downloaden - CAD Magazine

Ontwikkelingen in CAD, CAM en CAE
● 3D-Modelleren met Microstation XM ● Bewoonbare brug over de Maas
● Als accuratesse telt ● Simulatie voor productontwikkeling
8
December 2007
jaargang 18
www.cadplaza.nl

Colofon
CAD-Magazine is een vaktijdschrift voor
(po tentiële) gebruikers van PC CAD, GIS, Mapping
en Visua li sa tiesystemen en informeert over de
ontwikke lingen en toepassings gebieden, alsmede
over software- en hardware-produc ten, leveranciers
en gebruikers. CAD-Magazine verschijnt 8x per jaar
in Nederland en België.
Directie/uitgever:
Dhr. R. Groothuis ruud.groothuis@cadmag.nl
Redactie:
redactie@cadmag.nl
Tel.: (0527) 619 000
Fax: (0527) 620 989
Hoofdredacteur: Dhr. ing. L.J.A. Koops
lambertjan.koops@cadmag.nl
Redacteur: Dhr. drs. J.F.O. van Haaften
job.van.haaften@cadmag.nl
Dhr. drs. E. van Rees
eric.van.rees@cadmag.nl
Aan deze uitgave werkten mee:
Jaap Dubbelaar
Jean-Pierre van Gastel
Hans Hendriks
Gerard IJzermans
Marcel de Klein
Advertentie-exploitatie:
wilfred.westerhof@cadmag.nl
Tel.: (0527) 619 000
Fax: (0527) 620 989
Dhr. W. Westerhof
Abonnementenservice:
services@cadmag.nl
Tel.: (0527) 619 000
Fax: (0527) 620 989
Mw. L. Pels
Ontwerp:
A.F. van der Kolk / CMedia Productions, Emmeloord
Druk:
Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel
Uitgever:
CMedia Productions B.V.
Noordzijde 2b, 8302 GL Emmeloord
Postbus 231, 8300 AE Emmeloord
Abonnementen:
Uitgebreide informatie over een abonnement op
CAD-Magazine vindt u in de rubriek Lezersservice.
CAD-Magazine op Internet:
www.cadmagazine.nl
www.cadmagazine.nl/banenmarkt
www.cadplaza.nl
ISSN 1386-1689
Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk
worden overgenomen en vermenig vuldigd zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de
uitgever.
© Copyright 2007 CMedia Productions B.V.
CADMagazine December 2007-8
Ellen Prinse
Ernst Steppon
Gert Tomassen
Johan Vreede
Famous Last Words
Na acht jaar, mijn eerste werkdag was op 3 januari 2000, is er dan toch een
einde gekomen aan mijn carrière bij CAD-Magazine. Omdat ik het gevoel heb
dat ik iets beters te doen heb, is dit het laatste voorwoord dat ik schrijf voor
CAD-Magazine. Dat wil zeggen: ik stop er mee als hoofdredacteur en met
ingang van het volgende nummer zal er dan ook iemand anders aan het roer
staan.
Om de een of andere reden associeer ik afscheid nemen altijd met de woorden
van de grote Nederlandse filosoof H. Huisman, die zo treffend het een en
ander onder woorden heeft weten te brengen:
“Hier stond je dan vanavond
het was wel spannend en toch ook fijn.
Maar zoals bij elke wedstrijd,
kan er maar één de winnaar zijn!”
Uiteraard is bovenstaande niet zo zeer een letterlijke aanwijzing, er valt
natuurlijk niets te winnen of te verliezen en het het hoofdredacteurschap van
CAD-Magazine was natuurlijk geen echte wedstrijd, maar het geeft een goede
algemene indruk van een afscheid.
Het zou natuurlijk logisch zijn om op deze plaats iedereen te danken met wie ik
de afgelopen jaren heb samengewerkt, maar ook heel erg overbodig. Vandaar
dat ik dit maar achterwege laat. Wel nog wens ik de achtergebleven eind -
redacteur veel succes de komende jaren. En natuurlijk de gewone redacteur,
de back-office medewerkers, de opmaker, de advertentieverkoper, de uitgever,
de collega’s van de zusterbladen en de mensen van de drukkerij. Of eigenlijk
gewoon iedereen die ik ken en die iets met CAD-Magazine te maken heeft.
Dat betekent dat ik ook de lezer van CAD-Magazine veel succes wens als een
soort bedankje voor de afglopen jaren. Want eerlijk is eerlijk: zonder lezers
zou dit toch ook een heel raar blaadje zijn geweest.
Lambert-Jan Koops
Hoofdredacteur CAD-Magazine
3

Bewoonbare brug
over de Maas
Als het gaat om toepassing van de
nieuwste ICT-toepassingen, wordt
er niet snel gedacht aan de bouw.
Dit beeld kan nu worden bijgesteld.
Tijdens de BIMCaseweek
2007, van 19 tot en met 23 november
gingen ruim vijftig specialisten
uit de bouwwereld de uitdaging
aan om samen met een opdrachtgever
in één week gezamenlijk een
groots virtueel werk te ontwerpen
met behulp van een Building
Information Model (BIM). Het
voornaamste doel: ervaringen opdoen
en van elkaar leren.
Bouw & Civiel, Pagina 48.
Iedereen overtuigen met 3D 8
Iedereen heeft het druk 45
Bewoonbare brug over de Maas 48
Lancering PowerCivil op Bentley
Summit 50
Ontwerpmodule voor architecten 56
CADMagazine December 2007-8
Opleiding voorzien
van SpaceNavigators
en laatste versie
Inventor
Het Regionaal Opleidingen cen -
trum in Vlissingen loopt voorop
als het gaat om 3D engineering.
Waar veel onderwijsinstellingen
het budget in de breedte spenderen,
heeft de directie hier besloten
om de leerlingen van de afdeling
Techniek onder andere te laten
werken met de meest recente
versie van Autodesk Inventor, in
combinatie met de Space Navi ga -
tor, een 3D-controller van 3D
Con ne xion.
Platform, Pagina 36.
ROC Zeeland investeert
in toekomst van
werktuigbouwkunde 36
Bol van de mogelijkheden 42
Dimbreak en Dimspace 60
3D-Modelleren met
Microstation XM 62
Op de catwalk
De rode loper lag uit en de topmodellen
van Regma stonden klaar op
de tien meter lange catwalk; modellen
van grootformaat printers en
vouwers wel te verstaan. Van 6 tot
en met 8 november stonden de deuren
open voor het Large Format
Print Event en stonden de spotlights
gericht op de apparatuur.
Hardware, Pagina 20.
Als accuratesse telt 12
Op de catwalk 20
Documentatieproces os de
toekomst van Océ 22
Grootformaat printers 24
Gezonde groei door scherpe blik 30
HP Designjet T1100 MFP
sneller dan voorgangers 33

HEC Event 2007, 25
jaar consultancy
Holland Engineering Consultants,
kortweg HEC, organiseert met enige
regelmaat haar HEC Events. Dit
zijn gebruikersbijeenkomsten waarop
klanten hun kennis kunnen laten
bijspijkeren en algemene informatie
krijgen. Het laatste HEC Event
stond in het teken van het 25-jarig
bestaan. Reden om op 4 oktober
een
kijkje te nemen in het Aluminium
Centrum te Houten.
Mechanical & Design, Pagina 52.
Altijd de juiste route naar
het document 6
Leerboek en naslagwerk
Inventor 2008 11
Plastica verdubbelt
productiecapaciteit 17
Het gebruik van
bibliotheken in HiCAD NeXt 34
Simulatie voor
productontwikkeling 52
Solid Edge Family of Parts 64
CADMagazine December 2007-8
Boetseren met
een pen
Mudbox is een zogenaamd 3D
Sculpting (boetseer-) programma,
oorspronkelijk ontwikkeld door
Sky Matter uit Nieuw Zeeland. 3D
Sculpting is in een basisvorm mogelijk
in 3ds Max en Maya, maar
daar zijn beide producten niet specifiek
voor gebouwd. Om die reden
heeft Autodesk in augustus de
aangekondigd het bedrijf Sky
Matter over te nemen.
Visualisatie, Pagina 40.
Boetseren met een pen 40
Stilstaande of bewegende
beelden 58
Voorplaat
In dit nummer van CAD-Magazine
is er speciale aandacht voor grootformaat
printers. We hebben een
paar fabrikanten en leveranciers gevraagd
om informatie en specificaties
over hun paradepaardjes. Die
informatie hebben we in tabellen
gezet zodat onze lezers zelf de vergelijking
kunnen maken.
Special vanaf pagina 12.
Zoals Altijd
Trainingswijzer 14
Agenda 38
CAD Cover Challenge 47
Lezersservice 74
Volgende keer 74

ANWB Bewegwijzering
Altijd de juiste route naar het do
ANWB Bewegwijzering kan worden gezien als een ingenieursbureau
met zo’n 65 mensen in dienst. Elke opdracht die ANWB
Bewegwijzering ontvangt, vereist werkzaamheden zoals
werkvoorbereiding, ontwerp, constructie, bestelling, levering,
plaatsing en onderhoud. Daarnaast verzorgt ANWB Bewegwijzering
het management voor de projecten en draagt het in vrijwel alle
gevallen ook de eindverantwoordelijkheid ervan.
De vereniging ANWB bestaat al
sinds 1883, en heeft als doel het behartigen
van de belangen van haar leden
op het gebied van recreatie, toerisme,
verkeer en vervoer. Sinds 1894 plaatst
de ANWB wegwijzers, wat een schot
in de roos bleek te zijn, gezien de
stroom aanvragen voor wegwijzers die
er van de kant van de overheid op gang
kwam. In het begin verleende de overheid
alleen de vergunningen hiervoor,
terwijl de ANWB de financiering, de
plaatsing en het beheer van de bewegwijzering
verzorgde, en tevens lette op
de uniformiteit en continuïteit van
de opschriften. Oorspronkelijk waren
weg wijzers alleen bedoeld voor fiet-
CADMagazine December 2007-8
Door de redactie.
sers, maar door de opkomst van de auto
in het begin van de twintigste eeuw
veranderde de functie van de bewegwijzering
van een vrijetijdsvoorziening
in een zaak van algemeen nut. Sinds in
1922 de eerste subsidie hiervoor door
het Departement van Waterstaat werd
afgegeven, is het aandeel van de overheid
in de kosten van bewegwijzering
geleidelijk opgelopen. Tegenwoordig is
de overheid de opdrachtgever voor de
algemene bewegwijzering, terwijl
ANWB Bewegwijzering formeel één
van de mogelijke opdrachtnemers is.
Voor het beheer van alle wegwijzers
heeft ANWB Bewegwijzering
vanaf het begin een archief bij-
6
MECHANICAL & DESIGN
gehouden van alle gegevens. Aan -
vankelijk werd alles opgetekend in
'stamboeken' en later op kaartsystemen.
Tegenwoordig is het archief volledig
geautomatiseerd met behulp van
InnoCielo Meridian Enter prise, voorheen
Cyco AutoManager Meridian.
Van maatwerk naar standaard
Tot een aantal jaren geleden werd de IT
van ANWB Bewegwijzering vol le dig
uitbesteed, en waren de gebruikte applicaties
grotendeels maatwerk. Tech -
nische en administratieve applicaties
werkten gescheiden van elkaar,

cument
waardoor er niet altijd een relatie was
tussen een tekening van een wegwijzer
en de bijbehorende stuklijst. Vanuit onder
andere het oogpunt van kostenbesparing,
is er in 2002 besloten dat alleen
nog standaardapplicaties zouden
worden gebruikt. Op basis hiervan is
vervolgens besloten dat er een standaard
ERP- en documentbeheerssysteem
moest komen, waarbij het documentbeheerssysteem
geschikt moest
zijn voor grote aantallen, meer dan
tweehonderdduizend, Auto CAD-tekeningen.
ANWB Be weg wijzering was
primair op zoek naar een ERP-pakket
voor middelgrote, klantordergestuurde
bedrijven. Op basis van een pakket van
eisen is Isah-7 gekozen als oplossing.
De leverancier van Isah-7, Isah, was
ook de leverancier van het documentbeheerssysteem
InnoCielo Meridian
Enterprise, en van een standaardkoppeling
tussen de twee systemen. Op advies
van Isah, heeft ANWB Be -
wegwijzering ook voor InnoCielo
Meridian Enterprise in combinatie met
Isah-7 gekozen. Met deze geïntegreerde
oplossing werd voldaan aan alle eisen
zoals vastgelegd in het plan van eisen
van ANWB Bewegwijzering.
Uiteindelijk is de implementatie van
Isah-7 en InnoCielo Meridian
Enterprise in 2002 gestart, en werden
in 2003 de applicaties in gebruik genomen.
Isah-7
Op dit moment staan er al meer dan 13
duizend projecten in Isah-7 geregistreerd,
en worden er ruim 500 duizend
documenten met Meridian beheerd. De
huidige werkmethodiek Isah-7 is de
leidende applicatie. Vanaf het moment
dat een nieuw project wordt gestart,
vinden alle primaire werkzaamheden
voor dat project binnen het ERP-systeem
plaats. Zodra het project is gedefinieerd,
kan een tekenaar per orderregel
een nieuwe tekening in AutoCAD opstarten.
Door middel van de integratie
tussen Isah-7 en InnoCielo Meridian
Enterprise, wordt de nieuwe tekening
automatisch benoemd en in InnoCielo
CADMagazine December 2007-8
Meridian Enterprise opgeslagen, met
een koppeling naar het ERP-systeem.
Op basis van deze koppelingen kunnen
gebruikers in Isah-7 een project raadplegen
en meteen alle bijbehorende tekeningen
zien. Naast Isah-7 als primaire
interface gebruiken de tekenaars van
ANWB Bewegwijzering de Power -
User van InnoCielo Meridian Enter -
prise voor het meer uitgebreid zoeken
naar tekeningen, en voor het importeren
van tekeningen die van buiten komen.
Zodra het tekenwerk afgerond is,
wordt er geheel automatisch van iedere
tekening een rasterbestand gegenereerd.
Van de lay-outtekening wordt
automatisch een versie gemaakt voor
het CAM-proces.
Projectgoedkeuring
Aannemers die wegwijzers plaatsen of
repareren, worden pas betaald als met
foto’s is aangetoond dat het werk geheel
conform opdracht is uitgevoerd.
Vroeger werden deze foto’s simpelweg
aan de projectcoördinator gestuurd, die
er vervolgens het juiste project en de
bijhorende tekeningen bij opzocht.
Vervolgens werden de tekeningen en
foto’s geëvalueerd, en na goedkeuring
werd de aannemer betaald. Dit was een
bijzonder tijdrovende manier van werken
voor een projectcoördinator. Op
basis van de koppeling tussen het project
in Isah-7 en de tekeningen in
InnoCielo Meridian Enterprise, was dit
proces verregaand te automatiseren.
Hierbij kan een aannemer de digitale
foto’s, onder vermelding van het projectnummer,
naar een specifiek e-mailadres
verzenden. Vanuit deze mailbox
worden de foto’s automatisch geïmporteerd
en benoemd in InnoCielo
Meridian Enterprise. De projectcoördinator
krijgt vervolgens bericht dat er
foto’s zijn gearriveerd voor zijn project.
Hij start de door ANWB Beweg -
wijzering zelf ontwikkeldeFotoViewerapplicatie
en selecteert het gewenste
projectnummer. Vervolgens toont de
FotoViewer in één oogopslag de projectinformatie
uit Isah-7, de foto’s en
specificatietekening zoals opgeslagen
7
in InnoCielo Meridian Enterprise. Op
deze manier heeft de projectcoördinator
onmiddellijk alle gegevens ter beschikking.
ANWB Wegwijzer bestand
ANWB Bewegwijzering verzorgt de
bewegwijzering voor gemeenten, provincies
en waterschappen. Alle projectgerelateerde
documenten, zoals tekeningen
en foto’s, worden beheerd in
InnoCielo Meridian Enterprise. Peter
Heek, ICT-specialist bij ANWB
Bewegwijzering: “InnoCielo Meridian
Enterprise is een EDM-platform op basis
waarvan we zelf interfaces en koppelingen
kunnen bouwen. Die flexibiliteit
was nodig bij bij ANWB
Bewegwijzering.”
Als service naar de klanten toe, en om
zich te onderscheiden van de concurrentie,
heeft ANWB Bewegwijzering
klanten altijd de mogelijkheid geboden
om inzage te hebben in de tekeningen
van de eigen wegwijzers. Voorheen
ontvingen klanten één keer per kwartaal
een cd met alle relevante tekeningen
en een in eigen beheer ontwikkelde
applicatie. Hiermee kan de klant de
juiste kruising en wegwijzers en daarmee
de juiste tekeningen op de cd vinden.
Het per kwartaal maken en versturen
van deze cd’s was enkele mandagen
werk voor ANWB Bewegwij -
zering. Tegenwoordig is het ANWB
Nationaal Wegwijzerbestand online beschikbaar,
met daarin de gegevens van
zo'n 100 duizend wegwijzers. Via deze
online database kunnen wegbeheerders
bijvoorbeeld tekeningen of situatiefoto’s
voor hun eigen beheersgebied
raadplegen. De database achter het
ANWB Nationaal Wegwijzer Bestand
wordt maandelijks automatisch bijgewerkt
via informatie uit de InnoCielo
Meridian Enterprise-database.
Met dank aan BlueCielo en Isah.
Meer informatie te vinden
op www.anwb.nl,
www.bluecieloecm.com
en www.isah.nl.

Visualisatie in civiele projecten
Iedereen overtuigen met 3D
Het voorstellen van civiele projecten is vandaag de dag geen sinecure. Het aanleggen
van een aantal ronde punten om verkeersknopen te ontlasten, het aanleggen van een
nieuwe verbindingsweg, elk project dat aangebracht wordt, stuit op weerstand.
Politiek en milieu zijn vandaag de dag onlosmakelijk verbonden met civiel ontwerp.
Het volstaat niet meer om het beste of meest kostenefficiënte ontwerp te maken.
Ontwikkelaars moeten iedereen die
betrokken is bij het project, overtuigen
dat de voordelen van het project opwegen
tegen de nadelen en kunnen verzekeren
dat de impact op hun buurt, hun
leven en hun portemonnee zo klein
mogelijk zal zijn. De ontwikkelaar
moet dus alle registers opentrekken om
een onweerstaanbaar voorstel te maken
voor het project. Één van de meest
overtuigende manieren om dat te doen
is visualisatie, van spectaculaire en
hoogrealistische beelden tot volledig
geschaalde animaties, eventueel zelfs
met verkeersstromen. Tot voor kort
was er eigenlijk maar één manier om
dit te doen: de ontwerpdata aan een visualisatiespecialist
geven die aan de
slag gaat met bijvoorbeeld Autodesk
VIZ en Autodesk 3ds Max. Alleen, zij
moeten wachten tot het ontwerp volledig
klaar is en als er wijzigingen aan
het project worden gemaakt, kunnen zij
opnieuw beginnen.
CADMagazine December 2007-8
Door de redactie.
BOUW & CIVIEL
Beter scenario
Het zou een veel beter scenario zijn als
de visualisatie kon gemaakt worden
door de civiele ontwerper zelf. Dit door
AutoCAD Civil 3D of een andere ontwerpapplicatie
via een eenvoudige en
intuïtieve interface te verbinden met
Autodesk VIZ of Autodesk 3ds Max,
om hoogwaardige visualisaties te maken.
Dit legt ook een unieke dynamische
link tussen het ontwerpmodel en
het visualisatiemodel, waardoor wijzigingen
in het ontwerpmodel automatisch
worden doorgevoerd in de visualisatie.
Dat is precies wat Dynamite VSP van
3am Solutions doet. Ontwerpers worden
er niet meteen visualisatiespecialisten
mee, hoewel ze hun vaardigheden
aanzienlijk zullen aanscherpen, maar
Dynamite VSP neemt een aantal taken
over en automatiseert vele van de ingewikkelde
visualisatietechnieken. Het
maakt Autodesk Viz en Autodesk 3ds
8
Visualisatie van spectaculaire en
hoogrealistische beelden tot
volledig geschaalde animaties,
eventueel zelfs met verkeersstromen.
Max ook beschikbaar voor niet-3D
ontwerpers.
Dynamite VSP is een pakket van plugins,
dat compatibel is met Autodesk
VIZ en Autodesk 3ds Max. Gebruikers
moeten één van de twee hebben en uiteraard
het civiele ontwerpmodel, uit
ontwerppakketten zoals AutoCAD
Civil 3D en/of Bentley MX. De nieuwe
software haalt alle nuttige informatie
uit de civiele ontwerpapplicatie en
kent op een automatische en intelligente
manier materialen toe aan het visualisatiemodel:
zoals asfalt voor de weg,
beton voor de stoeprand. Automatische
toekenning van materialen helpt ontwerpers
om snel modellen op te zetten
zonder de complexe ‘Materials Editor’
van Autodesk Viz of Autodesk 3ds
Max onder de knie te moeten hebben.
De gebruiker heeft ook de mogelijkheid
om zelf een achtergrond toe te
voegen, bijvoorbeeld een foto van de
omgeving. Beschikt hij echter niet over

dergelijke informatie, dan past
Dynamite VSP een standaard luchtimpressie
toe. Met varianten zoals mist,
daglicht, en andere omgevingsfactoren,
die in het ‘Dynamite explorer Panel’ in
te stellen zijn, maakt de gebruiker de
presentatie nog realistischer.
Dynamite VSP Explorer Panel is één
van de sleutelelementen in de software.
De boomstructuur in het dialoogscherm
geeft toegang tot elk deel van
de visualisatie, met daaronder de mogelijkheid
om wijzingen door te voeren.
Van hieruit, door terug te grijpen
naar het tussenbestand, kan de gebruiker
ook onderdelen van het ontwerp
actualiseren.
Stijlen opzetten
Als de materialen en omgeving ingesteld
zijn, is het tijd om extra objecten
zoals wegmarkeringen en verlichting,
toe te voegen en op maat te maken.
Deze objecten zullen het weg- of
spoorontwerp en de omgeving wijzigen
in een bijna realistische, gevisualiseerde
scène, met eventueel een aantal
auto’s en vrachtwagens die de gebruiker
later kan animeren om het helemaal
realistisch te maken.
Dynamite VSP begeleidt de gebruiker
in dit proces en laat deze toe om herbruikbare
stijlen op te zetten. ‘Swept
Object Styles’ definiëren weg- en
spooroppervlakken, bruggen en tunnels.
‘Object Placement Styles’ en
‘Road Marking styles’ bepalen respectievelijk
de manier waarop een object
(verkeerslicht, -bord) in de visualisatie
geplaatst wordt en de wegmarkeringen.
‘Rail Object Styles’ is een gamma van
onderdelen specifiek aan spoorwegomgevingen.
Voor extra realisme heeft de
software een bibliotheek van gebouwgevels.
‘Swept Object Styles’ gebruiken een
techniek, Lofting genaamd, om langs
de as van een weg of tunnel het eigenlijke
brug- of tunnellichaam te plaatsen.
Hiervoor wordt de wegas gebruikt die
werd geïmporteerd vanuit het Auto -
CAD Civil 3D model, waardoor er
steeds een relatie blijft bestaan met het
ontwerpmodel. Deze stijlen, opbouw
en materialen kunnen worden opgeslagen
voor hergebruik.
Met Object Placement Styles kan de
gebruiker auto’s en vrachtwagens, bomen,
wegmeubilair en verkeersborden
in het model zetten, gerelateerd aan een
CADMagazine December 2007-8
bepaald hoofdobject.
Door de relatie met een
bepaald hoofdobject, bijvoorbeeld
as van de weg
of het onderliggende
terrein, wordt het visualisatiemodel
automatisch
geactualiseerd als het
Auto CAD Civil 3D ontwerpmodel
wijzigt.
Bij het plaatsen van wegmarkeringen,
wordt de
techniek van opacity
mapping gebruikt om
bijvoorbeeld niet-doorlopende
markeringen te
maken.
Realisme afhankelijk van
detaillering
Het waargenomen realisme van een
visualisatie hangt af van detaillering
enerzijds, en van de gebruikte stijlen,
zoals de wegmarkeringen. Weg mar -
keringen zijn bekende materie voor
iedereen, maar niet elke markering is
dezelfde. Ze worden als een lint lichtjes
boven het wegdek geplaatst zodat ze
niet aan kracht verliezen in het donkere
wegdek. Door de zichtbaarheid van het
lint op regelmatige intervals te wijzigen,
krijgen we onderbroken witte
lijnen.
Met ‘Rail Object Styles’ kan de gebruiker
geleiderails, afsluitingen zoals hekken
en muren en zelfs treinsporen creëren
langs een as uit het civieltechnisch
ontwerp. Al deze objecten worden beheerd
in het ‘Placed Object Manager
Panel’. Dit laat toe om later groepen
van objecten te selecteren en deze te
bewerken.
Het toekennen van stijlen aan objecten
kan de gebruiker automatiseren met de
functie ‘Feature Inter pretation’. Deze
functionaliteit laat toe om bewaarde
stijlen automatisch toe te kennen op het
ogenblik dat de ontwerpdata in
Dynamite VSP worden ingelezen.
Hierdoor kan de tijd die nodig is voor
het aanmaken van een visualisatie,
sterk ingekort worden.
De omgeving renderen
Als alle objectstijlen, texturen en omgevingsfactoren
bepaald zijn, kan de
gebruiker luttele minuten na het laden
van zijn datamodel al een rendering
maken. Het eindresultaat kan een realistische
scène zijn van een rotonde
9
Toegegeven, het duurt even om elk voertuig te renderen
en om de positie op elk moment te berekenen ten
opzichte van het wegoppervlak.
met bepaalde auto’s, individueel gecreëerd
en geanimeerd, die met hun eigen
snelheid de rotonde oprijden, rekening
houdend met de weg en ander
verkeer. Toegegeven, het duurt even
om elk voertuig te renderen en om de
positie op elk moment te berekenen ten
opzichte van het wegoppervlak, maar
dit wordt nu een real-time taak voor de
civiel ontwerper en u bespaart enorm
veel tijd door het visualisatiemodel en
het ontwerpmodel samen te ontwikkelen.
Dynamite VSP 3.5
De versie 3.5 van Dynamite VSP is net
uitgekomen, ter vervanging van de versie
3.1 die eerder dit jaar op de markt
kwam. De nieuwe release heeft de integratie
met AutoCAD Civil 3D 2008
verbeterd, met een gratis en op maat
gemaakte exporter. Het product komt
in de markt onder de naam Dynamite
Export voor AutoCAD Civil 3D 2008.
Deze exporter gebruikt een binair bestandsformaat
(*.vsp3d) om intelligent
en efficiënt de AutoCAD Civil 3D-modellen
over te zetten. Het toekennen
van materialen gebeurt volledig automatisch
op basis van de intelligentie
die in het Civil 3D-model is ingebouwd,
zoals namen van de bouwstenen,
subassemblies, gebruikt in het ontwerpmodel.
Elke keer dat het bestand
van Dynamite Export up-to-date wordt
gebracht vanuit Civil 3D, zal Dynamite
VSP dit opmerken en de visualisatie en
al haar objecten automatisch aanpassen.
Meer informatie over dit onderwerp:
www.prodesk.biz of www.autodesk.nl.

ICN SOLUTIONS
CREATE
TOMORROWS WORLD IN 3D
ICN Solutions helpt u de wereld van morgen te creëren en te
visualiseren. Als specialist in het implementeren van 2D en 3D
CAD-software, in combinatie met data- en projectmanagement
oplossingen, biedt ICN Solutions niet alleen professionele softwarepakketten,
we zorgen er ook voor dat onze oplossingen
perfect functioneren op uw bedrijfsnetwerk.
Zo kunt u zich concentreren op uw kernactiviteiten en zorgen
wij ervoor dat u altijd de laatste stand der techniek in huis hebt.
Deze gedachten zijn geïntegreerd in de aanpak die ICN Solutions
tot een toonaangevende partij voor de implementatie van
CAD-oplos-singen in de Benelux maakt.
Maak nu kennis met ICN Solutions op www.ICN-Solutions.nl
of bel met een van onze vakkundige accountmanagers.
Authorised Training Centre
Value Added Reseller
BEL 073 - 750 6 750
VOOR EEN VRIJBLIJVEND
KENNISMAKINGSGESPREK
ICN Solutions is verdeeld over vier branchespecifi
eke businessunits.
Wij bieden u automatiseringsoplossingen voor:
• Bouwkunde
• Werktuigbouwkunde
• Media & Entertainment
• ICT
Dé partner voor software,
hardware, training en consultancy!
ICN Solutions, Europalaan 14-16, 5232 BC ‘s-Hertogenbosch, T. +31(0)73 750 6 750, F. +31(0)73 750 6 751, info@ICN-Solutions.nl, www.ICN-Solutions.nl
ICN Solutions is onderdeel van de ICN Group

Instructiefilmpjes op internet
Leerboek en naslagwerk
Inventor 2008
TEC / CAD College geeft in Nederland en België leerboeken uit voor Inventor en AutoCAD.
Voor Inventor komt TEC binnenkort uit met een nieuw leerboek voor versie 2008.
Dit complete boek is uitgegeven in een hardcover en maakt deel uit van de serie
Computer Ondersteund Ontwerpen. Er zijn verschillende aanvullingen
doorgevoerd ten opzichte van de vorige versie 11.
Alle basisfuncties van het werktuigbouwkundig
CAD ontwerpen zijn
uitgebreid behandeld in het boek
Inventor 2008. Dit met ondermeer de
onderwerpen zoals frames, plaatwerk
en lassen. Daarnaast komen gevorderde
zaken aan bod zoals Vault, Styles en
templates, adaptiviteit en maat- en
vormvarianten. Ook specialistische
onderwerpen als sterkteberekening
maken met behulp van de Eindige
Elementen Methode (FEA) hebben een
plaats in het leerboek. Tenslotte is de
nieuwe uitgave uitgebreid met alle
CADMagazine December 2007-8
Door de redactie.
specifieke vernieuwingen
van Inventor
2008, waaronder de
sterk verbeterde koppeling
met Auto -
CAD.
Deze nieuwe uitgave
over Inventor is, zoals
altijd, verzorgd
door Ronald Boek -
lagen. De auteur leidt
bij het CAD College
van TEC in Nij -
megen tekenaars en
constructeurs op in
Inventor en Auto -
CAD en verzorgt
tevens de HBO-opleidingen
hiervoor.
De nieuwe uitgave
over Inventor 2008 is
voorzien van een
groot aantal voorbeelden
en illustraties
alsook achtergrondinformatie
en tips. Het
is een van oorsprong
Nederlandstalig leerboek
en naslagwerk met daarmee ook
Neder landse tekennormen. De lezer
leert stap voor stap alle CAD-tekentechnieken,
zowel de basiskennis als
ook gevorderde en specialistische mogelijkheden.
De combinatie: theorie,
geleide instructie en oefeningen leent
zich uitstekend voor zelfstudie.
Ontwerpen en tekenen
Het boek is uitgebreider dan de
vorige uitgave. Met dit boek leert de
lezer niet alleen een 3D-programma
gebruiken, maar leert deze ook hoe
11
MECHANICAL & DESIGN
hij moet ontwerpen. Één van de
nieuwe onderwerpen is het methodisch
ontwerpproces. Dit wordt uitgebreid
behandeld, zodat de student niet
alleen leert om mooie modellen te
maken, maar ook goed werkende
producten te ontwerpen. Er wordt
ingegaan op de modules Design
Accelerator en Frame generator. Met
deze modules wordt een ontwerp snel
uitgewerkt in 3D-modellen. Naast
methodisch ontwerpen legt Boek -
lagen ook de nadruk op het belang
van de tekenregels. Hij neemt dan
ook en passant verschillende regels
mee zoals: welk lassymbool past in
welke situatie, hoe dient een ontwerper
arcering in te zetten en hoe moet
een bemating worden geplaatst.
Instructie video via internet
De oefeningen uit het boek worden
op de internetsite van de uitgever
voorgedaan. Daar treft de lezer tientallen
filmpjes aan. Een manier van
leren, die de zelfstandige lezer een
extra steuntje in de rug geeft, maar
die ook voor de docent die met het
boek lesgeeft een verwijzing aan zijn
studenten zal zijn.
Inventor 2008, Computer Onder -
steund Ontwerpen is een boek van
1200 pagina’s. Het boek is rechtstreeks
te bestellen bij TEC, via onderstaand
internetadres. In de boekhandel
is het te bestellen onder ISBN
978-90-72487-56.8.
Voor meer informatie zie
www.cadcollege.nl.

