Liberaal van het Jaar - Bandwerkplus.nl

OPINIE
Waarom het huidige liberaliseringbeleid faalt in het bereiken van de beoogde
doelstelling: het garanderen van een goedkope, betrouwbare en schone
energievoorziening.
"Shatterd Dreams"
Lange tijd is de wens van vooral een goedkope energievoorziening
leidend geweest in Europees en Nederlands energiebeleid.
Door de recente vermindering van gasleveranties
als gevolg van de gascrisis tussen Rusland en Oekraïne staat
de betrouwbaarheid van de Europese energievoorziening
weer volop in de schijnwerpers en wordt het huidige liberaliseringbeleid
ter discussie gesteld. Terecht, zo zal in dit
artikel nader uiteen worden gezet.
DOOR Martijn R. Mik
De onzichtbare hand van Adam Smith
Aangejaagd door een veranderende tijdsgeest waarin een terugtredende
overheid mogelijk en wenselijk werd geacht en een
veronderstelt overvloedig beschikbaar energieaanbod, werden
in Amerika en het Verenigd Koninkrijk de eerste schreden gezet
richting vrije marktwerking op de nationale energiemarkten.
Dit bleef niet onopgemerkt door de Europese Commissie, waar
men energie -vooral goedkope- als belangrijke voorwaarde beschouwde
voor de groei van de economische bedrijvigheid. Resultaten
in Amerika en het Verenigd Koninkrijk leken aan te tonen
dat liberalisering van de energiemarkten hiervoor de beste
oplossing bood.
De naïviteit van deze diagnose en de gekozen oplossing bleek
voor het eerst ten tijde van de Californische energiecrisis en meer
recent als gevolg van de prijsexplosie welke de afgelopen maanden
heeft plaatsgevonden in het Verenigd Koninkrijk. Ten grondslag
aan deze laatste ligt een snellere afname in binnenlandse
productie van aardgas dan voorspeld, beperkte importcapaciteit
en tegenvallend aanbod. De alarmbellen begon echter pas goed
te rinkelen toen als gevolg van het gasconflict tussen Rusland en
Oekraïne de Europese gastoevoer tijdelijk verminderde.
Incongruentie tussen verwachtingen en werkelijkheid
Het niet functioneren van een Europees en nationaal beleid dat
te zeer gericht is op het omlaag brengen van de energieprijzen
door liberalisering van de Europese energiemarkten kan als
volgt verklaard worden:
Allereerst is de veronderstelde overvloedige aanwezigheid van
energiebronnen een illusie gebleken. De werkelijkheid is dat
de productie van olie en gas binnen Europa de komende jaren
snel zal verminderen en dat onze afhankelijkheid van een gering
aantal producerende landen, c.q. regio’s welke in het verleden
niet altijd stabiel zijn gebleken enorm toeneemt 1 .
Bovendien is Europa niet de enige geïnteresseerde. Er liggen
meerdere kapers op de kust in de vorm van de Verenigde Staten,
India en China. Ook deze landen herkennen de economische
noodzaak van voldoende aanbod van energie op hun thuismarkten
en trachten hun energiebehoefte op agressieve wijze
24 DRIEMASTER JAARGANG 58 - NUMMER 1
veilig te stellen. Daarbij houden zij er over het algemeen andere
principes op na dan welke gepredikt worden in Europa.
Ook met betrekking tot de verwachting dat voortschrijdende
globalisering olie en gasaanbod wereldwijd onder controle van
de markt zou brengen, bleek de wens de vader van de gedachte.
Voor veel producerende landen zijn olie en gas de belangrijkste
bronnen van buitenlandse valuta. Aanvullend is over het algemeen
een groot deel van de nationale begroting bij deze landen
gebaseerd op deze energie-inkomsten. Het is dan ook niet verwonderlijk
dat deze landen terughoudend zijn hun olie- en gasindustrie
te zeer bloot te stellen aan een ongebreidelde marktwerking
en de varkenscyclus welke inherent is aan de markt
voor grondstoffen. De oprichting van OPEC 2 en meer recent de
initiatieven voor het oprichten van een “Gaspec”, GECF 3 , moeten
in dit licht bezien worden.
Aansluitend is in veel producerende landen sprake van een verschuiving
waarbij men in toenemende mate de trend van economische
integratie, evenals de eisen die deze stelt aan het politiek-economische
systeem als een bedreiging beschouwd voor
de nationale veiligheid en soevereiniteit. Derhalve kiezen zij in
toenemende mate voor een handelswijze waarbij nationaal politiek-strategische
belangen bepalend zijn, zonder zich buiten te
sluiten van belangrijke kapitaal- en afzetmarkten. Deze benadering
wordt door van der Linde in haar oratie ter aanvaarding van
haar leerstoel aan de Rijksuniversiteit Groningen zwakke globalisering
genoemd 4 .
Dat een verregaand geïntegreerde en geliberaliseerde mondiale
energiemarkt, zoals thans al het geval is met betrekking tot
olie, ook een gemakkelijk doelwit vormt voor terroristen of zogenaamde
“schurkenstaten” als Iran om de wereldeconomie te
gijzelen lijkt al helemaal geen rol te hebben gespeeld in de diagnose.
Het alternatief dat Europa producerende landen biedt in de vorm
van een geliberaliseerde energiemarkt en bijgevolg lagere energieprijzen
gecombineerd met een verminderde zekerheid van
afname, wordt door hen, gezien bovenstaande ontwikkelingen
en de aanwezigheid van alternatieve afzetmarkten, dan ook in
toenemende mate als onwenselijk gezien. De toenemende dreiging
die uitgaat vanuit het Directoraat-generaal Mededinging
van de Europese Commissie, met betrekking tot het verbreken
van de huidige binding tussen nationale gasmarkten in Europa
en gasproducenten 5 , leidt bijvoorbeeld nu al tot een afnemende
bereidheid bij gasproducenten zich al te zeer op Europa te
richten. Deze binding bestaat nu nog uit langjarige Take or Pay
contracten, waarbij de afnameprijs van gas is geïndexeerd aan
de olieprijs. Deze constructie bestaat al tientallen jaren en is in
het verleden door afnemers en producenten afgesproken om de
enorme risico’s die gepaard gaan met het in ontwikkeling