Untitled - Acehbooks.org

SCHETSEN
UIT DEN
ATJEH-OORLOG
DOOR
J. P. SCH OEM AKER,
L" Luitenant-adjudant der Infanterie iiij liet N -1. Leger
TW13EDE HUN])EL
KOTA-PETJOET — BLANG-'PRIA
sAMAI.ANGAN — BATOE-ILIQ — DOERANG
SELEMPOBOENG — KROENG-RABA
EDI — KOTA-PASIR
Met schetskaartjes
'S-GRA VENIIAGE
W. P. VAN STOCKUM & ZOON
1890

SCHETSEN UIT DEN ATJÉH-OORLOG

SCHETSEN
UIT DEN
ATJ E U-OOR LOG
i e
DOOR
J. P. SCHOEMAKER,
Luitenant-adjudant der Infanterie i>ij het N.-I. Legei
TWEEDE BUNDEL
KOTA-PETJOET — BLANG-PRIA
SAMAI.ANGAN BATOE-ILIQ DOERANG
SELKMl'O-HOENG — KROENG-RABA
EDI KOTA-PASIK
Met schetskaartjes
'S-GRA VENHAGE
W P. VAN STOCKUM & ZOON
1890

t'.EDKUKT BIJ DE SWART EN ZOON.

VOORWOORD
Ons „Vervolg op de schetsen uit den Atjeh-oorlog"
leiden wij in met een welgemeende dankbetuiging aan
onze geachte kameraden, voor de zoo bereidwillig
ons verstrekte gegevens tot het zamenstellen van dezen
nieuwen bundel
\. P. SC II O HM AKER

DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET
Januari 1874
Wanneer wij, officieren, onder gezelligen kout met onze
kameraden zijn aangezeten, dan valt, zooals te begrijpen
is, meermalen het gesprek op den Atjeh-oorlog; dat
veld van eer, waarop sinds 1873 zoovele dapperen van
het Indische leger waardig strijden onder de „Oranje­
vaan". Hoe verheugen wij ons dan, dezen, of genen
kameraad als een treffend voorbeeld van moedsbetoon te
hooren roemen. Wij komen tevens tot de overtuiging
hoevele heldendaden in allen eenvoud worden verricht;
hoe weinig zij bekend zijn en hoe spoedig de vergetelheid
hare sombere schaduw daarover uitspreidt. O! kon de
faam die rondbazuinen, Nederland en ons Nederlandsch-
Indisch leger ter eere en der nakomelingschap ten spoorslag
en navolging van zoovele krijgsmansdeugden ! Onder de
vele braven, die zich op het oorlogsterrein door hunne
militaire deugden hebben weten te onderscheiden, tellen
wij ook den kapitein der infanterie A. H, W. Scheuer.
Deze officier, wjens borst met het eere-metaal prijkt
1 1
I

2 DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET
voor moed, beleid en trouw, wien twéé eervolle vermel­
dingen en de eeresabel ten deel vielen, behoort tot die mannen,
wier krijgsmanshoedanigheden en ridderlijke aard hen tot
een sieraad maken van het roemrijk Indisch officierencorps.
Reeds als jong officier maakte Scheuer den Atjeh-
oorlog mede, en sinds heeft hij met onwrikbare volhar­
ding en onverdoofden moed een belangrijk deel bijge­
dragen tot den luister van onze dierbare Oranjevaan.
Uit dit zoo heldhaftig krijgsverleden willen wij eenige
feiten in herinnering brengen.
Deel uitmakende van de expeditionnaire macht onder
generaal van Swieten, wist Scheuer zich reeds kort
na het betreden van den vijandelijken bodem te onder­
scheiden door met levensgevaar de vijandelijke versterking
Kota-Petjoet te verkennen. Deze verkenning geschiedde
op den I2 n
Januari 1874.
Ter verduidelijking van ons verhaal is het evenwel
noodig, ook eene korte beschrijving te geven van de
operatie onzer troepen tegen de voorwerken van den
Kraton.
Nadat onze legerplaats te Penajong behoorlijk versterkt
en door eene vaste brug met de, aan den anderen oever
van de Atjeh-rivier gelegen , kampong Diawa verbonden
was, van waaruit een gemeenschapsweg voerde naar de
door ons veroverde Missigit, besloot generaal van Swieten
van uit deze stelling 's vijands hoofdversterking, des
Sultans Kraton, aan te tasten.
Door veelvuldige verkenningen was ons de ligging van

DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET 3
den Kraton genoegzaam bekend; doch het terrein er om
heen was zoo begroeid, dat noch van den Kraton, noch van
de vóórwerken iets zichtbaar was. Een goed aanvalsplan vast
te stellen mocht derhalve zeer moeilijk heeten; bij nauw­
keurig en aanhoudend onderzoek slaagde men er echter
eindelijk in — het was op den io en
Januari — door 't dichte
geboomte een klein gedeelte van eene borstwering te
onderscheiden, die, zooals later bleek, de noordwest­
saillant van den Kraton was. In de Missigit werden
toen eenïge stukken zwaar geschut in batterij gebracht,
die onophoudelijk op dat gedeelte van den Kraton
beukten. De vijand beantwoordde dat vuur met leven­
digheid, doch met weinig succès; dat onze projectielen
daarentegen hem veel nadeel berokkenden , bleek uit zijne
pogingen om nog dienzelfden nacht (10 Januari) de
Missigit te overrompelen. Begunstigd door eene diepe
duisternis waren de Atjehers, met de vaardigheid, die
katten plegen te bezitten, al kruipende onze versterking
genaderd; doch de bezetting, die op hare hoede was,
bereidde hun eene warme ontvangst.
Met ontzettend verlies werden zij teruggeslagen, ver­
schillende soorten van wapenen en stormgereedschappen in
onze handen achterlatende. Zooals gezegd is, was ons
van den kraton slechts de ligging bekend, en mocht het
zeker een gelukkig toeval genoemd worden, dat juist in
deze dagen de onderwerping plaats vond van Toekoe-Nek,
een van de voornaamste hoofden der IV Moekims.
(11 Januari.)
Toekoe-Nek, wien het doel van den bevelhebber,
namelijk het bemachtigen van den Kraton, bekend was,

4 DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET
gaf, om zijne goede gezindheid te doen blijken, den
raad, eerst den dusgenoemden Tanam te nemen.
Deze bestond uit eene aaneengeschakelde linie, die op
ongeveer iooo M. van onze legerplaats te Penajong
verwijderd lag. Indien de Tanam eenmaal genomen was,
dan was ook de Kraton zoo goed als in onze macht.
Tot f
de voornaamste werken der linie behoorden Kota-
Rantang en Kota-Petjoet.
De eerste lag ten westen van den Kraton ; door deze
versterking te nemen , kwam ook de rivier Kroeng-Daroe ,
welke de oostzijde der linie besproeide en binnen den
Kraton stroomde, in onze macht. Zuidelijk van Kota-
Rantang bevond zich Kota-Petjoet, de vorstelijke be­
graafplaats, die, omringd door hooge en dikke muren,
duchtig versterkt was en vele verdedigers telde.
Verder deelde Toekoe-Nek ons mede, dat de vijand het
voornemen koesterde zwaar geschut in die voorwerken
te plaatsen, om de Missigit te bombardeeren, zoodat van
onze zijde besloten werd, reeds den volgenden dag (12
Januari) tegen den Tanam te opereeren.
De kolonel Schultze ontving alsnu de opdracht 's vijands
voorwerken a tout prix te nemen. De troepen zijner
brigade waren samengesteld uit het linkerhalf o, e
bataljon
infanterie, onder majoor Romswinckel, bijgenaamd den
vechtmajoor; het linkerhalf I2 E
bataljon infanterie, onder
majoor Luymes; eene compagnie mineurs en sappeurs,
die aan het linkerhalf c/ bataljon, de aanvals-colonne,
werd toegevoegd, en een detachement cavalerie.
Bij elke colonne werden twee stukken geschut en twee
mortieren ingedeeld.

DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET 5
Gedurende het ageeren zouden twee compagnieën van
het rechterhalf I2 e
bataljon in zuidelijke richting van den
Tanam doordringen en trachten, door schij naan vallen,
's vijands aandacht af te leiden.
Tegen 4 uur in den morgen stonden de troepen reeds
voor de Missigit geschaard, en wachtten met ongeduld
op het commando „voorwaarts". Na door den brigade­
commandant te zijn geïnspecteerd, stelden de colonnes
zich in beweging. Alles geschieddt in de grootste stilte;
de bevelen klonken schier onhoorbaar. De opmarsch had
plaats in de open vlakte; maar niettegenstaande dat,
bereikte men ruim halverwegen het doel van den tocht,
zonder dat de vijand verontrust scheen; doch nauwelijks
was het linkerhalf 9= bataljon een boschje langs getrokken,
of uit de versterking Rantang werd het door een moord­
dadig vuur begroet.
Met de bedaarde onverschrokkenheid, onzen Neerlandsch-
Indischen troepen eigen, bleven de soldaten doormarcheeren
tot achter een in de nabijheid gelegen heuvel, die door
het voorste peloton in verspreide orde beklommen werd;
spoedig volgde de artillerie, welke op deze hoogte in
batterij kwam en een verdelgend vuur op den vijand
opende.
Uitdagend heschen toen de Atjehers de roode vaan,
zonder te bedenken, dat zij daardoor de ligging hunner
verschansing verrieden.
Het linkerhalf 12* bataljon, dat het 9-' op 500 passen
gevolgd was, nam stelling in bovengenoemd boschje.
Van weerszijden ontwikkelde zich het vuur hoe langer
hoe moorddadiger.

6 DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET
Met gespannen aandacht richtten de officieren her­
haaldelijk hunne veldkijkers op Kota-Rantang, en trachtten
door de dikke wolken van kruitdamp heen te zien.
Door het gedonder van het geschut heen, hoorde men
binnen de vijandelijke wallen aanhoudend het geluid van
den tong-tong, vermoedelijk het signaal om van des
Kratons bezetting versterking te vragen, althans onze
tirailleurs, die inmiddels tot op 250 'a 300 passen geavan­
ceerd waren, zagen de bonte hoofddeksels achter de ver­
schansing steeds meerder worden en hiermede nam ook
het vuur in hevigheid toe.
Driftig, doch zonder overhaasting , richtten en vuurden
onze soldaten op die beweegbare bonte schijven, en
nauwelijks zag men een waaghals zich boven de borst­
wering vertoonen, of een welgericht schot deed diens
snoevende uitdaging verstommen. Zoo had de strijd reeds
geruimen tijd geduurd, zonder evenwel den vijand tot
wankelen te brengen. Toen werd besloten hem met de
bajonet aan te grijpen; het linkerhalf g e
bataljon werd
aangewezen om 's vijands stelling aan de linkerflank, en
'het linkerhalf I2 e
bataljon om die in het front te bestormen.
Onder het hevigste vuur rukten beide corpsen in de
aangewezen richting om tot den bevolen aanval over
te gaan.
Trots de vele terreinhindernissen en in weerwil van
's vijands kanon- en geweervuur, marcheerden zij in goede
orde „voorwaarts." Aan den boschrand gekomen, werd
even stand gehouden om het vuur te beantwoorden, dat
over de geheele vijandelijke linie aanhoudend toenam,
naarmate onze troepen avanceerden.

DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET 7
Toen men 's vijands positie tot op 50 passen genaderd
was, weerklonk het signaal „attaqueeren ". Onder een luid
„hoera" beklommen onze soldaten de vijandelijke wallen
en wierpen zich met onweerstaanbaar geweld op de ver­
dedigers daarvan; de officieren stormden met opgeheven
sabel ieder aan 't hoofd hunner afdeeling.
De Atjehers verdedigden zich heldhaftig; als razenden
zwaaiden zij den klewang, maar toch waren zij niet bestand
tegen het woedend opdringen onzer dapperen, die met
de bajonet of de kolf van 't geweer alles overhoop wierpen,
wat tegenstand bood. In een oogwenk waren ook de
stukken vernageld, en toen de wind de wolken van kruit­
damp had verdreven , zag men de Nederlandsche driekleur
fier boven de versterking golven , en het „ Wilhelmus van
Nassauen" der signaalhoorns, dat luid schetterend ver
over de omliggende vlakten weerklonk, verkondigde, dat
Rantang ons was.
Ofschoon door de vermeestering van Kota-Rantang een
belangrijk punt in onze handen kwam, zoo was toch
deze verovering zonder 't bezit van Kota-Petjoet van on­
voldoende waarde.
Nadat de munitievoorraad van de ageerende brigade
aangevuld was, rukten het linkerhalf I2 e
bataljon en een
gedeelte van het linkerhalf o, e
bataljon in zuidelijke richting
verder voort, om Kota-Petjoet te bemachtigen ; de rest der
troepen werd als bezetting te Kota-Rantang achtergelaten.
Uithoofde van het zeer geaccidenteerd terrein was het
niet mogelijk de juiste richting te volgen, zoodat aan
luitenant Scheuer opgedragen werd het terrein te ver-

8 T>E VERKENNING VAN KOTA-PETJOET
kennen. Weldra bracht hij 't bericht, eene plek gevonden
te hebben van waar Kota-Petjoet te zien was.
Majoor Luymes liet op de aangewezen plaats zijne
colonne samentrekken en gaf aan majoor Romswinckel van
het een en ander kennis, waarop deze zich bij het
linkerhalf I2 e
bataljon aansloot.
Men stond nu op ongeveer 600 passen van Kota-Petjoet;
de spitse toppen van een groot steenen monument waren
duidelijk boven het groen der boomen zichtbaar. In die
richting werd door onze artillerie terstond eene menigte
granaten gezonden, wier uitwerking evenwel moeilijk was
na te gaan. Het lag echter in den aard der zaak, dat
men hier met infanterie ruim baan behoorde te maken;
maar bij den eersten oogopslag werd men duidelijk ge­
waar, dat de natuur en de Atjehsche versterkingskunst
ons zooveel hinderpalen in den weg legden, dat eene
voorwaartsche beweging zonder bekendheid met het terrein
weinig of geen resultaten zoude opleveren.
Eene verkenning van de sterkte was derhalve gebiedend
noodig, ten einde, met eenige zekerheid van slagen, een
plan van aanval te kunnen beramen.
Aan luitenant Scheuer werd opgedragen deze verkenning
te leiden. Welnu, in dit blijk van vertrouwen gaf de chef
reeds te kennen, welke waarde hij den nog jongen
officier toekende.
„Mijnheer," zoo sprak majoor Luymes, „ik draag
u op met eenige vrijwilligers eene sluippatrouille te maken
naar gindsche versterking; gij zult alle accessen nauw­
keurig opnemen, en mij alle inlichtingen brengen, die de
vermeestering van 's vijands positie kunnen bevorderen;

DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET 9
de taak, die ik u opdraag, is moeilijk en gevaarvol, maar
ik reken op uw beleid, en ben verzekerd van uwen moed."
Tot eenig antwoord salueerde Scheuer met de sabel,
doch in zijn fleren blik las men de belofte eener trouwe
volbrenging van den hem opgedragen last.
Van de vrijwilligers, die zich aanmeldden om deel uit te
maken der sluippatrouille, werden de volgenden aangewezen:
sergeant Loisoder en de Inlandsche fusiliers Moelanie,
Ketjil, Labarra en Sabban.
Deze flinke borsten, — ieder van hen had reeds meer­
malen getoond een echt soldatenhart te bezitten, — waren
niet onbekend met het gevaar, waaraan zij zich blootstelden;
de vijand toch vuurde uit alle richtingen, en overal op
het terrein hadden zich zwermen Atjehers genesteld, aan
wier scherpe oogen niet licht iets kon ontgaan.
Alvorens af te marcheeren, sprak Scheuer zijne man­
schappen met veel nadruk toe: „Soldaten", zeide hij,
„daar ginds in die vijandelijke versterking* willen wij onze
driekleur planten; daarom moeten en zullen wij haar gaan
verkennen! Wij zijn slechts met ons zessen, en duizenden
zullen ons wellicht den weg versperren; mannen, zult gij
moed houden?" Scheuer's brave gezellen antwoordden
op deze vraag door met de képis te wuiven en
een hoera aan te heffen. „Wij volgen u tot in den
dood!" verzekerden allen.
Gebruik makende van de terreinsgesteldheid om zich
zooveel mogelijk aan 'toog des vijands te onttrekken, bewoog
de patrouille zich al kruipende voorwaarts. De i c
compagnie
van het rechterhalf

10 DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET
Scheudel kreeg last haar op de rechterflank te dekken.
Aan den boschrand gekomen, hield de patrouille halt; —
terwijl overal de donderbussen knalden, en het terrein
door kogels omgewoeld werd, heerschte hier eene verra­
derlijke stilte.
Na zijnen manschappen door teekens beduid te hebben
onbeweeglijk te blijven liggen, richtte Scheuer zich ten
halve op en gluurde rechts en links door het hooge gras;
elke boom, elke struik werd nauwkeurig bespied, doch
nergens glinsterde hem een geweerloop of een klewang
tegen. Met de grootste inspanning bewoog zich de patrouille
behoedzaam en stilzwijgend verder, telkens een oogenblik
halt houdende om te luisteren en rond te kijken.
Op een pagger stuitende, ontdekte men door zijne
openingen een tweeden pagger en tusschen beide in, een smal
voetpad. Scheuer besloot na te gaan, waarheen dit voetpad
voerde. Zonder de scherpe doornen te ontzien, die het
vooruitdringen belemmerden, wrong men zich man vóór
man door den eersten pagger. Tot zijne niet geringe teleur­
stelling bemerkte Scheuer, dat de compagnie van kapitein
van Schendel langzaam retireerde; de gesteldheid van het
terrein en de overmachtige vijand, welke het bezette,
maakten aan deze compagnie de verdere uitvoering harer
opdracht onmogelijk.
De toestand der patrouille werd daardoor meer dan
hachelijk, doch men had eenmaal besloten niet terug
te keeren vóórdat Kota-Petjoet verkend was, en met
leeuwenmoed zou men de onderneming voortzetten.
Het voetpad volgende, dat zich tusschen meerdere
paggers slingerde, kwam de patrouille aan een open

DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET II
gedeelte, vanwaar het terrein werd overzien. Voor hen uit
bestond het grootendeels uit eene grasvlakte, welke
kleine, doch stevige paggers in eene aaneenschakeling
van kleine vierkanten verdeelden.
Tevens ontdekte de patrouille, tot hare voldoening,
dat zij zich op den eenigen weg bevond, waarlangs Kota-
Petjoet te naderen was.
Was het laakbare zorgeloosheid der Atjehers om dezen
zoogewichtigen doorgang onbewaakt te laten, of miskenden
zij het beleid en den ondernemingsgeest onzer troepen?
De patrouille sloop steeds verder; tot op + 100
passen van de vijandelijke versterking teekenden zich
aan den rechterkant van haren weg twéé voetpaadjes.
Op elk dezer paadjes liet Scheuer een schildwacht
achter (de fusiliers Labarra en Ketjil) met last hem ter­
stond te waarschuwen, zoo er gevaar dreigde van in flank
of rug te worden afgesneden, en , indien er geen moge­
lijkheid meer bestond om oogenblikkelijk terug te keeren ,
te trachten door de vijanden heen te sluipen en den
colonne-commandant te rapporteeren omtrent hetgeen ge­
schied was. Met het overige gedeelte sloop hij dicht langs de
paggers, steeds verder. Niet lang waren zij aldus vooruitge­
schoven , toen zij voor de gesloten poort der versterking
aankwamen. Daar binnen werden vele stemmen gehoord,
doch er heerschte volslagen gebrek aan waakzaamheid;
geen enkele post werd gezien.
De muur der versterking volgende, ontdekte Scheuer
zijwaarts vele kleine bentings, die alle door zeer moeilijk
begaanbaar terrein omgeven waren , doch van de noordoost­
en zuidoostzijden wel konden genaderd worden.