Canon’s oplossingen voor grootformaat printen
Als accuratesse telt
Hoe vaak komt het niet voor dat er een correctie komt op een
bouwtekening die vervolgens per koerier naar de bouwlocatie wordt
gebracht? De bouwplaats moet immers beschikken over accurate en
betrouwbare informatie om revisies aan fabrieksinstallaties en
bouwconstructies direct te kunnen doorvoeren.
“Onze klanten kunnen zich aan de
tekentafel geen fouten veroorloven”,
zegt Robert Holscher, Product
Manager Large Format Printing van
Canon. “Zeker nu gedecentraliseerd
printen, het op de bouwplaats uitdraaien
van gedigitaliseerde, grafische
weergaven van aangepaste
bouwtekeningen, in opkomst is, worden
accuratesse en snelheid steeds belangrijker.”
Met imagePrograf 610 en
710 heeft Canon twee nieuwe grootformaat
printers ontwikkeld
die het mogelijk maken
deze processen te optimaliseren:
vanaf de
tekentafel tot en met
de werkvloer.
De markt voor
grootformaat printenvertegenwoordigt
een belangrijke
groeimarkt
voor Canon. “Het
gaat om een zeer interessante
markt,
waarin Canon een serieuze
speler is en voorop
wil lopen”, legt
Holscher uit.
“We willen
binnen twee
jaar een leidende
positie innemen in
deze branche. Dat
denken we te doen
door mee te denken met
onze opdrachtgevers
en printoplossingen
te ontwikkelen,
die de volledige
levenscyclus,
van ontwerp- tot pro-
CADMagazine December 2007-8
Door de redactie.
HARDWARE
ductiefase, ondersteunen. Op -
lossingen die goed aansluiten op de
behoeften van specifieke doelgroepen,
zoals architecten, werktuigbouwkundigen,
de civiel-technische sector
en bedrijven die zijn gespecialiseerd
in het ontwerpen van grafische kaarten
voor satellietnavigatie. Branches
waarin accuratesse, snelheid en betrouwbaarheid
van het grootste belang
zijn.”
12
Van tekentafel naar bouwplaats
De iPF610 en iPF710 zijn speciaal
ontwikkeld voor de markten voor
CAD en Grafische Informatie -
systemen (GIS). Canon helpt haar
klanten bij het optimaliseren van ingewikkelde
industriële processen.
Hierbij is het samenspel tussen ‘plant
design’, het maken van procesontwerpen
en bouwtekeningen op de werkvloer,
en systeemintegratie erg belangrijk.
Zoals de digitalisering van
analoge kaarten naar hoogwaardige,
zeer verfijnde en betrouwbare visuele
weergaven. “Als een bouwtekening
wordt gewijzigd, moet in de tekenkamer
de originele tekening onmiddellijk
worden aangepast”, vertelt
Holscher. “De grootformaat printers
van Canon zijn in staat deze snel te
visualiseren en reproduceren in afbeeldingen
waarin lijnen en kleuren
haarfijn en gedetailleerd zijn weergegeven.
De bouw-

CAD
plaats beschikt zo direct over accurate
en betrouwbare informatie. Hierdoor
kunnen aanpassingen en revisies aan
fabrieksinstallaties en bouwconstructies
ter plekke worden doorgevoerd.
Onze klanten winnen zo kostbare tijd
èn behouden de grip op het ontwerpen
bouwproces.”
Optimaliseren bedrijfsvoering
De grootformaat printers van Canon
zijn geschikt voor een groot aantal
toepassingen die spelers in de CADen
GIS-markt ondersteunen bij het
optimaliseren van hun bedrijfsvoering.
Zo ondersteunt Canon architecten,
ingenieurs en bouwkundigen bij
het aanpassen en de reproductie van
tekeningen van ingewikkelde bouwconstructies.
Verder worden CADontwerpers
met specifieke functionaliteiten
in staat gesteld fotorealistische
visualisaties van hun ontwerpen te
genereren. Holscher: “Ook maakt de
apparatuur het mogelijk, met behulp
van kaarten, analyses van seismische
data en satellietbeelden, scenario’s in
grafische informatiesystemen uit te
werken en deze te optimaliseren.”
De werkelijkheid in kaart
Actemium is een snel groeiend netwerk
van bedrijven dat zich richt op
het ontwikkelen en verfijnen van industriële
processen. Het heeft sinds
dit jaar een grootformaat printer van
Canon in gebruik. Binnen Actemium
zijn honderd business units actief die
lokaal, nationaal en internationaal oplossingen
leveren aan industriële opdrachtgevers.
Één daarvan is
Actemium Computer Aided Design
in Veendam, gespecialiseerd in revisieverwerking
en documentbeheersing.
Het bedrijf rekent zowel industriële
bedrijven als nutsbedrijven tot
haar opdrachtgevers, van chemie en
F
CADMagazine December 2007-8
CAE CAM
PDM
PDM
“Reproduceren in afbeeldingen waarin
lijnen en kleuren haarfijn en gedetailleerd
zijn weergegeven.”
fijnchemie, voeding en farma tot en
met manufacturing, energie- en waterbedrijven
en openbare voorzieningen.
“We verwerken veranderingen
aan installaties op (bouw)tekeningen.
Dit doen we door onder andere handgetekende
en andere analoge tekeningen
te digitaliseren, desgewenst in
grafische 3D-weergave of bewegende
beelden, waarna de wijzigingen worden
aangebracht. Zo brengen we de
werkelijke situatie van de installatie
letterlijk in kaart en zijn de tekeningen
up to date”, vertelt Business Unit
Manager Arnout Arnoldussen van
Actemium Computer Aided Design.
Betere bedrijfsvoering
In de branches waarbinnen Actemium
Computer Aided Design actief is,
spelen snelheid en nauwkeurigheid
een belangrijke rol. “Zo komt het
voor dat je bijvoorbeeld een tekeningenpakket
van een ziekenhuis met
honderden tekeningen moet aanpassen
en afdrukken. Voorheen was dit
afdrukken een tijdrovende klus, waarmee
we soms dagen bezig waren.
Dankzij de apparatuur van Canon,
neemt dit nu slechts een aantal uur in
beslag. Dat scheelt tijd en geld, want
we kunnen deze uren nu investeren in
andere projecten. Hierdoor opereren
we veel efficiënter en zetten we onze
bedrijfsmiddelen optimaal in”, zegt
Arnoldussen.
13
“De kwaliteit van de printer is uitstekend.
Er is sprake van een grote
kleurechtheid, een uitstekende schaal
en het is mogelijk zeer gedetailleerde
grafische weergaven met een enorme
precisie te genereren. Een ander voordeel
is dat de printer uitermate zuinig
en gebruiksvriendelijk is. Iedereen
kan ermee werken en we konden de
apparatuur direct in productie nemen.
Het invoeren van papier en het verwisselen
van inktpatronen zijn kinderspel,
en ook is het met het oog op
de arbeidsomstandigheden van belang
dat de apparatuur geluidsarm is”, tekent
hij aan. “We zijn dan ook erg tevreden,
met name over de hoge kwaliteit
en de enorme snelheid waarmee
de printer opdrachten kan verwerken.
Zeker bij spoedklussen is het erg belangrijk
dat er geen vertraging plaatsvindt
door storing in de apparatuur,
maar sinds de printer is geïnstalleerd,
hebben we geen enkele storing gehad.”
Voor meer informatie over de
grootformaat printers van Canon
zie het korte nieuws, de tabellen en
www.canon.nl.
CAD/CAM & PDM AUTOMATISERING WWW.CAD2M.NL drives your engineering

www.cadix.nl
ICN Solutions B.V.
Postbus 3302
5203 DH ’s-Hertogenbosch
Tel. 073 - 750 6 750
Fax 073 - 750 6 751
www.ICN-Solutions.nl
E-mail: verkoop@ICN-Solutions.nl
Algemeen:
AutoCAD (LT) Basis, Update, 3D en gevorderden
Werktuigbouwkunde:
Autodesk Inventor (Professional)
Autodesk Inventor leidingen en pijpen
Autodesk Inventor stressanalyses
AutoCAD Mehanical
Bouwkunde:
Autodesk Revit
Autodesk Architectural Desktop
Elektrotechniek:
AutoCAD Electrical
Media & Entertainment:
Autodesk VIZ
Autodesk 3ds Max
Autodesk Maya
Datamanagement:
Autodesk Vault
Autodesk Product Stream
Opleidingen in diverse trainingslokalen in Nederland, of op locatie mogelijk. Voor uitgebreide trainingsomschrijvingen
kunt u kijken op www.ICN-Solutions.nl. Bel voor onze speciale (maatwerk)aanbiedingen, groepskortingen en
trainingskalender.
Met deze advertentie ontvangt u 15% korting op alle trainingen. VOL = VOL
www.icn-solutions.nl
Autodesk Authorized System Center
Werktuigbouwkunde • Autodesk Inventor Series
• Autodesk Inventor Professional • AutoCAD Mechanical • AutoCAD Electrical • Autodesk VIZ
Datamanagement • Autodesk Vault • Autodesk Productstream • Autodesk Streamline
• AM Meridian • SPI Sheet Metal • Custom made add-in programs
CADMatch is specialist in werktuigbouwkundige engineering en
data management.
Trainingslocaties onder andere in Breda, Goes, Oosterhout (NB), Rotterdam en Velsen-Noord.
Bel: 0162-490101 Mail: trainingen@cadmatch.nl. Meer informatie: www.cadmatch.nl.
www.cadmatch.nl
www.cad2m.nl
CADMagazine December 2007-8
TRAININGSWIJZER
14
www.vmv-cad.nl
Software gekocht en een training nodig?
PER 1 SEPTEMBER NIEUWE CURSUSLOCATIE
2 – daagse basiscursus ARKEY
2 – daagse basiscursus vMV-methodiek
2 – daagse schoolverlaterscursus
2 - daagse cursus ARKEY en/of vMV-methodiek
2 – daagse cursus ARKEY voor ontwerpers
1 - daagse cursus SketchUp
1 - daagse workshop Piranesi
1 – daagse workshop ArtLantis
Voor grote(re) groepen speciale tarieven
en opleiding op locatie!
Inschrijven of meer info?
VMV CAD-Adviseurs, Den Haag
20 jaar software voor de bouw
www.vmv-cad.nl, info@vmv-cad.nl of 070-3645464
Ons doel: u een perfecte CAD-specialist maken.
SG Innotiv Training Center is gespecialiseerd in het ontwikkelen
n organiseren van standaard en maatwerktrainingen voor CADpecialisten.
el of mail voor een informatiepakket of kijk voor data en prijzen
p de trainingakalender op www.usginnotiv.nl. Hier kunt u ook
nze brochure downloaden.
utoCAD
nventor
MicroStation
www.ugsinnotiv.nl
USG Innotiv Training Center
Databankweg 12
3821 AL Amersfoort
T 033 - 450 40 80
F 033 - 450 40 89
www.usginnotiv.nl
Cadmes B.V. SolidWorks Basis Training
Australiëlaan 8 SolidWorks Advanced Training
5232 BB ‘s-Hertogenbosch SolidWorks API Training
Tel. (073) 645 62 22 SmarTeam Basis Training
Fax (073) 645 62 42 ProfiDB Training
info@cadmes.nl DBWork Training
Contactpersoon: Cosmos Works Training
Dhr. G. Thelissen Cosmos Training
Cimatron Training
Als Authorized Training Center verzorgt Cadmes de bovenstaande trainingen, zowel intern
('s-Hertogenbosch, Eindhoven, Gent en Gosselies) als op locatie. Neem voor uitgebreide trainingsinformatie
en data contact met ons op. Bel (073) 645 62 22 of mail naar info@cadmes.nl.
www.cadmes.nl

TEC / CAD College BV Autodesk Authorized Training Center Nijmegen
• AutoCAD Basis • AutoCAD Update • AutoCAD Gevorderden • AutoCAD 3D
• AutoCAD Optimalisatie • AutoCAD & VBA Basis • AutoCAD & VBA Gevorderden
• Inventor Basis • Inventor Gevorderden • Inventor Ontwerpen • 3ds Max
Het CAD-Centrum TEC, ook wel genoemd het CAD College, verzorgt sinds 1984 kennis-over-dracht in de vorm van
CAD -opleidingen, -leerboeken en educatieve software. Bij de cursus ontvangt u een uitgebreid Nederlandstalig leeren
naslagwerk van R. Boeklagen die tevens uw docent is. U krijgt een Autodesk-certificaat bij de cursussen en een
HBO-diploma bij de opleidingen.
Autodesk HBO instituut
Behaal uw HBO diploma! TEC biedt de mogelijkheid u verder te bekwamen tot een Autodesk Certified Engineer
(ACE). U doorloopt een bepaald traject van cursussen, maakt een praktische eindopdracht, bij voorkeur passend
binnen uw werk en bij uw eigen werkgever en verdedigt deze. Slaagt u, dan heeft u een AutoCAD HBO diploma verdiend!
De opleiding is Inclusief materialen als boeken en software. Toelatingseisen: MBO. Studierichtingen:
System Manager (AutoCAD), 3D Designer (AutoCAD/3ds Max) en Mechanical Designer (Inventor).
Kerkenbos 1018 B
6546 BA Nijmegen
T: (024) 356 56 77
F: (024) 354 19 31
E: info@cadcollege.nl
CP: Leonie Bergsma
www.cadcollege.nl
3D CAD
Pro/ENGINEER Basis training
Pro/ENGINEER Update training
Pro/ENGINEER voor Pro/MECHANICA
gebruikers
Sterkte- en stijfheidsberekeningen
Pro/ENGINEER Mechanica Basis training
Pro/ENGINEER Mechanica Update training
Pro/ENGINEER Fatique Advisor
CADMagazine December 2007-8
Kijk op Internet www.cadcollege.nl
of vraag de brochure aan.
Bel (024) 3565677 of
mail naar info@cadcollege.nl
Holland Engineering Consultants bv (HEC) verzorgt trainingen en workshops voor de software die wij aan
onze klanten kunnen leveren. Deze trainingen vinden doorgaans plaats in ons pand in Nieuwegein maar kunnen
op verzoek ook op locatie gegeven worden. De trainingen hebben een hoog “hands-on” gehalte daar de praktijk
nog steeds de beste leermeester is.
Ons trainingsaanbod bestaat o.a. uit:
www.hecbv.nl
NedGraphics B.V. Autodesk Authorized Training Center
Ir. D.S. Tuynmanweg 10 AutoCAD Basis
4131 PN VIANEN AutoCAD Upgrade
AutoCAD Applicatiebeheer/Gevorderden
AutoCAD MAP
tel: 0347 329 626 AutoCAD Civil 3D
fax: 0347 329 666
E-mail: cursussen-gis@nedgraphics.nl
Contactpersoon: mevrouw K. van ’t Reve
Voor meer informatie: www.nedgraphics.nl
www.nedgraphics.nl
Stromings- en warmteoverdracht
NIKA EFD Basis training
Mechanisme berekeningen
Pro/ENGINEER MDO Basis training
Code
P10 Pipestress Basis training
P10 Pipestress Advanced training
P10 Pipestress Update training
Microprotol Basis training
Databeheer
Windchill PDMLink
Windchill ProjectLink
CM II Change management
Kijk voor meer informatie op de website of neem contact met ons op.
Holland Engineering Consultants bv Ratelaar 39, 3434 EW Nieuwegein
T 030 600 60 60 F 030 600 60 61 E info@hecbv.nl W www.hecbv.nl
TRAININGSWIJZER
15
Trainingen mét certificaat:
• AutoCAD en AutoCAD LT
• AutoCAD Architecture of ADT
• Revit Building, Architecture én Structure
• AutoCAD MAP
• AutoCAD Civil3D
Zie onze trainingswijzer op: www.itannex.com. Of bel: 0546 800800
www.itannex.com
Realiseer voorsprong met kennis!
Met een beginners-, gevorderden-, of updatetraining
van CAD & Company haalt u kennis in huis die u direct
in de praktijk kunt brengen. U werkt meteen effectiever,
sneller én beter met uw CAD software. Bekijk het
actuele trainingsaanbod op www.cadcompany.nl.
CAD & Company Training Centers:
Alkmaar - Amsterdam - Boxtel - Emmen - Oosterhout - bij u op locatie
www.cadcompany.nl
Training Center Autodesk Inventor Professional
Hofstede van Erkel
Bilderdijkkade 13a
1053 VA Amsterdam
tel. : 020-6124780
fax : 020-6124730
E-mail : info@inventor-professional.nl
kijk op : www.inventor-professional.nl
www.inventor-professional.nl
www.cadmagazine.nl
* AutoCAD Basis
* AutoCAD Update
* AutoCAD Gevorderd
* AutoCAD Mechanical
* Inventor Basis Spoed (3 dagen)
* Inventor Basis Stnd (5 dagen)
* Inventor Basis Extra (6 dagen)
* Inventor Gevorderd
* Inventor Professional
* Inventor Release Update
* Thema Training
Uw trainingen een heel jaar lang
in CAD-Magazine en op
www.cadmagazine.nl
voor slechts € 1300,–

VISI-Series voor aansturen 5-assige CNC-machines
Plastica verdubbelt
productiecapaciteit
Plastica Thermoforming, gevestigd
in Bergen op Zoom, heeft 65 jaar
ervaring als toeleverancier in het
ontwerpen, ontwikkelen en produceren
van kunststof halffabrikaten en
eindproducten. De kernactiviteit van
Plastica Thermoforming is het thermovormen
van klantspecifieke pro -
ducten uit kunststofplaat. Dit op
grond van productspecificaties en
functionele eisen van hun klanten.
Engineering centraal
In het eigen engineeringbureau werken
de medewerkers sinds begin 2000 met
Door de redactie.
Plastica Thermoforming ontwikkelt en produceert halffabrikaten en
eind-producten in kunststof. In de engineeringafdeling wordt
VISI-Series ingezet om in 3D CAD de thermovorm producten te
ontwerpen en de mallen voor de matrijzenmakerij in 3D op te tekenen.
Momenteel programmeren de engineers ook alle complexe
5-assige programma’s off-line met VISI-Series.
Plastica Thermoforming ontwerpt, ontwikkelt en produceert kunststof halffabrikaten
en eindproducten
CADMagazine December 2007-8
VISI-Modelling voor het technisch uitwerken
van de product wensen van de
klant tot een productontwerp voor het
thermo-vormen. De VISI-Series software,
ontwikkeld door Vero Inter na -
tional Software, is een geïntegreerde
CAD/CAM-oplossing voor de matrijzenbouw/model
bouw met een hybride
solid modelling, 2D/3D/5D-freesoplossing
en specifieke modules voor het
ontwerpen van matrijzen en stempels.
De VISI-Series software is modulair en
maakt het mogelijk om naar wens te
combineren en uit te breiden. De modules
zijn VISI-Modelling, VISI-
17
MECHANICAL & DESIGN
Mould, VISI- Progress, VISI-Machi -
ning.
Andre van Ekeren vertelt over het
gebruik van de software binnen
Plastica Thermoforming: ”Alles
wordt in 3D CAD vastgelegd. De
voordelen van VISI-Modelling voor
ons zijn nog altijd de flexibiliteit om
onze eigen 3D-ontwerpen te maken
en de productontwerpen van onze
klant te gebruiken voor onze engineering.
VISI-Series biedt standaard verschillende
CAD-vertalers aan en het
inlezen van de gegevens is zo betrouwbaar
dat we rechtstreeks verder
kunnen modelleren op de ingelezen
gegevens. Met de analysefuncties
zien we met behulp van kleuren meteen
waar de minimum radiussen zitten,
wat de lossingshoeken zijn en
wat de wanddikte is. Op het productontwerp
van de klant passen we de
juiste krimp toe en voeren we vervolgens
zelf aanpassingen door ten behoeve
van het thermovormen. Het
gaat daarbij om zaken zoals het dichten
van gaten en een extra blok eraan
toevoegen. Wanneer het productontwerp
klaar is, worden achtereenvolgens
de mal voor de matrijs en de opspanmal
voor het 5-assig frezen in 3D
opgetekend. Soms beschikken we alleen
over een moedermodel waarvan
we de punten opmeten om zo verder
in VISI-Modelling het volledige product
op te bouwen.”
5-Assige bank
Plastica heeft 25 jaar ervaring met 5assig
simultaanfrezen voor het ‘afboorden’
van de thermovormen. De
vroegere werkwijze waarbij de gebruiker
de bank programmeert via teach-in,
is een tijdrovende klus en nam
zelfs voor een eenvoudig product snel
een halve dag in beslag. De diversiteit
van de stukken neemt toe en ze worden
bovendien steeds groter in omvang.
Bij de aanschaf van de nieuwe

cursussen
AutoCAD-Inventor
TEC, het CAD College, is een uniek
kenniscentrum, volledig gespecialiseerd
in CAD. Middels professionele
boeken en opleidingen werkt TEC
aan een gedegen kennisoverdracht.
Autodesk heeft haar naam gekoppeld
aan TEC met de titel ‘Autodesk
Training Center’. TEC-docent Ronald
Boeklagen ontving een award voor
zijn werk als ‘Best ATC Instructor’.
c u r s u s s e n
• CAD
tekenen
AutoCAD
Optimalisatie
AutoCAD & VBA
Basis
AutoCAD & VBA
Gevorderden
• CAD
Systeembeheer
AutoCAD
Basis
AutoCAD
Gevorderden
AutoCAD of AutoCAD LT AutoCAD
HBO diploma
AutoCAD
Update
• Ontwerpen
• 3D illustraties
Ronald Boeklagen
Ook HBO-opleidingen
AutoCAD en Inventor
Inventor
Basis
Inventor
Gevorderden
Inventor
Ontwerpen
• WTB ontwerpen
Autodesk Certificaat
Complete leerboeken
NIEUW
AutoCAD
3D
3ds Max
Basis
3ds Max
Authorised Training Center
ATC ATC
Best
Best
of of the the
Benelu
Benelu
xx
Autodesk
Inventor of
Inventor Professional
NIEUW
Inventor Professional
voor nieuwe boeken
zie ook
www.cadcollege.nl
tel • (024) 356 56 77 • fax (024) 354 19 31
• E-mail: info@cadcollege.nl
• Internet: www.cadcollege.nl
Kerkenbos 1018 B 6546 BA Nijmegen
5-assige Geiss ECO
eind 2005, heeft
Plastica de beslissing
genomen om samen
met de machine te investeren
in de 5-assige
simultaan freesmodule
van VISI-Series.
Momenteel worden
VISI-matrijs.
voor de Geiss ECO alle
5-assige programma’s
compleet off-line gegenereerd met VISI-Machining
op basis van het CAD-model. In VISI-Series heeft de
programmeur de volledige controle over de 5-assige gereedschapsbaan,
de stand van het gereedschap en de inen
uitlopen. Voor het ‘afboorden’ van de buitenrand gebruikt
de programmeur vaak de ‘swarfcutting’, waarbij
de wand van de frees langs het oppervlak freest.
Sommige productgaten zijn dan weer moeilijk met de
frees te bereiken zodat de gebruiker de frees op voorhand
moet laten wegkantelen om een botsing met de gereedschaphouder
te voorkomen. Voor het nafrezen van
vlakke gaten richt de programmeur dan weer de frees
loodrecht op het vlak.
Dubbel zoveel
Als de programmeur de banen heeft toegevoegd kan hij
virtueel het volledige programma doorlopen op PC, binnen
de geïntegreerde kinematische simulator van VISI-
Series. Dit is inclusief het werkstuk, met opspanning.
Zodoende is na te gaan of de banen volledig botsingvrij
zijn. Bovendien is zo te zien of alles binnen het bereik
van de freeskop blijft.
Als het programma op de PC klaar is kan de CNC-machine
meteen opgestart worden voor een productiereeks,
zonder verder oponthoud. De Geiss kan nu ten volle
voor productie-uren worden ingezet, waardoor het mogelijk
is om dubbel zoveel stukken te maken als voorheen.
Nog meer opdrachten
Na de Geiss ECO heeft Somatech de opdracht gekregen
om voor VISI-Series de postprocessoren te maken voor
de andere 5-assige CNC-machines: de Maka KPF
334RT, de Geis G98 (Siemens 840D), de Norma Profil
(Num1060) en de Maka KPF2500 (CNC783). De laatste
twee machines staan bij Plastica Thermoformage, de
vestiging in Noord Frankrijk. Al deze machines worden
op één uniforme wijze geprogrammeerd met VISI-
Series, vanuit Bergen op Zoom.
www.somatech.nl, www.somatech.be en
www.plastica-thermoforming.eu

Tomassen biedt u
de KIP 3000 A0 Printer
D
e KIP 3000 biedt vele
toepassingsmogelijkheden
voor alle branches. Naast
het digitaal kopiëren,
netwerkprinten en comfortabel
scannen van documenten overtuigt
de KIP 3000 door zijn gebruiksvriendelijkheid
en de controle vanaf
elke werkplek. Een prachtige KIP
met een slimme kop die u geen
windeieren gaat opleveren maar
veel werkplezier en een ongekend
lage afdrukprijs, ondersteund door
de gedreven technici van Tomassen.
Dankzij het grote succes in België
kunnen wij u de KIP 3000
aanbieden tegen onze
SPECIALE CAMPAGNE Condities.
Kom naar onze
NIEUWE SHOWROOM
in Groot-Bijgaarden
Industrialaan 12
en laat u door ons
verrassen!
In combinatie met de nieuwste HP
T610 Plotter maakt u van uw KIP 3000
een Reproductiemachine en
Groot Formaat Kleurenkopier.
Dat is pas echt slim!
De 10 slimme punten van de KIP 3000
1> Bedieningspaneel
Eenvoudig te bereiken, grote schakeltoetsen, duidelijk LCD-display
met touchscreen.
2> Geïntegreerde kopieer- en scanfunctie
Efficiënt systeem voor het kopiëren en scannen van documenten.
3> Documenteninvoer
Automatische selectie van gewenste formaten voor ingenieurs en
architecten.
4> Printer
Output snelheid van 2,5 DIN A0 per minuut met 600 dpi resolutie.
5> Manuele bladinvoer
Ideaal voor losse kopieën of speciale media.
6> “High Definition Print” technologie
100 % toner-verbruik zonder resttoner met de KIP HDP Plus-technologie.
7> Mediacapaciteit
Een of twee rollen.
8> IPS
Het geïntegreerde KIP Image Processing Systeem garandeert een
uitstekende printkwaliteit en een snelle verwerking.
9> Geïntegreerde stapelverwerking
Door de gebruiker te kiezen media uitgang aan voor- of achterzijde.
10> Neemt weinig ruimte in beslag, slimline design
De KIP 3000 spaart ruimte door zijn compacte opbouw.
Bel of mail voor meer informatie of een demonstratie naar Jacques Vanmeenen, tel.(32) 2 306 6255, info@tomassen.be
Ook verzorgen wij graag voor u het onderhoud en reparatie aan uw KIP, HP, WDV en/of andere Printsystemen, zie www.tomassen.be

De modellen van Regma
Op de catwalk
De rode loper lag uit en de topmodellen van Regma stonden klaar op de tien meter lange catwalk;
modellen van grootformaat printers en vouwers wel te verstaan. Van 6 tot en met 8 november
stonden de deuren open voor het Large Format Print Event en stonden
de spotlights gericht op de apparatuur.
CADMagazine December 2007-8
Door: Job van Haaften
HARDWARE
De Canon inktjetprinter iPF710, leverbaar vanaf november.
Louis de Leeuw, account manager
bij Regma, vertelt: “Wij bieden oplossingen
op het gebied van scannen,
printen en vouwen. Naast de apparaten
en de software voor het verwerken
van CAD-tekeningen, bieden we
de ondersteuning van onze supportafdeling
en de technische dienst. Wij leveren
printers met twee verschillende
printtechnieken de inktjetprinters van
Canon en laserprinters van KIP. Wil
je kleur printen dan ben je op dit
moment aangewezen op een inktjetprinter.
De laserprinters beperken zich
nog tot zwart-wit. KIP heeft al wel
een kleuren laserprinter in ontwikkeling,
maar het is nog even wachten
voor die op de markt gebracht kan
worden. Als je weinig print is de inktjetprinter
voordeliger, de laser is echter
veel sneller, dus ook daardoor erg
geschikt voor bedrijven die veel moeten
printen.”
20
Als topmodellen voor het printen in
kleur heeft Regma op dit moment de
Canon iPF 610 en 710, voor zwartwit
zijn dat de KIP 3000 en 5000.
De Leeuw vervolgt: “Wat de scanners
betreft is er een snelle ontwikkeling
naar kleur. Een paar jaar geleden was
alles nog zwart-wit nu steeds meer
kleur, een echte verschuiving. De behoefte
is duidelijk groter geworden,
mede door de veranderde technieken
en mogelijkheden, ook prijstechnisch
is het aantrekkelijker geworden.
Daarom wordt de kleurenscanner
vaak geïntegreerd met een kleuren en
een zwart-wit printer, in die combinatie
kunnen dan snel kopieën van tekeningen
geproduceerd worden.”
Lengte vouwmachine
Het nieuwste topmodel dat Regma
toonde op de catwalk is de KIP 400
vouwmachine, die vanaf begin

De topmodellen van Regma stonden klaar op de
tien meter lange catwalk, KIP 3000 en KIP 400.
CADMagazine December 2007-8
novem ber leverbaar is. Met deze online
gekoppelde vouwmachine worden
tekeningen direct vanuit de printer
in de lengte gevouwen. De dwarsvouw
wordt gemaakt door de tekening
nogmaals in de handinvoer van
de vouwmachine te plaatsen. Doordat
het geen dubbele vouwer is maar een
enkele is de machine veel kleiner en
minder kostbaar dan de standaard
vouwmachines. Een variant die vooral
voor bedrijven, die geen massale
productie hebben, erg aantrekkelijk
kan zijn.
De KIP 400 is, met zijn acht verschillende
vouwprogramma’s, goed te
combineren met de KIP 3000 printer
en bijvoorbeeld de nieuwe Canon
inktjetprinters iPF610 en 710.
Copy Bear
Met de Codiac CopyBear een grootformaat
Multi Functional Printing
(MFP), kunnen grootformaat printers
en scanners op een gebruikervriendelijke
manier worden gekoppeld. De
touchscreen en de eenvoud in het ge-
21
bruik, maakt dat er geen cursus nodig
is om te kunnen kopiëren en printen
met een combinatie van printers en
scanner. Vooral bij de overheden en
bedrijven waar veel verschillende
mensen gebruik maken van de apparatuur,
is die gebruikersvriendelijkheid
erg belangrijk.
In het geheugen blijven de laatste
printopdrachten bewaard zodat die
makkelijk teruggevonden en herhaald
kunnen worden. De documenten voor
de printopdrachten kunnen van verschillende
media komen, zoals een
USB-stick, CD-rom of van het netwerk.
CopyBear toont de verschillende
mogelijkheden en vraagt om de input
als die niet aanwezig is.
Job van Haaften is eindredacteur van
CAD-Magazine. Voor meer informatie
over dit onderwerp: www.regma.nl.
Zie voor technische details van de
printers van KIP en Canon op
pagina 24 tot en met 29.
Wij wensen u prettige
kerstdagen en een
gelukkig Nieuwjaar

