Liberaal van het Jaar - Bandwerkplus.nl

OPINIE
Abortus: "vrouwenkeuze of politieke kwestie?"
In 1984 is, onder verantwoordelijkheid
van Dries van Agt, toenmalig minister
van justitie, de Wet op de Afbreking
Zwangerschap (WAZ) in Nederland van
kracht geworden. Aan de totstandkoming
van deze wet, die de voorwaarden
voor abortus regelt, gingen heftige
discussies vooraf, zowel binnen
als buiten het parlement. In 2005 is
het functioneren van deze wet in de
praktijk in opdracht van het ministerie
van Volksgezondheid Welzijn en Sport
geëvalueerd door de vakgroepen medische
psychologie en gezondheidsrecht
van de Universiteit van Amsterdam
/AMC 1 . Op 14 november 2005 is
de eindrapportage van deze evaluatie
aangeboden aan de staatssecretaris
van het ministerie van VWS Clemence
Ross-van Dorp. De Stichting Samenwerkende
Abortusklinieken Nederland
2 , waarbij 8 van de 16 abortusklinieken
zijn aangesloten, organiseerde
in samenwerking met De Rode Hoed
te Amsterdam een forumdiscussie en
publiek debat over de bevindingen en
aanbevelingen van de evaluatie van de
WAZ.
DOOR Judith Dekker
De strijd om de abortus is een gestreden
strijd, dat maakt ook de opkomst van het
debat duidelijk. Veelal vrouwen van middelbare
leeftijd - de generatie van de dolle
mina – houden zich dagelijks bezig met
het fenomeen ‘abortus’ en menen dat het
nog steeds een hot-issue is dat hoog op
de politieke agenda zou moeten staan.
Persoonlijk denk ik dat we in Nederland
heel blij dat er de mogelijkheid tot abortus
is, maar dat de meeste inwoners zich
niet dagelijks bezig houden met dit ‘verworven’
vrouwenrecht. Toch wordt er behoorlijk
gebruik gemaakt van dit recht: in
2004 werden bijna dertigduizend 3 abortussen
uitgevoerd. Dit geeft echter geen
aanleiding tot een brede maatschappelijke
discussie of grootscheepse veranderingen
in de wet die de abortus in Nederland
mogelijk maakt.
De abortuskwestie is een kwestie waarbij
de argumenten van voor- en tegenstanders
overduidelijk zijn, maar waarmee
toch geen echte consensus te bereiken
is. Het betreft een emotioneel beladen
onderwerp waarbij men het op grond
van levensovertuiging gewoon niet eens
wordt. De WAZ is dus niet voor niets met
10 DRIEMASTER JAARGANG 58 - NUMMER 1
het geringste stemverschil mogelijk (1
stem) aangenomen. Al werd abortus al
sinds 1971 illegaal toegepast in de abortusklinieken
van Stimezo 4 en stamde het
eerste wetsontwerp van de PvdA reeds
uit 1970.
Duidelijk is dat de wetgeving ruim tien
jaar achterliep ten opzichte van de praktijk.
Abortusklinieken werden gedoogd
en met de seksuele revolutie, ontzuiling
en de emancipatie van de vrouw veranderde
de visie op seksualiteit en gezinsplanning.
Moederschap was niet langer
het mooiste en hoogste doel van het
vrouwelijk wezen en het menswaardige
bestaan van kinderen ging voor velen
boven het recht op leven op zichzelf.
Zelfbeschikkingsrecht was daarnaast een
van de belangrijke kernpunten van het
feminisme. Bovendien zit in Nederland de
angst voor overbevolking diep: sinds de
vergoeding van de anticonceptiepil van
1971 is ons land koploper in zwangerschapspreventie.
Heftige discussies tussen voor- en tegenstanders
waren tekenend voor het
onderwerp abortus. Inmiddels zijn de gemoederen
wat bedaard en vindt de generatie
die van het recht op abortus gebruik
maakt de ingreep vanzelfsprekend. Toch
meldde Balkenende in de verkiezingscampagne
van 2003 dat “hand werd gelicht
met abortus”. In het regeerakkoord
kwam te staan dat werd nagegaan of de
voorschriften van de wet wel werden nageleefd.
Uitgangspunt van de WAZ is de bescherming
van het ongeboren leven enerzijds
en de hulpverlening aan de vrouw die
door een ongewenste zwangerschap in
een noodsituatie verkeert anderzijds. Het
doel is dat iedere beslissing tot het afbreken
van zwangerschap met zorgvuldigheid
wordt genomen 5 . De wet kent geen
definitie van ‘noodsituatie’. Deze wordt
door de vrouw in overleg met de abortusarts
zelf beoordeeld.
In Nederland is abortus officieel toegestaan
tot het moment dat de foetus buiten
het lichaam van de moeder levensvatbaar
is. Dat moment is aangewezen vanaf
vierentwintig weken zwangerschap. In
de praktijk overleeft ongeveer één op
de tien kinderen die met vierentwintig
weken zwangerschap geboren worden.
Veelal blijken de kinderen door het vroe-
ge ter wereld komen allerlei handicaps te
hebben. Het standpunt van de JOVD is
in overeenstemming met de vierentwintig
weken grens die in de wet genoemd
wordt. Artsen houden zelfs een marge
aan om er zeker van te zijn dat zij zich
aan de wet houden. In de praktijk voeren
ze daardoor vrijwel geen abortus uit na
tweeëntwintig weken. De conclusie van
de evaluatie is dan ook dat de wetgeving
goed wordt nageleefd en dat het toezicht
daarop naar behoren is.
Wel zijn er een aantal knelpunten gesignaleerd.
Zo stelt de evaluatie voor om
de overtijdbehandeling (OTB) die op het
laatst vierenveertig dagen na de eerste
dag van de laatste menstruatie werd uitgevoerd
niet langer een uitzonderingspositie
te geven. De OTB is de naam van
de zuigcurettage. Bij de zuigcurettage
wordt de baarmoeder leeggezogen met
een dun buisje dat via de schede in de
baarmoederholte wordt gebracht. Deze
behandeling was niet gericht op het beeindigen
van de zwangerschap, omdat er
met de toenmalige apparatuur nog geen
zwangerschap was vast te stellen, waardoor
de behandeling buiten de WAZ viel.
Inmiddels is de apparatuur verbeterd en
vervalt daarmee het argument om de OTB
niet in de WAZ op te nemen. Men dient
niet uit het oog te verliezen dat de vrij
verkrijgbare gevoelige zwangerschapstesten
tegenwoordig vaak al tweeënzeventig
uur na conceptie positief zijn 6 .
Er is geen reden om het levensvatbaarheidcriterium
van vierentwintig weken
te verruimen. Wel is het de vraag of de
dertien wekengrens gehandhaafd moet
blijven. Een abortuskliniek heeft een aanvullende
vergunning nodig om abortus
in het tweede trimester van de zwangerschap
te verrichten. De grens van dertien
weken is wat ‘kunstmatig’. De evaluatie is
daarom benieuwd hoe de grens tussen
meer en minder gecompliceerde abortusingrepen
het beste getrokken kan worden,
maar doet daar verder geen uitspraken
over.
De evaluatie doet wel de aanbeveling om
de vijf dagen bedenktijd om te zetten in
een beraadtermijn. Deze termijn vertegenwoordigt
de zodanige bedenktijd
als nodig is om in de gegeven omstandigheden
tot een weloverwogen besluit
te komen. Zo’n veertig procent van de
vrouwen een abortus lieten uitvoeren