12 DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET
Juist had hij zijne waarneming volbracht, toen op de
rechterflank een scherp gegil zich hooren liet; dit wel­
bekend signaal der Atjehers, zoodra zij gevaar ontdekken,
of de hunnen willen waarschuwen, had ook Ketjil ver­
nomen. Door eene kleine terreinopening zag deze tegelijk
eene massa vijanden, die allen in gebukte houding zoo
snel mogelijk naderden.
De patrouille was verraden, dit begreep Ketjil, en
ingevolge zijn last, spoedde hij zich naar den patrouille­
commandant om hem met het gevaar bekend te maken,
dat de patrouille dreigde.
In allerijl werd de terugmarsch aangenomen. De toestand
was des te zorgwekkender, daar ook de bezetting van
Kota-Petjoet zich in grooten getale op de muren ver­
toonde; zeker verkeerde zij in den waan door de geheele
macht van generaal van Swieten omsingeld te zijn, doch
het kleine getal Nederlandsche krijgers ziende, begon
zij luidkeels te schreeuwen en de geweren af te schieten.
Het grootste en bijna niet te ontkomen gevaar van zich
door de aanrukkende bende den terugtochtsweg afgesneden
te vinden, ontkwam de patrouille als door een wonder.
Onbeschrijfelijk was de woede der Atjehers, toen zij, op
het pad komende, de onzen niet tusschen zich en Kota-
Petjoet zagen. Men moet de wreedheid en den bloed­
dorst van den vijand kennen, om te beseffen hoe groot zijne
teleurstelling was! De donderbussen knalden en ver­
scheidene kogels werden der patrouille nagezonden. Met
geweldige sprongen trachtten eenigen der bende onze
braven te bereiken of hen door eene omtrekkende
beweging tusschen twee vuren te brengen. Maar Scheuer

DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET 13
liet zich gelukkig niet tot een gevecht verleiden, ofschoon
de kogels, die de patrouille om de ooren snorden,
den strijdlust onzer manschappen wel opwekten.
Te vergeefs was de felle vervolging der Atjehers om
de patrouille in hunne macht te krijgen: toen zij aan den
boschrand kwamen, waren de onzen reeds in de wild
dooreen groeiende struiken verdwenen.
Met ongeduld wachtten intusschen majoor Luymes en
de andere krijgsmakkers op den uitslag der verkenning.
Het dof geknal der donderbussen, dat in de richting van
Kota-Petjoet vernomen werd, had niet weinig de onge­
rustheid opgewekt, en reeds maakte men zich gereed om
de dappere patrouille ter hulp te snellen, toen Scheuer en
de zijnen tusschen het hooge gras zichtbaar werden. Een
daverend „hoera" klonk hun ten welkomstgroet tegen, en
de vreugde was algemeen, toen vernomen werd, dat de
weg naar het arendsnest gevonden was.
Den vijand was het thans maar al te duidelijk, dat de
in zijn oog onneembare versterking bedreigd werd. Tal­
rijke benden beproefden de onzen in 't front en in de
flank bezig te houden. Wij waren echter niet sterk genoeg
om den steeds aangroeienden vijand het hoofd te bieden,
zoodat naar de Missigit om versterking gezonden werd.
Daarop verschenen vier compagniën infanterie met versnel­
den pas ter plaatse, en de Atjehers waren weldra genood­
zaakt zich achter hunne bosschen terug te trekken.
Nu kreeg het linkerhalf I2 e
bataljon last, recht op het doel af

14 M VERKENNING VAN KOTA-PETJOET
te gaan, namelijk tegen de kwetsbare zijde van Kota-
Petjoet op te rukken. Luitenant Scheuer werd als gids
aangewezen om de colonne naar het zooeven ontdekte
,,point vulne'rable" te geleiden; de overige corpsen zou­
den in noordelijke richting hunne aanvalslijnen kiezen.
Met behulp onzer wakkere mineurs, die onder den
hevigsten kogelregen de grootste koelbloedigheid aan
den dag legden, werden de paggers omvergehaald en de
weg verbreed. Zoodra een pagger vernield was, snelden
onze tirailleurs naar den volgenden om den daarachter
opgestelden vijand te verdrijven. De Atjehers vochten
met wanhopigen moed; bij eiken pagger begon het gevecht
met vernieuwde hevigheid, doch niets was in staat onze
opgewonden soldaten te weerhouden; met de bajonet
noodzaakten zij den vijand steeds tot wijken. Toen hij
zich op eens van twee zijden bedreigd zag, verwekte
dit zulk eene paniek bij den vijand, dat hij eensklaps
hals over kop langs de hem bekende toegangen vluchtte
om zich achter de wallen te dekken. Op de muren van
Kota-Petjoet ontwaarden onze troepen echter weldra tal
van voorvechters, die wild hunne klewangs zwaaiden. Maar
zulk roekeloos zich blootstellen kwam hun duur genoeg te
staan, want de meesten tuimelden , door onze geweerkogels
getroffen, met uitgestrekte armen van de muren.
Naarmate onze mineurs vorderden met het opruimen
der chicanes, naar die mate werd ook het geschreeuw
en getier heviger bij de vijanden, die door hun Allah il
Allah voorzeker den profeet smeekten, den kafirs het
voortdringen te beletten.
Daar weerklonk het bekende signaal „attaqueeren"

DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET 15
onzen ongeduldigen soldaten in de ooren. Onder een
krachtig „hoera" liep het gedeelte onder luitenant Scheuer
de poort open en anderen beklommen de muren; een ieder
trachtte het eerst in de versterking te zijn.
Het gevecht, dat daarbinnen plaats greep, was kort
maar ontzettend; vuurwapens waren van geen nut meer;
men vocht met bajonet, dolk en klewang. De Atjehers
streden met wanhopigen moed, doch moesten ten slotte
toch wijken voor den hevigen en onversaagden aanval
onzer soldaten.
Bevreesd geheel omsingeld te zullen worden, ruimden de
Atjehers eindelijk het veld, sprongen aan de achterzijde
over de muren of trachtten door kleine, ons onbe­
kende, openingen te ontsnappen; velen dier vluchtelingen
werden nog door onze geweerkogels doodelijk getroffen.
In onbeschrijfelijke wanorde zag men talrijke troepen
zich met den looppas in de richting van den kraton be­
wegen ; het verlies van Kota-Petjoet, dat in heiligen
reuk stond en als onneembaar beschouwd werd , had den
vijand diep geschokt. De vele gesneuvelden , die hij in
onze handen liet, en de groote bloedplassen op ver­
schillende plaatsen, getuigden van het groote offer, dat
om het behoud van dit „palladium" was gebracht.
Door de verovering van Kota-Rantang en Kota-Petjoet
waren de twee belangrijkste voorwerken van den kraton
in ons bezit gekomen; de andere verschansingen vielen
ons nu dan ook zonder slag of stoot in handen , zoodat
met meer zekerheid van slagen tegen den kraton kon
geopereerd worden.
De verovering van Kota-Petjoet mag zeker voor een groot

l6 DE VERKENNING VAN KOTA-PETJOET
deel worden toegeschreven aan de uitstekende wijze, waarop
Scheuer zich van zijne zoo gevaarlijke taak kweet, en
de stoutmoedigheid en volharding, waarmede hij die onder
de ongunstigste omstandigheden tot het einde toe volbracht.
Genoemde officier werd voor dit stoutmoedig feit aan­
vankelijk slechts eervol vermeld, en evenzoo de dappere
sergeant Loisoder.
De Inlandsche fuseliers Labarra, Ketjil, Sabban en
Moelanie , werden bij besluit van 6 October 1874 begiftigd
met de bronzen medaille voor moed beleid en trouw.
Later ontving ook luitenant Scheuer voor dit feit, als
welverdiende belooning, de „Militaire Willemsorde," dat
ridderkruis der dapperen.

VEROVERING VAN BLANG-PRIA
Juni 1878
Reeds sedert den aanvang van den Atjeh-oorlog hadden
de bewoners van Gedong, een staatje, hetwelk deel uit­
maakte van de federatie van Pasei, eene vijandige houding
tegenover onze Regeering aangenomen. Zoolang deze
zich bepaalde tot het verkenen van personeele hulp aan
de oorlogspartij van Groot-Atjeh, achtte ons bestuur
het vooralsnog voldoende de kust van Gedong door een
paar oorlogsschepen te doen observeeren; toen er echter
gewelddadigheden werden gepleegd tegen onzen bond­
genoot, den vorst van Edi, en zelfs onze versterking i n
o
dat gebied werd aangevallen, kreeg eene kolonne last
zich naar Gedong te begeven, ten einde dat staatje te
tuchtigen en aan ons gezag te onderwerpen (4 Juni 1878).
Deze colonne, onder den majoor der infanterie Perné,
bleef niet in gebreke zich flink van hare taak te kwijten,
en in menig bloedig gevecht leed de vijand gevoelige
verliezen. Toch bleek het weldra, dat de onzen niet bij
machte waren eene algeheele onderwerping tot stand te
brengen, daar de strijdmiddelen, waarover majoor Perné
n
.
2

l8 VEROVERING VAN BLANG-PRIA
te beschikken had, ontoereikend waren om de talrijke
en duchtig versterkte kampongs, waar zelfs elke woning
als eene versterking was ingericht, te vermeesteren. De
bevelhebber, kolonel van der Heyden, die met den stand
van zaken in kennis werd gesteld, beval den majoor
Perné zich voorloopig in diens stelling te handhaven,
totdat er versterking zoude zijn gekomen. Gelijktijdig
schreef hij den vorst van Gedong, dat de lankmoedig­
heid der Regeering ten einde was en dat, bij verdere
weigering om ons gezag te erkennen — hem werd
een ultimatum daartoe gesteld — met de meeste gestreng­
heid tegen hem zoude gehandeld worden.
De Radja echter, onbuigzaam en krijgszuchtig van
aard, maakte zich den hem vastgestelden tijd ten nutte,
om zijn gebied nog meer te versterken en beproefde
bovendien de omliggende staatjes mede tot de oorlogs­
partij over te halen.
Toen zulks aan kolonel van der Heyden ter oore
kwam, nam deze doortastende veldheer een kort besluit:
nog voordat het ultimatum verstreken was, vertrok hij
met 5 compagnieën infanterie en de noodige artillerie van
Oleh-leh ter versterking van de colonne Perné, ten einde
tot de tuchtiging over te gaan.
Den 16 Juni 1878, te 2i uur in den namiddag, landden
onze troepen nabij . Kota-Kloembang. Terstond werd
verder opgerukt naar de, door de colonne Perné bezette,
versterking Kota-Karang, alwaar ten noordwesten daarvan,
op een hoog en vlak terrein, nabij de Pasei-rivier, een
bivouak betrokken werd.
De toestand der ageerende troepen was verre van

VEROVERING VAN BLANG-PRIA I9
benijdenswaardig: de veepest, die te Gedong was uit­
gebroken , vergiftigde de lucht heinde en verre door
talrijke krengen, die de rivier afdreven en overal op
't land verspreid lagen; aan het strand alleen, waar de
onzen geland waren, trof men er ongeveer een 1500 tal
aan, welke reeds in vergevorderden staat van ontbinding
verkeerden; het putwater was bedorven door de daarin
met opzet geworpen doode dieren, zoodat de marine,
die het strand bewaakte, de colonne van drinkwater
moest voorzien.
Nadat op den 17° Juni de vivres en het bouwmaterieel
ontscheept waren, werd terstond een aanvang gemaakt
met het oprichten van loodsen; en dank zij de voort­
varendheid van den i n
luitenant A. A. Veenhuyzen, die
met de leiding daarvan belast was, konden de troepen
reeds den daarop volgenden dag onder dak gebracht
worden.
Ofschoon de colonne Perné nu aanmerkelijk versterkt
was, toch overtrof Gedong's legermacht de onze nog wel
vijfmaal in getalsterkte en had bovendien, door hare
goed versterkte kampongs en een groot aantal bentings,
zeer veel in haar voordeel.
Maar, telt de Nederlandsch-Indische krijgsman het
aantal zijner vijanden ? Of heeft hij door groote dapper­
heid steeds de stoutmoedigsten en talrijksten voor
zich doen wijken ?
Den i8 n
bleven onze troepen nog in 't bivouak. Die
dag ging rustig voorbij, hoewel de vijand zich in onze
onmiddellijke nabijheid ophield, en uit wraak de bevriende
kampong Oler-Blang te vuur en te zwaard vernielde,