Printerfabrikant kijkt naar meer dan alleen afdrukken
Documentatieproces is de toeko
Innovation By Nature, dat is de titel
van het boek dat is uitgebracht ter ere
van het 130-jarig bestaan van Océ. Een
goede titel, volgens Kevin Murphy, international
marketing director Wide
Format Printing Systems bij het bedrijf.
“De titel geeft in één korte zin weer dat
Océ een technologiebedrijf is, dat investeert
in onderzoek en nadenkt over
een volgende verbetering of vernieuwing
van een bestaand principe. Het
boek dient verder als een soort inspiratiebron:
het geeft weer wat er in 130
jaar goed is gegaan en geeft daarmee
de richting aan voor de toekomst.”
Collega Theo Herraets, business group
manager Technical Documentation
Systems in Nederland, is het daarmee
eens. “We weten hoe we moeten verbeteren,
en willen dat dan ook doen.”
Keur is informatie
Naast het verbeteren van de eigen producten,
kijkt Océ ook naar het verbete-
CADMagazine December 2007-8
Door: Lambert-Jan Koops
ren van de workflow van de klant.
Hierbij valt op dat er verschillen zijn
tussen geografisch gescheiden gebieden.
Murphy: “In West-Europa, met
name Duitsland en Zwitserland, zien
we dat het gebruik van kleurensystemen
breed is ingevoerd terwijl dat bijvoorbeeld
in Noord-Amerika en Azië
minder het geval is. De boodschap die
we daarbij uitdragen is dat kleurensystemen
niet alleen mooiere plaatjes opleveren,
maar dat kleurensystemen
vooral informatie toevoegen aan de
boodschap die bij een afbeelding hoort.
Een technische tekening is in sommige
gevallen ook wel leesbaar te maken
met behulp van grayscale-mogelijkheden,
maar meestal maakt het gebruik
van kleur een ontwerp een stuk inzichtelijker.”
Herraets merkt op dat de markt voor
kleurensystemen ondertussen blijft
groeien, maar dat de markt voor zwartwit
printers gelijk blijft. “Het is dus niet
22
HARDWARE
Theo Herraets (links)
en Kevin Murphy:
“Het algemene werkproces
bij klanten heeft onze
specifieke aandacht.”
Océ bestaat dit jaar 130 jaar en dat werd gevierd. Niet alleen organiseerde het bedrijf een
grote bijeenkomst ter ere van het jubileum, ook verscheen er een meer dan driehonderd
pagina’s dik boekwerk over de geschiedenis van Océ. Met al dat verleden
in het achterhoofd is de toekomst natuurlijk een uitstekend onderwerp voor een gesprek.
zo dat we de zwart-wit afdeling afbouwen.
We kiezen een dubbel pad, waarbij
we investeren in zowel ontwikkelingen
voor zwart-wit als kleurenprinters.”
Documentatieproces
Een punt dat specifiek de aandacht
heeft van Murphy en Herraets is het algemene
werkproces bij klanten. “We
focussen niet op het printen zelf, op het
maken van fysieke documenten. In dat
geval zouden we proberen een zo
goedkoop mogelijke printer te maken,
zonder al te veel poespas en in zo groot
mogelijke series. Waar onze aandacht
echter wel naar uitgaat is het eigenlijke
documentproces. Wij kijken naar de totale
periode van de printopdracht tot
het moment dat het document weer
wordt vernietigd,” aldus Murphy.
Herraets vult zijn collega aan. “Binnen
Océ hebben we Project Logic ontwikkeld.
Dat is een totaalsysteem voor do-

Ontwerpers printen
bijvoorbeeld een
model, kijken er naar,
maken aantekeningen
op dit model en
voeren de ver -
anderingen digitaal
door.
mst van Océ
cumentbeheer binnen bouwprojecten.
Hierdoor zijn we in staat om zowel de
hard- als software te leveren als een
geïntegreerde oplossing. Dat betekent
natuurlijk printers en scanners, maar
ook de beheersoftware. Voor dit laatste
maken we gebruik van Organice van
Cadac, dat gebaseerd is op de algemeen
beschikbare techniek van
Microsoft SharePoint. Op die manier is
het systeem nagenoeg overal in te zetten.”
Een belangrijk punt van Project Logic
is volgens Herraets de mogelijkheid
om het aan te passen aan de behoeften
van de klant. “Veel bedrijven denken
na over het verbeteren van hun documentenstroom.
Ze zitten echter bijna
allemaal op een ander niveau. De één
heeft een hele specifieke infrastructuur,
de ander gebruikt zeer verouderde
hardware, geen bedrijf is hetzelfde.
Binnen Project Logic kunnen we daarom
ook de gebieden aanpakken waar
het snelst de meeste winst te behalen is.
Het is dan ook niet een product dat we
over de schutting gooien, waarna de
koper maar moet zien wat hij er mee
doet. Met Océ Project Logic verkopen
we naast de hard- en software ook consultancy:
we denken actief mee over de
juiste aanpak.”
CADMagazine December 2007-8
Concurrenten
De focus op de hele documentenstroom
is volgens Herraets hèt grote verschil
tussen Océ en andere bedrijven die actief
zijn op het gebied van grootformaat
printen. “Soms krijg ik de vraag waar
Océ staat ten opzichte van concurrenten.
Dan zeg ik altijd dat we geen concurrent
hebben op de markt die we zelf
als de belangrijkste zien. Er zijn wel ondernemingen
die op deelgebieden onze
concurrent zijn, en in sommige gevallen
ook een groter marktaandeel hebben,
maar dat is niet interessant: wij kijken
naar een groter geheel.”
Met de focus op het documentbeheer
wil Océ natuurlijk niet zeggen dat digitaal
belangrijker wordt dan analoog, zo
legt Murphy uit. “Papier is nog steeds
het beste medium voor persoonlijke
communicatie. We zien alleen dat de
rol van de print anders wordt.
Ontwerpers printen bijvoorbeeld een
model, kijken er naar, maken aantekeningen
op dit model, scannen het vervolgens
in en voeren de veranderingen
digitaal door. Vervolgens wordt het geprinte
model weggegooid. Een manier
van werken die weer als gevolg heeft
dat er extra vraag ontstaat naar goedkoop,
gerecycled papier. Iets waar wij
natuurlijk rekening mee houden.”
Modewoord
Met de toenemende zorg voor het milieu
begint het begrip duurzaamheid
steeds vaker op te duiken in de wereld
van printerontwikkelaars. Is het een
modewoord dat voornamelijk wordt in-
23
gezet als marketingtruc, of steekt er
meer achter? Murphy: “Over andere
bedrijven kan ik niets zeggen, maar ik
weet wel dat het begrip duurzaamheid
bij ons al langer aandacht krijgt. We
gaven er misschien niet veel ruchtbaarheid
aan, maar de R&D-afdeling was
er wel degelijk mee bezig. Wij dragen
tegenwoordig wat meer uit dat we
duurzame producten maken, maar dat
is niet van het ene op het andere moment
gebeurd. Dat kan ook niet anders:
duurzaamheid moet je inbakken in je
ontwikkeling, jaar op jaar, het is niet
iets waarvan je zegt: dat zit in ons volgende
product.”
Herraets ziet bovendien gezonde bedrijfseconomische
redenen om duurzame
producten te maken. “Duurzaam
betekent onder andere dat een product
lang mee moet kunnen gaan en dat het
zuinig omgaat met energie en grondstoffen.
Zo werken wij bijvoorbeeld
aan een aanzienlijk kortere opstarttijd
van machines en ontwikkelen we printprocedures
waarbij minder ozon vrijkomt.
Dat is voor de koper uiteindelijk
ook van belang: die heeft lagere verbruikskosten
en veroorzaakt minder
belasting voor het milieu. Kortom: milieueisen
en economische overwegingen
gaan hier hand in hand.”
Bètatesters
Omdat de R&D voor een belangrijk
deel plaatsvindt in Nederland, is er
veel contact met eindgebruikers. Zo
zijn er verschillende bètasites te vinden
waar nieuwe ideeën uitgebreid
worden getest. Murphy: “We hebben
veel overleg met Nederlandse bedrijven,
dat helpt ons natuurlijk wereldwijd
vooruit. Dat geeft ons bijvoorbeeld
input om na te denken over het
gebruiksgemak en de betrouwbaarheid
van de machines. Het belangrijkste
dat we namelijk leren van deze
bètatesters is daarbij dat een CAD- of
GIS-gebruiker wordt betaald om iets
te ontwikkelen en niet om veel tijd te
besteden aan het printen van documenten.
Daar proberen we dan ook in
tegemoet te komen.”
Lambert-Jan Koops is hoofdredacteur
van CAD-Magazine
(lambertjan.koops@cadmag.nl).
Meer informatie over Océ is te vinden
op www.oce.nl en www.oce.com.

Kosten en snelheid spelen een belangrijke rol
Grootformaat printers
Het vergelijken van printers is zeker
niet makkelijk. Kosten en snelheid
spelen een belangrijke rol, maar zijn
zeker niet de enige aspecten waar op
gelet wordt bij de aanschaf. De redenen
voor het kiezen van een specifieke
printer kunnen complex zijn en
hangen uiteraard van het bedrijf af dat
de printer gebruikt: wat zijn de eisen,
wie zijn de gebruikers en meer. Met
deze informatie hoopt de redactie van
CAD-Magazine zijn lezers een steuntje
in de rug te geven bij het kiezen
van een printer die het beste past bij
de behoeften en omstandigheden.
Elk aspect kan van belang zijn: papierbreedte,
de te gebruiken media,
de ondersteunde printtalen, drivers,
minimum lijnbreedte, printresolutie
en bijvoorbeeld de compatibiliteit met
scanners en vouwers. De gegevens
van enkele Canon, HP en Océ kleurenprinters
staan naast elkaar. Van
Kip zijn ook twee zwart-wit laserprinters
opgenomen in de verzameling
die gebruikmaken van LED-laser
technologie.
CADMagazine December 2007-8
Door Job van Haaften
Onlangs heeft Canon enkele nieuwe
printers geïntroduceerd waarvan de
gegevens zijn opgenomen in de tabellen
die volgen. Hieronder nog wat extra
informatie over deze vier printers.
Canons nieuwe grootformaat
printers
Voor de grafische productiemarkt
heeft Canon twee nieuwe 8-kleuren
grootformaat printers. De image -
Prograf 8100S en 9100S zijn respectievelijk
44- en 60-inch printers. De
iPF8100S en iPF9100S combineren
de productiesnelheid van 37,4 m2 per
uur met een goede beeldkwaliteit.
Canon verdeelt de 8-pigmentinkten
over de 12 kleurkanalen, zodat de
kleurvolgorde gelijk blijft bij bi-directioneel
printen. Dit voorkomt ‘banding’
bij hoge printsnelheid.
De resolutie van 2400 x 1200 dpi
zorgt voor een hoge printkwaliteit. De
‘hot swap’ inktcartridges maken het
mogelijk tijdens de printproductie de
cartridges te vervangen zonder het
printen te onderbreken. Canon’s
spaarstand zorgt voor een inktbespa-
24
HARDWARE
In dit nummer van CAD-Magazine is er speciale aandacht voor
grootformaat printers. We hebben een paar fabrikanten en
leveranciers gevraagd om informatie en specificaties over hun
paradepaardjes. Die informatie hebben we in tabellen gezet
zodat onze lezers zelf de vergelijking kunnen maken.
ring tot maximaal 20 procent zonder
de printkwaliteit zichtbaar aan te tasten.
Dit maakt de iPF8100S en de
9100S extra aantrekkelijk voor productiebedrijven.
Beide printers beschikken
ook over een invoerfunctie
die media herkent en die, gecombineerd
met Canon’s barcodelezer,
zorgt voor gebruiksgemak bij het wisselen
van media. De iPF8100S en
iPF9100S zijn per direct beschikbaar
in Nederland.
Canon voor de CAD-markt
Canon heeft onlangs twee nieuwe
grootformaat printers gelanceerd, de
imagePrograf 710 (A0 – 36”) en de
imagePrograf 610 (A1 – 24”). Deze
printers zijn speciaal ontwikkeld voor
de sectoren CAD en GIS (geografische
informatiesystemen).
De iPF610 kan in de snelste modus
een full-colour A1-afdruk maken in
slechts 23 seconden, terwijl de
iPF710 voor een afdruk op A0-formaat
slechts 56 seconden nodig heeft.
Beide machines zijn compatibel met
de industriestandaards HP-GL/2 en
RTL en beschikken standaard over
een ingebouwde netwerkkaart.
Bovendien zijn de iPF610 en iPF710
voorzien van de nieuwe Canon printkop
met 1 jaar garantie.
Canons LCOA-beeldverwerker zorgt
voor accurate verwerking van gecompliceerde
beelden. Ook gebruiken de
iPF710 en iPF610 het 5-kleuren reactieve
inktsysteem van Canon dat
‘bleeding’ voorkomt. Daarnaast werken
de machines stiller zodat er prettiger
mee gewerkt kan worden in een
kantooromgeving. Het LCD-scherm
op de printers zorgt voor meer gebruiksgemak.
De imagePrograf 710
en 610 vervangen de imagePrograf
700 en 600 en zijn per direct beschikbaar
in Nederland.
Job van Haaften
(job.van.haaften@cadmag.nl) is
eindredacteur van CAD-Magazine.
Voor meer gegevens over dit
onderwerp zie: www.canon.nl.

Type HP Designjet T610 Canon ImagePrograf 610 Océ CS2124
(ook 36”leverbaar)
CADMagazine December 2007-8
Papierbreedte 610 mm/24” 24” 24”(also 36” available)
Printsnelheid in m2 per uur 10-20 m2/hour 54 m2/uur 5,0 m2/hour
(gewoon papier in hoogste resolutie
[2400 x1200 dpi])
Randen 5 x 5 x 5 x 16.75 millimeter of randloos 3 x 3 x 3 x 3 millimeter
randloos op fotopapier
Aantal inktkleuren 6 5 6
Formaat inktcartridges 69 & 130 ml 130 ml 130 ml
Print resolution maximum 2400 x 1200 dpi 2400 x 1200 dpi 2400 x 1200 dpi
Te gebruiken media band gewoon papier 20 mediaprofielen
gecoat papier gecoat papier 0.07 tot 0.8 millimeter
fotopapier fotopapier
film canvas, zijde
vinyl dundoek
zelfklevende media
film
dikte tot 1,5 mm
25
Rollengte/formaat 91 m 50 m maximum 120 m
Applicatie drivers HP-GL/2 Adobe Photoshop, Windows, Mac Printer, Windows
HP/RTL AutoCAD, PosterJet RIP (optie), PosterArtist,
Windows HP-GL2, HP-RTL, GARO, Digital Front Acces,
ADI driver voor AutoCADR14 16bit plugin voor Digital Professional en
AutoCAD 200x Adobe Photoshop
Citrix Metaframe
HP-PCL3GUI-driver voor Mac OS X
Ondersteunde printtalen HP-GL/2 GARO CAD Pro RIP
HP/RTL HP-GL2 Vector: HPGL2, HPGL, HPRTL
HP-PCL3GUI en HP-RTL Raster: TIFF, TIFF-IT, JPEG, Native
CALS G4 PDF Photoshop, Kodak Photo CD, ER Mapper,
TIFF MrSid, Targa, Scitex CT, DIB, GIF, PCX,
JPEG BMP, GraphicsPro RIP
optie:
PS & EPS level 2 & 3/ PDF /
DCS 4 en 6-kleurenseparatie
Lineprecisie +/- 0.1 % +/- 0.1 %
Minimum lijnbreedte 0.0423 millimeter 0.02 millimeter
Adviesprijs 2,450 euro 2,850 euro 2.950 euro (incl. onderstel)
Printprijs per m2 in hoogste resolutie 0.39 euro 0.40 euro in economy modus 1.45 euro bij normaal inktgebruik
(2400 x 1200 dpi) 0.65 euro in normale modus CAD 2ml/m2 en standaard papier
Compatibel met scanners en vouwers compatibel met scanners compatible met scanners
Opmerkingen Rolherkenning bij verwisselen rol
Email notificatie, 1 jaar garantie op printkop

Repromat.nl
grootformaat scan-, print- & kopieersystemen
Wij verbreden
onze blik, en u?
Postbus 2
3454 ZG De Meern
Damzigt 9
3454 PS De Meern
T +31[0]30-666 90 20
F +31[0]30-666 90 25
E info@repromat.nl
I www.repromat.nl
specialisten van formaat
Aficio MP W2400/3600.
De nieuwe multifunctionele grootformaat
scan-, print-, kopieer- & vouwsystemen
van Ricoh

Type HP Designjet T1100 Canon ImagePrograf 710 Océ TCS300 en TCS500
CADMagazine December 2007-8
Papierbreedte 1118 mm/44” 914mm/36” 914 mm/36”
Printsnelheid in m2 per uur 10-20 m2/uur 64.3 m2/hour 87 m2/uur zwart-wit
(gewoonpapier in hoogste resolutie 57 m2/uur kleur
[2400 x1200 dpi])
Randen 5 x 5 x 5 x 16.75 millimeter randloos Onder en boven: 5 millimeter
Links en rechts: 3 millimeter
Aantal inktkleuren 6 5 4
Formaat inktcartridges 69 & 130 ml 130 ml 400 ml
Print resolution maximum 2400 x 1200 dpi 2400 x 1200 dpi 600 x 600 dpi
Te gebruiken media band gewoon papier 5 media types
gecoat papier gecoat papier dikte: 0.06 tot 0.18 millimeter
fotopapier fotopapier
film canvas, zijde
vinyl dundoek
zelfklevende media
film dikte tot 1,5 mm
27
Rollengte/formaat 91 m 50 m 120 m
Applicatie drivers HP-GL/2 Adobe Photoshop, Windows, Mac Printer, HDI, Windows
HP/RTL AutoCAD, PosterJet RIP (optie),
Windows PosterArtist, HP-GL2, HP-RTL, GARO,
ADI driver voor AutoCADR14 Digital Front Acces, 16bit plugin voor
AutoCAD 200x Digital Professional en Adobe Photoshop
Citrix Metaframe
HP-PCL3GUI-driver voor Mac OS X
Ondersteunde printtalen HP-GL/2 GARO Vector: HPGL2, HPGL, Calcomp
HP/RTL HP-GL2 Raster: HP-RTL, CALS, C4
HP-PCL3GUI HP-RTL TIFF, NIRS, NIFF, JPEG
CALS G4 PDF Optie: PS3 / PDF
TIFF, JPEG
Lijnprecisie +/- 0.1 % +/- 0.1 %
Minimum lijnbreedte 0.0423 millimeter 0.02 millimeter 0.08 millimeter
Adviesprijs 3.400 euro 4.100 euro vanaf 9.900 euro
Printprijs per m2 in hoogste resolutie 0,39 euro 0,40 euro in economy modus 1,05 bij normaalinktgebruik
(2400 x 1200 dpi) 0,65 euro in normale modus CAD 2ml/m2 en standard papier
Compatibel met scanners en vouwers compatibel met scanners compatibel met scanners Hybrid versie leverbaar
Vouwer leverbaar
Opmeringen Rolherkenning bij verwisselen rol
E-mail notificatie, 1 jaar garantie printkop

Het platform voor ICT toepassingen en diensten in de bouw en de bouwketen

Type KIP3000 KIP5000
Type HP Designjet Z6100 Canon ImagePrograf 9100
CADMagazine December 2007-8
Papierbreedte 914 mm/36” 914 mm/36”
Papierbreedte 1524 mm/60” 60”
Printsnelheid in m2 per uur 150 m2 /uur 252 m2/uur
(gewoon papier) 600 x 600 dpi 600 x 600 dpi
Printsnelheid in m2 per uur 60.8 m2/uur 16.51 m2/uur
(gewoonpapier bij hoogste resolutie
[2400 x1200 dpi])
Randen (kantlijn) Randloos Randloos
Aantal kleuren 1 (zwart toner) 1 (zwart toner)
Randen 5 x 5 x 5 x 5 millimeter randloos
of randloos op fotopapier
Formaat inktcartridges 300 gram 980 gram
Aantal inktkleuren 8 12
Maximale printresolutie 600 x 600 dpi 600 x 600 dpi
Formaat inktcartridges 775 ml 330 ml of 700 ml
Te gebruiken media Chloorvrij wit papier Chloorvrij wit papier
Maximale printresolutie 2400 x 1200 dpi 2400 x 1200 dpi
64 - 80 g/m2 64 – 110 g/m2
Transparant: 80 g/m2 Transparant: 80 g/m2
Film: 3.5 – 4 milimeter Film: 3.5 – 4 milimeter
Rollengte/formaat 150 to 175 meter 150 to 175
Te gebruiken media tot 22 millimeter gewoon papier
meeste media gecoat papier
fotopapier
canvas, zijde
dundoek
zelfklevende media
film tot 1,5 mm
29
Applicatie drivers Kip Request: Kip Request:
voor het versturen van aparte voor het versturen van aparte
documenten of sets. documenten of sets.
Rollengte/formaat 175 m 50 m
KIP Driver Pack: KIP Driver Pack:
met Windows en AutoCAD-drivers met Windows en AutoCAD-drivers
om van verschillende applicaties om van verschillende applicaties
te printen te printen
Applicatie drivers HP-GL/2 Adobe Photoshop
HP/RTL Windows
Windows Mac Printer
ADI driver voor AutoCADR14 AutoCAD
AutoCAD 200x PosterJet RIP (optie)
Citrix Metaframe PosterArtist
KIP PrintNet: KIP PrintNet:
Een webgebaseerde applicatie Een webgebaseerde applicatie
compatibel met standaard compatibel met standaard
browsers. browsers.
Ondersteunde printtalen HP-GL/2 GARO
HP-RTL PDF
HP-PCL3GUI TIFF
CALS G4 JPEG
TIFF, JPEG
Printertalen ondersteund DWF, PDF, TIFF Group 4, Cals DWF, PDF / PS3, TIFF Group 4, Cals
Group4, Intergraph CIT/TG4, IBM Group 4, JPEG, Government C4,
IOCA, JPG, Uncompressed Gray- Ontergraph CIT/TG4, IBM IOCA,
scale TIFF, Uncompressed Colour Uncompressed Grayscale TIFF,
TIFF, Postscript Level 3, HPGL, Uncompressed colour TIFF, HPGL,
HPGL/2, Ca1comp 906/907, CGM, HPGL/2, Ca1comp 906/907, CGM,
HP-RTL HP-RTL
Lijnprecissie +/- 0.1 % +/- 0.1 %
Minimum lijnbreedte 0,067 millimeter 0,02 millimeter
Adviesprijs 11.000 euro 19.775 euro
Aanschafprijs 14.800 euro 19.595 euro
Printprijsper m2 in hoogste resolutie 2,28 euro 1,33 euro
(2400 x 1200 dpi) (2400 x 1200 dpi)
Prijs print per m2 bij hoogste resolutie 2,28 euro (600 x 600 dpi) 3,85 euro (600 x 600 dpi)
Compatibel met scanners en vouwers compatibel met scanners compatibel met scanners
Compatibel met scanners en vouwers Compatibel Compatibel
Opmerkingen Rolherkenning bij verwisselen rol
E-mail notificatie
1 jaar garantie op printkop

Van der Arend Agrotechniek
Gezonde groei door scherpe blik
Het integreren van lucht, licht en water door Van der Arend Agrotechniek te Poeldijk kan
beschouwd worden als tuinbouw techniek van de bovenste plank. Sinds de opkomst van
groeilicht (vanaf ca. 2001) in de groenteteelt, heeft het bedrijf een gezonde groei
doorgemaakt en een fikse klantenkring opgebouwd. Een ES-TE vouwmachine en
HP Designjet printer helpen het bedrijf daarbij.
De Van der Arend Groep is opgericht
in 1964 en gevestigd in Poeldijk,
Aalsmeer, Zwaag en Naaldwijk. Van
der Arend staat voor water- en energietechniek;
verdeeld over 3 marktgroepen,
te weten glastuinbouw binnenland,
glastuinbouw buitenland
(export) en industrie & overheid. In
totaal zijn er 138 medewerkers werkzaam
in de 4 vestigingen.
Van der Arend is altijd bezig om samen
met haar klanten te zoeken naar
doordachte, eenvoudige totaaloplos -
singen op het gebied van water- en
energietechniek. Met het exportbedrijf
Tebarint bedient Arend wereldwijd
de moderne glastuinbouw. Van
der Arend Agrotechniek is gericht op
de binnenlandse glastuinbouwmarkt
en Van der Arend Installaties is voornamelijk
gericht op de industrie en
utiliteit en heeft ook klanten bij de
overheid en waterschappen.
CADMagazine December 2007-8
Door: Gert Tomassen
Energiek in AgroTechniek
De werkzaamheden bestaan uit wateren
energietechniek in de ruimste zin
van het woord. Voor watertechniek
omvat dit installaties van hemelwaterbassin
tot druppelaar en alles wat er
tussen in zit, zoals bemesting-, ontsmetting-
en filtratiesystemen. Voor
energietechniek begint het bij de
hoofdverdeler, bekabeling, schakelpanelen,
computersystemen, service en
onderhoud.
Vanaf het allereerste contact probeert
Van der Arend mee te denken en te tekenen
om tot een optimaal totaalresultaat
te komen op water- en energiegebied.
Als installateur heb je met alle
bouwpartners in een project te maken.
De kassenbouwer levert luchtmotoren,
de schermdoekinstallateur levert
schermmotoren, de verwarmingsinstallateur
levert pompen en mengkleppen,
de WKK-leverancier ver-
30
HARDWARE
wacht ook een aantal elektro-aansluitingen/regelingen
enzovoorts. Uit -
eindelijk is de klant slechts geïnteresseerd
in een goed regelende totaalinstallatie.
Uiteraard gaat er veel kennis
en kunde zitten in het adviseren, ontwerpen,
afstemmen en aansluiten van
al deze verschillende installaties.
Integrator voor de glastuinbouw
Bij de ontwikkeling van het glastuinbouwgebied
in de Bleiswijkse Over -
buurtse Polder is Van der Arend
Agrotechniek bij diverse projecten betrokken.
Zowel het ontwerp als de
elektrotechnische installaties werden
geleverd voor o.a. plantenkwekerij Van
der Lugt en Rozenkwekerij Ernst
Olieman. Bedrijfsleider Arjan Flik -
weert kijkt hierop terug; “Als integrator
van licht, lucht en water is Van der
Arend Agrotechniek intensief betrokken
geweest. Bij de luchtmechaniek,

Voor watertechniek omvat dit installaties van hemelwaterbassin tot druppelaar.
scherminstallaties, verwarming, watertechniek
en WKK-installatie zijn alle
elektrotechnische aansluitingen verzorgd.
Ruime panelen met moderne
touchscreens maken het de gebruiker
mogelijk nauwkeurig te werken met de
computergestuurde installatie.
CADMagazine December 2007-8
Van der Arend Agrotechniek is
gericht op de binnenlandse
glastuinbouwmarkt.
Pomp unit.
Totaalintegratie in de tekenkamer
Zo is er ook op de tekenkamer van Van
der Arend sprake van een totaalintegratie.
Als één van de eerste gebruikers in
de Benelux, gebruikt het bedrijf een
complete afhandeling vanaf de
AutoCAD 2008 teken- en ontwerpplekken,
de productie en de totale afwerking
van kleurentekeningen.
In deze tijd van schaarste aan technisch
talent is het steeds meer van belang dat
CAD-tekenaars en constructeurs zich
kunnen concentreren op hun hoofdtaken.
Daarom heeft Van der Arend
gekozen om extra werkzaamheden rond
het printen en reproduceren van werktekeningen
volledig te automatiseren.
Iedereen kent de kreten wel binnen
veel tekenkamers aan het eind van de
middag: “Wie wil er even vouwen?”
Meestal zijn dat dezelfde bereidwillige
tekenaars die daarvoor moeten opdraaien,
een stagiair of de dames van het secretariaat.
Het blijft een tijdrovende bezigheid
die meestal niet bijdraagt aan
de verhoging van de arbeidsvreugde.
In samenwerking met Tomassen ICT
Services BV is bij Van der Arend daarom
een geïntegreerde totaaloplossing
geïnstalleerd, die het leven en werken
in de tekenkamer aanzienlijk veraangenaamd.
Flexibele productieautomatisering:
Producent CELLRO kan geen dag zonder
SolidWorks en zijn plug-ins...
SOLID TECHNOLOGY, CREATIVE SOLUTIONS IN CAD CAM CAE & PDM
31
Plotter en vouwmachine
Met de ES-TE 4211 Online vouwmachine
en de HP 4500 Designjet A0
Kleurenplotter, worden A0- en A1-tekeningen
direct vanuit AutoCAD 2008
geprint en gevouwen. Met twee rollen
van elk 175 meter lengte en de extra
grote inktcartridges van 400 ml, kan
zonder tussenkomst van de gebruiker,
dus onbemand, teken- en reprowerk
worden uitgedraaid tot bijna 300 stuks
A0. De gebruikers krijgen automatisch
een mailtje als een rol of cartridge op
is, zodat er geen onnodig tijdsverlies
ontstaat.
De ES-TE Online vouwmachine is
speciaal ontworpen voor de HP
Designjet Series en biedt de gebruiker
het comfort dat alle tekeningen direct
vanuit de printer worden gevouwen in
het gewenste vouwformaat. Er is keuze
uit een pakketbreedte 180 mm, 190
mm of 210 mm, met of zonder hechtrand
van 0 tot 30 mm, dwarsvouwen in
297 mm of 305 mm (optioneel) en
meer. Ook kunnen tekeningen met een
lengte tot maar liefst 6 m gevouwen
worden.
Als importeur/distributeur van de ES-
TE Online vouwmachine biedt
Tomassen ICT Services directe en persoonlijke
ondersteuning om uitval tot
een absoluut minimum te beperken.
Dan pas wordt een investering in deze
vouwtechniek rendabel. De moderne
kwaliteitsvouwsystemen van het
Duitse ES-TE zijn uiterst duurzaam en
gaan makkelijk tot drie ‘plotterlevens’
mee. Het resultaat is een constante en
perfecte vouwkwaliteit, veel lagere
vouwkosten dan bij de klassieke handenarbeid-vouwuren
en vrolijke en gemotiveerde
CAD-tekenaars.
Gert Tomassen schreef dit artikel op
verzoek van CAD-Magazine.
Voor meer informatie: www.arend.nl
en www.tomassen.nl
CADMES.NL

