Liberaal van het Jaar - Bandwerkplus.nl

More documents

Recommendations

Info

OPINIE Waarom het huidige liberaliseringbeleid faalt in het bereiken van de beoogde doelstelling: het garanderen van een goedkope, betrouwbare en schone energievoorziening. "Shatterd Dreams" Lange tijd is de wens van vooral een goedkope energievoorziening leidend geweest in Europees en Nederlands energiebeleid. Door de recente vermindering van gasleveranties als gevolg van de gascrisis tussen Rusland en Oekraïne staat de betrouwbaarheid van de Europese energievoorziening weer volop in de schijnwerpers en wordt het huidige liberaliseringbeleid ter discussie gesteld. Terecht, zo zal in dit artikel nader uiteen worden gezet. DOOR Martijn R. Mik De onzichtbare hand van Adam Smith Aangejaagd door een veranderende tijdsgeest waarin een terugtredende overheid mogelijk en wenselijk werd geacht en een veronderstelt overvloedig beschikbaar energieaanbod, werden in Amerika en het Verenigd Koninkrijk de eerste schreden gezet richting vrije marktwerking op de nationale energiemarkten. Dit bleef niet onopgemerkt door de Europese Commissie, waar men energie -vooral goedkope- als belangrijke voorwaarde beschouwde voor de groei van de economische bedrijvigheid. Resultaten in Amerika en het Verenigd Koninkrijk leken aan te tonen dat liberalisering van de energiemarkten hiervoor de beste oplossing bood. De naïviteit van deze diagnose en de gekozen oplossing bleek voor het eerst ten tijde van de Californische energiecrisis en meer recent als gevolg van de prijsexplosie welke de afgelopen maanden heeft plaatsgevonden in het Verenigd Koninkrijk. Ten grondslag aan deze laatste ligt een snellere afname in binnenlandse productie van aardgas dan voorspeld, beperkte importcapaciteit en tegenvallend aanbod. De alarmbellen begon echter pas goed te rinkelen toen als gevolg van het gasconflict tussen Rusland en Oekraïne de Europese gastoevoer tijdelijk verminderde. Incongruentie tussen verwachtingen en werkelijkheid Het niet functioneren van een Europees en nationaal beleid dat te zeer gericht is op het omlaag brengen van de energieprijzen door liberalisering van de Europese energiemarkten kan als volgt verklaard worden: Allereerst is de veronderstelde overvloedige aanwezigheid van energiebronnen een illusie gebleken. De werkelijkheid is dat de productie van olie en gas binnen Europa de komende jaren snel zal verminderen en dat onze afhankelijkheid van een gering aantal producerende landen, c.q. regio’s welke in het verleden niet altijd stabiel zijn gebleken enorm toeneemt 1 . Bovendien is Europa niet de enige geïnteresseerde. Er liggen meerdere kapers op de kust in de vorm van de Verenigde Staten, India en China. Ook deze landen herkennen de economische noodzaak van voldoende aanbod van energie op hun thuismarkten en trachten hun energiebehoefte op agressieve wijze 24 DRIEMASTER JAARGANG 58 - NUMMER 1 veilig te stellen. Daarbij houden zij er over het algemeen andere principes op na dan welke gepredikt worden in Europa. Ook met betrekking tot de verwachting dat voortschrijdende globalisering olie en gasaanbod wereldwijd onder controle van de markt zou brengen, bleek de wens de vader van de gedachte. Voor veel producerende landen zijn olie en gas de belangrijkste bronnen van buitenlandse valuta. Aanvullend is over het algemeen een groot deel van de nationale begroting bij deze landen gebaseerd op deze energie-inkomsten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze landen terughoudend zijn hun olie- en gasindustrie te zeer bloot te stellen aan een ongebreidelde marktwerking en de varkenscyclus welke inherent is aan de markt voor grondstoffen. De oprichting van OPEC 2 en meer recent de initiatieven voor het oprichten van een “Gaspec”, GECF 3 , moeten in dit licht bezien worden. Aansluitend is in veel producerende landen sprake van een verschuiving waarbij men in toenemende mate de trend van economische integratie, evenals de eisen die deze stelt aan het politiek-economische systeem als een bedreiging beschouwd voor de nationale veiligheid en soevereiniteit. Derhalve kiezen zij in toenemende mate voor een handelswijze waarbij nationaal politiek-strategische belangen bepalend zijn, zonder zich buiten te sluiten van belangrijke kapitaal- en afzetmarkten. Deze benadering wordt door van der Linde in haar oratie ter aanvaarding van haar leerstoel aan de Rijksuniversiteit Groningen zwakke globalisering genoemd 4 . Dat een verregaand geïntegreerde en geliberaliseerde mondiale