20 VEROVERING VAN BLANG-PRIA
zooals dikke rookwolken en opstijgende vlammen bewezen.
De bewoners , van have en goed beroofd , zochten bescher­
ming in onze legerplaats. — Om den vijand uit Oler-Blang
te verdrijven werden nu in die richting eenige granaten
geworpen. Wel verzocht de adsistent-resident van Unen,
den colonne-commandant naar die kampong ook eene
verkenning te zenden , doch majoor Coblijn , die inmiddels
het commando van den wegens ziekte geëvacueerden
majoor Perné had overgenomen, meende aan dat verzoek
geen gevolg te mogen geven, wilde hij den troep niet
door kleine gevechten afmatten en alleen het hoofddoel
van den tocht voor oogen houden. Onder Karei van der
Heyden was het trouwens niet gebruikelijk zich te regelen
naar de inzichten van een civiel ambtenaar; zulks ware
den officieren als gebrek aan zelfstandigheid aangerekend
geworden.
De dag liep ten einde en geen enkel vijandelijk schot
was op het bivouak gelost; reeds verheugden zich onze
troepen op een rustigen nacht, ten einde met frissche
krachten den volgenden dag tegen 's vijands hoofdstelling
Blang-Pria op te rukken, toen een der spionnen berichtte,
dat in den nacht het bivouak zoude aangevallen worden.
Een nachtelijke aanval op een bivouak behoort tot de
verschrikkelijkste gevechten, welke zich te velde kunnen
voordoen; 't zijn van die moordtooneelen, die alle be­
schrijving te boven gaan, vooral zoo het den vijand
gelukt, de wachten te overvallen en tot de slapende man­
schappen door te dringen.
Nauwelijks was het bericht bekend of terstond werden
twéé compagnieën infanterie, met compagnies-colonnes

VEROVERING VAN BLANG-PRIA 21
in bataille, en ééne sectie artillerie daartusschen, achter
de lijn der veldwachten geplaatst naar de zijde van waar
de aanval verwacht werd.
De vuren in 't bivouak werden uitgedoofd; overal
heerschte weldra eene geheimzinnige stilte en nauwelijks
onderscheidde men den regelmatigen pas der patrouilles,
die zwijgend langs de postenketen zich voortbewogen.
De manschappen lagen met het geweer in den arm op den
grond uitgestrekt, om bij het i c
alarmsignaal gereed te
zijn. Zulk een slaap kan echter geen rust genoemd worden,
integendeel, ze is zelfs zeer afmattend; het ruischen van
den wind door de twijgen , het gefladder van een nacht­
vogel, ja, het minste geritsel doet telkens opschrikken,
zoodat dit inspannend afwachten meer vermoeit, dan een
geheele nacht wakens.
De nachtelijke aanval bleef echter achterwege. Waren
wij verkeerd ingelicht, of hadden de, als hongerige jakhalzen
rondsluipende, maraudeurs gezien, hoe voorbereid wij waren?
Om 3 uur in den morgen maakten onze troepen zich
marschvaardig en wachtten slechts op het bevel om zich
in rij en gelid te scharen; nauwelijks was dit dan ook
gegeven, of met wonderbare snelheid stonden infanterie,
artillerie en ambulance op de aangewezen plaatsen.
De troep werd in drie colonnes gesplitst, die elkander
op afstanden van 3 a 400 passen moesten volgen, en
bestonden uit de volgende troepenmacht:
l e
2 e
colonne: twéé compagnieën infanterie.
colonne: (hoofdcolonne) vier compagnieën infanterie
en de geheele artillerie, bestaande uit eene bespannen
en eene onbespannen sectie en twee mortieren.

22 VEROVERING VAN BLANG-PRTA
3 e
colonne: twéé compagnieën infanterie.
Wijders werd bepaald, dat elke colonne voor dekking
van haar front en flanken te zorgen had en zooveel mogelijk
in compagnies-colonnes zoude manoeuvreeren, ten einde
de formatie in carré te vergemakkelijken. Zoodra het
terrein eene ontwikkeling in bataille toeliet, zoude de i e
colonne den rechtervleugel, de hoofdcolonne het centrum
en de 3" colonne den linkervleugel vormen.
Het was nog donker, toen de troep op marsch ging j
alle omliggende kampongs lagen in een somber duister
gehuld en zwijgend marcheerden de colonnes in zuidelijke
richting naar Blang-Pria voort. Bij de eerste schemering
van den dageraad bereikte men kampong Samoedra, welke
terloops door de voorste colonne doorzocht en verlaten
bevonden werd.
Uit deze kampong deboucheerende, kwam men op eene
open vlakte, welke ten westen begrensd werd door de
kampongs Lamtjot en Baijoe en ten oosten door Oler-
Blang en Gedei-Gedong.
Op bedoelde vlakte gekomen, liet de commandant der
voorste colonne zijn troep met breeder front oprukken,
door ze met compagnies-colonnes in bataille te doen
marcheeren. Zooveel mogelijk werd op de kampong-randen
van Lamtjot en Baijoe aangehouden. Ter hoogte van
laatstgenoemde kampong gekomen werd halt gemaakt
en in carré en échelon de andere colonnes ingewacht. De
2 e
colonne stelde, op die vlakte gekomen, hare geheele
artillerie in bataille op en dekte de flanken en den rug
door vier compagnieën infanterie.
De 3 e
colonne maakte de achterhoede uit.

VEROVERING VAN BLANG-PRIA 2T,
In deze formatie werd in zuidelijke richting gemarcheerd.
Ofschoon kampong Baijoe zich onzijdig hield , werd zeker­
heidshalve ééne compagnie van de 3 e
colonne aangewezen
om den troep aan die zijde tegen mogelijke vijandelijk­
heden van de bewoners te beveiligen. Tot nog toe was
er geen schot gelost, doch nauwelijks was de voorste
colonne ter hoogte van Oler-Blang gekomen , of een hevig
vuur werd door den vijand geopend uit de aldaar aan­
gelegde' versterkingen. De eerste lilakogel trof den 2 n
luitenant Haupt in het achterhoofd en deed hem oogen-
blikkelijk zielloos nederstorten.
Maakt zoo'n eerste slachtoffer steeds een diepen indruk,
nog te meer was zulks het geval, nu het dezen officier
gold, daar hij 's avonds te voren in 't bivouak zijnen
kameraden voorspeld had, dat hem een der eerste kogels
doodelijk zoude treffen.
's Vijands vuur werd gaandeweg heviger en in sommige
oogenblikken dermate overstelpend, dat de colonnes
moesten halt maken om het te beantwoorden. En voort
ging het dan weer door den dichten kogelregen, en
allengs teekende zich de weg met bloedige sporen.
De kalme onverschrokkenheid en zekerheid, waarmede op
Blang-Pria werd gemarcheerd , scheen den vijand te veront­
rusten. Drommen Atjehers verlieten nu hunne stellingen
nabij Oler-Blang en trachtten door schijnmanoeuvres en
klewang-aanvallen de onzen tot een aanval op Gedei-Gedong,
(waar ten oosten een sterk voorwerk was aangebracht) uit te
lokken. Met onstuimige woede stortten zij zich op de carré's,
maar alvorens klewang en bajonet elkander kruisten, had ons
geschut- en geweervuur hun groote verliezen toegebracht.

24 VEROVERING VAN BLANG-I'KIA
Zij gaven echter den moed niet op; aanhoudend aan­
gewakkerd door hunne priesters, drongen zij steeds op ,
en beproefden onzen opmarsch te bemoeilijken door den
troep tot partiëele gevechten te verleiden. Maar in deze
verwachting zagen de Atjehers zich teleurgesteld. Majoor
Coblijn, die met de opperste leiding van den tocht belast
was, wekte een ieders bewondering door de koelbloedig­
heid en beslistheid, waarmede hij zijne juiste bevelen
gaf. Gevolgd door den dapperen luitenant Scheuer, die
hem als adjudant was toegevoegd, zag men hem steeds
daar, waar de strijd het hevigst was.
Door den grijzen kruitdamp heen onderscheidde men
weldra den donkeren omtrek van Blang-Pria In den zuid­
westhoek dier kampong lag de hoofdversterking, boven
wier wallen eene menigte vuurmonden in den zonneschijn
schitterde. Spoedig zonden ook deze het moordend
lood, en daarmede den dood in onze gelederen, en al
bloediger werd de weg geteekend, dien de onzen
aflegden.
Het gevecht, tot nog toe gevoerd, was slechts een
voorspel van dat, hetwelk de verovering van Blang-Pria
ten gevolge had.
Toen men ten westen daarvan gekomen was, werden twee
stormcolonnes geformeerd, elk sterk 3 pelotons, waarbij
eenige mineurs en sappeurs werden ingedeeld. Het Vaandel
werd in 't midden geplaatst; fier wapperde het veldteeken
boven de hoofden onzer dappere scharen.
In zoo menig gevecht had reeds deze oorlogsbanier
van het I4 e
bataljon infanterie de zege behaald; op zoo
menige vijandelijke borstwering was zij geplant geworden,

