Vertrouwen geven en in control zijn; Hoe doe je dat? - Ooa

Handleiding voor de vertrouwenscan
Ʉ Stadium van beheersing.
In dit stadium zijn er weinig of geen specifieke ervaringen. Er is een beperkt vertrouwen. Het vertrouwen
moet nog opgebouwd worden. Een manier is te werken met kleine stapjes, die elk weinig
risico dragen. Een andere mogelijkheid is om te beginnen met een zekere mate van beheersing om
het risico te beperken. Op basis van voorzichtige stapjes en het opdoen van ervaringen, kan een beeld
ontstaan van het gedrag (de betrouwbaarheid) van de ander.
Ʉ Stadium van het vaststellen van tolerantiegrenzen van betrouwbaarheid.
In dit stadium heeft men meer kennis en ervaring om tot een beoordeling te komen van de betrouwbaarheid
van de ander (competentie, intenties, oprechtheid etc.). Dat geeft ruimte voor vertrouwen
binnen die grenzen, terwijl men de optie overhoudt om terug te vallen op beheersing als die grenzen
overschreden worden. Hierbij zijn de omstandigheden een belangrijke factor: men zal bijvoorbeeld
iemands competentie onder sommige omstandigheden vertrouwen en onder andere niet. Het vergt
een behoorlijke hoeveelheid kennis en ervaring om uit te vinden waar de zwakheden van de partner
liggen en onder welke omstandigheden die zich voordoen, om zijn oprechtheid te beoordelen en zijn
geneigdheid zaken die niet goed dreigen te gaan, tijdig te rapporteren.
In dit stadium is er vaak sprake van ‘rationeel vertrouwen’. Bij ‘rationeel vertrouwen’ is het vertrouwen
sterk gebaseerd op een bepaald gedeeld belang (wederzijds voordeel). Omdat de vertrouwensrelatie
onder druk kan komen zodra zich wijzigingen in het gedeelde belang voordoen, is men bij
‘rationeel vertrouwen’ sterk gericht op borging van het gedeelde belang en probeert men tevens de
risico’s die men loopt als de belangen uiteen gaan lopen, zoveel mogelijk te beperken. Men is vooral
gericht op de ‘mechanieken’ voor vertrouwen (afdwingen van de randvoorwaarden voor vertrouwen).
Deze ‘mechanieken’ kunnen maatregelen/hard controls zijn zoals hiërarchische relaties, contracten,
regels, sancties etc. Door het zoveel mogelijk borgen van de gemeenschappelijke belangen en het
zoveel mogelijk afdekken van risico’s gaat men er van uit dat de ander binnen het geregelde (partiele)
gebied de belangen in voldoende mate in acht zal nemen. Vertrouwen heeft dan het karakter van
‘vertrouwen op’ (in het Engels: ‘reliance’).
Vlaar noemt dit vertrouwen als ‘encapsulated interest’ (Vlaar, 2009). Er is vertrouwen mogelijk omdat
het wantrouwen door maatregelen is ‘weggewerkt’.
Ʉ Stadium van verwijding van de tolerantiegrenzen, op basis van empathie en mogelijk zelfs identificatie.
In dit stadium wordt vertrouwen gebaseerd op gedeelde kennis over kaders en normen voor gedrag.
Daarbij is empathie ontstaan voor de doelen van de partner, zijn kwaliteiten en zijn zwakheden en
voor zijn stijl van samenwerken. Deze empathie kan in bepaalde situaties uitgroeien tot een (volledige)
identificatie met de ander. Er is in dit stadium sprake van loyaliteit en sociale reciprociteit gebaseerd
op ethiek, gedeelde normen en waarden, vriendschap of gewoonte/ervaringen. Het vertrouwen
is dan in sterke mate geborgd in de cultuuraspecten (soft controls).
In dit stadium zal er ‘echt vertrouwen’ ontstaan. Dan is het vertrouwen niet zozeer gebaseerd op een
wederzijds voordeel en het verminderen van de risico’s, maar vooral op een wederzijds (intuïtief ) gevoel.
Bij ‘echt vertrouwen’ is er veel aandacht voor de relationele kant: men is gericht op de ‘causale,
diepere basis’ voor vertrouwen. Er is dan een sterk ‘vertrouwen in’ (in het Engels: ‘trust’). Daarbij
worden risico’s geaccepteerd zoals ze zijn, ook buiten het verzekerde (partiele) gebied. Je vertrouwt
er op dat de ander jou niet in de steek zal laten, zelfs als dat - op korte termijn - voor de ander meer
voordeel zou opleveren. Er is geen sprake van opportunistisch gedrag en het vertrouwen houdt ook
langer stand onder lastige omstandigheden. Ook in deze situatie zal er behoefte zijn aan een zekere
controle, maar deze zal veel minder zijn.
© Directie Begrotingszaken, Robert Vos en René Witte 11