Océ TDS700:
Fits the way you want it!
Of u nu wilt printen, scannen of kopiëren… de Océ TDS700 biedt alle opties
die u nodig heeft.
De nieuwste oplossing van Océ is er op gericht om uw werk eenvoudiger te
maken. Gecombineerd met onze software bieden wij u een sterk concept dat
altijd in uw werkproces past. Met de Océ TDS700 heeft u de mogelijkheid om
uw eigen configuratie volledig op maat samen te stellen. Zo kunt u kiezen uit 2
verschillende scanners, 2 tot 6 rollen, 1 tot 3 sheetfeeders en verschillende
afwerkmogelijkheden.
Nog meer belangrijke voordelen van de Océ TDS700:
• Een constante hoge productiesnelheid, ook bij het gebruik van wisselende
papierformaten.
• Een haarscherpe afdrukkwaliteit dankzij de 600 x 1200 dpi printhead met
pico printing technologie.
• Besparen van tijd, geld en moeite door de geïntegreerde online vouwer.
• Ongeëvenaard gebruiksgemak dankzij de nieuwe user interface.
• Toekomstvaste investering doordat u de configuratie
voortdurend kunt aanpassen aan uw
behoefte.
• Iedere afdruk is altijd perfect door gebruik
van Océ Image Logic.
• Vriendelijk voor het milieu en uw werkomgeving
dankzij Océ Eco-design.
Kortom: er is altijd een Océ TDS700 die
bij u past. Voor meer informatie, ga naar
http://tds700.oce.nl

Scannen, printen en kopiëren
HP Designjet T1100 MFP
sneller dan voorgangers
De HP Designjet T1100 MFP is een geïntegreerd apparaat om te
kopiëren, scannen en printen. Het model is gebaseerd op de HP
Designjet T1100ps en maakt, zoals de naam al aangeeft, deel uit
van de van HP bekende Designjet-serie. Wat het meeste opvalt is de
snelheidsverbetering: de multifunctional is tot drie keer sneller dan
voorgaande modellen uit de Designjet-serie.
De HP Designjet T1100
MFP is gebaseerd op de
HP Designjet T1100ps.
De HP Designjet T1100 MFP is ontwikkeld
voor het scannen en kopiëren
van grootformaat originelen met een
maximumbreedte van 1066 en een
maximumdikte van 15 millimeter.
De preview functionaliteit en de opties
om de beeldkwaliteit aan te passen
bieden de gebruiker meer controle
over de uiteindelijke uitvoer. De
opschoonoptie voor achtergronden
verbetert bij het scannen de kwaliteit
van beschadigde of verweerde originelen.
Geavanceerde kopieerfuncties
bieden extra mogelijkheden zoals automatische
uitlijning om originelen
recht te plaatsen en een voorbeeld ervan
te bekijken, originelen meervoudig
kopiëren op één vel om media te
besparen, en originelen over meerdere
vellen kopiëren om extragrote documenten
te maken.
CADMagazine December 2007-8
Door de redactie.
De compabiliteit van de HP Designjet
T1100 MFP krijgt vorm via een ingebouwd
Adobe PostScript-stuurprogramma
en ondersteuning voor grafische
applicaties, waaronder PS/PDF,
TIFF, JPEG2000 en DWF. Het is mogelijk
om zowel te scannen als te
printen in deze formaten. De door het
model gebruikte 3 CCD-scantechnologie
kent een lijnaccuratesse van 0,1
procent. De resolutie is hierbij maximaal
9.600 dpi. Het afdrukken vindt
plaats met behulp van de zes HP
Vivera-inkten, waaronder de 3-zwarten
inktset.
Afdruksnelheid
De gebruiker kan met de T1100 MFP
volledige projecten tot drie keer sneller
afdrukken in vergelijking met vorige
HP Designjet modellen, zoals de
33
HARDWARE
HP Designjet 800 Printer series. De
HP Designjet T1100 MFP kan een
A1/D-pagina in 35 seconden afdrukken.
Daarnaast is ook de scansnelheid
hoger dan die van vorige modellen:
51 millimeter per seconde in kleur en
152 millimeter per seconde in zwartwit.
De HP Designjet T1100 MFP maakt
gebruik van dezelfde technologieën
als de HP Designjet T1100 printerserie.
De HP Designjet T1100 MFP is
standaard uitgerust met een ingebouwd
besturingssysteem en een Intel
Pentium IV-processor. De processorsnelheid
bedraagt 2,8 GHz terwijl er
1 Gb werkgeheugen beschikbaar is.
Daarnaast heeft de MFP een harde
schijf van 40 Gb. In combinatie met
een onbeperkte bufferruimte is het
toestel hiermee in staat om complexe
bestanden en volledige projecten zelf
te verwerken, zonder het werkstation
te belasten.
Scannen naar netwerk
De HP Designjet T1100 MFP beschikt
over vooraf geconfigureerde
besturingsprogramma’s en netwerkconnectiviteit,
met inbegrip van functionaliteit
waarmee de gebruiker
rechtstreeks naar een locatie op het
netwerk kan scannen. De voortgang
en wachtrij van afdruktaken worden
door het Job Center en de HP
Embedded Web Server beheerd, zodat
gebruikers niet naar de printer
hoeven te lopen. Afdruktaken kunnen
in een batch worden uitgevoerd.
Zonder alle bestanden te hoeven openen
en de instellingen ervan te hoeven
wijzigen, kunnen gebruikers een
batch van bestanden naar het Job
Center slepen om deze opnieuw af te
drukken.
Voor meer informatie over deze printer:
www.hp.com/go/designjet.

Snel toegrijpen op standaardonderdelen
Het gebruik van bibliotheken
Vrijwel ieder bedrijf heeft te maken met standaardonderdelen die steeds weer
terugkeren in een constructie. Door deze uit bibliotheken te halen kunnen deze
snel toegepast worden. HiCAD neXt biedt verschillende soorten bibliotheken waar
een constructeur gebruik van kan maken. In feite is er onderscheid tussen
drie soorten bibliotheken; de normdeelbibliotheek, ook wel
de catalogus genoemd, de gebruikersbibliotheek
en de bibliotheek van leveranciers.
In de normdeelbibliotheek zijn alle
genormaliseerde onderdelen te
vinden. Denk hierbij aan bouten,
moeren, profielen en as toebehoren.
Als de bibliotheek geopend wordt,
krijgt de gebruiker de keuze wat
voor type onderdeel hij wil inbouwen,
zoals bouten, moeren of ringen.
Na de selectie van bouten verschijnt
de keuze uit de hoofdcategorieën,
zoals zeskantbouten, zelftappende
CADMagazine December 2007-8
Door: Marcel de Klein
MECHANICAL & DESIGN
Afbeelding 1. De normdeelbibliotheek van HiCAD neXt.
schroeven, houtschroeven en inbusbouten.
Binnen een categorie valt
vervolgens weer te kiezen uit de verschillende
normen die worden aangeboden.
Wanneer de gebruiker bekend is met
het normnummer, bijvoorbeeld DIN
933 of AISC HP, dan kan hij deze
ook ingeven. HiCAD opent dan direct
de betreffende catalogus.
HiCAD biedt op dit moment stan-
34
daardnormen volgens DIN, DIN EN
ISO, ANSI, ASME, JIS en IS.
In de catalogus kan de constructeur
ook zijn eigen onderdelen plaatsen.
Dit kan een normaal onderdeel zijn,
maar ook een zogenaamde normvariant.
Een normvariant is een onderdeel
dat in verschillende vormen en
maten kan terugkomen. Door variabelen
aan het onderdeel te hangen
kan in de Catalogus een zogenaamde

in HiCAD neXt
‘Family Table’ worden gegenereerd.
De catalogus staat lokaal geïnstalleerd.
Dat is geen probleem als de
constructeur stand-alone werkt.
Werkt hij echter in een team, dan kan
de catalogus automatisch naar een
server worden verplaatst, zodat iedereen
van dezelfde catalogus gebruikmaakt
en deze ook maar op één
plaats onderhouden hoeft te worden.
Start hiervoor de Catalogus Editor
op, \exe\cateditor.exe, en
ga via het menu item ‘Extras’ naar
de functie ‘Shift catalogues’. Hier
hoeft alleen maar de locatie te worden
opgegeven waar de catalogus
moet staan, waarna de software de
catalogus automatisch verplaatst.
De gebruikersbibliotheek
De gebruikersbibliotheek is met name
handig voor de constructeurs die
snel even iets apart willen zetten om
te kunnen hergebruiken. Het vullen
van de bibliotheek gaat eenvoudig.
De constructeur kan een nieuwe bibliotheek
aanmaken of een bestaande
openen en vervolgens het gewenste
onderdeel in één van de lege
vakjes van de bibliotheek slepen.
HiCAD zal nu vragen welke helptekst
erbij hoort, dit is de tekst die
verschijnt als de muis op het onderdeel
staat, en welke afbeelding in
het vakje moet komen. Standaard is
dit de afbeelding zoals het onderdeel
op dat moment op het scherm staat,
maar het is ook mogelijk om een andere
weergave aan te klikken of
zelfs een foto te gebruiken voor de
bibliotheek. Het is ook mogelijk om
eigen opgenomen macro’s in de gebruikersbibliotheek
te slepen, zodat
deze ook snel te selecteren en toe te
passen zijn.
Bibliotheek van leveranciers
Normbibliotheken zijn handig, maar
het is nog handiger om gebruik te
maken van de bibliotheek van de leveranciers.
De constructeur weet
dan namelijk meteen of de leverancier
het onderdeel in zijn program-
CADMagazine December 2007-8
Afbeelding 2. Onderdelen van verschillende leveranciers worden geplaatst via
Powerparts.
ma heeft, wat het bestelnummer is
en wat de exacte (hoofd-) afmetingen
zijn. Hiervoor zit in HiCAD een
integratie met Powerparts en
Traceparts, te vinden op hieronder
genoemde websites.
Het programma is gratis te downloaden
en bevat bibliotheken van verschillende
leveranciers zoals Festo,
SEW en Bosch Rexroth. Als de constructeur
in HiCAD een nieuw onderdeel
wil invoegen, dan kan hij, in
plaats van een onderdeel te zoeken
op de harddisk, ook kiezen voor
‘Invoegen via Powerparts’. Hij komt
dan automatisch in Powerparts en
kan daar zijn keuze maken. Is de
keuze eenmaal gemaakt dan hoeft
hij enkel op de knop ‘Insert in
HiCAD’ te drukken en het onderdeel
hangt aan zijn cursor. De constructeur
kan nu het onderdeel in zijn samenstelling
plaatsen en op de stuklijst
zal het onderdeel automatisch
verschijnen, inclusief het bestelnummer.
Veel leveranciers bieden ook de mogelijkheid
om het onderdeel gede-
35
tailleerd of vereenvoudigd in te bouwen.
Dit laatste is met name bij grote
samenstellingen handig in verband
met de snelheid van het model.
Overigens biedt de normdeelbibliotheek
en de gebruikersbibliotheek
deze functie ook.
Marcel de Klein is CAD Application
Consultant. Voor vragen naar
aanleiding van dit artikel kunt u contact
opnemen via e-mail:
m.de.klein@isdbenelux.nl.
Meer informatie over de in dit
artikel behandelde onderwerpen,
is te vinden op www.isdbenelux.nl,
www.web2cad.com en
www.traceparts.com.

Het cluster Techniek maakt deel uit
van ROC Zeeland, waar in totaal elk
jaar zo’n 8700 personen een opleiding
volgen, verdeeld over acht locaties
en negen clusters. Eén van die
onderwijsclusters is Techniek. Deze is
gevestigd in Vlissingen en verzorgt
uitsluitend technische opleidingen,
ook voor mensen uit het bedrijfsleven.
In de nieuwbouw zitten ook de
techniekopleidingen van twee VM-
BO-scholen, de Scheldemond en
Nehalennia, de Hogeschool Zeeland
en diverse samenwerkingsverbanden
van het regionaal bedrijfsleven, waaronder
de Stichting Vakwerk. Dit is
uniek voor Nederland!
Nieuw gebouw
De nieuwbouw is net klaar, precies op
tijd voor het nieuwe leerjaar. De leer-
Door: Ellen Prinse
PLATFORM
Opleiding voorzien van SpaceNavigators en laatste versie Inventor
ROC Zeeland investeert in de
toe komst van werktuigbouwkunde
Diana Wagemakers, accountmanager van CADMatch, feliciteert Gerrit Wittens met de aankoop. Links Steven Bosschaerts van
ProDesk en uiterst rechts Jeroen van den Oord, directeur cluster Techniek Vlissingen.
Het Regionaal Opleidingencentrum in Vlissingen loopt voorop
als het gaat om 3D engineering. Waar veel onderwijsinstellingen
het budget in de breedte spenderen, heeft de directie hier besloten
om de leerlingen van de afdeling Techniek onder andere te
laten werken met de meest recente versie van Autodesk Inventor,
in combinatie met de SpaceNavigator, een 3D-controller
van 3D Connexion.
CADMagazine December 2007-8
lingen kunnen nu profiteren van een
hypermodern, multifunctioneel gebouw,
genaamd Technum, met werkelijk
alle outillage die ze zich maar
kunnen wensen voor een hooggekwalificeerde
opleiding. Alleen al het
praktijkcentrum voor werktuigbouwkunde
beslaat 1200 m2 en staat vol
met bijna uitsluitend nieuwe apparatuur,
waaronder een scala aan freesen
draaimachines, een teach-in (zelflerende)
draaimachine, zaagstraat,
plaatwals- en buigmachines, profielwals,
guillotineschaar, kantbankmachine,
diverse kolomboren en een
Time-savers bandschuurder. Het merendeel
van deze apparatuur is CNCgestuurd.
Er is zelfs een compleet
CNC-bewerkingscentrum en de laatste
aankoop betreft de pas geleverde
CNC-waterstraalsnijmachine, waar ze
36
bijzonder over verheugd zijn. Met de
bouw en inrichting is direct ook voldaan
aan de huidige arbo-regelgeving,
zo zijn er bijvoorbeeld diverse
til-hulpen aanwezig en is alles op de
juiste hoogte opgesteld.
Nieuwe computers
Autodesk ondersteunt het onderwijs als
het gaat om opleidingen in 3D-engineering,
en het bedrijf is dan ook graag
betrokken bij de begeleiding en stagevoorzieningen
van studenten. Zoals bekend,
werken veel scholen met Auto -
CAD en voor 3D-engineering wordt
vaak Autodesk Inventor toegepast. En
net zoals bij zoveel scholen wordt er in
Vlissingen momenteel nog niet met de
nieuwste versie – 2008 – gewerkt. De
reden hiervoor is simpel: de computersystemen
zijn niet krachtig genoeg.
Gerrit Wittens, docent werktuigbouw,
vindt dat je met een diploma op zak,
ook in de praktijk goed moet kunnen
aansluiten. Daarom besliste hij lang geleden
al voor Autodesk Inventor en
heeft hij geregeld dat het hele lokaal
nog dit jaar wordt voorzien van gloednieuwe,
krachtige systemen die wél
met Inventor 2008 overweg kunnen.
De software is al aanwezig en vooruitlopend
op de nieuwe systemen is er

ook al geïnvesteerd in de aanschaf van
3D Motion Controllers voor het hele
leslokaal, 25 stuks.
SpaceNavigators
Vanaf nu werken de leerlingen dus
met een 3D Motion Controller in
plaats van alleen een gewone muis.
De keuze is daarbij gevallen op de
SpaceNavigator van 3D Connexion.
Dit is een kleine, ronde controller
waarmee de gebruiker kan pannen,
zoomen en roteren in één handbeweging,
waardoor er een veel grotere
controle en beter zicht op het model
ontstaat. Het gebruik van dergelijke
’3D-muizen’ neemt derhalve in het
bedrijfsleven de laatste jaren sterk
toe, maar in het onderwijs is het nog
vrij uniek dat men zich een dergelijke
‘luxe’ kan permitteren. Daarom
kwam de dealer – CADMatch uit
Oosterhout, samen met importeur
ProDesk langs om de Space -
Navigators te bezorgen en meteen een
kijkje te nemen in het vernieuwde opleidingscentrum.
VAK-Kanjers
Met name door de gedrevenheid van
Wittens staat de werktuigbouwkundige
opleiding van het ROC Zeeland
al jaren op een hoog niveau.
Zo hoog zelfs, dat de
school dit jaar
voor de
CADMagazine December 2007-8
tweede maal een Nationaal Kampioen
bij de beroepenwedstrijd Vak kanjers
heeft geleverd, die in november naar
de Wereld kam pioenschappen gaat.
Gerrit Wittens gaat dit keer zelf mee
naar de WK in Japan, samen met de
winnaar, leerling John Tillema.
CADMatch had de deelname aan deze
beroepenwedstrijd gesponsord
door 3D-controllers ter beschikking te
stellen aan de deelnemende (studerende)
ontwerpers.
Het streven is om nog heel veel mensen,
grotendeels jongeren, op te leiden
om kanjers in hun vak te worden.
Daarom wordt het leervak 3D-engineering
steeds belangrijker en dus
wordt het steeds vroeger en intensiever
in het leertraject opgenomen.
Waar de studenten vroeger pas in het
derde leerjaar met hun 3D-applicatie
aan de slag konden, wordt Autodesk
Inventor nu al in het tweede jaar geleerd.
En ook heeft Wittens een traject
uitgestippeld waarmee de overgang
van 2D-tekenen naar 3D-modelleren
in een kortere periode wordt
doorlopen,. “Het is altijd een uitdaging
om nieuwe methodes en meetpunten
te bedenken om de kennis
over te dragen”, zegt Wittens.
www.technum.nl,
www.roczeeland,
www.cadmatch.nl en
www.prodesk.be.
SpaceNavigator uitvergroot
37
COLUMN
Missie
De missie van een bedrijf geeft aan
waarvoor dat bedrijf gaat, waarvoor
dat bedrijf (be)staat. Vaak kernachtig
geformuleerd. Maar dat niet alleen: het
is minstens zo belangrijk dat je doet wat
je zo kernachtig zegt. Het Engels kent
daar mooie uitdrukkingen voor: practice
what you preach, of walk your talk.
Ik las onlangs een interview met de man
die aan de wieg stond van het huidige
Atos Origin: Eckart Wintzen. Na z’n
vertrek bij het bedrijf ging hij investeren
in groene projecten. Hij heeft een missie:
“Ik wil de-materialiseren.” Het is
zijn antwoord op de economie waarin
we steeds meer willen: we kunnen dankzij
technologie veel comfort hebben zonder
dat we daarvoor allerlei materialen
om ons heen nodig hebben. Een voorbeeld:
door de iPod hebben we anders
leren denken over muziek. In plaats van
CD’s kopen, die opstapelen en daarvoor
weer een kast kopen: muziek kopen en
downloaden. De-materialisatie loopt als
een rode draad door de dingen waar
Eckart Wintzen mee bezig is. Een aansprekend
voorbeeld van een missie.
Eerder dit jaar verschenen Eckart’s
Notes: een boek waarin hij zijn ideeën
beschrijft. De verkoopaantallen brachten
het boek in de top-10 van managementboeken.
In termen van de-materialisatie
kun je je afvragen of het nu echt
een boek moest worden – een digitaal
document kost minder bomen en betekent
minder materiaal… Zo zie je maar:
walk your talk is makkelijker gezegd
dan gedaan. Het relativeert: niets menselijks
is Eckart Wintzen vreemd. En
toch ook niet: de hoge verkoopcijfers illustreren
de waarde van het merk
‘Eckart Wintzen’ dankzij… een duidelijke
missie.
Edwin Schalk
commercieel
directeur
DeltaPi

De agenda bevat aankondigingen van gratis workshops, seminars, themadagen en andere kosteloze activiteiten van CAD-leveranciers en dealers.
Daarnaast is er natuurlijk ook aandacht voor relevante beurzen in Nederland en België. De agenda is doorlopend en beslaat in ieder geval de
evenementen tot aan de volgende uitgave van CAD-Magazine. Hiervoor kunnen beurzen, gratis seminars en workshops per e-mail worden
aangemeld bij de redactie: services@cadmag.nl. Vermeld de datum, plaats, website en een korte inhoud, en geef als onderwerp van uw mail
'Agenda'.
December
14 december, ANSYS Workbench Workshop
Breda
www.infinite.nl
17 december, Inloopdag voor de
Werktuigbouwkunde
Heerlen
www.cadac.com
17 december, Seminar Migratie van EPLAN 5
naar EPLAN Electric P8
Zevenaar
www.eplan.nl
18 december, Inloopdag voor de
Werktuigbouwkunde
Hasselt (B)
www.cadac.com
18 december, Inloopdag voor de
Werktuigbouwkunde
Meppel
www.cadac.com
18 december, Workshop Autodesk Inventor
Aalst (B)
www.cadservice.be
18 december, Seminar Update EPLAN Electric
P8 Versie 1.8
Zevenaar
www.eplan.nl
19 december, Productpresentatie AutoCAD
Architecture
Boxtel
www.cadcompany.nl
20 december, Seminar Productstream
's-Hertogenbosch
www.icn-solutions.nl
2008
Januari
10 januari, Solid Edge Introductiemiddag
Bergambacht
www.cadcenter.nl
10 januari, Presentatie Autodesk Data
Management
Amsterdam
www.cadcompany.nl
CADMagazine December 2007-8
10 januari, Presentatie Autodesk Data
Management
Boxtel
www.cadcompany.nl
10 januari, Presentatie AutoCAD Electrical
Emmen
www.cadcompany.nl
10 januari, Demo + Workshop SolidWorks
's-Hertogenbosch
www.cadmes.nl
11 januari, Seminar BIM/Revit
's-Hertogenbosch
www.icn-solutions.nl
15 januari, Workshop Autodesk Inventor
Aalst (B)
www.cadservice.be
15-17 januari, BouwVakbeurs 2008
Leeuwarden, WTC Expo
www.bouwvakbeurs.wtcexpo.nl
16-18 januari, Bouwbeurs Noord-Nederland
Assen, TT-Hall
www.bouwbeursnoord.nl
17 januari, Demo + Workshop SolidWorks
Gent (B)
www.cadmes.be
17 januari, Workshop AutoCAD Electrical
Aalst (B)
www.cadservice.be
17 januari, Workshop Autodesk Inventor
Ede
www.greenock.nl
17 januari, Seminar Electrical
's-Hertogenbosch
www.icn-solutions.nl
17 januari, Seminar Inventor
's-Hertogenbosch
www.icn-solutions.nl
18 januari, Introductie simulatie en analyse software
Femap
Oldenzaal
www.boschengineering.nl
AGENDA
38
22 januari, Workshop Building met Autodesk
Revit
Aalst (B)
www.cadservice.be
22 januari, ArchiCAD Testdrive
Eindhoven
www.kubusinfo.nl
24 januari, Presentatie AutoCAD Inventor
Amsterdam
www.cadcompany.nl
24 januari, Presentatie AutoCAD Mechanical
Boxtel
www.cadcompany.nl
24 januari, Presentatie Autodesk Data
Management
Emmen
www.cadcompany.nl
25 januari, Seminar Get Ahead with Teamcenter
Express
Oldenzaal
www.boschengineering.nl
25 januari, ANSYS Workbench Workshop
Breda
www.infinite.nl
29 januari, Seminar Noord-Nederland EDM/CAD
Emmen, Van der Valk Hotel
www.itannex.com
29 januari, Seminar ArchiCAD voor Ontwerpers
Maarssen
www.kubusinfo.nl
30 januari, Hands-on Workshop: Ervaar zelf de
kracht en eenvoud van Pro/ENGINEER!
Breda
www.gposolutions.nl
31 januari, Presentatie AutoCAD Electrical
Amsterdam
www.cadcompany.nl
31 januari, Presentatie AutoCAD Inventor
Boxtel
www.cadcompany.nl
31 januari, Presentatie AutoCAD Inventor
Emmenl
www.cadcompany.nl

31 januari, Hands-On Workshop
Pro/TOOLMAKER
Nieuwegein
www.hecbv.nl
31 januari, Inventor Seminar: van 2D naar 3D -
Productstream
's-Hertogenbosch
www.icn-solutions.nl
Februari
1 februari, Hands-on PTC Pro/ENGINEER
Wildfire
Kortrijk (B)
www.savaco.com
5-7 februari, Infra Relatiedagen
Hardenberg, Evenementenhal
www.evenementenhalhardenberg.nl
6 februari, Demo + Workshop SolidWorks
's-Hertogenbosch
www.cadmes.nl
7 februari, Solid Edge Introductiemiddag
Bergambacht
www.cadcenter.nl
7 februari, Presentatie Autodesk Data
Management
Amsterdam
www.cadcompany.nl
7 februari, Presentatie Autodesk Data
Management
Boxtel
www.cadcompany.nl
7 februari, Presentatie AutoCAD Mechanical
Emmen
www.cadcompany.nl
7 februari, Workshop Cimatron
's-Hertogenbosch
www.cadmes.nl
7 februari, Workshop Autodesk Inventor
Ede
www.greenock.nl
7 februari, Seminar BIM/Revit
's-Hertogenbosch
www.icn-solutions.nl
8 februari, Demo + Workshop Mastercam
's-Hertogenbosch
www.cadmes.nl
11-15 februari, VSK 2008 - Vakbeurs voor de
Installatiebranche
Utrecht, Jaarbeurs
www.vsk.nl
CADMagazine December 2007-8
AGENDA
12 februari, Fast Track to PLM-sessie
Nootdorp
www.cadcenter.nl
12 februari, Workshop AutoCAD Electrical
Ede
www.greenock.nl
12 februari, ArchiCAD Testdrive
Eindhoven
www.kubusinfo.nl
12-15 februari, InfraTech Belgium
Gent (B), Flanders Expo
www.infratechbelgium.be
13 februari, Demo + Workshop SolidWorks
Gosselies (B)
www.cadmes.nl
13 februari, Workshop Building met Autodesk
Revit
Aalst (B)
www.cadservice.be
13-16 februari, Metapro 2008
Brussel (B), Brussels Expo
www.metapro.be
14 februari, Workshop AutoCAD Electrical
Ede
www.greenock.nl
14 februari, Seminar Electrical
's-Hertogenbosch
www.icn-solutions.nl
14 februari, Seminar Inventor
's-Hertogenbosch
www.icn-solutions.nl
15 februari, ANSYS Workbench Workshop
Breda
www.infinite.nl
19 februari, Workshop Autodesk Inventor
Aalst (B)
www.cadservice.be
21 februari, Workshop AutoCAD Electrical
Aalst (B)
www.cadservice.be
21 februari, CAD/BIM en Revit seminar
's-Hertogenbosch
www.icn-solutions.nl
21 februari, Autodesk Media & Entertainment
Seminar - MAX/MAYA
's-Hertogenbosch
www.icn-solutions.nl
39
28 februari, Inventor Seminar: van 2D naar 3D -
Productstream
's-Hertogenbosch
www.icn-solutions.nl
29 februari, Hands-on PTC Pro/ENGINEER
Wildfire
Kortrijk (B)
www.savaco.com
Maart
6 maart, Hands-on Workshop: Ervaar zelf de
kracht en eenvoud van Pro/ENGINEER!
Breda
www.gposolutions.nl
11-13 maart, Bouwbeurs Zuid-Nederland
's-Hertogenbosch, Brabanthallen
www.bouwbeurszuid.nl
11-15 maart, Techni-Show - Vakbeurs voor
Industriële Productietechniek
Utrecht, Jaarbeurs
www.technishow.nl
26-27 maart, Bouw & ICT 2008
Utrecht, Jaarbeurs
www.bouwenict.nl

Autodesk Mudbox
Boetseren met een pen
Mudbox is een zogenaamd 3D Sculpting (boetseer-) programma,
oorspronkelijk ontwikkeld door Sky Matter uit Nieuw Zeeland.
3D Sculpting is in een basisvorm mogelijk in 3ds Max en Maya,
maar daar zijn beide producten niet specifiek voor gebouwd.
Om die reden heeft Autodesk in augustus de aangekondigd het
bedrijf Sky Matter over te nemen.
CADMagazine December 2007-8
Door: Jean-Pierre van Gastel
VISUALISATIE
Afbeelding 1. Afbeelding 2.
“ In de automobiel industrie
wordt nog heel wat afgekleid
om snel de eerste vorm van
een concept auto op
te zetten.”
Ondanks dat de 3D sculpting-mogelijkheden
in Mudbox vele malen beter
zijn dan in 3ds Max en Maya, zal het
product voorlopig op zich zelf blijven
bestaan. Wellicht dat er in de loop der
jaren wat specifieke mogelijkheden
worden geïmplementeerd in 3ds Max
of Maya, maar dat is afwachten.
Mudbox is beschikbaar voor het
Windows-platform en neemt niet meer
dan zestien megabyte schijfruimte in
beslag. Onvoorstelbaar vergeleken met
de hoeveelheid schijfruimte die 3ds
Max of Maya nodig heeft.
Mudbox kan als applicatie worden opgestart
zonder dat daar dus andere producten
voor nodig zijn.
Boetseren vanuit basisvorm
User Interface is erg schoon vergeleken
met andere 3D-producten. Het hoofd
scherm waar alle 3D-objecten worden
weergegeven is de 3D View met daarnaast
een tabblad genaamd Image
40
Browser, zie afbeelding 1. Mudbox bevat
enkele basis 3D-vormen waar de gebruiker
op kan gaan boetseren met een bepaalde
‘Brush’. Daarnaast is het mogelijk
om een model gemaakt in 3ds Max of
Maya te importeren in de vorm van een
.OBJ bestand. Dit bestand is aan te maken
vanuit 3ds Max en Maya door de
huidige scène te exporteren naar dit bestand.
Het idee is dan om een vrij simpel
hoekig model te ontwerpen dat vervolgens
in Mudbox wordt afgewerkt, zie afbeelding
2.
Na het eventueel importeren van een 3Dmodel,
kan dit rond gedraaid worden in
het 3D View-scherm op basis van dezelfde
sneltoetsen als in Maya. Weet de gebruiker
niet wat deze sneltoetsen zijn, dan
kan deze uiteraard gebruik maken van
een zoom- of pan-commando dat terug te
vinden is in het menu. Het 3D-model kan
vervolgens worden weergegeven in het
3D View-scherm volgens een draadmodel,
een puntenmodel, ingekleurd zonder
‘smoothing’ (verfijning) of ingekleurd
met ‘smoothing’. Helemaal onderin het
scherm is een rij met standaard ‘Brushes’
(kwasten) zichtbaar. Elke ‘Brush’ heeft
zijn specifieke instellingen.
Eigen ‘Brushes’
Een ‘Brush’ werkt het meest natuurgetrouw
door gebruik te maken van een
tabblad met een drukgevoelige pen.