energiemarkt, zoals thans al het geval is met betrekking tot olie, ook een gemakkelijk doelwit vormt voor terroristen of zogenaamde “schurkenstaten” als Iran om de wereldeconomie te gijzelen lijkt al helemaal geen rol te hebben gespeeld in de diagnose. Het alternatief dat Europa producerende landen biedt in de vorm van een geliberaliseerde energiemarkt en bijgevolg lagere energieprijzen gecombineerd met een verminderde zekerheid van afname, wordt door hen, gezien bovenstaande ontwikkelingen en de aanwezigheid van alternatieve afzetmarkten, dan ook in toenemende mate als onwenselijk gezien. De toenemende dreiging die uitgaat vanuit het Directoraat-generaal Mededinging van de Europese Commissie, met betrekking tot het verbreken van de huidige binding tussen nationale gasmarkten in Europa en gasproducenten 5 , leidt bijvoorbeeld nu al tot een afnemende bereidheid bij gasproducenten zich al te zeer op Europa te richten. Deze binding bestaat nu nog uit langjarige Take or Pay contracten, waarbij de afnameprijs van gas is geïndexeerd aan de olieprijs. Deze constructie bestaat al tientallen jaren en is in het verleden door afnemers en producenten afgesproken om de enorme risico’s die gepaard gaan met het in ontwikkeling
engen van nieuwe gasvelden en de benodigde infrastructuur gelijk te verdelen 6 . De wens van Directoraat-generaal Mededinging om deze constructie te ontmantelen ondermijnd aldus de belangrijkste fundamenten die ten grondslag liggen aan enorme toekomstige investeringen die noodzakelijk zijn voor de Europese gasvoorziening. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld het Russische Gazprom zijn opties om ook andere landen zoals Amerika en China te beleveren uitbreidt om zijn afhankelijkheid van de Europese gasmarkt te verminderen. Temeer daar het voor enorme toekomstige uitgaven staat om nieuwe gasvelden te ontwikkelen om te kunnen voldoen aan de huidige en toekomstige verplichtingen 7 . Chinese en Indiase staatsbedrijven zijn, actief ondersteund door de staat, wel in staat langjarige contracten aan te gaan en zekerheid van afname te bieden. O.a. door producerende landen mogelijkheden te bieden een belang op te bouwen in de plaatselijke afzetmarkt. Dit maakt hen dan ook in toenemende mate aantrekkelijke handelspartners ten opzichte van Europa. Europa schiet zichzelf met dit soort maatregelen dan ook in de voet. De waarschijnlijkheid dat het aanbod van externe aanbieders de stijging van de vraag in Europa bijhoudt neemt hierdoor eerder af dan toe. De betrouwbaarheid van de Europese energievoorziening neemt hierdoor af. Tevens getuigt de dreiging tot afschaffing van langjarige inkoopcontracten en maatregelen die erop gericht zijn fragmentatie binnen de Europese energiemarkt te bewerkstelligen, bijvoorbeeld splitsing van Gasunie Trade & Supply, van een gebrekkig inzicht in de werking van de energiemarkt. Voor een goede diagnose dient namelijk onderscheid te worden gemaakt tussen de interne Europese energiemarkt en externe toeleveranciers van olie en gas aan deze markt. Het is juist hier dat de schoen begint te wringen. Verreweg het grootste deel van het externe aanbod van gas op de Europese markt vindt plaats door slechts drie landen en vier bedrijven: Noorwegen (Statoil en Norsk Hydro), Algerije (Sonatrach) en Rusland (Gazprom) 8 . Fragmentatie van grote inkopers voor de Europese markt leidt dan ook tot een verminderde onderhandelingskracht en bijgevolg geen lagere, maar hogere energieprijzen. Er zijn echter landen welke de beschreven incongruentie tussen de verwachtingen ten tijde van de eerste discussies in de Europese Commissie met betrekking tot liberalisering en de huidige situatie wel erkennen. Landen als Frankrijk en Duitsland weigeren zich volledig over te leveren aan de grillen van de markt en ondersteunen actief de vorming van nationale kampioenen (EdF, Gaz de France, E.on, RWE e.d.). Dat ook dit een verdere toename van marktwerking in de Europese energiemarkt compliceert behoeft geen nadere toelichting. Nederlandse belangen Ook de nationale belangen zijn niet gediend bij een te beperkte benadering met betrekking tot liberalisering van de Nederlandse energiemarkt. Nederland heeft als bakermat van de Europese gasindustrie, knooppunt van belangrijke transportleidingen, aanwezigheid van het grootste onshore gasveld in Europa (Slochteren), uitstekende mogelijkheden voor gasopslag en meerdere geschikte locaties voor LNG terminals 9 , een vooruitstrevende uitgangspositie zich te ontwikkelen tot gasbankier van Europa. Dit