VEROVERING VAN BLANG-PRIA 25
ook heden zou dit aan flarden geschoten oranje-doek
de onzen ter overwinning voeren.
Het was een indrukwekkend , grootsch gezicht, de brigade
met zooveel stoutmoedigheid en kalme doodsverachting
thans op 's vijands hoofdstelling te zien aanmarcheeren.
Niettegenstaande duizenden kogels den onzen werden
toegezonden, werd de pas geen oogenblik vertraagd. Men
kon het onzen soldaten aanzien, dat de strijdlust in hun
binnenste brandde; het aanhoudend geschreeuw van den
vijand, zijne wanhopige, doch woedende aanvallen met
den klewang hadden reeds lang bij de onzen de begeerte
opgewekt, met de bajonet er op in te stormen, maar de
krijgstucht hield hen steeds in 't gelid. Op 200 passen
voor Blang-Pria gekomen, dat geheel in vlam en rook
gehuld was, werd door eene frontverandering het aanvals­
punt zoodanig omgetrokken, dat beide stormcolonnes
recht daarvoor kwamen te staan; de artillerie stelde zich
daarachter in positie. Ten einde den vijand gedurende de
omtrekkende beweging bezig te houden, namen twee com­
pagnieën stelling evenwijdig aan de westerface; de rest,
zijnde twee compagnieën der 3° colonne, bleef in reserve.
Nu waren onze soldaten bijna niet meer te houden; met
ongeduld verbeidden zij het bevel om te stormen.
De 2 e
luitenant Kalis, een nog jong officier, die het
voorste peleton der linkerstormcolonne commandeerde, had
alle zelfbeheersching noodig om zijn schier ontembaren
moed in bedwang te houden. Majoor Coblijn zag dit, en
liet, door luitenant Scheuer, aan dien officier weten, in
geen geval tot de „attaque" over te gaan voor en aleer
het bevel daartoe gegeven was. Dit was noodig, want,

26 VEROVERING VAN BLANG-PRIA
behalve dat de sterk bezette versterking vooraf door
geschutvuur moest geteisterd worden, om de bestorming
voor te bereiden, trokken talrijke en dichte drommen
Atjehers in feestgewaad (vermoedelijk lieden uit Gedei-
Gedong) in zuidwestelijke richting, met het kennelijk
voornemen om de onzen in den rug aan te vallen, welke
omstandigheid, onzerzijds, tot het nemen van bijzondere
gevechtsdisposities noodzaakte. Het waren ernstige oogen-
blikken. De vijand, niet begrijpende, waarom de onzen
niet aanvielen en zulks toeschrijvende aan weifeling, werd
overmoedig en vertoonde zich, onder het geschreeuw van
„Allah il allah, Mohamed rasoel allah" in zijne volle
lengte op de borstwering. Haat en fanatisme lagen op het
gelaat der Atjehers te lezen, die , door opium tot den
hoogsten graad van opgewondenheid gebracht, een troep
bloeddorstige roofdieren geleken. Eindelijk klonk het signaal
„attaqueeren." Nauwelijks waren de tonen van dit meest
opwekkend signaal in den strijd gegeven, of met al de
onstuimigheid, die onze troepen bij de bestorming zoo
kenmerkt, wierpen zij zich met gevelde bajonet naar voren;
maar de bamboe-doerie-versperring stuitte vooreenoogen-
blik dien geweldigen storm. Kalis was de eerste, die op de
borstwering stond; voordat zijne soldaten zich door de
chicanes heengeworsteld hadden , was hij reeds handgemeen
met een woesten hoop bloedgierige priesters. Met waren
leeuwenmoed, den Nederlandschen officier eigen, vocht
hij met sabel en revolver tegen dien sterken drom ver­
dedigers; juist op het oogenblik, dat zijn peleton als tijger-
katten naar boven klauterde, viel deze officier, door kogels
en klewanghouwen getroffen, achterover van de borst-

VEROVERING VAN BLANG-PRIA 2"J
wering, en, helaas, het Indische leger telde dezen held
minder.
Zóó viel reeds menig officier aan 't hoofd zijner afdeeling,
als hij die ten voorbeeld voorging j aan hun plicht getrouw,
den roem en de eer van het vaderland ten doel hebbende,
liepen zij met opgeheven hoofd, fier en frank den helden­
dood te gemoet, Is het wonder, dat onze soldaten met
zulke officieren steeds op de overwinning rekenen?
Kalis ziende vallen , stormde Scheuer voorwaarts, vloog
tegen de borstwering op en riep den soldaten toe hem te
volgen. Zonder aarzelen wierpen zij zich boven gekomen
van de wallen te midden der talrijke Atjehers, die, op zoo'n
onstuimigen aanval niet bedacht, een oogenblik achteruit­
weken. Maar het kleine troepje ziende, waren zij niet
langer bevreesd en wilden toen de vermetelen te lijf: hen
verjagen, verpletteren.
Ziet echter, hoe onze mannen den schok afwachtten:
met „velt geweer" staan zij met den rug tegen de borst­
wering geleund en „handhaven!"
Menig Atjeher deinsde met bebloeden kop terug; tijd
om de geweren te herladen was er niet, doch ook de
kolfslagen waren doodend!
Op andere punten drongen nu de overige stormcolonnes
eveneens binnen, en het vaandel, gedragen door den
adjudant-onderofficier Koolhof, was spoedig op de borst­
wering geplant; er kwam een oogenblik, dat men in de
versterking niets hoorde dan het gekletter der klewangs
op de bajonetten; men vocht man tegen man, borst aan
borst.
Na een onbeschrijfelijk woedenden strijd met de blanke

28 VEROVERING VAN BLANG-PRIA
wapens, werd de vijand met de bajonet in een hoek ge­
dreven. Velen gaven den strijd op en zochten een goed
heenkomen.
Een vijftigtal bleef standhouden; geen hunner wilde
zich overgeven; liever werden zij tot den laatsten man
neêrgehouwen dan in dezen heiligen oorlog de wapens
voor de blanken neer te leggen.
Een berg van lijken en verminkte ledematen toonde
kort daarop de plaats aan , waar deze hardnekkige ver­
dedigers als mannen gevallen waren.
Met één Europeeschen en drie Inlandsche fusiliers wilde
Scheuer nu de reduitstelling in den Z. W. saillant van
's vijands versterking binnendringen, toen hij door een
gesmoord „ Allah-il-allah " gewaar werd , dat nog eene vrij
talrijke bezetting zich daarin teruggetrokken had. Onver­
schrokken posteerde hij zich met zijne vier fusiliers voor het
eenige accès en sommeerde de bezetting tot de overgave.
„Legt de wapens neer en geeft u over, dan zal u geen
leed geschieden," riep Scheuer.
Tot antwoord trachtte de vijand met een stouten aan­
loop door het accès heen te komen en een aanval op de
onzen te doen. Scheuer en de zijnen beletten echter den
doorgang; met snelle, krachtige slagen wist de moedige
luitenant lanspunten en klewangs te pareeren; de soldaten
vuurden onophoudelijk en weldra lagen 17 lijken aan
Scheuer's voeten; slechts aan twee Atjehers gelukte het,
nog in den doodstrijd, aan twee Inlandsche fusiliers lichte
klewangwonden toe te brengen.
De anderen , de onmogelijkheid ziende om de Neder-
landsche krijgslieden tot wijken te dwingen of neer te

VEROVERING VA"N BLANG-PRIA 20,
sabelen, zochten in hunne vertwijfeling een goed heenkomen
over de wester- en zuiderface der versterking, maar te
laat; de manschappen der reserve hadden zich zoodanig
opgesteld, dat van ontkomen geen sprake was. En daar geen
der Atjehers zich wilde overgeven, bleef er niets anders
over dan hen neer te schieten.
De benting bood een ontzettend schouwspel; de grond
was niet bezaaid, hij was bedekt met stapels van de lijken
der gesneuvelde Atjehers. Onder deze telde men ook de
Radja Laksamana van Passangan; de meesten waren
priesters en voorname hoofden, aan hunne kleeding en
sieraden duidelijk kenbaar.
Onze goedhartige soldaten waren aanstonds bereid den
nog levenden hulp en lafenis te verleenen, doch die goede
zorgen werden met ondank beantwoord; de stervende hand
zocht nog naar lans of klewang, om, zelfs na den strijd,
den blanken, den gehaten kafir te treffen.
Nadat de versterking genomen was, rukte een gedeelte
der colonne kampong Blang-Pria binnen om ze van vijanden
te zuiveren en werden er tevens maatregelen getroffen
om zich tegen een onverhoedschen aanval des vijands te
dekken. Kapitein Opscholten ontving opdracht om met
twee compagnieën den zich op het terrein achter dijkjes
en kampongranden opgestelden vijand te verdrijven. Overal
op zijnen weg vond kapitein Opscholten den grond bedekt
met lijken, weggeworpen wapens en eene menigte vaandels.
Veel tegenstand werd niet meer ondervonden, daar het
grootste gedeelte der verstrooide benden bij de nadering
onzer troepen in groote haast naar de, aan den vijand
alleen bekende, schuilhoeken in het gebergte vluchtte.

30 VEROVERING VAN BEANU-PRIA
Vijftig woningen en tien gevulde rijstschuren werden
aan de vlammen prijs gegeven. Sommigen zullen dit wel­
licht een ruw geweld noemen, maar er zijn oogenblikken
in den oorlog, vooral in den Indischen, die zulke hande­
lingen wettigen. Zij zijn dringend noodig om elk verzet
bij den vijand voor goed te onderdrukken.
Dien dag verloor de vijand 600 man aan dooden, 16
lilas, 7 kanonnen, 76 klewangs, 84 geweren, 15 sabels
en 10 vaandels.
Dit zeer belangrijk gevecht, hetwelk de volle nederlaag
en de onderwerping van Gedong ten gevolge had, mag
in officiëele geschriften of Indische bladen gemeld zijn,
evenmin als aan eenig ander schoon wapenfeit hebben de
Hollandsche illustraties daaraan eenige aandacht geschonken.
Beschamend is het voor onze natie, dat een vreemde die
taak overgenomen heeft; de ,,Illustrated London News"
maakt in haar jaargang van 1878 met lof van dezen tocht
gewag, als eene welverdiende hulde aan de dapperheid
van het Indische leger.
De schitterende houding der troepen vinden wij als
volgt, bij commandementsorder van 26 Juni 1878 No. 225 ,
door den bevelhebber geprezen : ,
,1 Gij hebt na een gevecht van één dag den vijand in
zijne sterke stelling Blang-Pria, alwaar de élite van
zijne benden verzameld was, aangetast en hem daaruit
verdreven, en een verlies toegebracht van 600 dooden en
gewonden , waarvan op de plaats der bestorming 188 lijken
achterbleven.
Niettegenstaande de vijand bij duizendtallen sterk en
de tegenstand hevig was, is het aan uw kalm beleid,

VEROVERING VAN BLANG-PRIA 3I
volharding en moed te danken, dat hij ons zijne onder­
werping heeft aangeboden.
Ik wensch u geluk met dit volkomen succes en betuig
u allen en in de eerste plaats uwen beleid vollen aanvoerder,
den majoor Coblijn, mijn welgemeenden dank voor hetgeen
door u in zulk een kort tijdsverloop verricht is.
Ook bij dezen tocht zijn de door de marine bewezen
diensten vele.
Hoewel zij zelf niet aan den strijd heeft deelgenomen,
zoo heeft zij er veel toe bijgedragen, dat het succes in
zulk een kort tijdsverloop verkregen werd, eensdeels door
alle inspanning bij het em- en debarkement van onze
troepen aan den dag te leggen, anderdeels door het bewaken
van ons bivouak te Blangmeij door de bezetting der marine-
landings-divisie, en het stationeeren van gewapende sloepen
in de rivier, waardoor de landmacht in staat was gesteld
met hare geheele macht tegen de vijandelijke-stelling op
te rukken.
Deze diensten kunnen door ons niet genoeg worden
gewaardeerd."
De Kolonel enz.
[w. g.) VAN DER HEYDEN.
Wegens de krijgsverrichtingen in Gedong werden door
Z. M. onzen geëerbiedigden Koning, met de Militaire
Willemsorde beloond:
De majoor der infanterie W. A. Coblijn, de kapitein
der infanterie V. H. Götz, de luit. der inf. C. Ie Cocq
d'Armaudville, en de adjudant-onderofficier G. Koolhof.
Aan den i n
luitenant der infanterie A. H. W. Scheuer
werd de eeresabel met het gebruikelijk opschrift toegekend.

