatregelen geprobeerd zoveel mogelijk
risico’s af te dekken en men heeft daardoor de overtuiging dat de andere partij in voldoende mate met de
positie/belangen rekening zal houden gedurende de relatie (‘vertrouwen als encapsulated interest’). Als
dit echter niet het beoogde resultaat oplevert doordat er zich meer inbreuken voordoen dan verwacht, kan
een beweging op gang komen die al snel leidt tot steeds meer regulerende en controlerende maatregelen
en steeds minder vertrouwen.
Als er sprake is van rationeel vertrouwen, kan dit zich verder ontwikkelen tot echt vertrouwen. Wat als een
acceptabel risiconiveau voor de restrisico’s wordt gezien, hangt vaak mede af van het gevoel dat men bij
de andere partij heeft: hoe positiever het gevoel bij de ander, hoe meer restrisico’s men in het algemeen
zal accepteren. Als er in interactie echt vertrouwen is ontstaan, zal men in het algemeen de restrisico’s
‘omarmen’. Er is sprake van ‘vertrouwen als leap of faith’: men durft de ‘sprong in het diepe’ aan omdat de
belangrijkste risico’s zijn afgedekt en men voor de restrisico’s een goed gevoel bij de ander heeft. Maar ook
dan: tot het tegendeel blijkt.
Bij blind vertrouwen speelt een inschatting van de risico’s geen rol: men accepteert risico’s ‘ongezien’ zonder
daarover na te denken. De risico-acceptatie is in principe ‘oneindig’.
In geval van ernstige inbreuken/schandalen zal men toch gedwongen zijn de gevolgen van het blinde
vertrouwen onder ogen te zien. Dit kan dan doorslaan naar groot wantrouwen (zie de publieke opinie bij
Enron, Shell, banken etc.).
KSF 7: Over de essentiële zaken die bepalen of de verwachtingen
waargemaakt worden, mogen nadere vragen gesteld worden
en/of mogen gecontroleerd worden.
Het is niet alleen belangrijk voor vertrouwen dat er over de essentiële zaken een goede informatie-uitwisseling
is, maar ook dat er over de gegeven informatie vragen gesteld kunnen worden (b.v. als deze informatie
niet helder is) dan wel dat deze informatie eventueel ook gecontroleerd mag worden (b.v. in het kader van
een steekproef of als omstandigheden daar aanleiding toe geven).
20 Hoeveel inbreuken mogen er zijn voordat men tot (aanvullend) handelen overgaat.
© Directie Begrotingszaken, Robert Vos en René Witte 29