Door met de pen over het 3D-model
heen te gaan, zal de geometrie hier direct
op reageren. Hoe harder de pen
wordt ingedrukt hoe meer de vervorming,
gebaseerd op ‘vertices’, zal
plaats vinden. Door de Control-toets in
te drukken zal de vervorming negatief
worden, kortom worden punten ingedrukt
in het model. Op deze wijze ontstaat
er echt een heel interactief geheel
omdat de gebruiker aan het boetseren
gaat met een pen. De grote van de
‘Brush’ en de kracht van de ‘Brush’, is
natuurlijk ook aan te passen door gebruik
te maken van sneltoetsen of via
het menu aan de rechterzijkant. Tevens
kunnen er eigen ‘Brushes’ worden aangemaakt,
waarmee de gebruiker kan
bepalen hoe de vervorming zal plaats
vinden. Er zijn echter al tal van
‘Brushes’ aanwezig die bijvoorbeeld
een ruwe vervorming mogelijk maken
of als een warm mes door een stuk boter
heen snijden. Nadat de meest basisvervormingen
gerealiseerd zijn, kan het
model verder verfijnd worden door gebruik
te maken van het Subdividecommando.
Opvallend hierbij is de
snelheid en het minimale geheugen dat
er gebruikt wordt, zie afbeelding 3. Het
‘Subdividen’ kan per element, en de
historie hiervan wordt onthouden. De
gebruiker kan dus vrij gemakkelijk terug
naar een voorgaande subdivisie.
Daarnaast biedt Mudbox een compleet
Layer-systeem. Dit maakt het bijzonder
krachtig, aangezien elke vervorming
apart in een ‘Layer’ kan worden bewaard.
Op deze wijze zijn ‘Layers’ uit
te zetten waarmee de aangebrachte vervorming
zal verdwijnen. Elke ‘Layer’
kan vervolgens nog gemanipuleerd
CADMagazine December 2007-8
Afbeelding 3. Afbeelding 4.
worden door de kracht van de ‘Layer’
aan te passen. Door een ‘Layer’ negatief
te maken zal de vervorming de tegenovergestelde
kant effect hebben.
Aan de rechterkant in het menu worden
de ‘Layers’ weergegeven in een
tabblad. Het tweede tabblad geeft de
aanwezige Object List weer waarin alle
3D-onderdelen zijn terug te vinden.
Het werken met een ‘Brush’, al dan
niet symmetrisch, kan ook op basis van
een zogenaamd stencil. Een stencil is
niets meer dan een zwart-wit plaatje
met een patroon. Er zijn al standaard
stencils aanwezig, maar deze kan de
gebruiker zelf ook maken in bijvoorbeeld
Adobe Photoshop. Door gebruik
te maken van een stencil in combinatie
met een ‘Brush’ wordt het patroon ingedrukt
in het 3D-model.
Complexe geometrie
Ook heeft Mudbox real-time mogelijkheden
op het gebied van belichting. Er
is een standaard lamp aanwezig die
eventueel aangepast kan worden wat
betreft de kleur en positie van de lamp.
Het plaatsen van texturen op een 3Dmodel,
zodanig dat deze bijvoorbeeld
met een ‘Brush’ kunnen worden overgetrokken,
behoort ook tot de mogelijkheden
in Mudbox. Mudbox is echter
geen pakket om animatie of rendering
te doen. Het doel van Mudbox is
3D Sculpting. De complexe geometrie
die uiteindelijk is ontstaan wordt uitgerenderd
naar een Normal map of een
Displacement map. Een Normal map is
een super Bump Map, die te gebruiken
is in 3ds Max of Maya. Een normale
Bump Map werkt op basis van zwartwit.
Een Normal Map werkt op basis
41
van RGB-kleuren en bevat dus veel
meer informatie voor de Bump-structuur.
Voor het aanmaken van deze
maps zijn er in Mudbox presets aanwezig,
zodanig dat men kan kiezen tussen
een Normal/Displacement map voor
3ds Max of voor Maya. Na het uitrenderen
van deze Maps kunnen deze gebruikt
worden in combinatie met het
3D-model in 3ds Max of Maya.
Interessant hierbij is dat de Normal
map in real-time weergegeven kan
worden, zie afbeelding 4. Kortom gebaseerd
op het sculpting werk in
Mudbox wordt al deze detailinformatie
weergegeven gebaseerd op een texture
map in real-time.
Tool voor elke kunstenaar
Mudbox is een geweldige tool van elke
kunstenaar die actief is in de games-industrie
of de automobielindustrie. Want
in de automobielindustrie wordt ook
nog heel wat afgekleid om snel de eerste
vorm van een concept auto op te zetten.
Mudbox bevat voldoende standaard
tools om heel snel aan te slag te
gaan. De leercurve is bijzonder laag
waardoor een gebruiker snel op weg zal
zijn om de meest fantastische vormen te
creëren. Sky Matter was bezig met het
maken van een nieuwe versie en het is
nu afwachten wanneer Autodesk deze
versie zal gaan uitbrengen.
Jean-Pierre van Gastel
(jean-pierre.van.gastel@pollux.nl) is
freelance redacteur voor
CAD-Magazine. Voor dit onderwerp zie
ook: www.autodesk.com/mudbox

Acrobat 3D versie 8
Bol van de mogelijkheden
Vrijwel iedereen is wel eens in contact gekomen met het PDF-bestandsformaat.
Veel documenten zoals handleidingen e.d. die u op het internet vindt zijn in dit formaat
gepubliceerd. Voordeel van PDF is dat het een kleine bestandsgrootte nodig heeft voor
relatief veel, en vaak complexe inhoud. Het is in principe door de gebruiker, de lezer dus,
niet te wijzigen. Degene die het document produceert is er zo van verzekerd dat het in
tact blijft. Deze eigenschap maakt het formaat ook prima geschikt om CAD-data met
derden te delen. Dat wilden we zelf ook wel eens proberen en installeerden het pakket.
Het Portable Document Format is
ontwikkeld door Adobe. Meestal
wordt voor het bekijken van PDF’s gebruik
gemaakt van een viewer die door
Adobe gratis ter beschikking wordt gesteld.
De meest recente versie heet
Adobe Reader 8. De Reader is beschikbaar
voor diverse computerplatforms;
van Windows, Mac, Linux etc
tot Palm OS en Symbian aan toe. Dit
maakt het dus mogelijk op elk van deze
platforms het document in zijn originele
opmaak te zien, ongeacht de
oorsprong. Voorheen heette de viewer
Acrobat Reader. Deze naam verried
nog de verwantschap met het programma
Acrobat. Dit product van
Adobe is geschikt om PDF’s te produceren,
of publiceren. Inmiddels zijn er
CADMagazine December 2007-8
Door: Rob Sman
PLATFORM
heel wat andere programma’s verkrijgbaar
die PDF’s kunnen produceren.
Vaak zijn ze nog gratis ook, terwijl
Acrobat dat beslist niet is. De capaciteiten
van die programma’s zijn dus
ook vaak beperkt, maar zeer zeker wel
bruikbaar voor het digitaal publiceren
van bijvoorbeeld een Word-document
en dergelijke. Een programma als
AutoCAD kan trouwens standaard een
tekening in het PDF-formaat printen.
De programma’s van derden zijn trouwens
gewoon legaal, want Adobe
heeft het PDF-formaat in de PDF
Reference, te downloaden op de
Adobe-site, gewoon publiek toegankelijk
gemaakt. In dit artikel ga ik in op
de mogelijkheden die Acrobat, en
meer in het bijzonder Acrobat 3D, te
42
bieden heeft in de omgang met CADdata.
Voor ik hiermee begin moet nog
even worden gezegd dat de veiligheid,
waarover in de opening gesproken
wordt, iets gerelativeerd moet worden.
Beter is te spreken van ‘moeilijk wijzigbaar’.
Getting started
De installatie verloopt eenvoudig en
soepel, maar kan wel even duren. Na
het opstarten toont het pakket in het
‘Getting Started’ scherm wat het allemaal
in huis heeft. De mogelijkheden
zijn in groepen ingedeeld. Direct is duidelijk
dat het bij Acrobat om heel wat
meer gaat dan alleen maar het aanmaken
van het (PDF-)plaatje. Het beveiligen
en signeren van de documenten
speelt ook een belangrijke rol, alsmede

het ‘redlinen’, al dan niet in
combinatie met de samenwerkingstool
‘Connect’.
Uiteraard gaat onze aandacht
het meest uit naar de
mogelijkheden om de
PDF-bestanden aan te maken.
Natuurlijk is er de
groep ‘Create PDF’, die
ook in de gewone Acrobat
aanwezig zijn, en dan is er
de groep ‘Create 3D PDF’.
Om een aantal van deze
mogelijkheden uit te proberen,
heb ik me beperkt
tot de 3D-applicaties die op
mijn systeem staan, namelijk
Inventor. Logischerwijs
staat dan ook AutoCAD ter
beschikking, en ook daar is
even naar gekeken.
Diverse modi
Laten we maar eens even met
AutoCAD beginnen, tenslotte is het
een wijd verbreid pakket, en er kan tegenwoordig
heel aardig mee in 3D gemodelleerd
worden. Ik bouwde om te
testen een eenvoudig 3D-model op. Na
het model te hebben opgeslagen, gebruikte
ik achtereenvolgens uit de
groep ‘Create 3D PDF’ de optie
‘Convert a 3D CAD File’, en uit de
groep ‘Create PDF’ de optie ‘Create
PDF from a file’. In beide gevallen was
het resultaat gelijk, namelijk een PDF
bestaande uit twee bladen, waarop de
Model- respectievelijk de ‘Lay Out1tab’
zijn afgebeeld. Het resultaat wordt
in Acrobat getoond maar moet nog
worden opgeslagen. In het blad met de
Modeltab kan de gebruiker klikken om
de 3D-functionaliteit te activeren. Hij
kan nu naar believen roteren, pannen
en zoomen. Ook de weergave kan op
diverse modi worden ingesteld; wel of
niet gerenderd, oplichten van de randen
enzovoorts. Hierbij moet worden
opgemerkt dat in AutoCAd wel al een
textuur op het 3D-model moet zijn aangebracht,
anders krijg je in Acrobat op
CADMagazine December 2007-8
Het pdf-bestand is relatief klein, bevat een correcte weergave
van een ontwerp en kan niet eenvoudig door de lezer worden
gewijzigd.
zijn best het wireframe te zien.
Ieder aanzicht en weergave, doorsneden
zijn ook mogelijk, kan in een view
worden opgeslagen. Wanneer de gebuiker
de PDF in de Reader opent, kan hij
uit die views kiezen maar kan het model
ook net zo manipuleren als in
Acrobat. Bovenstaand proces is prima
intuïtief te doorlopen, d.w.z. zonder het
Help-systeem te raadplegen. Wellicht
ten overvloede, maar het aanmaken
van een PDF met behulp van de plotfunctie
in AutoCAD geeft meer controle
over kleurgebruik en hetgeen er
wordt opgeslagen, maar levert uiteraard
altijd een 2D-PDF bestand op.
Een andere methode om een 3D-model
in PDF op te slaan is het zogenaamde
‘capturen’.
Inmiddels maak ik al geen gebruik
meer van het ‘Getting Started’-scherm,
en zie dat alle groepen die zich daarop
bevonden ook in de belangrijkste toolbar,
‘Tasks’ genaamd, opgenomen zijn.
2D en 3D PDF zijn hierin samengevoegd
in ‘Create PDF’. Kiezen we hier
‘From 3D Capture’, dan legt Acrobat
ons in een klein venster uit dat het model,
dat gecaptured moet worden, in de
3D-applicatie geopend moet zijn.
Acrobat ondersteunt zo goed als alle
43
belangrijke 3D-pakketten, en
herkent ook wanneer deze geopend
zijn. In het eerder genoemde
dialoogvenster zit ook een
button om de instellingen voor
de conversie te wijzigen.
Inventor
Met de standaardinstellingen
voor Inventor had ik geen problemen.
Dat is maar goed ook
want de Help-functie voor het
wijzigen van deze instellingen
leert mij niet zo heel veel over
het nut ervan. Wellicht dat er ergens
in die instellingen toch een
oplossing schuilt voor het enige
probleem dat ik heb gehad. De
Capture-functie doet uitsluitend
dienst wanneer de applicatie onder
OpenGL draait. Iets om rekening
mee te houden nu pakketten als
Inventor de keuze bieden tussen
OpenGL en Direct3D. Voor het capturen
van het model, volstaat het om in de
3D-applicatie de PrintScreen-toets even
in te drukken. Vrij snel wordt nu het
model door Acrobat opgenomen maar
het moet nog wel naar PDF worden geconverteerd.
Dat kan afhankelijk van de
bestandsgrootte en de instellingen wel
even duren, zo waarschuwt Acrobat de
gebruiker. De vijftig parts van het voorbeeldbestand
Engine staan in ieder geval
in vijftien seconden op het scherm,
op mijn ‘niet-state-of-the-art’-hardware.
Het waarom
Het PDF-bestand dat we hebben aangemaakt
zal een doel dienen. Zoals
eerder gezegd is het PDF-bestand relatief
klein, bevat een correcte weergave
van een ontwerp en kan niet
eenvoudig door de lezer ervan worden
gewijzigd. Er is echter ook nog
een aantal beveiligingen ingebouwd,
die er voor moeten zorgen dat het bestand
slechts door de juiste gebruikers
met het juiste toegangsniveau wordt
gebruikt. Versleutelen, signeren; het
is allemaal te regelen. Ook fraai is de

mogelijkheid een 3D-model in een
Office-document te voegen. Ik vond
de methode hier wat eigenaardig,
maar het werkt wel. In Word 2007
bijvoorbeeld heeft Acrobat een eigen
ribbon. De functie ‘Embed 3D’ laat u
een 3D-model (niet een PDF) kiezen
dat vervolgens net als een afbeelding
in het Worddocument wordt geplaatst.
Nu moet de gebruiker echter
nog wel de functie ‘Create PDF’, ook
op de ribbon te vinden, toepassen.
Resultaat is een afbeelding waarin hij
het model gewoon interactief van alle
kanten kan bekijken.
Tot slot zou ik de mogelijkheden
willen aanstippen waarmee Acrobat
echt een plaats krijgt in het ontwerpproces.
Met de functies onder Review
& Comment kunnen op allerlei
manieren opmerkingen aan het model
worden toegevoegd. Dit variëert
van het aanbrengen van ‘sticky notes’
tot het volledig redlinen. Gekoppeld
aan de zojuist nog genoemde
mogelijk heden om toegang tot de documenten
te bewaken, maakt dit al
gauw een bruikbare workflow mogelijk.
Daar waar meerdere betrokkenen
een ontwerp willen bespreken, kan
ge bruik gemaakt worden van
‘Connect’. Dit is wel een extra, betaalde
dienst, maar wel eentje die de
moeite van het bekijken waard is.
Veel moeite kost dat overigens niet,
want de probeerversie had ik binnen
vijf minuten in de lucht. ‘Connect’
maakt het delen van het beeldscherm
met andere gebruikers via het Internet
mogelijk. Op zichzelf niet nieuw,
maar het is wel zeer eenvoudig, en
een echte lichtgewicht. Uitgenodigde
deelnemers, per e-mail uiteraard, die
aan een overleg deelnemen, hoeven
zelf niets te installeren. Makkelijker
kan het niet. Aangezien via ‘Connect’
gewoon het Acrobat-venster wordt
gedeeld is ook natuurlijk het plaatsen
van ‘Comments’ mogelijk.
Uitgegroeid tot…
Acrobat 3D, en dus ook het onderliggende
Acrobat, is inmiddels uitgegroeid
tot een pakket dat letterlijk bol
CADMagazine December 2007-8
44
staat van de mogelijkheden, en dat
nog veel meer opties en instellingen
telt. Onmogelijk natuurlijk die hier
allemaal in detail te bespreken, niet
onmogelijk om te concluderen dat het
inmiddels zijn mannetje staat in het
verwerken van 3D CAD-data. Meer
nog dan dat, kan er met enige moeite
een workflow in worden opgezet die
kan bijdragen aan het stroomlijnen
van het ontwerproces. Daarmee onderscheidt
het zich positief. Buiten
dat alles blijft het PDF formaat een
de-facto-standaard, Ook dat kan een
goede reden zijn om Acrobat te gebruiken.
Adobe heeft haar producten
als probeerversie op haar website
staan.
Rob Sman (rob.sman@cadmag.nl) is
redacteur voor CAD-Magazine.
Voor meer informatie over dit
onderwerp: www.adobe.nl.
KIP

Seminar AutoCAD Architecture
Iedereen heeft het druk
Op 15 november is in Oosterhout bij CADkoop B.V,
onderdeel van de CAD & Company Group het AutoCAD
Architecture seminar georganiseerd. Daar werden de verschillen
getoond tussen Architecture en AutoCAD.
Op de vraag waarom er weer een seminar
wordt gegeven, legt Karel van
Dam, van CADkoop, uit dat het belangrijk
is dat bouwkundigen die met
AutoCAD werken, weten dat er met de
AutoCAD Architecture software beter
en goedkoper gewerkt kan worden.
Zeker in deze tijd, waarin iedereen het
druk heeft, is het belangrijk het seminar
te volgen, omdat daar helder voorgerekend
wordt welke voordelen er te behalen
zijn met AutoCAD Architecture.
Die boodschap is blijkbaar goed ontvangen,
want het seminar werd door
bijna 40 personen gevolgd.
Wijzigingen op het laatste
moment
Na de introductie van CADkoop, als
onderdeel van de CAD & Company
Group gaf Peter van de Bunt, account
manager bij CAD & Company, uitleg
over de diverse Autodesk-oplossingen,
waarbij naast de bouwkundige oplossingen
ook de overige vakdisciplines
voorbij kwamen. Op onnavolgbare
wijze heeft Jan van Baalen, trainer bij
CAD & Company, getoond waarmee
CADMagazine December 2007-8
Door de redactie.
de beste productiviteit en kwaliteit behaald
kan worden. Het eerst uittekenen
van een muur met een kozijn in
AutoCAD, en daarna hetzelfde, maar
dan met AutoCAD Architecture, toonde
duidelijk de te behalen versnelling
aan. Maar ook het verplaatsen van kozijnen
en muren was nooit eenvoudiger.
Ook het maken van oppervlaktestaten
is een stuk simpeler dan in
AutoCAD, en daar was iedereen het
over eens. De aanwezigen waren onder
de indruk van het gemak waarmee aanzichten
en doorsneden konden worden
gemaakt. Op het laatste moment kwam
‘de zogenaamde opdrachtgever’ nog
met wijzigingen die heel eenvoudig
door het gehele project geautomatiseerd
werden doorgevoerd, zodat alle
tekeningen in enkele minuten waren
aangepast. Karel van Dam toonde in
zijn presentatie aan hoeveel er verdiend
kan worden als er met AutoCAD
Architecture wordt gewerkt. Daarnaast
werd duidelijk gemaakt wat de voordelen
zijn van een kortere ontwerptijd en
wat verbetering in kwaliteit voor de organisatie
en voor de klant betekent.
45
BOUW & CIVIEL
Bart Blankendaal: “Autodesk
Impression is de
‘missing link’ tussen
CAD-tekeningen en
een artist impression.”
Missing link
Bart Blankendaal, trainer bij CAD &
Company, maakte het feest compleet
met de presentatie van Autodesk
Impression. Een nieuw programma
van Autodesk dat hij omschreef als de
‘missing link’ tussen CAD-tekeningen
en een artist impression, een ‘handgetekende’
versie van een ontwerp.
Vliegensvlug opende hij een DWG of
DWF in dit programma en door een
paar ‘handgetekende’ stijlen op de
juiste lagen of rechtstreeks in het ontwerp
te slepen, toverde hij een mooie
artist impression te voorschijn. Het
was alsof er met kleurpotloden op
mooi grof papier getekend was.
Ook toen hij het originele DWG-bestand
van een geveltekening aanpaste
door een extra kozijn in het gebouw te
tekenen, wist Impression dit onmiddellijk
over te nemen in de artist impression.
Tekeningen vanuit alle Autodesk software,
worden omgetoverd tot schitterende
presentaties, waarmee klanten
eenvoudiger en beter zien hoe de tekeningen
bedoeld zijn.
Voor meer informatie:
www.cadcompany.nl.

Wie ontwerpt de beste cover voor CAD-Magzine?
CAD Cover Challenge
Door: Job van Haaften
De redactie probeert telkens een mooie en passende afbeelding
op de cover van ons magazine te krijgen. Nu krijgt u als lezer de
kans om een goede cover te leveren met de Cad Cover Challenge
(CCC). Iedereen die met behulp van CAD-software een ontwerp
maakt, kan meedingen naar de cover. De Challenge start met
ingang van 2008 en de winnende cover wordt geplaatst op de
omslag van nummer 8, de laatste van het jaar.
Een goede CAD-Magazine cover moet aan enkele eisen voldoen en er zijn enkele
aanvullende richtlijnen voor deze Challenge. Het moet gaan om:
- Een oorspronkelijk ontwerp, ingezonden door de maker zelf.
- Het ontwerp is in een CAD-programma gemaakt, de afbeelding
kan en mag gerenderd zijn. Alle bekende software voor
visualisatie mag gebruikt worden voor een realistische weergave.
- De afbeelding bestemd voor de cover is in PDF, in 2D, het
oorspronkelijk ontwerp mag uiteraard 3D zijn. Het originele
CAD-document wordt samen met de PDF ingestuurd, dit is nodig
in verband met de jurering.
- Vanwege het formaat van de cover, dient de afbeelding minstens
2500 x 3000 pixels te zijn.
- Bij de inzending wordt kort vermeld welke software is gebruikt en
wordt een uitleg gegeven van het betreffende ontwerp.
- Alle rechten voor publicatie van de PDF liggen oorspronkelijk bij
de inzender(s) en draagt de inzender over aan
CAD-Magazine.
De inzendingen worden beoordeeld door een
vakjury bestaande uit Rob Sman, Mechanical-redacteur;
Jean-Pierre van Gastel, freelance Visualisatieredacteur
en Sander van der Kolk, vormgever van
CAD-Magazine. De beoordeling is niet alleen op
basis van visuele aspecten, ook technische vaardig heden
en kwaliteiten worden meegenomen in de jurering.
De inzending sluit op 15 oktober 2008. Het is mogelijk dat
tussentijds enkele inzendingen worden afgebeeld in
CAD-Magazine.
CADMagazine December 2007-8
47

Bouw pakt uit met BIM
Bewoonbare brug over de Maas
Als het gaat om toepassing van de nieuwste ICT-toepassingen, wordt er niet snel gedacht aan de
bouw. Dit beeld kan nu worden bijgesteld. Tijdens de BIMCaseweek 2007, van 19 tot en met
23 november gingen ruim vijftig specialisten uit de bouwwereld de uitdaging aan om samen met een
opdrachtgever in één week gezamenlijk een groots virtueel werk te ontwerpen met behulp van een
Building Information Model (BIM). Het voornaamste doel: ervaringen opdoen en van elkaar leren.
De opdracht die de teams kregen
was zeer ambitieus: een nieuwe
oever verbinding over de Maas in
Rotterdam ontwerpen, waar ook woningen,
kantoren en winkels een plek
krijgen. De opdrachtgever, Gemeen -
te werken Rotterdam, benadrukte
vooraf het belangrijk dat de functies,
wonen, werken, winkelen en recreëren
geïntegreerd zijn. De opdracht was
daarmee interessant voor zowel de
GWW (civiele betonbouw en infrastructuur)
als de B&U (woningbouw,
kantoren en winkels). Het concept van
deze ‘bewoonbare brug’ is van de futuroloog
Rudolf Das, die zelf bij de
Caseweek aanwezig was.
Wat is BIM?
Met BIM wordt niet meer gewerkt met
traditionele bouwtekeningen, maar met
intelligente (3D) objectinformatie.
CADMagazine December 2007-8
Door: Hans Hendriks
BOUW & CIVIEL
BIM staat voor: Building Information
Model. Binnen een bouwproces werken
zeer veel verschillende partijen samen
om te komen tot het uiteindelijke
resultaat. De rollen en verantwoordelijkheden
van deze partijen verschuiven
regelmatig. Ook de omgeving is
continu in beweging. De grote hoeveelheid
partijen en gegevens binnen een
project en de dynamiek daarvan maakt
dat de kans op faalkosten groot is.
BIM is de oplossing die maakt dat alle
relevante informatie gedurende het hele
bouwproces wordt opgeslagen, gebruikt
en beheerd in één digitaal (3D)
gebouwmodel. Alle partijen die bij het
bouwproces betrokken zijn, werken
met dezelfde informatie en zien dus
van elkaar wat er gebeurt. In de automotive
en aerospace-industrie worden
dergelijke methodieken en informatieopslag
al succesvol toegepast.
48
Ruimte voor wonen en winkelen op de brug.
Het uiteindelijke ontwerp
van de derde Maasbrug
in Rotterdam.
Toepassing BIM gedurende de
BIMCaseweek
Al op maandag (dag1) waren de eerste
3D-modellen in massavorm aangemaakt.
De opdrachtgever kreeg van
drie afzonderlijke teams ontwerpvarianten
van de brug gepresenteerd. De
opdrachtgever gaf een aantal aspecten
aan die voor hem belangrijk zijn. De
ontwerpvarianten kenden volgens hem
elk sterke punten, deze dienden op de
tweede dag in één geïntegreerd ontwerp
te worden gemodelleerd. Hierbij
dienden zowel het programma van eisen,
met de gestelde functies, als de
commerciële aspecten te worden uitgewerkt.
Ook is de lat wat hoger gelegd voor de
toepassing van BIM. Het ontwerp
moest zijn verwerkt in een BIM-model
en gepresenteerd met een visualisatie.
Uit ditzelfde model dienden de hoeveelheden
globale dimensies, als Bruto
vloeroppervlaktes en volumes beschikbaar
te zijn. Tevens verwachte hij een
eerste aanzet voor 4D-aspecten, waardoor
een eerste indruk van bouwvolgorde
kan worden opgedaan.
Net als in andere bouwprojecten kwam

een aantal aspecten naar voren die nu
in de teams in een razend tempo opgelost
dienen te worden:
- Procesbeheersing
- Samenwerken
- Communicatie & centrale opslag
van documenten
- Het delen van informatie volgens
uniforme afspraken en bestandsformaten.
De deelnemers en specialisten werden
opgedeeld in verschillende
teams en stonden voor de grote uitdaging
om alle informatie op tijd beschikbaar
te krijgen voor deze doelstellingen.
Vanuit verschillende disciplines
werd er gewerkt aan dit project, met
verschillende software. Om de modellen
samen te voegen tot één centraal
model werden onderlinge afspraken
gemaakt en kwamen de uitwisselingsproblemen
tevoorschijn.
Uitwisselen
Zoals veel lezers van CAD-Magazine
wellicht zelf ervaren hebben, is het lastig
om informatie tussen verschillende
CAD-programma’s uit te wisselen, zeker
met intelligente (lees: herbruikbare
3D object) informatie. De bestandsformaten
van de verschillende softwareleveranciers
zijn veelal niet hetzelfde, de
versies kunnen verschillen, en de toepassing
van de applicatie kan heel anders
zijn. Hierdoor gaat er in de praktijk
veel informatie verloren met alle
(faal)kosten van dien.
Gedurende de BIMCaseweek werden
de deelnemers uitgedaagd om deze aspecten
op te lossen. Mede vanwege de
BIM-overtuiging bij alle deelnemers en
specialisten kwamen ze tot een aantal
interessante toepassingen:
- Om het proces beter te beheersen,
werden onderling afspraken gemaakt,
de werkzaamheden verdeeld
en op regelmatige basis de voortgang
besproken en waar nodig bijgestuurd.
Op basis van een proceskaart
werden de verschillende disciplines
en gewenste output in kaart gebracht
- Samenwerken is essentieel bij toepassing
van BIM. Informatie en kennis
van toegepaste ICT-applicaties
zowel als protocollen en standaarden
moesten worden gedeeld.
Gedurende de BIMCaseweek zagen
de deelnemers dit terug in de wisselende
groepen die met elkaar over-
CADMagazine December 2007-8
legden hoe ze de ICT maximaal konden
inzetten om het ontwerpvraagstuk te
bedienen.
Ruim vijftig specialisten uit de bouwwereld
gingen de uitdaging aan.
Opslag
Voor de communicatie en centrale
opslag van documenten hebben twee
leveranciers te weten Brink Groep en
Portiva met respectievelijk Ibis4 -
Projects en Bouwlogics hun product ter
beschikking gesteld. Ondanks het feit
dat de deelnemers allen bij elkaar zaten
en zodoende communicatie veel sneller
gaat dan in normale projecten, zagen
de deelnemers de toegevoegde waarde
van het centraal opslaan van de documenten.
Vanuit een willekeurige locatie
konden de deelnemers toegang krijgen
tot deze internetportalen en de documenten
raadplegen. Tevens konden gedurende
de BIMCaseweek alle geïnteresseerden
via WEBex, een communicatieapplicatie
met geluid en videobeelden,
de werkzaamheden van deelnemers
op afstand via internet volgen.
Open uitwisselformaat
Voor het delen van informatie en het
uitwisselen tussen de verschillende applicaties
is onder andere gekozen voor
het open uitwisselformaat IFC. Een internationale
groep IAI (International
Alliance for Inter oper ability) werkt aan
de doelstelling een open, en softwareproducent
onafhankelijke, ‘intelligente’
3D uitwissel-standaard te ontwikkelen
voor onder andere engineering van architectuur,
constructie, installatie en facility
management.
Om dit te bereiken is een internationale
samenwerking gestart om hier een
technische oplossing voor te creëren.
Dit heeft geresulteerd in het open uitwisselformaat
IFC: Industry Foun -
dation Classes. Deze uitwisselstandaard
is inmiddels door vele CAD-gerelateerde
software-producenten geïmplementeerd
en steeds meer innovatieve
oplossingen volgen elkaar in een
49
snel tempo op. In de praktijk het gebruik
daarvan nogal eens achter.
Waarschijnljik mede door gebrek aan
kennis van de gebruikers en onvoldoende
volwassenheid van
functionaliteiten van IFC en IFCcompatibele
applicaties.
Ook in Nederland, onder de vlag
van PSIBouw, worden momenteel
standaarden ontwikkeld: dit
gebeurt in projecten zoals VISI
en COINS. Het was dan ook verrassend
dat de deelnemers al snel
voor het IFC-formaat kozen. Dit
is zeker van toegevoegde waarde
voor het project, dus voor de opdrachtgever,
omdat elke deelnemer zijn eigen
applicatie kan toepassen. IFC biedt namelijk
ongekende technische mogelijkheden
die met traditionele, softwareproducent
gebonden, CAD-formaten
niet haalbaar zijn. Denk hier bijvoorbeeld
aan volautomatische warmte- en
koellastberekeningen aan de hand van
een 3D-model van de architect; zonder
dat er in het CAD model iets gemeten
of opnieuw getekend hoeft te worden.
De meerwaarde van IFC is dat de object
georiënteerde informatie kan worden
overgedragen aan derden. Doordat
informatie niet opnieuw hoeft worden
ingevoerd of opgemeten worden nieuwe
(deel)oplossingen mogelijk die
voorheen ondenkbaar waren. Terwijl
de tijdsbesparing ongekend is.
Samenwerken centraal
Tijdens de afsluitende sessie bleek dat
alle partijen meenden dat alle doelstellingen
van de BIMCaseweek zijn gehaald:
het samenwerken stond centraal
en de objectgeoriënteerde werkwijze
heeft geleid tot heldere consistente informatie.
Deelnemers, opdrachtgever
Gemeentewerken Rotter dam en initiatiefnemer
Platform Virtueel Bouwen
(een werkgroep van Bouwend Neder -
land, de vereniging van bouwbedrijven)
waren zeer enthousiast. Algemeen
was de conclusie dat deze week tot een
enorme versnelling van de ontwikkeling
van BIM in de toekomst zal leiden.
De sector is op weg is om als één
van de koplopers in de Nederlandse industrie
met BIM aan de slag te gaan.
Hans Hendriks heeft zijn eigen bedrijf:
deBIMspecialist. Voor meer informatie:
www.deBIMspecialist.nl en
www.bimcaseweek.nl.