32 VEROVERING VAN BLANG-PRIA
Eervol vermeld werden:
De I" luitenant der infanterie A. A. Veenhuizen , de
2' luitenant J. Arendsen de Wolff, de off. v. gezondheid
2» klasse C. M. Christensen, de i° luitenant der artillerie
T. W. Tydeman , de adjudant-onderoff. J. K. A. van Aarem,
de sergeanten der artillerie J. H. J. Bitjardt, J. Koster en
H. H. Haitjema, de sergeant-mineur J Schulze, genaamd
Garthe, de hospitaalsoldaat H. ter Haave, de Amboneesche
fuselier Suitela en de Inlandsche fuselier Parwinodikromo
De bronzen medaille voor moed en trouw werd toege­
kend aan den Amboneeschen fuselier E. Kakisina.
Vele jaren zijn daarover heengegaan; menige wakkere
borst heeft wellicht reeds sinds dien tijd opgehouden te
kloppen. Mochten wij door dit feit te schetsen, hulde
brengen aan de nog levende dapperen der Gedongsche
expeditie, en het bewijs leveren, dat bij het Indisch leger
de roem voor schoone daden, ook na den dood, blijft
voortbestaan.

DE EERSTE EXPEDITIE NAAR
SAMALANGAN
1876
Aan de Noordkust van Sumatra strekt zich, over eene
smalle strook land van ongeveer 7 uren lang en 2 uren
breed, het rijkje van Samalangan uit. De vorst, alhoewel
schatplichtig aan den sultan van Groot-Atjeh, regeerde
voor 't overige geheel zelfstandig. Zijne onderdanen
werden gerekend tot de dapperste en oorlogzuchtigste
inboorlingen van Atjeh te behooren, en te allen tijde
hebben zij zich berucht gemaakt door strand-, zee- en
menschenroof.
Toekoe-Tjihik, die destijds het bewind voerde, was door
overmatig opiumgebruik zóózeer ontzenuwd, dat hij het
gezag geheel in handen liet van zijne zuster Patjoet
Melagoi, eene kloeke en schrandere vrouw.
Haar haat tegen de Nederlanders was zoo groot, dat
zij, teneinde de weerbare mannen tot den krijgsdienst
te verplichten, eiken veldarbeid, op straffe van de gruw­
zaamste en onmenschelijkste wreedheden , verbood. Voort­
durend werden onze vijanden op Groot-Atjeh door haar
met geld, oorlogsmaterieel en krijgers bijgestaan , waar-
1 1
. 3

34 DE EERSTE EXPEDITIE
toe Samalangan door zijn rijken handel en zijne guns­
tige ligging ruimschoots in staat was.
In 1876 beproefde onze Regeering langs minnelijken
weg Samalangan tot de erkenning haref opperheerschappij
te brengen, doch het beantwoordde die voorstellen door
op onze oorlogschepen te vuren, en vergreep zich der­
mate, dat het in de nabijheid onzer vlag de brutaalste
zeerooverij pleegde.
Zulk eene houding moest zelfs den lankmoedigen aard
der Nederlanders tarten, en onze Regeering besloot, in
het belang van het prestige en om de eer der Neder-
landsche vlag te handhaven, Samalangan door wapen­
geweld tot rede te brengen.
De noodige terreinkennis tot het voeren van een zoo
belangrijken veldtocht ontbrak ons echter geheel. Onze
bekendheid met het land bepaalde zich slechts tot het
vergezicht, dat de kuststreek, van de zee gezien, op­
leverde , en derhalve achtte de militaire en civiele gezag­
voerder van Atjeh, de generaal-majoor Diemont, het
noodzakelijk om door verkenningen langs de kust, en het
uitzenden van spionnen, eenige gegevens te verzamelen.
Dank zij de hulp van verdienstelijke zeeofficieren en
civiele ambtenaren, alsmede der mondelinge inlich­
tingen van den Maleier Soetan Maharadja, ontving de
bevelhebber in betrekkelijk korten tijd vrij uitvoerige
berichten, waarvan een rapport met terreinkaart werd
samengesteld, welke naar het departement van oorlog
werd opgezonden.
Nog vóór den aanvang der expeditie moest generaal
Diemont echter wegens ziekte Atjeh verlaten, en gafhet

NAAR SAMALANGAN 35
militair en civiel bevel over aan den kolonel K. van der
Heyden, die tevens aangewezen werd om de operatie
tegen Samalangan te leiden.
Begaafd met de voortreffelijkste militaire eigenschappen,
bezield tevens met eene ijzeren wilskracht, was kolonel
van der Heyden wel de veldheer, aan wien deze moeielijke
onderneming mocht toevertrouwd worden.
Alvorens tot de operatie over te gaan, liet kolonel
van der Heyden de kust nader verkennen door zijn
stafofficier, den i n
luitenant L. F. A. Winckel, overeen­
komstig wiens opnemingen het plan werd vastgesteld
Volgens spionnenberichten hunkerden de Samalangers
er naar, zich met de Nederlanders te meten, en de
goed versterkte kust was het bewijs, dat zij op onze
komst voorbereid waren.
Kolonel van der Heyden stelde hun geduld niet al te
lang op de proef, want spoedig meldde een order, dat er
tegen Samalangan zoude opgerukt worden, eene tijding,
welke de troepen met geestdrift begroetten.
Van de landmacht werden voor deze expeditie aangewezen
:
het 2», 3 C
en 8 e
bataljon; elk bataljon telde 3 compag­
nieën van +150 man (de 4° compagnie van elk bataljon
bleef te Kotta-Radja als reserve achter); voorts: twee
sectiën bergartillerie, één detachement genietroepen, de
ambulance met het noodige hospitaalpersoneel, verder
700 dwangarbeiders voor het vervoer van munitie en vivres.
Van de marine namen daaraan deel de volgende schepen:
het Metalen Kruis, de Citadel van Antwerpen, de
Sambas, de Banda, de Amboina, de Palembang, de

g6 DF. EERSTE EXPEDITIE
Watergeus, de Samarang, de Borneo en de Sumatra.
Het bevel over dit eskader werd opgedragen aan den
kapitein-luitenant ter zee van der Hegge-Spies
De landingsdivisie der Marine, sterk 300 man, stond
onder commando van den luitenant ter zee Uhlenbeck.
In den morgen van den 8sten Augustus nam het embar-
kement der troepen een aanvang, en tegen den avond
ging men onder stoom. Het was een indrukwekkend
schouwspel deze vloot te zien vertrekken; onwillekeurig
moest men terugdenken aan de tijden, toen Neêrland's
zeemacht den trots en den roem van ons volk uitmaakte.
's Anderen daags, tegen 11 uur, liet men het anker
vallen voor de vlakte van Kiran, alwaar de vloot door
schijn-manoeuvres den vijand in den waan bracht, dat op
genoemde vlakte zoude geland worden. Inmiddels werd
in eene gepantserde stoombarkas eene verkenning gedaan.
Behalve de chef van den staf, majoor Meyer, namen aan
die verkenning deel de majoor Palmer, van het Britsch-
Indische leger, en de gids Soetan Maharadja.
Het was duidelijk zichtbaar, dat de vijand zich nabij
Kiran achter duinen en kleine versterkingen had opgesteld.
Ongeveer 4000 M. ten Oosten van Kiran wees de gids,
in de nabijheid van een bosch, eene landingsplaats aan,
die naar zijne meening daarom geschikt was, omdat de
vijand, — wetende, dat de Blanda's bij voorkeur in 't
open veld strijden, — hen niet in de nabijheid van
bosschen zal afwachten.
Kolonel van der Heyden , wien na afloop der verkenning,
('s avonds 7 uur) daarvan gerapporteerd werd, had geen
bezwaar tegen het door den gids aangewezen punt. en

NAAK. SAMALANGAN 37
besloot den volgenden morgen aldaar een debarkement
te beproeven.
De landing zoude in 4 liniën geschieden:
i e
2 e
3 e
4 e
linie: de gewapende sloepen der marine.
linie: het 8 C
bataljon infanterie.
linie: de ambulance, genietroepen en de artillerie.
linie: het 2 e
bataljon infanterie met den staf.
De sloepen der verschillende liniën waren door gekleurde
vlaggen onderscheiden.
De deining was echter zoo hevig, dat het niet mogelijk
was de bevolen maatregelen in hun geheel op te volgen;
de orde was dan ook spoedig verbroken. Onder het oor-
verdoovend geschutvuur der oorlogsschepen werd met
inspanning van alle kracht naar de kust geroeid.
Op ongeveer 100 M. daarvan verwijderd, geraakte
men in de volle branding: reusachtige golven vormden
bergen en afgronden, tilden en slingerden onze vaar­
tuigjes omhoog, of sloegen ze met geweld terug, terwijl de
manschappen door het spattend schuim overdekt werden.
Verscheidene sloepen kantelden om, eenige werden
zelfs geheel verbrijzeld. Gelukkig wisten de drenkelingen
zich te redden, door in de overgebleven vaartuigen
te klauteren, of door naar het strand te zwemmen.
Hoe nader bij de kust, hoe geweldiger de branding
werd; het loeien en bruisen der golven verdoofde alle
commando's.
Dank zij echter onzen wakkeren zeelieden, die met
kalmen moed den reuzenstrijd tegen het woedende element
volhielden, werd het strand ten laatste bereikt.
Druipnat en vermoeid landde daar het geheele 8 e

