amsterdam. - Acehbooks.org

en blazig uiterlijk erlangen; bij boog
ijzergehalte noemt men ze bruinijzersteenen.
Dat zelfs glimmerlei aan deze
omzetting blootstaat, kan blijken uit
n°. 45 en 47. Heeft bij zandsteen dusdanige
vervorming plaats, zoo ontstaan
ijzerbreccies, ijzerzandsteenen of kleiijzerzandsteenen.
Het is blijkbaar dat niet alle ijzerhoudende
gesteenten op deze wijze
gevormd zijn, maar dat vele, vooral
de zandsteenen of conglomeraten, door
samenheehting van verplaatste vergruizings-produeten,
met bruinijzererts als
bindmiddel, of door latere ijzerertsafzettingen,
gemengd met klei of zand,
buiten het oorspronkelijk gesteente gevormd
zijn.
De jongere conglomeraten of zandsteenen
voeren somwijlen tinerts in
korrels bijgemengd, wat door fijn
stampen en wasschen van het gesteente
is aan te toonen. Er werd evenwel
geen aanleiding gevonden deze categorie
gesteenten te splitsen in oudere en
jongere. In vele gevallen is de wijze
van vorming duidelijk, in vele evenwel
te onzeker.
Van ontwijfelbaar jonge afkomst is
steeds het ijzerhoudend conglomeraat,
dat veel in de vallei-afzettingen boven
de ertslaag gevonden wordt [n°. 129
cn 130] en waaraan daarom onder de
berggruisafzettingen eene plaats wordt
aangewezen.
Onder de ijzerzandsteenen verdient
eene zeer sterk mangaanhoudende variëteit
nog afzonderlijke vermelding
[n°. 117].
V. Mineraalgangen en Ertsen
in het vastgesteente [n°.
118—121]. Dat kwarts, bruinijzererts,
mangaanerts en toermalijn meermalen
als adertjes in verschillende gesteenten
optreden, is reeds hierboven vermeld,
zoodat hoofdzakelijk nog slechts behoeven
te worden besproken de ertshoudende
mineraalgangen, waarvan de
belangrijkste de tinertsvoerende zijn.
Het tinerts, steeds tinoxyde of tinsteen,
is op Bangka in het vastgesteente
aangetroffen, evenwel niet in
zware ertsgangen die over groote uitgestrektheid
een regelmatig beloop
hebben, maar met kwarts en somwijlen
toermalijn, polianiet of glimmer
in kleinere adertjes, die wel eens een
netwerk vormen, bovendien ook in
GROEP I. 4e Klasse. 85
nesten of tusschen de splijtingsvoegen
van zandsteen, en ook daarin uitgekristalliseerd
in de nabijheid van aders.
Wijders is het vermoeden reeds uitgesproken,
dat het tinerts als bijmengsel
in het graniet zou voorkomen;
in ieder geval moet het daarin zeer
verbreid zijn, zij het dan ook in den
vorm van adertjes, daar tal van tinertsvoerende
valleien haar oorsprong
vinden en rijke ertsafzettingen bevatten
in het granietterrein zelf. Voor
zoover men weet, is in het algemeen,
met uitzondering van uit later detritus
gevormde zandsteenen of conglomeraten,
de aanwezigheid van tinerts
in het sedimentair gesteente beperkt
tot de zandsteenen of kwartsieten in
de nabijheid der granietgrens [n°. 118
en 119].
Dat op vele plaatsen de noodige
ruimte tot het uitkristalliseeren van
mineralen niet heeft ontbroken, kan
blijken uit de groote kwartskristallen
of gekristalliseerde tinsteenklompen, die
wel in het bovendeel van tinertsvoerende
valleien worden gevonden [n°.
126 en 128].
Wolfram is, wat we! merkwaardig
en bovendien voor de zuiverheid van
het tin gelukkig is, slechts sporadisch,
en met zekerheid van niet meer dan
eene vindplaats bekend.
In de ravijnen in den bovenloop
van het riviertje Salinta, in het district
Pangkal Pinang, zijn stukken
veldspaatarme graniet gevonden, waarmede
1—40°/ o wolframium en tinerts
in afwisselende verhouding gemengd
voorkomen; bovendien in het zand- of
granietgesteente van den heuvel Salinta
vele kwartsadertjes, die afwisselend
toermalijn, glimmer, tinerts,
wolfram of enkele dezer mineralen
bevatten [n°. 119].
Goud is niet bepaald in gangen in
het vaBtgesteente gevonden; maar dat
uit het strandzand nabij sommige klippen
aan de Oostkust der districten
Merawang en Pangkal Pinang eenig
goud, somwijlen met kwarts vergroeid,
en tinerts, in nog weinig afgeronde
korrels, kan worden gewasschen, duidt
aan, dat de aldaar voorkomende kwartsadertjes
in de zandsteenen of kwartsieten
goud- en tinertshoudend moeten
zijn.
Goud met tinerts in alluviale berg-