Ook aandacht voor MX V8 XM Select Update
Lancering PowerCivil op Bentley
Voor de civieltechnische ontwerpers
was de Civil Road Industry Update ongetwijfeld
het meest interessante onderdeel
van de Civil Summit. In anderhalf
uur werden de vernieuwingen binnen
de software doorgenomen die zijn
doorgevoerd in de MX V8 XM Select
Update van Microstation. In dit uitgebreide
verhaal kwamen alle technische
veranderingen aan bod, zoals de mogelijkheid
om MX-geometrie te exporteren
naar een vastgestelde laag in een
DWG-bestand. Verder zijn nu alle MX
entiteiten naar een natieve DGN om te
zetten.
Er was ook aandacht voor de visualiatiemogelijkheden,
die verder zijn uitgebreid.
Terug van weggeweest is de
Dynamic Section Tool, die in de vorige
versie ontbrak, maar onder andere
dankzij commentaar van de eindgebruikers
weer een plek heeft gekregen in de
Door: Lambert-Jan Koops
Het Bentley Civil Summit. Een dag in het teken van lezingen,
workshops, netwerken, softwarelanceringen en een feestavond.
Oftewel een druk programma ‘ter leeringh ende vermaeck’,
op zes november in het Brabantse Deurne,
waar in totaal zo’n honderd bezoekers en
Bentley-medewerkers op af kwamen.
PowerCivil is bedoeld voor de wat kleinere infrastructurele opdrachten.
CADMagazine December 2007-8
BOUW & CIVIEL
software. Verder kwamen allerlei kleinere
en grotere onderwerpen aan bod,
zoals de tools voor het ontwerpen van
rotondes en de alignment- en engineaanpassingen.
Na het opnoemen van
een aantal bij elkaar behorende veranderingen,
volgde telkens een korte demonstratie
van de vernieuwingen.
Opvallend was dat er ook een paar zeer
voor de hand liggende wijzigingen
plaats hadden gevonden, waarvan een
buitenstaander zich al snel zal afvragen:
waarom was dat überhaupt nog
niet aangepast? Voorbeelden hiervan
zijn de veranderingen op het gebied
van ‘undo’ en ‘redo’ en mogelijkheid
om in het bestandsmenu een ontwerp
te openen uit een lijst met recentelijk
gebruikte bestanden. Kleine functies
weliswaar, maar ongetwijfeld prettig
voor de eindgebruikers om tot de beschikking
te hebben.
50
PowerCivil
MX is een groot en zeer uitgebreid
pakket. Dat is althans de mening van
Bentley en daarom heeft het bedrijf
een nieuw product in de markt gezet
dat bedoeld is om het gat tussen gewoon
CAD en MX te dichten. Op de
Civil Summit vond de presentatie van
de nieuwe software plaats: Power -
Civil.
PowerCivil is bedoeld voor de wat
kleinere infrastructurele opdrachten.
De gebruiker kan er simpele wegen,
fietspaden en buslanen mee ontwerpen
terwijl de software ook geschikt
is voor het tekenen van kanalen,
parkeerplaatsen en golfbanen. Niet
dat PowerCivil niet geschikt zou
zijn om grote opdrachten mee uit te
werken, er passen verschillende
vierkante kilometers in een project,
maar het programma is met name
gelimiteerd in de mogelijkheden.
Dit scheelt ook weer in de complexiteit
van de software, die daardoor
wat laagdrempeliger is dat grote
broer MX.
PowerCivil beschikt naast tekenfuncties
over enkele analysetools,
waarmee data te genereren zijn die
de gebruiker vervolgens kan exporteren
naar MX of andere Bentleyapplicaties.
Bovendien zijn de data
geschikt om externe machines aan te
sturen.
Verdeel en heers
Uiteraard kwamen er ook nog andere
onderwerpen aan het bod, dan alleen
nieuwe software en updates. Zo hield
Jaap de Boer een lezing over Systems
Engineering en ProjectWise waarbij
hij vooral inging op de mogelijkheid
om te komen tot een integratie van eisen,
objecten, functies en documenten
in één enkel systeem. Dit onder het
motto ‘Verdeel en heers’, waarmee
De Boer Julius Ceasar citeerde aan
het begin van zijn spreekbeurt.
Volgens de spreker moet een onderneming
projecten namelijk verdelen
in kleinere onderdelen om vervolgens
de data te kunnen beheersen. Een wel

Summit
Iedereen kon aan de studie bij één van de vele workshops op de
Civil Summit.
erg vergezochte interpretatie van de woorden van de
Romeinse keizer, die met ‘Verdeel en heers’ bedoelde
dat hij verdeeldheid wilde zaaien onder zijn
tegenstanders zodat hij zelf kon heersen. Alhoewel
er vast wel bedrijven zijn waar data worden gezien
als vijanden, lijkt het toch een beetje overbodig om
ze tegen elkaar op te zetten.
Netwerken
Naast Bentley-medewerkers kwamen er ook oudmedewerkers
van het bedrijf aan het woord. Zo
hield Bas van Laar, tegenwoordig van CAD People,
een lezing met de titel: “Detachering, The Return
On Investment.” De conclusie was weinig verrassend
voor een lezing van iemand die een detacheringsbedrijf
runt, namelijk: detachering, is handig,
goedkoop, nuttig, hip, cool, fantastisch en het zou
veel meer moeten gebeuren.
Gelukkig waren de andere lezingen, zoals die van
Brian Kersten van Heijmans, wat minder propagandistisch.
Net als concullega André Hirdes van
Grontmij hield hij een aardig verhaal over de praktijk
en de problemen die daarbij de kop opsteken en
overwonnen worden. Al met al liep het dagprogramma
tenslotte naar een eind, waarna het grote
netwerken van start kon gaan op de feestavond.
Deze ging als vanouds door tot in de kleine uurtjes,
want civieltechnici houden wel van een feestje.
Lambert-Jan Koops
(lambertjan.koops@cadmag.nl) is hoofdredacteur van
CAD-Magazine.
Voor meer informatie: www.bentley.nl.
CADMagazine December 2007-8
design-your-stuff.com
De complete informatiebron
voor CAD-gebruikers
www.design-your-stuff.com is ‘the place to be’ voor iedere
CAD-professional. Diverse menu-opties vormen een poort
naar een schat van informatie rond het gebruik van de
Autodesk-ontwerptools. Op het algemene deel van deze
website vind je o.a. meer details over producten en
evenementen terzake en krijg je inzage in een galerij van
projecten. Door eenvoudige registratie krijg je bovendien
toegang tot het gebruikersforum, tips en trucs, de
kennisbank, en doorblader je onze downloads-sectie.
www.design-your-stuff.com: de complete CAD-referentie.

HEC Event 2007, 25 jaar consultancy
Simulatie voor productontwikke
HEC is niet zomaar een softwareleverancier.
De C van HEC staat er niet
voor niets, en de E ook niet. De kennis
van HEC ligt op het gebied van
Engineering; Computerondersteund
uiteraard. Het gaat hierbij dan over
Door: Rob Sman
Holland Engineering Consultants, kortweg HEC, organiseert met
enige regelmaat haar HEC Events. Dit zijn gebruikers
bijeenkomsten waarop klanten hun kennis kunnen laten bijspijkeren
en algemene informatie krijgen. Het laatste HEC Event stond in het
teken van het 25-jarig bestaan. Reden om op 4 oktober een
kijkje te nemen in het Aluminium Centrum te Houten.
Daar waar de klant (nog) niet over de juiste kennis en kunde beschikt,
kan HEC diensten aanbieden.
CADMagazine December 2007-8
MECHANICAL & DESIGN
diverse terreinen van analyse of simulatie.
Uiteraard de algemeen bekende:
voor sterkte en stijfheid, maar ook zaken
als CFD, ofwel stromingsgedrag,
en het gedrag van mechanismen. Het
gebruik van software op deze terrei-
52
nen, vergt de nodige kennis en kunde.
Natuurlijk levert HEC ook de software
waarmee klanten zelf simulaties
kunnen uitvoeren, maar daar waar de
klant (nog) niet over de juiste kennis
en kunde beschikt, kan HEC diensten
aanbieden. Uiteraard door het aanbieden
van scholing, maar ook door de
klant direct bij te staan in het oplossen
van zijn probleem. Een deel van
dat vermogen om problemen op te
lossen, mag blijken uit diverse softwareontwikkelingen
die in eigen huis
zijn volbracht. Met name ook op het
gebied van Plant Design, waar oplossingen
gerealiseerd zijn voor het genormeerd
ontwerpen en narekenen.
Complexe poblemen
Overigens is het niet zo dat alleen
klanten met zeer complexe problemen
en hoge eisen welkom zijn bij
HEC. Ook voor degenen die maar af
en toe iets moeten berekenen of narekenen,
zijn verschillende oplossingen
beschikbaar. Van de software die geleverd
wordt, zijn namen als PTC,
met onder andere Pro/Engineer,
Pro/Mechanica en Windchill, en
MSC met onder andere SimOffice,
Marc en Adams, de meest bekende,
en waarschijnlijk ook de belangrijkste.
Beide bedrijven waren als gastspreker
aanwezig. Nu de naam
Windchill valt; niet alleen het engineeringsproces
zelf, maar ook het be-

ling
heersen daarvan, is een terrein
waarop HEC zich beweegt.
Inmiddels is HEC volledig
gecertificeerd voor Windchill
(PLM), maar bijna twintig
jaar geleden ontwikkelde het
bedrijf al een eigen documentbeheersyteem.
Vijfentwintig
Wie HEC zegt, zegt Ed Hulst.
Hij is het die vijfentwintig
jaar geleden het bedrijf oprichtte,
en nog altijd is hij de
motor achter het bedrijf. Bij
uitstek geschikt dus om de
viering van het 25-jarig bestaan
te illustreren met een
historisch overzicht. Na het
welkomstwoord en bespreking
van de agenda voor het
Event door zoon Daan, was
Ed dan ook de eerste spreker.
Een simpel sommetje leert
ons dat het jaar van oprichting 1982
is, maar ook voor die tijd had Ed al
een werkzaam leven. Vanaf 1966 al
betrokken bij de introductie van FEM
in Nederland, is hij na diverse grote
projecten nog zo’n vijf jaar General
Manager Europa bij MARC geweest,
alvorens HEC te starten.
In de digitale wereld is vijfentwintig
jaar een heel lange periode. Het beginpunt
van die periode ligt zeer kort
na de introductie van de pc, waarmee
alles veranderde qua computergebruik.
Je zou kunnen zeggen dat de
historie van HEC tevens een overzicht
is van de ontwikkelingen op
hard- en softwaregebied. Uiteraard is
het onmogelijk om hier die vijfentwintig
jaar samen te vatten, maar een
aantal begrippen zullen ongetwijfeld
herinneringen oproepen bij de wat
oudere lezers. De jongere zouden
eens kunnen speuren waar al die producten
van nu toch vandaan komen.
Het gaat om termen als: Apollo,
Digital Vax, Prime, Intergraph,
Computervision en DOGS.
Het meer recente verleden laat een
stabiel beeld zien dat tot op de dag
CADMagazine December 2007-8
Verloting door Daan Hulst van een Space-muis.
van vandaag voortduurt, met een aantal
grote namen. Naast de al eerder
genoemde PTC en MSC is vooral nog
Flomerics als toepassing voor stromingssimulatie
het vermelden waard.
Voor een compleet overzicht is de
website van HEC de moeite van een
bezoek waard.
Niet alleen mij lukt het niet om vijfentwintig
jaar kort samen te vatten;
ook Ed Hulst werd meegesleept door
het verhaal. Hij schudde het eenvoudig
uit de mouw, maar had daarvoor
wel heel wat meer tijd nodig dan gepland.
Een bewijs te meer voor zijn
enthousiasme.
Alle kennis en gedrevenheid ten spijt
kun je op een bepaald moment ook
niet meer alles zelf doen, of je in nóg
een specialistische markt ontwikkelen.
Het samenwerken met partners
en het aanstellen van agenten ligt dan
voor de hand. Zo zal Voxdale nu ook
de agent in België zijn voor MSC
Software naast EFD, is Sayfield
International nu de agent voor Adams
en zal CCC Project&Engineering de
partner zijn die Pro/Toolmaker in de
markt zet.
53
Event
Dan Wolf van MSC schetste
de huidige en toekomstige
ontwikkelingen van de diverse
MSC-producten. Naast alle
‘high end’ oplossingen is
hier SimOffice het vermelden
waard: eenvoudiger met
een MS Office uiterlijk en
daarom meer geschikt voor
de af-en-toe gebruiker.
Jose Garrido van PTC legde
vervolgens uit dat PTC zich
vooral richt op het begrijpen
van het productonwikkelingsproces
(PDS), en hoe
Windchill, PTC’s PLM-oplossing,
de facetten daarvan
omvat. Pro/ Engi neer, het
CAD-pakket waar PTC ooit
bekend mee werd, is slechts
één van de onderdeken die
PTC inbrengt in het PDS. De
presentatie van Ivo Weinhold
sloot hier in zekere zin op aan.
Weinhold vertegenwoordigde NIKA,
de producent van Engineering Fluid
Dynamics (EFD). Hij stelde vast dat
simulatie van stromingsgedrag in toenemende
mate een plaats heeft in de
productontwikkeling en daarmee ook
in PLM. Tot slot stelde Guus Bertels
het publiek Bronswerk Heat Transfer
voor. Als procent van warmtewisselaars
maakt Bronswerk uiteraard gebruik
van diverse simulaties in het
engineeringsproces. De aanwezigen
kregen daarvan een aantal sprekende
voorbeelden te zien, zonder meer een
indrukwekkende presentatie. Ook de
heer Bertels begon zijn presentatie,
net als Ed Hulst, met een terugblik.
Aangezien hij al op vijftig jaar kan terugkijken,
mag het geen verbazing
wekken dat de goed verzorgde lunch
iets later begon dan gepland.
PTC
José Vicente Garrido Vice President
Channel Sales van PTC, en Petter
Frieberg, Product Manager Mechanism
& CAE van hetzelfde bedrijf waren
ook aanwezig op het HEC Event. Zij

Official Sponsor of UEFA EURO 2008
Als u onze knappe koppen leert kennen…
In elke printkop van de imagePROGRAF printers zit meer dan 30 jaar ervaring op het gebied
van Canon Bubble Jet-technologie. Een knap staaltje technologie, verantwoordelijk voor de
uitstekende precisie, snelheid en betrouwbaarheid van onze grootformaat printers.
Onze nieuwe imagePROGRAF iPF610 en iPF710 CAD/GIS printers zijn voorzien van 6 inkttanks,
inclusief 2x matzwart en zwart. Het resultaat is een opmerkelijke precisie bij lijntekeningen en
uitstekende kleurafbeeldingen. En dat op A1 formaat in exact 33 seconden.
De Canon grootformaat printers zijn compatibel met HPGL/2, HP RTL en voorzien van een HDI
driver – hierdoor ondersteunen zij de meest belangrijke CAD en GIS applicaties. En aangezien
de printkop voorzien is van 1 jaar garantie* hoeft u zich geen zorgen te maken over extra
kosten van het vervangen van printkoppen.
Voor zorgeloos grootformaat printen kijkt u op www.canon.nl/grootformaatprinters of
belt u 0800-2266648.
* Vraag naar de voorwaarden.

Nog meer gelukkige winnaars.
benadrukten ook buiten hun lezing
om nog eens hoe belangrijk PLM geworden
is. Na een periode waarin het
PTC wat minder voor de wind ging,
zijn sinds ongeveer twee jaar de cijfers
weer dik in orde; dit mede dankzij
Windchill. “Klanten zien tegenwoordig
het belang van beheersing.
In het kielzog van de keuze voor
Winchill, profiteren toepassingen als
Pro/Engineer natuurlijk mee. Ook de
verkoop van Pro/E zit namelijk in de
lift,” aldus Garrido. In de visie van
PTC kunnen overigens meer algemene
pakketten nooit tippen aan de wijze
waarop Windchill met complexe
CAD-gegevens omgaat, waarbij met
name Microsoft Sharepoint werd genoemd.
“Overigens is PLM nog geen
gemeengoed. Vooral de grote klanten,
dat is tien à dertig procent, vragen er
om. Voor het MKB zijn binnenkort
oplossingen leverbaar, FastTrack genaamd,
waarbij Wind chill snel geconfigureerd
kan worden, aan de hand
van een aantal op de praktijk gebaseerde
‘gebruikers sjablonen’,” zo
stelt Frieberg.
Veronique Leysen is onlangs aangetreden
bij PTC als Channel Manager
CADMagazine December 2007-8
voor de Benelux. Het verkoopkanaal
is door PTC de afgelopen tijd stevig
geherstructureerd. Dit heeft er toe geleid
dat er op dit moment in
Nederland nog slechts twee partners
gecertificeerd zijn, en in België één.
“De eisen die aan de partners worden
gesteld, zijn erg hoog,” legt Leysen
uit, “vandaar dat het aantal is afgenomen.”
Buiten het onderhouden van de
contacten met de bestaande partners
is het onder meer haar taak te bezien
of voor zeer specialistische toepassingen
kleinere partners aangesteld zullen
moeten gaan worden. Dit zou ook
kunnen gelden voor Fasttrack. Er
zijn overigens waarschijnlijk al een
paar partners bijgekomen, want juist
voor het voltooien van dit artikel
werden de overnameplannen van
CoCreate door PTC bekend gemaakt.
Ten slotte staat niet alleen de softwareontwikkeling,
maar ook de businessontwikkeling
nooit stil.
Rob Sman (rob.sman@cadmag.nl) is
redacteur voor CAD-Magazine.
Voor meer informatie over dit
onderwerp: www.hecbv.nl.
55
COLUMN
Magische kerst
December, altijd hectisch. Van de kerst -
gedachte is nog geen sprake. Alle processen
zijn er op gericht om voor het einde
van het jaar van alles af te ronden. Het
heeft er alle schijn van dat het bedrijf op
1 januari met een schone lei wil beginnen.
Deze keer lijkt het te lukken. Ik ben druk in
de weer om mijn visualisatie van een infrastructureel
project gereed te maken.
Uiteraard vóór 31 december. Dat gaat
zeker lukken, sterker nog ik ben bijna
klaar, maar ik heb een plan. Ik heb besloten
mijn project niet op te leveren maar
verder te verfraaien, daar heb ik zin in.
Meestal moet ik, onder hoge werkdruk,
met een mager zesje genoegen nemen,
maar nu het kan, wil ik voor een dikke
acht gaan. Bij de opdrachtgever staat
milieu hoog in het vaandel, dus concentreer
ik me op de flora en fauna van het
project.
Na een paar dagen van noeste arbeid,
maar met enorme arbeidsvreugde, kijk ik
dan ook tevreden naar het resultaat. De
weg in het geaccidenteerd terrein met
woeste bosschages met prachtige kleurschakeringen
toonde een schitterende
virtuele realiteit. Ik ben trots op mijn werk.
Wel krijg ik een ondeugend plannetje.
Als een soort zegening op het project modelleer
ik de meest schitterende kerstboom
te midden van de woeste bosschages. Heel
klein en met het blote oog niet waarneembaar,
maar het is er wel. Ik kijk nog eens
goed, zie geen verschil, maar toch het
voelt anders. Ik kan het niet onder woorden
brengen. Zeg maar zoiets als ruwe
bolster, blanke pit. Het eens zo woeste
terrein en stukje ongerepte natuur voelt
aan als een goed onderhouden groenvoorziening.
De kracht van de kerst is nog altijd
magisch.
Prettige feestdagen. Ook wel eens zo’n
magisch moment meegemaakt?
redactie@cadmag.nl
Willem Barendsz

ArchiCAD achtergrond deel 7
Ontwerpmodule voor architecten
Met deze nieuwe module voor ArchiCAD kunnen ontwerpers hun
vrijheid opnieuw ontdekken door tegelijk te ontwerpen èn de basis
voor bouwkundige tekeningen te leggen. Zonder de overbodige
balast van een ingewikkeld gereedschap, maar met de voordelen
van een gebouwmodel, zoals het genereren van extra informatie
voor bijvoorbeeld vergunningen. De ontwerpbibliotheek en
het startbestand zijn afgestemd op de schetsfase;
de interface is afgestemd op eenvoud van gebruik
en ondersteunt doorgroei in kennis.
In de Work Environment vindt de
gebruiker alleen de knoppen en
instellingen, die hij nodig heeft om
snel en efficiënt te kunnen ontwerpen.
In de toolbox staan 4 groepen van
gereedschappen: De selectiegereedschappen,
3D-gereedschappen, 2Dgereedschappen
ten behoeve van de
tekeningen en aanvullende 2D- en
3D-gereedschappen. De Infobox bevat
alleen de belangrijkste instellingen
van het desbetreffende gereedschap
in een logische volgorde, zodat
de gebruiker alleen het Gereedschap
Instel lin gen venster voor uitgebreide
instellingen hoeft te openen. De
opbouw van de Infobox is altijd
hetzelfde: instellingen voor de plattegrondweergave,
instellingen voor
3D-weergave, afmetingen, teken -
methoden en laaginstellingen.
CADMagazine December 2007-8
Door: Ernst Steppon
De eenvoudige interface van ArchiCAD voor ontwerpers.
Hoofdmenu’s en favorietenknop
In de hoofdmenu’s staan vooral uitgebreidere
functies. Alle belangrijke
commando’s en instellingen staan in de
knoppenbalk. De enige uitzonderingen
zijn de twee nieuwe menu’s ‘Modify’
en ‘Display’. In het menu ‘Modify’ zijn
alle commando’s voor het wijzigen en
aanpassen te vinden. In het menu
‘Display’ staan de instellingen voor de
weergave: lagencombinaties, pennensets
en modelviews.
Met de Favorietenknop kan de gebruiker
het favorietenvenster openen en
sluiten. Daarnaast staan makkelijke
hulpmiddelen zoals de pipet, de spuit
en de toverstaf. Met de pipet kan de gebruiker
de eigenschappen van een onderdeel
op de tekening opnemen en
met de spuit aan andere onderdelen
overgeven. Ook kan hij met de opge-
56
BOUW & CIVIEL
Menu’s.
nomen eigenschappen verder tekenen.
Met de toverstaf kan hij op een polygoon
klikken om met de actieve instellingen
om de contouren van de polygoon
heen te tekenen. De gebruiker
kan bijvoorbeeld een vloer tussen een
polygoon van wanden tekenen door in
het midden van de polygoon te klikken.
Modelleren
Voor het modelleren in ArchiCAD
staan drie knoppen in de knoppenbalk:
- De Profile Manager voor het bewerken
en aanmaken van profielen.
- Het Solid Element Operations- venster
voor het modelleren met 3D elementen.
- De materiaalinstellingen voor het instellen
en aanmaken van materialen.
Standaard staalprofielen vindt de gebruiker
in de lijst van Complex Profiles. Hij
kan eigen profielen aanmaken door een
kopie van een bestaand profiel naar eigen
wens aan te passen of zelf te tekenen.
Werken met ‘Complex Profiles’ als
wanden, balken en kolommen geeft de
gebruiker grote flexibiliteit en vrijheid in
de ontwerpfase.
Met de knoppengroep ‘Tekenhulp’ kan
de gebruiker van ‘Trace and Reference’
gebruik maken, ‘Special Snap Points’
voor het gebruik van verdeelstreepjes
en hulplijnen. Ook kan hij hier de
‘Tracker’ aan- of uitzetten waarmee automatische
hulplijnen worden gegene-

Ontwerp raam 5 hoekig: als een elastiek uitrekken.
reerd, afhankelijk van de cursorpositie
en elementen die in de buurt liggen.
Hierdoor kan de gebruiker snel en makkelijk
uitlijnen tijdens het ontwerpen.
Met de knoppengroep Plattegrond, 3D
en Layout kan de gebruiker snel tussen
deze verschillende vensters heen en
weer schakelen. Bij elk knop staat een
submenu voor instellingen. De knop
voor het 3D-venster laat alleen op de
plattegrond geselecteerde onderdelen in
het 3D-venster zien. Als er niets geselecteerd
is wordt alles in 3D weergegeven.
Het submenu voor het 3D venster bevat
alle belangrijke opties en instellingen
voor 3D en voor het renderen. Tip: Als
de gebruiker snel een gevel in het 3Dvenster
wilt bekijken kiest deze ‘Look
To Perpendicular’ in het 3D-submenu
en klikt vervolgens in het 3D-venster
op het vlak waar hij recht op wil kijken.
Met het gedeelte Speciaal kan hij direct
gebruik maken van automatische maatvoering.
Daarbij kan hij kiezen tussen
buiten- of binnenmaatvoering.
CADMagazine December 2007-8
HOFSTEDE VAN ERKEL
Training Center Inventor Professional
www.inventor-professional .nl
info@hofstedevanerkel.com
Onderleggers en werkbladen
Als de gebruiker op ‘Create
Independent Worksheet’ klikt maakt
hij een onafhankelijk 2D-werkblad
aan. Hij kan werkbladen gebruiken
om 2D op te tekenen, maar ook om
onderleggers zoals bijvoorbeeld gescande
schetsen, afbeeldingen, DWGtekeningen
op te plaatsen. Hij kan
daarmee bijvoorbeeld direct over zijn
handschetsen heen tekenen en het gebouwmodel
op deze basis modelleren.
Minder opties - meer mogelijkheden
In de ontwerpfase zijn bouwkundige
vragen minder belangrijk. Daarom zijn
er minder objecten èn zijn in de objecten
minder instellingen te maken. De
gebruiker werkt grafisch op het scherm
en kan de objecten met 3D-grips en
‘Editable Hotspots’ veranderen.
Hij kan van de objecten gebruik maken
zoals deze bedoelt zijn, maar hij kan de
objecten zoals alle 3D-onderdelen in
ArchiCAD ook anders inzetten. Een
raam kan bijvoorbeeld een balkon worden
door het kozijn dieper te trekken.
Experimenteren met de objecten leidt
tot creatieve oplossingen en mogelijkheden.
Voor de controle van zijn tekeninginhoud
zijn objecten beschikbaar waarmee
de gebruiker alle kleuren, lijnen en
arceringen kan afdrukken. Op de kleurenafdruk
worden de RGB-waardes
mee aangegeven. Daardoor heeft de
gebruiker steeds controle over zijn
57
tekeninginhoud. In de ontwerptemplate
staat al een lay-out met alle
kleuren, lijnen en arceringen.
Ontwerp-template
Een template bestaat uit meerdere
onderdelen. Dit zijn de basisinstellingen,
de attributen (lagen, pennensets,
lijnen, arceringen, composites, profielen,
materialen, zones), favorieten,
Views en Lay outs. Deze instellingen
zijn in de ontwerp-template op de
ontwerpfase afgestemd. Maar ook is er
rekening gehouden met de volgende
fasen. Er zijn een beknopte favorietenlijst
en materialenbibliotheek aangemaakt,
zodat de gebruiker direct kan
beginnen. Uiteraard kunnen deze nog
verder worden uitgebreid en aangepast.
In de View-lijst zijn de belangrijkste
Views aangemaakt en in het ‘Lay out
Book’ zijn hiervoor al lay-outs aangemaakt.
De gebruiker heeft zijn tekeningen
daarmee al op een lay-out staan
voordat deze begint met tekenen. Hij
hoeft alleen nog de lay-out naar wens
aan te passen en de stempel op de
Master lay-out door zijn eigen bureaustempel
te vervangen. Op basis van de
template kan de gebruiker zowel lagencombinaties
als ook Views en lay-outs
snel naar wens aanpassen.
Erik Steppon (esteppon@kubusinfo.nl).
Meer informatie over ArchiCAD is te
vinden op www.kubusinfo.nl.
Ontwerp tafel – als de lengte veranderd wordt, komen er stoelen bij. De stoelen kunnen naar keuze netjes of rommelig staan.