38 DE EERSTE EXPEDITIE
bataljon; toch stond het spoedig in slagorde en dekte
het debarkement der overige troepen.
Weinig bekend is het, dat, hadde de landing een paar
honderd meters verder plaats gehad, er vermoedelijk
van de landingsdivisie maar weinig zoude terecht gekomen
zijn, daar op die hoogte eene reeks van gevaarlijke koraal­
banken zich uitstrekt.
Inmiddels was de vijand in menigte op de vlakte van
Kiran en nabij de Koeala Tamboera verzameld, doch kon,
schoon hij onze bedoeling reeds'begreep, de landing niet
meer beletten.
Toen ook twee compagnieën van het 2 e
land waren, rukte het 8 e
bataljon aan
bataljon naar het voorgelegen
bosch op, ten einde het daarachter gelegen terrein te ver­
kennen. Door het bosch, dat ongeveer 500 M. diep
was, liep een voetpad in zuidelijke richting; na dit een
kwartier uurs gevolgd te hebben, kwam men voor eene
opene vlakte.
Niets deed vermoeden , dat men hier op eene vijandelijke
bende zoude stuiten. Maar de Atjehers van Samalangan
schenen evenzoo bedreven in het leggen van hinder­
lagen als hunne stamverwanten van Groot-Atjeh.
Ternauwernood was de voortroep gedeboucheerd, of een
hevig geweervuur begroette hem, en bijna gelijktijdig vielen
een 40tal Atjehers, die zich achter struiken en bamboe­
stoelen hadden opgesteld , de onzen met de klewang aan.
Deze aanvallers schenen zich ter dood gewijd te hebben,
want hoewel zij door de onzen stout ontvangen werden,
en reeds menige vijand door onze kogels getroffen was,
bleef het gevecht verwoed aanhouden. De gekwetsten

NAAR SAMALANGAN 39
richtten zich weer moedig op, en wierpen zich met
dezelfde wilde vaart op de bajonetten. Dit treffen, dat
niet langer dan twee a drie minuten aanhield, kostte ons
reeds 3 dooden en 9 gewonden, waaronder de luitenant
B. M. Leussen. De vijand leed een verlies van acht dooden,
behalve eene menigte gewonden, die hij meevoerde.
Toen het gros van het .S e
was het gevecht reeds geëindigd.
bataljon ter hulpe aankwam,
De vijand verzamelde zich nu in de nabijheid van kam­
pong Pengilit-Toenong, omstreeks 500 M. zuidwaarts van
de plaats, waar de troepen uit het bosch gedeboucheerd
waren, weshalve de commandant carré liet formeeren
om hem door welgerichte salvo's uit elkaar te jagen.
Namens den chef van den staf bracht luitenant Collard
den last over, niet verder op te rukken en een bivouak
te betrekken.
Majoor Meijer koos het zijne in een op 100 M. oost­
waarts gelegen boschje van circa 40 M. breedte en 20
M. lengte. Zuidoostwaarts was het terrein geheel open
en strekte zich uit tot kampong Pengilit hilir ; ten zuiden en
zuidwesten bestond het uit tegalvelden, waaromheen doode
paggers, die, zooals later bleek, verscheidene ingravingen
maskeerden. Voor een bivouak bood het boschje, dat uit
middelmatig groote boomen en kreupelhout bestond,
ruimte genoeg. Aan den rand werd zoo goed mogelijk
eene versperring aangebracht van omgekapte boomen,
doch wegens gebrek aan tijd kon men daaraan niet de
noodige zorg besteden, zoodat de afsluiting zeer onvol­
ledig was.
Elke compagnie had hare eigene wacht, die ieder 12

40 DE EERSTE EXPEDITIE
schildwachten uitzette. Deze werden op ongeveer I M.
afstands van elkaar geplaatst, zoodat het bivouak door
36 schildwachten werd bewaakt.
De manschappen waren vlak achter de schildwachten
gelegerd; in het midden bivouakeerde de commandant;
met hem zijn adjudant, de luitenant Winckel, benevens
de controleur van Heuckelom , de officier van gezondheid
van Kiersen, de opnemer van Acker en de ambulance.
Het 2 e
bataljon had zijn bivouak aan het strand op­
geslagen en hield zich onledig met het aan wal brengen
van munitie, drinkwater, vivres en kookgereedschappen,
een arbeid, die, door de hooge zeeën en de weinige be­
schikbare middelen, slechts langzaam vorderde, zoodat
de duisternis reeds inviel. voordat het hoognoodige
aanwezig was.
Het 8 e
bataljon b. v kon slechts van één vat drink­
water voorzien worden, welk onontbeerlijk artikel aanstonds
als een schat bewaard en zelfs door een schildwacht be­
waakt werd. De soldaten versmachtten van dorst en
wendden hunne blikken aanhoudend naar dat zoo kostbaar
geworden vat met water, en telkens, wanneer de kraan
slechts één enkelen droppel doorliet, gingen zij er om
beurten met open mond onder liggen , teneinde dien be-
geerig op te vangen. De dorst werd hun spoedig een
ware Tantaluskwelling; maar toch morden zij niet, die
braven, de officieren hadden het immers ook niet beter!
In den loop van den dag werden voor de bivouakstelling
van het 8» bataljon, nabij kampong Pengilit eenige Atjehers
ontwaard , met welke de controleur van Heuckelom, die
zich in 't bivouak bevond, te vergeefs in aanraking trachtte

NAAK SALAMANGAN 41
te komen; evenmin gelukte dit den chef van den staf,
die vergezeld van majoor Palmer, van het Britsch-Indisch
leger, tot 's namiddags 5 uur in 't bivouak vertoefde.
Door een der gidsen werd nu een schrijven van den
controleur op een bamboepagger gestoken, welke zich
tusschen het bivouak en den vijand bevond. Nauwelijks
hadden de Atjehers dit opgemerkt, of eenigen hunner
kwamen vooruit om den brief te halen. Deze behelsde
de mededeeling, dat de kampongs, welke onze troepen
ongemoeid lieten, gespaard zouden blijven, en dat de
hoofden, die met ons wenschten te onderhandelen, mits
ongewapend, zouden toegelaten worden.
Omstreeks vier uur 's namiddags meldden zich drie Atje­
hers aan , die voorgaven afgevaardigden van den vorst van
Samalangan te zijn; deze lieden hadden echter geen bewijs
van volmacht, zoodat zij onverrichterzake terugge­
zonden werden.
Het werd nacht. Een onbestemd vermoeden van over­
vallen te zullen worden hield echter een ieder wakker tot
laat na middernacht, doch toen het om het bivouak
rustig bleef, legde het niet wachthebbend gedeelte zich
voor en na ter ruste neder; het was 3! uur in den morgen.
De houtstapels om de legerplaats aangelegd, waren •
reeds tot asch vergaan; ook de drie scheepslantaarns
waren bijna uitgebrand en wierpen nog slechts met korte
flikkeringen een twijfelachtig licht. De vermoeide man­
schappen lagen spoedig in een vasten slaap en bespeurden
niet, hoe de grijze nevel, die zich van de kust landwaarts
bewoog, hunne kleederen bevochtigde.
De officieren van de wacht liepen gestadig langs de

42 DE EERSTE EXPEDITIE
posten, en voortdurend wierpen zij en de schildwachten
wantrouwende blikken naar het hooge gras, en trachtten,
aandachtig luisterend, elk geluid op te vangen , doch niets
werd gezien, en niets gehoord, dan het ruischen der zee
en de regelmatig terugkeerende slagen der branding.
Evenwel, gedurende deze schijnbare rust, kroop eene
groote bende Atjehers met meesterlijke behendigheid
naar onze legerplaats, en, gedekt door het hooge gras,
was zij reeds tot op 50 schreden ongemerkt genaderd,
toen een, aan de noordoostelijke zijde geplaatste schildwacht,
eenig geritsel meende te hooren en bijna gelijktijdig
boven het struikgewas ontelbare koppen te voorschijn
zag komen.
Alvorens hij tijd had een schot te lossen, werd het
bivouak door een vijandelijk geweervuur gealarmeerd;
gelijktijdig sprongen circa 500 Atjehers over de verhak-
kingen heen, stortten zich, onder een doordringenden
oorlogskreet op de onzen en drongen met opgeheven
klewang tot binnen het bivouak door.
Deze aanval, even krachtig als onverwacht, veroor­
zaakte in den stikdonkeren nacht eene niet te beschrijven
verwarring. Nog slaapdronken, als zij waren , wisten de
soldaten aanvankelijk niet, wat er gaande was, maar
het Alla il Allah, maakte hun spoedig duidelijk, dat
zij overrompeld waren.
De dwangarbeiders, die midden in het bivouak gelegerd
waren en het eerst aan de woedende slagen des vijands
waren blootgesteld, vluchtten in alle richtingen en ver­
meerderden niet weinig de verwarring.
Weldra waren de soldaten met den vijand handgemeen;

NAAR SAMALANGAN 43
onze Boegineezen hadden bijna allen het geweer wegge­
worpen en vielen de aanvallers met getrokken kapmes
te lijf: dit gevecht van klewang tegen kapmes was
verwoed , vreesdij k !
Een der Atjehsche hoofden, de hoogepriester Oelama, een
reusachtig gebouwde kerel, was met den bloeddorst eens
tijgers op den luitenant-adjudant Richelle toegesprongen
en gaf hem een geweldigen houw op het hoofd. Gelukkig,
dat het metaal op den helmhoed van dien officier hem
het leven redde; vóórdat de priester hem een tweeden
slag kon toebrengen, had Richelle de sabel getrokken
en spleet daarmeê diens gelaat nagenoeg in tweeën.
Oelama stortte ter aarde, maar sprong terstond weder
overeind, en sloeg toen, als razend, een paar soldaten
neêr, die zich tusschen hem en den officier geworpen
hadden.
Nogmaals geraakte Richelle handgemeen met den
priester, toen zijn paarden-oppasser, de dwangarbeider
Geppink, ter juister tijd ter hulp snelde, en den priester
met de badeh-badeh den buik openreet.
De kapitein Lojinga had het te kwaad met een vijftal
Atjehers.
Hij verdedigde zich als een wanhopige en sloeg met
de sabel geweldig om zich heen.
Dit wapen werd echter spoedig stuk geslagen en
vreeselijk gewond stortte hij neder.
Luitenant J. M. Ie Bron de Vexela, het gevaar ziende ,
waarin zijn compagnie's commandant verkeerde, ijlde
naar hem toe, maar werd onderweg door een Atjeher
aangevallen, dien hij echter spoedig onschadelijk maakte,