komt vanzelfsprekend de voorzieningszekerheid van de Nederlandse energievoorziening zeer ten goede. Het is dan ook nodig deze belangen nadrukkelijker na te streven in plaats deze te beknotten vanwege een te enge interpretatie van de Europese richtlijnen. Zo wordt de verdere ontwikkeling van “SHATTERD DREAMS” lege gasvelden voor gasopslag en LNG aanlandingsplaatsen afgeremd door onzekerheid in de sector met betrekking tot toewijzing van derdentoegang tot deze faciliteiten. Ook een door de toenmalige minister van Economische Zaken Jorritsma gewenste splitsing van Gasunie Trade & Supply in twee afzonderlijke geprivatiseerde onderdelen onder eigendom van Shell en ExxonMobil draagt niet bij aan lagere prijzen op de Nederlandse energiemarkt en al helemaal niet aan de positionering van Nederland als gasbankier van Europa. Deze multinationale oliebedrijven hebben namelijk geen belangen die gediend worden door deze ontwikkelingen. Hun beleid richt zich immers op winstmaximalisatie ten behoeve van de internationale aandeelhouders en niet het dienen van een nationaal belang. Daarbij hebben zij gezamenlijk aan de wieg gestaan van de ontwikkeling van de Europese gasindustrie en zijn dus al tientallen jaren gewend met elkaar samen te werken. De dreiging dat zij deze samenwerking stilzwijgend voortzetten is dan ook aannemelijk, in tegenstelling tot de verwachting dat zij elkaar zullen beconcurreren. Het oude adagium marktwerking waar mogelijk, overheidsingrijpen waar wenselijk moet dan ook worden bezien vanuit het eveneens klassieke adagium energy is to important to be left to the companies alone! Ik pleit in deze dan ook niet voor een terugkeer naar de situatie van voor de liberalisering, maar wel voor een benadering gestoeld op een juiste diagnose van de situatie en rechtdoende aan de belangen van Nederland. De tijd van (gebroken) wensdromen is voorbij! Martijn Mik is lid van de afdeling Groningen en neemt zitting in kernteam “Duurzaamheid” en de denktank Buitenlandse Zaken. Verder heeft hij o.a. deelgenomen aan het Lymec seminar “Everlasting Energy”. Voor vragen en/ of opmerkingen n.a.v. dit artikel kun je Martijn een e-mailbericht sturen op: martijnmik@hotmail.com. 1 De verwachte groei van de Europese vraag naar gas is de komende jaren om en nabij 15 miljard kubieke meter per jaar. De Europese gasproductie, inclusief Nederland en Noorwegen, daalt echter 5-10 miljard kubieke meter per jaar. 2 Organization of Petroleum Exporting Countries 3 Gas Exporting Countries Forum 4 Prof. Dr. J.(Coby) G. van der Linde, Energie in een Veranderende Wereld (oratie ter aanvaarding van haar leerstoel aan de RijksUniversiteit Groningen, 22 november 2005) 5 Zie het voorlopige rapport van DG Mededinging: http://europa.eu.int/ comm/competition/antitrust/others/sector_inquiries/energy/ 6 Een voorbeeld is het project Sachalin II dat in Siberië wordt uitgevoerd door een consortium o.l.v. Shell. De kosten van dit project zijn inmiddels opgelopen tot zo’n 20 miljard dollar. 7 Schattingen lopen uiteen maar kunnen, in het geval gekozen wordt voor de ontwikkeling van de gasvelden op het Yamal schiereiland, oplopen tot zo’n 66 miljard dollar. 8 Rusland/ Gazprom is nu goed voor ongeveer 25% van de West-Europese gasvoorziening, in 2020 is dit opgelopen naar ongeveer 40%. Neemt men echter de nieuwe lidstaten mee dan is Europa nu al voor zo’n 40% afhankelijk van Russisch gas. 9 Liquefied Natural Gas, oftewel vloeibaar gemaakt aardgas dat met tankers richting Europa verscheept kan worden en door middel van regassificatiefacilliteiten, ook wel LNG terminals genoemd, wederom omgezet kan worden in gas. JAARGANG 58 - NUMMER 1 DRIEMASTER 25
Page 1 and 2: DRIEMASTER kritisch, opiniërend en
Page 3 and 4: 8 Gemeenteraadsverkiezingen In het
Page 5 and 6: UIT HET LAND Het bovenstaande driet
Page 7 and 8: Aandachtig luisteren de JOVD’ers
Page 9 and 10: ACHTERGROND Gemeenteraadsverkiezing
Page 11 and 12: ervaart de vijf dagen bedenktijd al
Page 13 and 14: steken. Zelf heb ik dat gedaan door
Page 15 and 16: OPINIE “Mag ik nog een wijntje, m
Page 18 and 19: INTERVIEW Vrijzinnig In haar pleido
Page 20 and 21: COLUMN Jeroen de Veth is adviseur p
Page 22 and 23: PROFIEL Iedere uitgave gaat de reda
Page 26 and 27: VROEGER WAS ALLES BETER Onder het m
Page 28 and 29: OPINIE De Belgische belofte Sinds 1
Page 30 and 31: CIRCUIT Circuit volgt op ludieke wi
Page 32: Is Femke Halsema terecht verkozen t

Liberaal van het Jaar - Bandwerkplus.nl

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?