Autodesk 3ds Max 2008 en Revit Architecture 2008
Stilstaande of bewegende beelden
In dit derde en tevens laatste deel over de nieuwe mogelijkheden in 3ds Max 2008,
komt onder andere de link met Revit Architecture 2008 aan bod. Inmiddels is 3ds Max 2008
beschikbaar en hoor ik van de diverse gebruikers alleen maar positieve verhalen over de
snelheid waarmee 3ds Max 2008 zijn werk doet.
Een architect die tegenwoordig zijn
werk doet met Revit Architecture
2008, vindt in 3ds Max 2008 een perfecte
aansluiting op zijn werkzaamheden.
Immers Revit Architecture is dè
3D-ontwerptool voor architecten zoals
3ds Max dat is op het gebied van rendering
en animatie. Het uitwisselen van
een Revit-model gebeurt nog altijd op
basis van het bekende AutoCAD
DWG-formaat. Dit DWG-formaat kan
vanuit Revit Architecture worden weggeschreven
als een Polymesh- of Acis
Solid-formaat. De Acis Solid-optie
zorgt voor het beste DWG-bestand
voor gebruik in 3ds Max 2008.
Vervolgens is het Revit Architecture
DWG-bestand domweg te importeren,
of kan dit via een actieve link gekoppeld
worden aan 3ds Max 2008.
Hierbij worden alle aanpassingen, gedaan
in het Revit Architecture-model,
direct doorgegeven aan 3ds Max 2008
met behoud van materialen, belichting
en andere gegevens. Wat opvalt tijdens
het importeren van een Revit
Architecture 2008-bestand in 3ds Max
2008, is dat alle materialen vanuit
Revit Architecture automatisch meegaan.
Gebaseerd op hun originele
CADMagazine December 2007-8
Afbeelding 1.
Door Jean-Pierre van Gastel
VISUALISATIE
naam, zijn ze snel terug te vinden via
de Materiaal Editor in 3ds Max. 3ds
Max 2008 maakt overigens auto ma -
tisch Archi tectural materialen aan, gebaseerd
op de Revit Architecture materialen,
zie afbeelding 1.
Zon en schaduw
Indien er objecten in Revit Architecture
zijn gespiegeld, zoals een trap, is 3ds
Max 2008 consequenter in het juist
weergeven van de normalen. De nor-
58
Afbeelding 2.
malen bepalen de richting van een
vlak. In de vorige versie van 3ds Max
stond een normaal van een vlak wel
eens de verkeerde kant op, waardoor er
een gat viel in de mesh. Indien de architect
in het Revit Architecture-model
een camera heeft geplaatst en ‘zonlicht’,
kunnen deze hergebruikt worden
in 3ds Max 2008. Alle gebruikte camera’s
in Revit Architecture worden standaard
al meegenomen tijdens het importeren
linken van de file. Het zon-

licht is een extra optie, terug te vinden
in de opties van het importeren en of
linken van de file. Als de optie van Sky
en Sun geactiveerd is maakt 3ds Max
2008 een volledige Mental Ray Sun &
Sky aan waarmee de scène is uit te renderen
naar een stilstaand plaatje of animatie.
In combinatie met de nieuwe
Review mogelijkheden in 3ds Max
2008, is de schaduw en het effect van
de zon in real-time zichtbaar in de
viewport, zie afbeelding 2.
Select by Name
Objecten selecteren in 3ds Max 2008
gebaseerd op het Revit-model gaat het
snelste door gebruik te maken van de
aanwezige lagenstructuur. Als een los
object snel geselecteerd dient te worden,
is het ‘Select by Name’ dialoogvenster
nog de snelste optie. In 3ds
Max 2008 is het ‘Select by Name’ dialoogvenster
volledig op de schop gegaan.
Wat hierbij ook opvalt, is dat het
openen van dit dialoogvenster een paar
seconden in beslag neemt. Zodra het
dialoogvenster helemaal geopend is,
valt er snel mee te werken. Bovenin het
dialoogvenster zijn object categorieën
vrij snel aan of uit te zetten door gebruik
te maken van iconen. Deze iconen
komen overeen met de diverse
groepen in het Command Panel van
3ds Max. Overigens toont het ‘Select
by Name’ dialoogvenster alleen objecten
die zichtbaar zijn in de scène, voor
alle duidelijkheid. In een veel duidelijker
boomstructuur vergeleken met de
vorige versie, is snel het overzicht te
zien van alle objecten.
Het aantal kolommen bedraagt standaard
vijf, maar deze zijn volledig aan
CADMagazine December 2007-8
Afbeelding 3.
te passen. Zo kan er een kolom van bijvoorbeeld
het Type Object geselecteerd
worden en vervolgens losgelaten in het
dialoogvenster. Hierdoor zal de kolom
worden uitgezet. Door met behulp van
de rechtermuisknop op een kolom
te klikken, kan er via de optie Column
Chooser eenkolom worden bijgeplaatst.
Bijvoorbeeld de kolom.
Shadow, zodat te zien is welke lampen
er allemaal schaduw mogen projecteren.
De kolommen zijn alleen te gebruiken
om op basis van unieke eigenschappen
een selectie te maken. Het is
bijvoorbeeld hierin niet mogelijk om
de schaduw van een lamp aan of uit te
zetten, daar is de Scene Explorer voor
bedacht. Het zoeken van objecten in
het ‘Select by Name’ dialoogvenster
gaat snel, door direct de eerste letters
van een object in te typen bijvoorbeeld.
Zoeken met Wildcards en zelfs met een
wiskundige expressie zijn hierbij mogelijk
geworden in 3ds Max 2008. Zo
kan er bijvoorbeeld een selectie gemaakt
worden van alle objecten die
meer dan 5000 polygonen bevatten, zie
afbeelding 3.
De Scene Explorer is compleet nieuw
in 3ds Max en is terug te vinden in het
Tools menu. Een Scene Explorer is te
vergelijken met een soort verkenner
voor je scène. Alle objecten in de scène
worden hierin weergegeven met daarin
hun eigenschappen zoals kleur van het
object, het aantal faces en meer. In de
Scene Explorer is ook te zien of er objecten
verborgen zijn, doordat deze in
de kolom Hidden al dan niet zijn geselecteerd.
Op dezelfde wijze als in het
‘Select by Name’ dialoogvenster, zijn
er kolommen toe te voegen of te ver-
59
Afbeelding 4.
wijderen. Een bepaalde lay-out bijvoorbeeld
een aparte Scene Explorer
voor alle lichtbronnen kan weggeschreven
onder een eigen naam. Via het
commando New Scene Explorer kan
de gebruiker dan vervolgens weer een
eigen lay-out samen stellen van een
Scene Explorer. Via de ‘Saved Scene
Explorer’ optie in het Tools menu zijn
eerder opgeslagen Scene Explorers
snel terug te vinden. Met de nieuwe
optie ‘Manage Scene Explorer’ zijn
zelf samengestelde Scene Explorers
weg te schrijven naar een extern bestand
zodat deze later in een nieuwe
sessie van 3ds Max weer zijn in te laden
via de ‘Load’ optie in het ‘Manage
Scene Explorer’ dialoogvenster, zie afbeelding
4.
Biped
Character Animatie in 3ds Max hoeft
niet heel erg moeilijk te zijn en zorgt al
snel voor wat meer sfeer in een animatie.
De Biped zorgt voor de basisbewegingen
van het lichaam. In 3ds Max
2008 is het mogelijk om een Biped te
voorzien van extra eigenschappen in de
vorm van een soort extra botten. Deze
botten kunnen vervolgens aan een ander
lichaamsdeel worden gekoppeld.
Het hoofd van de Biped kan nu volledig
onafhankelijk van de rest van het
Biped model geplaatst worden. Tevens
kunnen Layers worden weggeschreven
en geladen worden vanuit een extern
bestand.
Kortom 3ds Max 2008 heeft weer tal
van nieuwe mogelijkheden waarmee
een CAD-gebruiker of visualisatiespecialist
in No Time zijn of haar werk fotorealistisch
kan presenteren in de
vorm van stilstaande of bewegende
beelden.
Jean-Pierre van Gastel
(jean-pierre.van.gastel@pollux.nl) is
freelance redacteur voor
CAD-Magazine. Voor dit onderwerp
zie ook: www.autodesk.nl.

AutoCAD 2008 Deel 6
Dimbreak en Dimspace
In dit inmiddels zesde deel van de artikelreeks over AutoCAD 2008
ga ik verder in op de mogelijkheden van het maatvoeren
in AutoCAD 2008 en het werken met tabellen. Tabellen aangemaakt
in AutoCAD 2008 in combinatie met Microsoft Excel.
Menig tekenaar is heel wat tijd kwijt
aan het juist maatvoeren in zijn
ontwerp. In AutoCAD 2008 gaat het
maatvoeren dan wel een stuk eenvoudiger,
door annotatieve verschaling, daar
komt nog veel handwerk aan te pas.
Om maatlijnen of aanhaallijnen die elkaar
doorkruisen open te maken, zodat
het er iets netter uitziet, is het nieuwe
DIMBREAK-commando beschikbaar. Dit
commando is terug te vinden in het
Dashboard of in de Dimension Toolbar.
Na het selecteren van een enkele maat,
kan de gebruiker hand matig of auto -
matisch de kruisende maat-lijnen of
aanhaallijnen openen. De opening die
gemaakt wordt, is in te stellen in de
Dimension Style gevolgd door het tabblad
Symbols and Arrows. Links onderin
het dialoogvenster zit de Di men -
sion Break optie, waarmee de opening
bepaald wordt. Voor Multi leaders is deze
optie terug te vinden in het
Multileader Style-dialoogvenster.
Om automatisch meerdere maten in één
keer open te breken, is er voorzien in
een Multiple-optie bij het activeren van
het DIMBREAK-commando. De optie
Restore kan gebruikt worden om alle
CADMagazine December 2007-8
Afbeelding 1.
PLATFORM
Door: Jean-Pierre van Gastel
openingen opnieuw dicht te maken.
Alle gemaakte openingen blijven overigens
volledig associatief. Met andere
woorden, zodra de gebruiker de maat
op een andere locatie plaatst, gaan de
openingen zich automatisch aanpassen
aan de nieuwe locatie, zie afbeelding 1.
Herordenen
Om maatvoering die niet netjes op vaste
afstanden is geplaatst weer te kunnen
60
Afbeelding 2.
herordenen, is er het nieuwe DIMSPACEcommando.
Met DIMSPACE wordt helaas
niet de Baseline Spacing gebruikt maar
1.5 x de actieve teksthoogte als standaard
bij het gebruik van de optie automatisch.
Bij de optie Manual, kan de
gebruiker zelf de afstand intypen die gebruikt
moet worden bij voor het onderverdelen
van de maatvoering. Het commando
DIMSPACE bevindt zich in het
Dasboard en de Dimension Tool bar.
Het is in AutoCAD 2008 mogelijk tijdens
het bematen met een radiusbemating
om een boog te verlengen, waardoor
er een extra boogstukje wordt geplaatst
met alle eigenschappen van de
Dimension Style. Hierdoor wordt de
aangegeven radiusbemating een stuk
duidelijker aangegeven. Een nieuwe optie
in het maatvoeren van een hoek met
de Angular Dimension is de Quadrantoptie.
Door deze nieuwe optie te activeren,
kan de tekst bij de hoek van de bemating
in elk kwadrant geplaatst worden.
Hierop gebaseerd, zal AutoCAD
ook weer een boog toevoegen in de
vorm van een aanhaallijn.
Tabellen
Het werken met tabellen is niet nieuw
in AutoCAD, maar wordt met elke
nieuwe versie sterk verbeterd. In
AutoCAD 2008 is het mogelijk om een
tabel aan te maken gebaseerd op drie
datatypen: statische data, externe ge-

linkte data en objectdata. Deze drie
mogelijkheden komen te voorschijn bij
het activeren van het Table-commando.
De eerste optie (statische data) was de
standaard optie in de vorige versie van
AutoCAD. Hierbij wordt er een tabel
gemaakt gebaseerd op een Tabel Style,
die handmatig gevuld wordt met tekst
of numerieke input. Door een
Microsoft Excel-sheet te kopiëren en te
plakken via het Paste Special, ontstaat
er een statische tabel in de vorm van
een AutoCAD-tabel.
De tweede optie in het Insert Table dialoogvenster
is om op basis van een
bestaande Microsoft Excel-tabel een
actieve koppeling te maken tussen
Microsoft Excel en AutoCAD 2008.
Door gebruik te maken van deze optie,
kan een Microsoft Excel-tabel de
eigenschappen krijgen van de Auto -
CAD-tabel, maar de data worden vanuit
Microsoft Excel bepaald. Er zijn
geen beperkingen aan het aantal Data
Links die zo gemaakt kunnen worden.
CADMagazine December 2007-8
Afbeelding 3.
Afbeelding 4.
Via de Data Link Manager of het DAT-
ALINK-commando ziet de gebruiker het
overzicht van de bestaande Data Links,
zie afbeelding 2.
Wanneer een Microsoft Excel-sheet via
het Paste Special als AutoCAD entities
wordt geplaatst, wordt er automatisch
een Data Link aangemaakt in de Data
Link Manager. Deze heeft dan een willekeurige
naam, het is aan te raden om
deze te hernoemen. In de Data Link
Manager is aan te geven welk gedeelte
van het Microsoft Excel-blad gekoppeld
is aan AutoCAD en of deze vanuit
AutoCAD is aan te passen. Standaard
staat dit niet actief en is Microsoft
Excel bepalend. Zodra er iets in
Microsoft Excel wordt aangepast,
wordt dit direct zichtbaar gemaakt
rechts onderin het scherm van
AutoCAD 2008 met een tekstballon.
Alle cellen in de gelinkte Microsoft
Excel-tabel staan standaard op slot. De
gebruiker kan dit slot er af halen door
met de rechtermuisknop in een cel te
61
klikken en het slot te verwijderen. Het
toevoegen van extra kolommen of rijen
heeft verder geen nadelige gevolgen.
Zelfs na het aanpassen in Microsoft
Excel, blijven toegevoegde kolommen
en rijen volledig intact. Zodra de link
verbroken wordt met Microsoft Excel,
wordt de tabel automatisch geconverteerd
naar een statische tabel.
De derde optie in het Insert Table
dialoogvenster is op basis van het Data
Extraction Wizard-dialoogvenster.
Door gebruik te maken van deze
Wizard, kunnen elementen in de tekening
op al hun eigenschappen worden
uitgefilterd. zie afbeelding 3. Alle kolommen
zijn in de tabel van naam te
veranderen en in volgorde aan te passen.
Nog een stap verder zou een combinatie
zijn tussen AutoCAD-data uit
de tekening en kolommen uit een
Microsoft Excel-sheet. Dit is mogelijk
door in het Data Extration Wizard de
optie Link External Data te gebruiken.
Op deze wijze wordt er een tabel aangemaakt,
met daarin bijvoorbeeld alle
onderdelen die vanuit de tekening worden
gegenereerd en alle prijzen vanuit
Microsoft Excel. Tevens kunnen in het
dialoogvenster formules worden gebruikt
en kan er gebruikt gemaakt worden
van een voet in de vorm van totalen
of gemiddelden. Als een tabel te
lang wordt, kan deze worden opgebroken
in twee of meer tabellen, zie
afbeelding 4. Door heel simpel een
tabel te selecteren en vervolgens de
grips te selecteren en te verplaatsen,
vindt deze opdeling plaatst. Indien
gewenst, is dit gedrag weer ongedaan
te maken door het uit te schakelen in
het Properties Palette.
Domme lijnen
Door gebruik te maken van dit soort
tools, kan de gebruiker veel en veel
meer met AutoCAD dan alleen maar
‘domme lijnen’ tekenen. Een heleboel
van deze mogelijkheden zullen echter
voor de gemiddelde tekenaar te ver
gaan. Haal het beste eruit van alle beschreven
tools, zou ik willen adviseren.
In het volgende en tevens laatste deel
ga ik in op de nieuwe visualisatiemogelijkheden
van AutoCAD 2008.
Jean-Pierre van Gastel
(jean-pierre.van.gastel@pollux.nl) is
freelance redacteur voor
CAD-Magazine. Voor dit onderwerp
zie ook: www.autodesk.nl.

Push&Pull maakt solids kneedbaar
3D-Modelleren met MicroStation
3D-tekenen, of beter gezegd 3D-modelleren, is een techniek die
voor veel CAD-gebruikers aantrekkelijk is. Het is natuurlijk ook
veel mooier om een fotorealistische representatie van een ontwerp
te laten zien, dan een ontwerp aan de hand van schematische
weergaven uitleggen. Maar dat heeft wel zijn prijs, hebben
veel tekenaars gemerkt. Prijs in de zin van vaardigheid en tijd
die het kost om het digitale 3D-model te maken.
Afbeelding 1.
3D-modelleren hoeft al met al niet
zo ingewikkeld te zijn. De meeste
CAD-programma’s bieden tegenwoordig
redelijk wat mogelijkheden om te
3D-modelleren en Micro Station is
daarop geen uitzondering. Sterker nog:
MicroStation XM biedt zelfs uitstekende
mogelijkheden voor 3D-modelleren.
MicroStation heeft een lange geschiedenis
op het gebied van 3D-modelleren
en met de komst van versie XM
zijn verschillende stappen voorwaarts
gemaakt.
Bij het maken van 3D-modellen en -
weergaven moet eigenlijk meteen een
onderscheid worden gemaakt tussen
het modelleren, het opzetten en bouwen
van het 3D-model, en het renderen,
het fotorealistisch weergeven van
het model met materiaaleigenschappen
en lichtinval. Dit artikel gaat voornamelijk
in op het modelleren, een later
artikel zal in detail ingaan op de rendermogelijkheden.
Modelleerprincipes
Bij het modelleren in 3D zijn zowel
oppervlakken als solids te modelleren.
In het eerste geval gaat het om objecten
die ‘hol’ zijn, in het tweede geval om
‘massieve’ objecten. Micro Station
maakt voor het modelleren van solids
CADMagazine December 2007-8
Door: Johan Vreede
PLATFORM
gebruik van de zogeheten Parasolid
Solid Modeling-techniek, waarmee het
mogelijk is parametrisch te modelleren.
In vroegere versies van MicroStation,
tot en met versie 95, werd gebruik gemaakt
van de ACIS-techniek, zoals die
nu ook nog wel bij andere CAD-pakketten
voorkomt. De Parasolid-techniek
geeft een flink aantal extra mogelijkheden
voor het modelleren, met name
op het gebied van achteraf wijzigen
Afbeelding 2.
62
Afbeelding 3. Materiaalkeuze
van parameters in het 3D-model.
MicroStation noemt de parametrische
solids Feature Solids en de niet-parametrische
solids (Smart) Solids.
Solids construeren
Het opzetten van het 3D-model vindt
plaats door solids te construeren. De
Solid Modeling-commando’s zijn verzameld
in vier toolboxen; twee toolboxen
voor het construeren van solids
en twee toolboxen voor het bewerken
en aanpassen van solids.
Zonder op alle details van het construeren
en plaatsen van alle solids in te
gaan, kan worden gezegd dat deze
commando’s voldoende mogelijkheden
bieden om de meest ingewikkelde modellen
te bouwen. Daarbij is het aan te
bevelen om gebruik te maken van diverse
views en hulp-assenstelsels, bij
MicroStation heten die ACS, Auxiliary
Coordinate System.
In de eenvoudige figuur in afbeeldingen
1 en 2 is van een aantal van deze
commando’s gebruik gemaakt. Het
meest gebruikte commando is in dit geval
Extrude waarmee een vorm kan
worden geëxtrudeerd en waarmee niet
alleen een lijn of een vlak kan worden
aangepakt, maar de lijn of het vlak ook
nog eens tijdens de extrusie te verschalen
of te roteren is. Voor het maken van
gaten in een solid kan het commando

XM
Cut Solid worden gebruikt. Het commando
heeft enkele opties. Bij de optie
Cut Mode is te kiezen uit twee methoden:
Define Depth of de methode
Through. Als de gebruiker een uitsnede
wil maken tot op een bepaalde diepte
in de solid, een nis, dan kiest hij voor
Define Depth. Het snijprofiel moet
hierbij een gesloten element zijn. Het
invoerveld Cut Depth komt beschikbaar,
waarin de diepte van de uitsnede
is in te voeren. Voor
het maken van een uitsnede
door de totale
solid moet de Cut
Mode op Through
staan. Kortom, mogelijkheden
te over.
Push&Pull
Een belangrijk aspect
is in dit verband de
toevoeging van de zogenaamde
Push &
Pull-functionaliteit in
Afbeelding 5.
MicroStation XM.
Met deze functionaliteit
is een solid werkelijk kneedbaar geworden.
De Push & Pull-commando’s
zijn eigenlijk twee commando’s: één
nieuw commando, Draw on Solid, en
een vernieuwd commando Modify
Solid Entity. Dit zijn de eerste twee
commando’s in het palet 3D Modify,
zie afbeelding 4.
CADMagazine December 2007-8
Afbeelding 4.
CAD op het scherp van de snede door:
GBO Design Engineering
Met het commando Draw on
Solid is een lijn, rechthoek of cirkel
op een vlak van een solid te
tekenen, waardoor nieuwe vlakken
en
randen worden gevormd. Extra
handig is dat de tekenhulp Accu -
Draw zich automatisch richt op
het aangewezen vlak, zie afbeelding
5.
Vervolgens zijn met het commando
Modify Solid Entity de
vlakken of randen van de solid op verschillende
manieren aan te passen. Dit
is afhankelijk van het punt waar de gebruiker
de solid aanwijst. Klikt de ontwerper
midden in een vlak dan is het
vlak naar beide kanten uit te rekken;
wanneer hierbij de optie Extrude Face
is aangevinkt, dan wordt alleen het aangewezen
vlak geëxtrudeerd. Bij een
klik op de rand van een vlak is de rand
naar verschillende richtingen uit te
trekken. Klikt de gebruiker op een
hoek of knikpunt dan is dit punt naar
verschillende richtingen uit te rekken.
Vooruitblik op renderen.
Wanneer het 3D-model eenmaal klaar
is kan de aandacht op de aankleding
worden gericht. Aankleding is in dit
geval: materialen toekennen. Micro -
Station volgt de gebruikelijke methode,
waarbij een bepaald materiaal aan een
bepaalde combinatie van laag en kleur
wordt gekoppeld. Dat wil zeggen dat
alle elementen die deze combinatie van
kleur en level hebben met datzelfde
materiaal worden geassocieerd. De materiaaldefinities,
de beschrijvingen van
het materiaal, zijn bij MicroSttaion
vastgelegd in PAL-bestanden en de re-
SOLID TECHNOLOGY CREATIVE SOLUTIONS
63
Afbeelding 6.
gistratie van de combinatie van materiaal
en laag/kleur in MAT-bestanden.
Erg overzichtelijk en eenvoudig aan te
passen.
Voor het creëren van het benodigde effect
wordt in de regel gebruik gemaakt
van lichtinval. Lichtbronnen zijn heel
geschikt om bepaalde zaken te accentueren.
MicroStation kent behalve
‘Global lighting’, dat het omgevingslicht
beschrijft en zowel zonlicht als
een algemene lichtbron kan omvatten,
nog diverse lichtbrontypen zoals
Spotlight, Pointlight, AreaLight en
SkyOpening, zie afbeelding 6.
Het mag duidelijk zijn dat het enige
vaardigheid vraagt om met deze opties
het gewenste lichteffect te bereiken.
Het zal dan ook beslist meer dan een
paar pogingen vergen om het lichteffect
van dit doorkijkje te kunnen reproduceren.
Maar daarover in een volgend
artikel meer.
Johan Vreede is freelance redacteur
voor CAD-Magazine. Voor vragen of
opmerkingen is de auteur bereikbaar
via j.vreede@home.nl. Voor verdere
informatie over het onderwerp van dit
artikel zie: www.bentley.nl
CADMES.NL

Complete productfamilie binnen één bestand
Solid Edge Family Of Parts
De ‘Family Of Parts’-functies binnen Solid Edge geven de
gebruiker de mogelijkheid binnen één bestand een complete
productfamilie te definiëren. In dit artikel wordt stap voor stap
aangeven hoe het aanmaken, gebruiken en documenteren van de
familie plaats moet vinden.
Het definieren van een
Family Of Parts.
De Champfer-feature is
onderdrukt in twee van
de drie typen en diverse
afmetingen verschillen.
In het streven naar steeds verdere
standaardisatie in de machinebouw, is
de inzet van onderdeelfamilies een
goede keuze. Het ontwerpen en beheren
van grote aantallen onderdelen die
qua geometrie grotendeels gelijk zijn,
maar op bepaalde plaatsen verschillen
in afmetingen, kan zo snel en efficiënt
worden uitgevoerd. De complete
‘Family Of Parts’ wordt binnen Solid
Edge gedefinieerd binnen één master
model. Naast de volledige feature-opbouw,
liggen hierin per familielid de
afmetingen vast en de definitie van
eventuele ‘suppressed’ features. Vanuit
het masterbestand worden de afzonderlijke
familieleden gegenereerd die
daarna als zelfstandige onderdeelbestanden
in samenstellingen te gebruiken
zijn. Tussen de master- en de
member-bestanden blijft een associatieve
link aanwezig. Zo zijn wijzigingen
in de master automatisch door te
zetten naar de afgeleide familieleden.
CADMagazine December 2007-8
Door: Jaap Dubbelaar
MECHANICAL & DESIGN
Definiëren van een Family Of
Parts
Uitgangspunt van een Family Of
Parts is een 3D-model dat op de normale
manier is opgezet, met parametrische
features die worden aangestuurd
vanuit de variabelentabel. Dit
model bevat alle features die binnen
de familie kunnen voorkomen.
Features die in een bepaalde familielid
niet van toepassing zijn, worden later
met Suppress Feature onderdrukt.
Dit model wordt het masterbestand
van waaruit de familieleden zullen
worden gegenereerd.
Via de Family Of Parts-tab van de
EdgeBar krijgt de gebruiker toegang
tot alle functies voor het definiëren en
wijzigen van de familie. Met de functie
‘New’, bovenin de EdgeBar, wordt
een nieuwe familielid aangemaakt.
De gebruiker moet hierbij een naam
opgeven. De huidige modelopbouw
en de verschillende parameterwaar-
64
den worden vastgelegd, behorend bij
dit eerste familielid. Features die op
dit moment onderdrukt worden, worden
weergegeven in het ‘Suppressed
features’ gedeelte van de EdgeBar.
Een tweede familielid maakt de gebruiker
aan door nogmaals de ‘New’functie
gebruiken en een tweede
naam in te geven. Door nu de knop
‘Edit Table’ te gebruiken, verschijnt
een formulier met de familie in tabelvorm.
Verticaal worden de familieleden
weergeven, met onder elkaar de
features van het model en de variabelen
uit de Variable Table.
Vervolgens zijn de afmetingen van de
modellen aan te passen door, per familielid,
in de tabel de waarden van
de variabelen te overschrijven. Een
feature die bij een bepaalde uitvoering
van het model niet voorkomt,
bijvoorbeeld een afschuining of afronding,
kan binnen de tabel worden
onderdrukt door in het veld te klikken
en voor Suppress te kiezen.
Nadat de wijzigingen zijn aangegeven,
worden ze met de knop ‘Save’
ook opgeslagen. Hierna kan de gebruiker
met een dubbele klik op de
kolomnaam het familielid activeren
en wordt het model overeenkomstig
de definities weergegeven. De variabelen
krijgen de betreffende waarden
en de gekozen features worden onderdrukt.
Op deze wijze kan de complete familie
worden gedefinieerd binnen het
masterbestand. Om beter overzicht te
houden over de verschillen tussen de
familieleden, kan de gebruiker via
het snelmenu bij de Features en de
Variables de functies ‘Show Only
Suppressed Features’ en ‘Show Only
Overridden Variables’ gebruiken. De
features en variabelen die alle familieleden
gemeenschappelijk hebben,
worden nu niet weergegeven. Na het
afsluiten van het tabelformulier is
ook de familiedefinitie binnen de
EdgeBar te zien. In het pulldownmenu
is een familielid te kiezen, die
vervolgens met de ‘Apply’-knop
wordt weergegeven.

Populate members
Het masterbestand zelf wordt niet gebruikt
binnen samenstellingen. Deze
dient uitsluitend voor de definitie en
het eventueel wijzigen van de familie.
Via de functie ‘Populate Members’,
die binnen de tabel uitgevoerd kan
worden nadat de familieleden zijn geselecteerd,
worden de afzonderlijke
modelbestanden uitgeschreven.
Binnen de tabel kan de gebruiker het
Path aangeven waar de modellen
moeten komen en als bestandsnaam
wordt de familielidnaam gebruikt.
Het kettingsymbool binnen de tabel
geeft aan dat er een associatieve koppeling
is met de master. Bij een aanpassing
van het mastermodel zal dit
kettinkje vervangen worden door het
symbool van een klokje om aan te
De automatisch gegenereerde matentabel op de
werktekening met verwijzingen naar de maatvoering.
CADMagazine December 2007-8
Een Family Of Parts.
geven dat de afgeleide modellen outof-date
zijn. Door de Populate-functie
opnieuw te gebruiken worden de wijzigingen
doorgevoerd. De gebruiker
kan de member-modellen op de normale
manier binnen samenstellingen
gebruiken.
Automatische maattabellen
Indien een werktekening van de familie
gewenst is, kan de gebruiker een
enkelvoudige tekening maken, voorzien
van een matentabel die de verschillende
uitvoeringen van de modelfamilie
weergeeft. Deze matentabel
kan geheel automatisch worden
aangemaakt binnen de draft-omgeving.
De gebruiker plaatst één of meerdere
tekeningaanzichten van het mastermodel
en brengt hierin de benodigde
maatvoering aan om de verschillen
tussen de modeluitvoeringen te kunnen
aangeven. Vervolgens wordt het
commando ‘Family Of Parts Table’
gebruikt, waarbij wordt gevraagd een
aanzicht van de master te selecteren.
Solid Edge geeft daarna zelf aan welke
paramaters voor de familiedefinitie
gebruikt zijn en welke in de tabel zullen
verschijnen. Eventueel kan de gebruiker
extra kolommen in de tabel
toevoegen en de tabelstijl en sortering
kiezen.
Na plaatsing van de tabel, dient de
65
gebruiker alleen de maten in de aanzichten
nog met de parameters te koppelen,
waarbij automatisch de corresponderende
parameternaam wordt
weergegeven in de bemating. Binnen
de SmartStep dient hiervoor de functie
‘Link Variable’ te worden gebruikt,
waarbij de juiste variabelenaam
uit het pulldownmenu te kiezen
is. Bij de maatlijn die vervolgens
wordt geselecteerd, zal de maatwaarde
worden vervangen door de naam
van de variabele.
Tutorial
Binnen het Help-menu van Solid
Edge is met de optie Tutorials een
overzicht op te vragen van een groot
aantal ingebouwde gebruikerstrainingen.
Hierin is ook een training te vinden
voor opzetten en gebruiken van
Family Of Parts. Na het selecteren
van de betreffende training wordt de
gebruiker aan de hand genomen bij
het uitvoeren van de verschillende
handelingen.
Jaap Dubbelaar is freelance redacteur
voor CAD-Magazine. Aanvullende
informatie over Solid Edge is te vinden
op www.solidedge.com en
www.solidedge.nl. Eventuele vragen of
opmerkingen zijn welkom via:
solidedge.benelux@siemens.com

Het standaardiseren en automatiseren van ontwerpen
Opzetten productconfigurator met
Wie een trouwe lezer is van de SolidWorks-artikelen in CAD-Magazine, heeft kunnen lezen
dat DriveWorksXpress als nieuwe tool aan de Xpress-serie in SolidWorks is toegevoegd in de
2008-release. DriveWorksXpress is een productconfigurator en afgeleid van het DriveWorks.
Dit is een geschikte oplossing voor ontwerpers die producten maken waarbij in een grote of
kleine mate gebruik gemaakt wordt van gelijkvormigheid, of hergebruik.
Als een gebruiker een product met
SolidWorks ontwikkelt dat in veel
vormvarianten voorkomt, dan zal hij
tot nu toe veel profijt hebben gehad
van de mogelijkheid om configuraties
aan te maken. Dit is namelijk een
ideale manier om in een bestand meerdere
varianten van een product op
slaan en op te roepen op het moment
dat ze nodig zijn. Wanneer er echter
veel varianten zijn, die daardoor lastig
van te voren te definiëren zijn, dan
komt een productconfigurator om de
hoek kijken. Hiermee is het mogelijk
om een ontwerp vast te leggen in regels,
waardoor het niet meer nodig is
om het van tevoren te definiëren in modellen.
CADMagazine December 2007-8
Door: Renso Kuster
MECHANICAL & DESIGN
Met de interface direct in SolidWorks geeft de gebruiker herkenbare namen aan dimensies.
Configure to order
Een grote valkuil binnen bedrijven
die te configureren modellen maken,
is vaak dat de kennis bij de engineer
in het hoofd zit en deze niet wordt
overgedragen. Ook hier biedt
DriveWorks een uitkomst. Alle intelligente
regels om het model te configureren,
worden opgeslagen in de
achterliggende database. Vervolgens
vertaalt de software deze regels naar
een eenvoudige interface waarin een
willekeurige gebruiker het product
kan configureren. Dit biedt het bedrijf
de mogelijkheid om continuïteit van
de afdeling te waarborgen en de engineers
de kans om zich te richten op
R&D-taken.
66
Doordat de gebruiker de productregels
in een applicatie vastlegt, en niet
in de modellen met bijvoorbeeld incontext-relaties,
behoud hij flexibiliteit
in zijn ontwerpen. Als hij voor dat
ene specifieke ontwerp een onderdeel
moet vervangen, zal dat geen probleem
geven in de regels. Ook het kopiëren
naar nieuwe projectspecifieke
bestandsnamen is een kinderspel voor
DriveWorks. Hierdoor krijgt de gebruiker
voor elk project een eigen set
met bestanden. Dit geldt natuurlijk
niet voor de standaard bibliotheekdelen
als hij dat opgeeft.
DriveWorksXpress is dus een ideaal
hulpmiddel om het ‘Configure To
Order’ (CTO) proces te ondersteunen.

DriveWorksXpress
Overzicht van alle dimensies en features die door
DriveWorksXpress gestuurd worden voor dit onderdeel.
Opzetten van productregels
Het opzetten van de productregels in DriveWorksXpress gebeurt
aan de hand van een wizard, die de gebruiker in stappen
door het proces begeleidt. Om te beginnen start de gebruiker
de wizard op, die te vinden is in het tabblad ‘Evaluate’ van de
commandmanager. In het eerste scherm krijgt hij de mogelijkheid
om een bestaande database aan te passen, een nieuwe
database aan te maken of een database uit te voeren.
DriveWorksXpress maakt gebruik van een MS Access-database
om de regels op slaan. De gebruiker hoeft echter MS
Access niet op zijn systeem geïnstalleerd te hebben om met
DriveWorksXpress te kunnen werken.
Het heeft de voorkeur om een nieuwe database te beginnen,
de gebruiker kiest hiervoor de gewenste locatie en bestandsnaam.
Vervolgens kent hij de modellen toe aan deze database.
Indien het toe te voegen model al openstaat in SolidWorks,
kiest de gebruiker voor deze optie. Anders kiest hij voor
browse en geeft hij de gewenste samenstelling aan.
Vervolgens krijgt de gebruiker een overzicht te zien van de
bestanden die bij de samenstelling horen die zojuist gekozen
is. Door een vinkje aan te zetten bij deze bestanden, is aan te
geven dat deze bestanden ook moeten worden gebruikt in de
productconfigurator. Als de gebruiker de checkbox leeg laat,
geeft hij in wezen aan dat het bestand wel in de samenstelling
voor komt, maar niet zal wijzigen van formaat of positie. Na
het aanklikken van ‘next’ volgt het volgende keuzemenu.
Hier zijn de daadwerkelijke regels per model te maken.
Als de gebruiker in de interface één van de modellen selecteert,
zal dit ook direct in SolidWorks het actieve model worden.
De gebruiker kiest hier voor de knop ‘Add’ als hij maten
van het betreffende model wil controleren. Hij zal vervolgens
naar de interface worden geleid met in de ‘feature manager
tree’ het DriveWorks-menu om maten en features toe te voegen.
De gebruiker klikt nu op de maten die hij met
DriveWorks wil sturen. Deze maat is nu een naam te geven
die het later beter herkenbaar en bestuurbaar maakt, bijvoorbeeld
‘lengte as’. Hetzelfde kan de gebruiker doen door featu-
CADMagazine December 2007-8
Dé 2D/3D CAD/PDM oplossing
voor machinebouw - plaatwerk - staalbouw - piping
VRAAG DE
GRATIS
DEMO-CD
AAN
Ingenieurbüro Görke GmbH
www.isdbenelux.nl
The world of CAD and PDM solutions
ISD Benelux, Het Zuiderkruis 33, 5215 MV ’s-Hertogenbosch, T: (+31) 73–615 38 88.

es aan te klikken, die hij bijvoorbeeld
wil onderdrukken. Als alle maten en
features zijn toegevoegd is ene klik op
finish voldoende. Vervolgens zijn nog
andere zaken wijzigen aan het onderdeel
part door te kiezen voor één van
de tabbladen in de interface. Zo zijn de
bestandseigenschappen te vullen met
projectspecifieke waarden, of is een tekening
van elk nieuw model te generen
op basis van een bestaande tekening.
Als laatste kan de gebruiker aangeven
of eventuele configuraties wel of niet
mogen worden geactiveerd.
‘If-Then’-statements
De volgende stap is in het tabblad
waarin het mogelijk is om de interface
te definiëren. De gebruiker heeft hiervoor
de keuze uit een textbox die hij
kan gebruiken om bijvoorbeeld de bestandseigenschappen
te vullen of om
bestandsnamen te sturen. Daarnaast is
er een ‘numeric textbox’ om onder andere
dimensies aan te sturen. Hierbij is
ook op te geven of deze moeten voldoen
aan een maximum- of minimumwaarde.
Ook is een dropdown box beschikbaar,
indien er maar uit een vast
aantal varianten gekozen mag worden.
Ook een spinbox is beschikbaar. Hierin
kan een waarde worden gewijzigd met
vooraf ingestelde stappen tot een minimum-
en maximumwaarde. Tenslotte
is er ook nog de checkbox, deze is
goed te gebruiken om bijvoorbeeld onderdelen
aan of uit te zetten. Voor alle
in te vullen velden geldt dat de gebruiker
bepaalt of een invulveld verplicht is
ja of nee. Indien een veld verplicht is
en er is niets ingevuld, zal de knop om
te starten met configureren altijd inactief
blijven. Dit zorgt ervoor dat altijd
het juiste ontwerp beschikbaar is.
CADMagazine December 2007-8
Overzicht van alle regels die gedefinieerd zijn voor dit project.
De laatste stap is het bepalen van de regels.
Onder het tabblad ‘rules’ staat een
opsomming van alle mogelijke parameters
die zijn aan te sturen. Dit zijn
voor alle bestanden sowieso de bestandsnamen.
Maar ook voor de onderdelen
waarin de gebruiker zojuist namen
aan dimensies en features heeft
gegeven, worden de parameters hier
netjes weergegeven. Wil de gebruiker
dan een waarde uit de gebruikersinterface
koppelen aan een dimensie, dan
doet hij dit door er op te dubbelklikken.
Uit het dropmenu ‘Inputs’ kiest hij vervolgens
het invoerveld waar deze aan
gekoppeld dient te worden. Indien
gewenst, zijn hier verder nog allerlei
formules aan toe voegen, van simpele
berekeningen tot meer complexe vergelijkingen
met ‘If-Then’-statements
erin. In het helpbestand van Drive -
Works Xpress staat een overzicht van
alle bruikbare formules.
Uitvoeren configuratie
Alle modellen en regels zijn gedefinieerd
in de DriveWorksXpress-database
zodat het mogelijk is om de eerste
modellen te maken. Hiervoor is
DriveWorksXpress op te starten met
een willekeurig bestand. De gebruiker
kiest vervolgens voor de database behorende
bij het project dat hij wil configureren.
In het laatste tabblad, ‘Run’, is
de interface te zien die zojuist is aangemaakt.
De gebruiker vult hier de gewenste
waarden in en druk op de knop
‘next’. DriveWorksXpress zal nu alle
modellen één voor één openen en
voorzien van de nieuwe parameters.
Op het einde zal de hoofdsamenstelling
worden geopend, eventueel in combinatie
met de bijbehorende 2D-werktekening.
In het scherm van Drive -
68
WorksXpress ziet de gebruiker een logbestand
staan waarin precies wordt bijgehouden
of alle bewerkingen goed
zijn gegaan.
DriveWorks productstructuur
Het product DriveWorksXpress is niet
nieuw zoals de introductie in
SolidWorks 2008 zou kunnen suggereren.
In feite is het een reeds jaren bestaand
product, dat is ontwikkeld door
de firma DriveWorks in de UK. Om
het product DriveWorks onder een groter
publiek bekend te maken, hebben
zij de Xpress-versie van de software
ontwikkeld en deze bij SolidWorks
aangeboden om standaard te gebruiken
in hun software. Dit biedt de gebruiker
de kans om kosteloos met een zeer
krachtige productconfigurator te werken.
Mocht de gebruiker vervolgens
meer willen, dan is het mogelijk om
door te groeien naar de uitgebreidere
modules van DriveWorks, die de
Drive WorksXpress-projecten kunnen
converteren.
De logische vraag is natuurlijk: Wat
kan de gebruiker meer doen met
DriveWorks dan met de Xpress-versie?
In de volledige versie is het product
meer schaalbaar en kan de gebruiker
bijvoorbeeld ook kiezen om een SQLdatabase
te gebruiken in plaats van MS
Access. Ook is het mogelijk om met
meerdere gebruikers te werken, die ook
via het internet bij de configurator kunnen.
Dat is bijvoorbeeld handig indien
een bedrijf klanten heeft die zelf hun
producten configureren. Daarnaast is
het in de volledige software mogelijk
om modellen uit te wisselen met andere
modellen of om bestanden op te
slaan in een ander formaat dan dat van
SolidWorks. Meer verschillen zijn te
vinden op de website van Drive Works,
onder de kop ‘Products’.
Renso Kuster (renso@cadmes.nl) is
freelance redacteur voor
CAD-Magazine. Voor meer gegevens
over dit onderwerp zie:
www.driveworks.co.uk.

Bent u gebruiker van één van de Autodesk producten en op zoek naar praktische tips om
de visualisatiemogelijkheden van uw softwarepakket nog effectiever te gebruiken?
Kom dan 7 februari 2008 naar de CAD & Company
Houd De Zaag Scherp praktijksessies om
uw kennis aan te scherpen!
Visualiseren: van artist impressions tot
niet van echt te onderscheiden
De verschillende producten van Autodesk bieden ongekende
mogelijkheden waarvan vaak alleen de meest elementaire
toepassingen worden benut. In diverse parallelsessies hoort
u van interessante sprekers hoe u de geavanceerde gebruikers-
mogelijkheden van uw Autodesk software in kunt zetten
om de perfecte visualisatie te maken die past bij uw ontwerp.
Houd De Zaag Scherp, zodat u het
maximale uit uw software blijft halen!
Interesse?
Kijk voor meer informatie
en aanmelden op
www.cadcompany.nl

Tuning AutoCAD
Gegevens extraheren
Een CAD-tekening bestaat uit meer dan een zichtbare grafische voorstelling.
Het tekeningbestand bevat ook een uitgebreide database van alle onderdelen in de tekening
en tal van andere gegevens. Met bijvoorbeeld 'Attribute Extraction' zijn zo specifieke
gegevens van blokken en hun attributen uit de tekeningdatabase te gelezen. In AutoCAD 2008
is attribute extraction op een hoger plan getild en kunnen ook gegevens van andere
objecten worden uitgelezen. De hiermee gegenereerde bestanden zijn bestemd voor verder gebruik
binnen en buiten AutoCAD.
Voor het uittrekken van gegevens uit de tekening kende
AutoCAD in feite alleen maar commando's voor het extraheren
van blokken met daaraan gekoppelde attributen,
namelijk 'attext' en 'eattext'. Attext, het oudste commando,
is ook in AutoCAD 2008 gebleven. Het maakt gebruik
van een template bestand in ASCII-formaat, een
tekstbestand dat als model dient voor het attribuut extract
en dat met een teksteditor buiten AutoCAD moet worden
aangemaakt. Het commando eattext werd in AutoCAD
2002 geïntroduceerd en opende de 'Attribute Extraction
Wizard', die op heldere wijze naar een attribuut extract
leidde. Ook hierbij wordt een template gebruikt, maar deze
wordt door de wizard zelf gegenereerd. De 'Attribute
Extraction Wizard' heeft in AutoCAD 2008 plaats moeten
maken voor de 'Data Extraction Wizard', waarmee een
extract is samen te stellen met gegevens van de tekening
en eigenschappen van in de tekening toegepaste objecten.
Het commando 'eattext' is ook gebleven, maar activeert
nu de Data Extraction Wizard waarvoor het officiële
commando 'Dataextraction' luidt. De wizard leidt door
een proces waarbij de benodigde gegevens uit de tekening
worden geëxtraheerd en in een tabel en of een extern
bestand worden weergegeven. De hoeveelheid informatie
die hiermee te genereren is, is overweldigend.
CADMagazine December 2007-8
Afbeelding 1: Openingsscherm van de
Data Extraction Wizard
Door: Gerard IJzermans
70
PLATFORM
Data extraction
Anders dan door het moeizaam intypen van het commando
eattext of nog erger dataextraction is de Data
Extraction Wizard gemakkelijker te starten via de optie
'Data Extrac tion…' in het pulldown-menu 'Tools' . Ook
kan de gebruiker kiezen voor de optie 'From object data
in the drawing' in het dialoogvenster 'Table…'. De wizard
omvat een achttal dialoogvensters die stap voor stap door
het proces leiden. Het eerste scherm is het dialoogvenster
'Begin', zie afbeelding 1. Dit biedt de keuze uit een nieuw
gegevensextract creëren of een bestaand extract bewerken.
Als een nieuw gegevensextract wordt aangemaakt, is een
bestaand extract, een .dxe-bestand, of een blok attribute
template-bestand, een .blk-bestand, als template te selecteren.
Door de wizard heen worden de gegevens aan de
hand van deze template ingevuld en hoeft de gebruiker ze
alleen nog maar aan te vullen of te wijzigen.
Bronbestand
In de tweede stap wordt eerst de bestandsnaam voor het
nieuwe extractbestand gevraagd. Dit bestand krijgt de extensie
.dxe. Daarna is aan te geven van welke tekening of
sheetset de gegevens moeten worden geëxtraheerd. In een
volgende stap moet de gebruiker aangeven welke objecten
en welke van hun eigenschappen moeten worden geëxtraheerd.
Dit zijn uiteindelijk de gegevens waar het in deze
Afbeelding 2: Default instellingen voor de data extraction.

procedure om te doen is. In beginsel worden zowel objecten
in model space als in paper space geëxtraheerd, inclusief
Xrefs en in blokken geneste objecten. Nagenoeg alles
dus. Op verschillende momenten tijdens het proces kan
het overweldigende aantal gegevens worden ingeperkt, te
beginnen bij het invoeren van de instellingen voor de data
extraction. Via de toets 'Settings…' in het dialoogvenster
'Define Data Source' zijn in de 'Additional Settings' de
default instellingen te wijzigen, zie afbeelding 2.
In de aanvullende instellingen kan de gebruiker in de
'Extraction settings' aangeven of ook objecten in blokken
en Xrefs moeten worden geëxtraheerd. Dit zal meestal
niet nodig zijn en het niet meenemen van deze gegevens
kan verderop in het proces de overzichtelijkheid ten goede
komen. Overigens heeft het uitzetten van 'Extract object
from blocks' geen betrekking op attributen van blokken.
De keuze in 'Extract from' bepaalt of alleen de onderdelen
van het model of ook de gegevens die in paper
space aan de tekening zijn toegevoegd worden geëxtraheerd.
Dit laatste zijn bijvoorbeeld gegevens in de rechteronderhoek.
De onderdelen die in dit stadium nog niet
buiten de selectie worden gehouden kunnen in een volgende
stap alsnog worden uitgefilterd.
Objectenoverzicht
Het derde dialoogvenster van de Data Extraction Wizard
biedt een overzicht van de objecten op basis van de voorgaande
instellingen, zie afbeelding 3. De objecten die ook
in de actuele tekening voorkomen zijn in het overzicht al
CADMagazine December 2007-8
Afbeelding 3: Overzicht van objecten in de tekening.
Afbeelding 4: Overzicht van de eigenschappen van de
geselecteerde objecten.
71
aangevinkt. Objecten die niet hoeven te worden opgenomen
in het extract kunnen in het venster eenvoudig uit de
selectie worden verwijderd door de vink uit te zetten. Het
venster 'Display options' biedt de mogelijkheid voor nadere
specificatie van wat in de lijst met objecten moet
worden afgebeeld. Zo kan de gebruiker er voor kiezen
om alle objecten, alleen blokken of alleen niet-blokken te
tonen. Verder is er voor te kiezen of de selectie alleen
blokken met attributen moet laten zien en of de selectie
alleen de objecten moet tonen die in de tekening zijn toegepast.
Voor een klassieke 'attext-lijst' moeten dus alleen
de display-opties 'Display blocks only' en 'Display blocks
with attributes only' worden geselecteerd. In de kolom
'Display Name' worden de objecten in beginsel afgebeeld
met de objectnaam. Hieraan kan een meer betekenisvolle
naam worden gegeven. Dit gaat op vergelijkbare wijze
als het wijzigen van de bestandsnaam in de Windowsverkenner.
Het volgende dialoogvenster van de Data Extraction
Wizard biedt een overzicht van de eigenschappen van de
voor het extract geselecteerde objecten. In eerste aanleg
zijn alle eigenschappen aangevinkt en dus geselecteerd.
Alvorens de individuele eigenschappen voor selectie uit
te schakelen, zijn het beste eerst in het venster 'Category
filter' de categorieën uit te zetten die voor het extract niet
van belang. De eigenschappen van deze categorieën worden
hierdoor ook in het venster 'Properties' uitgezet. Van
de resterende eigenschappen zijn de niet-relevante eigenschappen
in het properties-venster hierdoor eenvoudiger
uit te zetten. Ook in dit dialoogvenster kunnen de namen
in de kolom 'Display Name' op dezelfde manier als in het
vorige venster worden gewijzigd.
Afbeelding 5: Structuur van de tabel met de geëxtraheerde
gegevens.
Gegevens verfijnen
In het vijfde dialoogvenster van de Data Extraction
Wizard, 'Refine Data', is de structuur van de tabel met het
extract van de gegevens weergegeven op basis van de selecties
in de vorige vensters, zie afbeelding 5. De gegevens
in de tabel in aanleg kunnen in dit venster per kolom
op tal van punten worden verfijnd. Zo zijn bijvoorbeeld
de koppen van de kolommen te wijzigen, als dat nog niet
is gebeurd. De meeste namen waren in de voorgaande
vensters van de wizard al aan te passen, maar de kolommen
'Count' en 'Name' verschijnen in dit venster pas voor
het eerst als de opties onder de tabel hiervoor zijn aange-

De toonaangevende leverancier
voor archieven:
Snelle en betrouwbare oplossingen
Haarscherpe scans in superieure CCD kwaliteit
Flexibele connectiviteit
Eenvoudig in gebruik en onderhoud
Aan wie vertrouwt u uw archieven toe?
Document archieven zijn vaak delicaat en vertrouwelijk.
Kaarten, tekeningen en grootformaat originelen kunnen
kwetsbaar zijn. Informatie en details kunnen eenvoudig verloren
gaan. Sta hier bij stil voordat u een scanner kiest om te
digitaliseren. Vraag anderen in uw situatie op welk fabricaat
scanner zij vertrouwen. De naam Contex zult u waarschijnlijk
Distributeur voor Nederland:
Repromat b.v. Specialisten van formaat!
Damzigt 9
Industrieterrein Oudenrijn
3454 PS De Meern
Telefoon 030 – 666 9020
Internet: www.repromat.nl
vaak horen. Immers, Contex scanners scannen meer archieven
met een hogere accuratesse, kwaliteit en snelheid dan
welke andere scanners in de wereld dan ook.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met uw locale
distributeur.
Kijk voor onze volledige reeks scanners
en 3D printers op www.contex.com

CADMagazine December 2007-8
Afbeelding 6: Menu om de
gegevens van een kolom te
organiseren.
vinkt. De gegevens in de
tabel zijn via de toets 'Link
External Data…' aan een
Excel-bestand te koppelen.
Hierbij valt ook gebruik te
maken van de 'Data Link
Manager'.
Door met de rechter muistoets
in de kolom te klikken
opent een menu zoals
afbeelding 6 laat zien.
Hoewel de meeste opties
voor zich spreken, verdient
een aantal toch wat extra
aandacht.
'Set Column Data For -
mat…' opent een dialoogvenster waarin de eigenschappen
van de cellen in de kolom gewijzigd kunnen worden,
zie afbeelding 7. Zo kan via de optie 'Additional
Format…': de Amerikaanse decimale punt door een komma
worden vervangen en het aantal cijfers achter de
komma worden aangepast via 'Precision'. De optie
'Combine Record Mode' biedt de mogelijkheid om rijen
te combineren die alleen in een getalwaarde verschillen.
Bijvoorbeeld: de rijen met de omschrijving 'YMvK
4x2,5' in afbeelding 5 zijn te combineren door in de kolom
'Lengte' in het rechter muistoetsmenu de opties
'Combine Record Mode' en 'Sum Values' te selecteren.
De combinatie kan op eenzelfde wijze ongedaan worden
gemaakt door in het submenu de optie 'Separate Values'
te selecteren. Iets soortgelijks als de Sum Values is ook
via de optie 'Insert Totals Footer' te bewerkstelligen.
Hiermee is onder de kolom de som, de kleinste, de grootste
of de gemiddelde waarde in te voegen. Verder is via
de optie 'Filter Options…' nagenoeg elke gewenste combinatie
in te stellen van objecten die in het eindresultaat
terecht moeten komen.
Output
Het volgende dialoogvenster (Page 6) laat zien dat het
feitelijke gegevensextract klaar is. In dit venster hoeft de
gebruiker alleen nog maar aan te geven wat hij met de
Afbeelding 7: Celeigenschappen wijzigen.
73
Afbeelding 8: Output options voor het gegevens extract.
gegevens wil doen. Zoals afbeelding 8 laat zien, biedt de
wizard twee mogelijkheden: als tabel in de tekening invoegen
en als extern bestand bewaren. De keuze voor tabel
in de tekening doorloopt eerst een aantal instellingen
voor een AutoCAD-tabel, zie de vorige aflevering van
Tuning AutoCAD. Nadat de 'Finish'-toets is aangeklikt,
staat het contour van de tabel op de cursor om te worden
ingevoegd in de tekening. Voor het externe bestand kan
het 'Save As'-dialoogvenster worden opgeroepen om de
naam en de plaats van het externe bestand op te geven.
Het bestand is weg te schrijven in Excel-, Access-, kommagescheiden
of tabgescheiden formaat. Als zowel een
tabel als een extern bestand wordt gegenereerd, wordt automatisch
een datalink tot stand gebracht.
Onafhankelijk van de outputopties genereert de wizard
ook het eerder genoemde gegevensextractbestand. Hierin
zijn de instellingen vastgelegd die in de wizardpagina's
zijn gemaakt. Bij wijzigingen in de tekening is dit dxebestand
als template op te roepen en wordt op basis van
de eerdere instellingen nieuwe output gegenereerd.
Indien een datalink tot stand is gebracht hoeft alleen maar
het Excel-bestand te worden aangepast. Dit is dan ook de
beste methode.
Conclusie
De voorziening data extraction is in AutoCAD een waardige
opvolger van de attribute extraction. De hoeveelheid
gegevens die kunnen worden uitgelezen is enorm uitgebreid.
Met behulp van de uitgebreide wizard is deze grote
hoeveelheid tot vrijwel elke gewenste samenstelling te
arrangeren. De gebruiker hoeft nagenoeg alleen maar te
klikken en in te stellen, AutoCAD doet de rest.
Gerard IJzermans is freelance
journalist. Voor eventuele vragen en/of
opmerkingen over dit artikel is de
auteur bereikbaar per e-mail:
G.W.IJzermans@Gmail.com.

De doelgroep
CAD-Magazine wordt in Nederland en België verspreid onder
(potentiële) gebruikers van PC CAD, GIS, Visuali satie en andere
ontwerpproducten, binnen industriële ondernemingen, productie-, bouw-,
instal latie- en civieltechnische bedrijven, inge nieurs-, technische advies-,
ontwerp- en architecten bureaus, de centrale, lokale en provinciale overheden,
nutsbedrijven, instel lingen voor middelbaar en hoger technisch onderwijs,
dealerorganisaties en leveranciers in de CAD-branche.
Abonnementen 2007
Een abonnement op CAD-Magazine vraagt aan via de website
www.cadmagazine.nl ofmiddels ingevoegde abonnementskaart. De prijs
voor een jaar abonnement (acht opeen volgende nummers) bedraagt
€ 76,85 excl. 6% BTW. Deze prijs geldt voor verzending binnen
Nederland. Voor verzending buiten Neder land bedraagt de prijs € 98,-.
Het abonnement wordt automatisch ver lengd. Opzeggingen, uitsluitend
schriftelijk, dienen twee maanden voor het verstrijken van het abonnementsjaar
in ons bezit te zijn.
Password
Profiteer van de voordelen van het abonnement op CAD-Magazine!
Met uw persoonlijke password krijgt u toegang tot alle informatie op
de website www.cadmagazine.nl.
In CAD-Magazine 1 - 2008
CAD, GIS en BIM
CAD en GIS-technologieën zijn meer
en meer geïntegreerd dankzij de inspanningen
van een werkgroep van het
Open Geospatial Consortium (OGC).
Wat betekent dit voor de toekomst?
Onder andere Bentley is nauw betrokken
geweest bij de werkgroep waarbinnen
dit project is gestart: OGC Web
Services, Phase 4 (kortweg OWS-4).
Inventor en 3D Motion Controller
E. Van Wingen (E.V.W.) uit Evergem, vlakbij Gent, stond vroeger
bekend voor de verkoop van dieselmotoren aan de scheepvaart en
industriële gebruikers. Anno
2007 is het bedrijf werkzaam
op het gebied van stroomaggregaten
en andere toepassingen
met industriële diesel- en gasmotoren..
CADMagazine December 2007-8
CAD-Magazine verschijnt
omstreeks 15 Februari 2008.
Servicepagina
74
LET OP!
Voor het abonnementsjaar 2007 is er vanaf januari een nieuw pass -
word beschikbaar. Dit wordt op aanvraag verstrekt na betaling van het
abon nement. Uw toegangscode wordt u per e-mail toegestuurd.
CAD-Magazine op Internet
www.cadmagazine.nl, www.cadmagazine.nl/banenmarkt
www.cadplaza.nl
Voor info en aanvraag abonnementen: services@cadmag.nl
Informatieservice
Onder elk artikel Staat de website van de producent of dealer vermeld.
Geïnteres seer den kunnen hiermee zelf informatie opzoeken over de besproken
onderwerpen.
Gegevens onjuist?
Indien uw adres- of persoonsgegevens op de adresdrager van CAD-
Magazine onjuist blijken te zijn, verzoeken wij u deze adres drager met
gecorrigeerde gegevens in een gesloten envelop te retourneren aan:
CMedia Productions B.V.,
Antwoordnummer 1036,
8300 VB Emmeloord (NL).
Adverteerdersindex
Autodesk/Prodesk www.autodesk.nl 76
BlueCielo www.blue-cielo.nl 2
Bouw & ICT www.bouw-en-ict.nl 28
CAD & Company www.cadcompany.nl 69
CAD2M www.cad2m.nl 13
CAD Express www.cadexpress.nl meenieter
CAD Jobs www.cadjobs.nl 47
Cadmes www.cadmes.nl 31, 63
Canon www.canon.nl/grootformaatprinters 54
CMedia www.cadmagazine.nl 21
Design Solutions www.designsolutions.nl 43
Hewlett Packard www.hp.nl/8710w 46
Hofstede van Erkel www.inventor-professional.nl 57
ISD Benelux www.isdbenelux.nl 67
ICN Solutions www.icn-solutions.nl 10
Man & Machine www.manandmachine.nl 75
Océ www.oce.nl 32
Prodesk www.prodesk.be 51
Regma www.regma.nl 44
Repromat/Ricoh www.repromat.nl 26
Repromat/Contex www.contex.com 72
Siemens PLM www.plm.automation.siemens.com 16
Tec Cad College www.cadcollege.nl 18
Tomassen ICT services www.vmv-cad.nl 19

De doelgroep
CAD-Magazine wordt in Nederland en België verspreid onder
(potentiële) gebruikers van PC CAD, GIS, Visuali satie en andere
ontwerpproducten, binnen industriële ondernemingen, productie-, bouw-,
instal latie- en civieltechnische bedrijven, inge nieurs-, technische advies-,
ontwerp- en architecten bureaus, de centrale, lokale en provinciale overheden,
nutsbedrijven, instel lingen voor middelbaar en hoger technisch onderwijs,
dealerorganisaties en leveranciers in de CAD-branche.
Abonnementen 2007
Een abonnement op CAD-Magazine vraagt aan via de website
www.cadmagazine.nl ofmiddels ingevoegde abonnementskaart. De prijs
voor een jaar abonnement (acht opeen volgende nummers) bedraagt
€ 76,85 excl. 6% BTW. Deze prijs geldt voor verzending binnen
Nederland. Voor verzending buiten Neder land bedraagt de prijs € 98,-.
Het abonnement wordt automatisch ver lengd. Opzeggingen, uitsluitend
schriftelijk, dienen twee maanden voor het verstrijken van het abonnementsjaar
in ons bezit te zijn.
Password
Profiteer van de voordelen van het abonnement op CAD-Magazine!
Met uw persoonlijke password krijgt u toegang tot alle informatie op
de website www.cadmagazine.nl.
In CAD-Magazine 1 - 2008
CAD, GIS en BIM
CAD en GIS-technologieën zijn meer
en meer geïntegreerd dankzij de inspanningen
van een werkgroep van het
Open Geospatial Consortium (OGC).
Wat betekent dit voor de toekomst?
Onder andere Bentley is nauw betrokken
geweest bij de werkgroep waarbinnen
dit project is gestart: OGC Web
Services, Phase 4 (kortweg OWS-4).
Inventor en 3D Motion Controller
E. Van Wingen (E.V.W.) uit Evergem, vlakbij Gent, stond vroeger
bekend voor de verkoop van dieselmotoren aan de scheepvaart en
industriële gebruikers. Anno
2007 is het bedrijf werkzaam
op het gebied van stroomaggregaten
en andere toepassingen
met industriële diesel- en gasmotoren..
CADMagazine December 2007-8
CAD-Magazine verschijnt
omstreeks 15 Februari 2008.
Servicepagina
74
LET OP!
Voor het abonnementsjaar 2007 is er vanaf januari een nieuw pass -
word beschikbaar. Dit wordt op aanvraag verstrekt na betaling van het
abon nement. Uw toegangscode wordt u per e-mail toegestuurd.
CAD-Magazine op Internet
www.cadmagazine.nl, www.cadmagazine.nl/banenmarkt
www.cadplaza.nl
Voor info en aanvraag abonnementen: services@cadmag.nl
Informatieservice
Onder elk artikel Staat de website van de producent of dealer vermeld.
Geïnteres seer den kunnen hiermee zelf informatie opzoeken over de besproken
onderwerpen.
Gegevens onjuist?
Indien uw adres- of persoonsgegevens op de adresdrager van CAD-
Magazine onjuist blijken te zijn, verzoeken wij u deze adres drager met
gecorrigeerde gegevens in een gesloten envelop te retourneren aan:
CMedia Productions B.V.,
Antwoordnummer 1036,
8300 VB Emmeloord (NL).
Adverteerdersindex
Autodesk/Prodesk www.autodesk.nl 76
BlueCielo www.blue-cielo.nl 2
Bouw & ICT www.bouw-en-ict.nl 28
CAD & Company www.cadcompany.nl 69
CAD2M www.cad2m.nl 13
CAD Express www.cadexpress.nl meenieter
CAD Jobs www.cadjobs.nl 47
Cadmes www.cadmes.nl 31, 63
Canon www.canon.nl/grootformaatprinters 54
CMedia www.cadmagazine.nl 21
Design Solutions www.designsolutions.nl 43
Hewlett Packard www.hp.nl/8710w 46
Hofstede van Erkel www.inventor-professional.nl 57
ISD Benelux www.isdbenelux.nl 67
ICN Solutions www.icn-solutions.nl 10
Man & Machine www.manandmachine.nl 75
Océ www.oce.nl 32
Prodesk www.prodesk.be 51
Regma www.regma.nl 44
Repromat/Ricoh www.repromat.nl 26
Repromat/Contex www.contex.com 72
Siemens PLM www.plm.automation.siemens.com 16
Tec Cad College www.cadcollege.nl 18
Tomassen ICT services www.vmv-cad.nl 19

integreer – Voor het
creëren van een vollediger
digitaal prototype voegt u
de gegevens van elektrische
schakelschema’s toe.
creëer – U bouwt een digitaal
model met Autodesk ® Inventor en
definieert vorm, pasvorm en functie.
valideer – U simuleert
prestaties in de echte
wereld voordat u een
fysiek prototype bouwt.
HOE DIGITAL PROTOTYPING
ERVOOR ZORGT DAT 17000
ONDERDELEN PUNTGAAF
SAMENWERKEN VOORDAT
ZIJ GEBOUWD WORDEN.
autodesk.nl/digitalprototyping
Autodesk, Autodesk Inventor en Inventor zij n geregistreerde handelsmerken van Autodesk, Inc., in de Verenigde Staten en/of andere landen. Alle andere merknamen, productnamen en handelsmerken zij n eigendom
van hun respectievelij ke eigenaars. Autodesk behoudt zich het recht voor om productaanbiedingen en specifi caties op ieder tij dstip en zonder kennisgeving aan te passen, en is niet verantwoordelij k voor eventuele
typografi sche of grammaticale fouten in dit document. © 2007 Autodesk, Inc. Alle rechten voorbehouden.
Authorized Distributor
www.design-your-stuff.com de complete
informatiebron voor Cad-gebruikers. www.prodesk.biz