44 OE EERSTE EXPEDITIE
en snelde daarop weer vooruit. Na een der aanvallers
van kapitein Lojinga doorstoken te hebben, raakte hij
met een tweeden aan het worstelen. Gedurende dit worste­
len struikelde le Bron over 't lijk van een Atjeher, viel
achterover en verloor zijn sabel. Op hetzelfde oogenblik
greep zijn tegenstander hem bij de keel, zette de knie
op zijne borst, en reeds voelde hij de punt eener rentjong
tusschen de ribben steken, toen hij door luitenant
Auffmorth ontzet werd.
Hoewel ongewapend (le Bron gunde zich den tijd niet
naar zijn sabel te zoeken), snelde hij naar de plaats,
waar hij kapitein Lojinga had zien vallen en geraakte
wederom slaags met drie Atjehers.
Ongewapend als hij was, greep hij een der voorsten
met de vuisten aan, en beproefde diens klewang te
bemachtigen.
De Atjeher, een stevige kerel, gaf hem de handen
vol, en wist zich ten laatste los te wringen; op hetzelfde
oogenblik ontving le Bron een klewanghouw over het
voorhoofd. Het bloed gudste hem over het gelaat en
benam hem bijna het gezicht, maar le Bron gaf zich
daarom niet gewonnen, greep zijn tegenstander bij de
keel en worgde hem.
Gelukkig voor hem werd hij van de twee andere aan­
vallers, door tusschenkomst van luitenant Wijnmalen,
bevrijd.
Andermaal begaf zich le Bron op weg om zijn kapitein
te zoeken; helaas! hij vond hem, met talrijke wonden
overdekt, nagenoeg onkenbaar in een plas bloed uitgestrekt,
liggen

NAAR SAMALANGAN 45
Ten derden male werd le Bron aangevallen door twee
Atjehers, maar hij verloor zijne tegenwoordigheid van
geest niet, greep een op den grond liggend geweer en
slingerde dit met zooveel kracht naar een der aanvallers,
dat deze bewusteloos neerzeeg. De andere werd door
luitenant Auffmorth afgemaakt.
De luitenant F P. L. van Driel, die op het oogenblik
van den aanval de wacht had, en zich flink in zijne
stelling handhaafde, had in de duisternis het behoud van
zijn leven aan eene toevallige omstandigheid te danken.
Op hetzelfde oogenblik, dat een Atjeher gereed stond
hem een geduchten houw toe te brengen, begonnen de
soldaten van zijn peloton te vuren , welk vuur hem den
aanvallenden Atjeher deed ontdekken.
Van Driel had nog juist den tijd den slag te pareeren;
de klewang gleed langs de sabel en verwondde hem licht
aan het been; een vreeselijke houw van dien officier
doodde den Atjeher op de plaats.
Bijzonder dapper stelde zich de Europeesche fusilier
van Langhorst te weêr. In den slaap door de Atjehers
overvallen, gelukte het hem een hunner bij de beenen
te grijpen. Zich oprichtende, pakte hij dezen op en wierp
hem als een kegelbal tusschen de anderen in; toen greep
hij naar zijn geweer en sloeg met de kolf zoo geweldig
om zich heen, dat weldra drie Atjehers met verbrijzelden
schedel aan zijne voeten lagen.
Van alle zijden was het gevecht even ontzettend,
en vele bebloede lijken lagen reeds ter aarde, alvorens
het den officieren gelukte de orde eenigszins te herstellen.
Zonder dat iemand er zich rekenschap van kon geven,

46 DE EERSTE EXPEDITIE
was de troep, al worstelende en vechtende, westwaarts
uit het bivouak gedrongen.
Onderwijl was de strijd minder geworden, en op een
gegeven teeken stoof de vijand uit elkaar en verdween
in het struikgewas.
Toen het gevecht geëindigd was, werd appèl gehouden
en den luitenant-adjudant Richelle opgedragen de namen
der officieren af te roepen. Helaas ! op vele soldatennamen
bleef het „present" achterwege, en bij het oproepen
der namen van de kapiteins Lojinga en Jonker volgde
eene doodsche stilte: beiden waren gesneuveld.
Kapitein Jonker had, behalve eene menigte wonden,
ook een houw over de borst, welke zijn horloge getroffen
had, dat op 3 uur 37 min. was blijven stilstaan.
Dit nachtelijk gevecht kostte ons dure offers; we
betreuren het, dat de duisternis zoo menige heldendaad
onopgemerkt deed blijven, en dat zoovele brave krijgers
den heldendood zijn gestorven, zonder dat wij van hunnen
roem kunnen gewagen.
Omstreeks vijf uur in den morgen begon de vijand de
onzen weêr te beschieten van achter een dooden pagger,
welke 150 M. van de plaats stond, waar de troepen
waren opgesteld. Ofschoon de soldaten allen op den grond
lagen, werden toch nog eenigen gekwetst.
Zooals reeds gezegd is, was men gedurende het ge­
vecht buiten het bivouak geraakt; de reserve-munitie,
alsmede de verbandkisten , waren aldaar achtergebleven.
De toestand der gewonden vereischte hulp, en ook de
munitie-voorraad begon te minderen. Drie onverschrokken
mannen, de korporaal der infanterie G. de Koning, alg.

NAAR SAMALANGAN 47
stamboek n° 60347, de fuselier den Broeder, alg. stamboek
n° 67390, en de hoornblazer P. Hoofs, alg. stamboek n°
62635, boden zich aan, een en ander in het verlaten
bivouak te halen, dat zij, behoedzaam over den grond
kruipende, wisten te bereiken.
Het tooneel van den verwoeden strijd, kort te voren
gevoerd, was nu stil en blijkbaar verlaten.
De vaag-invallende ochtendschemering teekende ondui­
delijk de omtrekken van eene menigte lijken; vriend en
vijand lagen door elkaar, het kreunen der stervenden en
het kermen der zwaargewonden waren huiveringwekkend.
Telkens stootten onze drie mannen op ontzielde lichamen ;
de grond was glibberig van het nog warme bloed. Op
sommige plaatsen, vooral aan de noordoostzijde, lagen de
lijken als opgestapeld, meestal van den vijand, een bewijs,
dat hij zich aan dien kant duchtig het hoofd gestooten had.
In alle richtingen werd het bivouak doorkruist; na lang
tasten en zoeken vonden zij eindelijk de vaatjes patronen.
Alles meê te nemen was hun niet mogelijk en slechts
een vaatje patronen werd meêgevoerd. Deze dapperen
zijn, naar wij vernamen , voor hunne onverschrokkenheid
eervol vermeld , en begiftigd met de gouden kroon, welke
onderscheiding voorzeker ten volle verdiend was.
Nauwelijks begon het in 't oosten te lichten, of bij
Pengilit-Toenong ontdekte men eene groote vijandelijke
macht, die zich in de richting der onzen voortbewoog.
In de voorste rijen bevonden zich in het wit gekleede
voorvechters, die, onder het uitvoeren van een fantastischen
dans, met wilde gebaren den hunnen moed trachtten in
te boezemen.

48 T)E EERSTE EXPEDITIE
De commandant van het 8 C
bataljon verbood zijnen
manschappen vóór het commando te vuren. Met den
vinger aan den trekker van 't geweer, verbeidden de soldaten
vol ongeduld dat commando, en nauwelijks was het bevel
daartoe uitgesproken , of de geweren ontbrandden , en uit
's vijands gelederen klonk een ontzettenden kreet. Ver­
schrikt en in wanorde deinsden de voorvechters terug,
en met hen week de geheele bende.
Te vergeefs beproefden eenige hoofden hunne krijgers
tot een aanval te bewegen; deze vergenoegden zich den
onzen scheldwoorden toe te roepen, waarna zij voordien
dag voor goed verdwenen.
Tegen zes uur kwamen twee veldstukken van het strand-
bivouak ; bij de verschijning der artillerie werd zij luide
toegejuicht.
Nadat het volkomen licht was geworden , keerde de troep
naar het verlaten bivouak terug, waar het vreeselijke
schouwspel hun een duidelijk overzicht aanbood van de
treurige nachtelijke gebeurtenis.
Eene onbeschrijflijke gewaarwording van droefheid en
woede tevens maakte zich van de onzen meester bij het
aanschouwen van dat bloedig plekje gronds, waarop hunne
ontzielde oi gruwelijk verminkte kameraden verspreid lagen.
Behalve een getal van + 80 gewonde soldaten en
dwangarbeiders, telden de onzen 12 gesneuvelden. Van
de meesten was de schedel gekloofd en het aangezicht
nagenoeg onkenbaar; overigens getuigde de houding,
waarin zij gevonden werden , van een dapperen tegenstand
en eene hardnekkige worsteling.
De vijand had gedurende den nacht tijd gehad zijne

NAAR SAMALANGAN 49
gewonden en een groot aantal gesneuvelden mee te voeren ;
evenwel lagen er nog 58 dooden in het bivouak; ook
zijne verliezen waren dus aanzienlijk.
In den loop van den mofgen had de begrafenis plaats.
Maakt zulk eene plechtigheid steeds indruk, op het
oorlogsveld is ze bovendien aandoenlijk door den stillen
eenvoud, den somberen ernst en hetalgemeene medegevoel,
dat betoond wordt bij deze laatste eer aan eenen makker,
eenen krijgsbroeder bewezen. En zoo ook daalden de eerste
offers van de Samalangsche expeditie onder weemoedige
deelneming der wapenbroeders in hunne groeven neder.
Den volgenden nacht bivouakeerde het 8 e
bataljon op
eene vlakte, ongeveer 100 M. van de vorige bivouak-
stelling. Op de noordelijke face werden eenige stukken
geschut opgesteld, terwijl het carré werd bewaakt door
het geheele eerste gelid, dat daarna door het 2 e
gelid werd
afgelost; de helft der manschappen hield dus voortdu­
rend wacht. De vijand liet ons dien nacht ongemoeid.
Den twaalfden Augustus trok het 8 e
bataljon, inge­
volge last van den bevelhebber, naar het strand terug
en vereenigde zich met het 2° bataljon.
De bivouakstelling der thans vereenigde bataljons werd
versterkt door tusschen palen liggende boomstammen en
gestrande sloepen, en verder door versperringen, voldoende
stormvrij gemaakt. Bij dag bezetten 1 of 2 compagnieën
het voorgelegen bosch (oude bivouakstelling van het 8 e
bataljon) ten einde den vijand te observeeren, en te beletten,
dat hij zich in den omtrek nestelde. Hoewel de troepen
van dezen observatiepost zich steeds zoo goed mogelijk
bedekt opstelden, zoo kwamen zij toch nimmer in 't bivouak
II 4

50 DE EERSTE EXPEDITIE
terug zonder dooden en gewonden; geen wonder, dat die
post bij de soldaten onder den naam van „moordkuil"
bekend werd.
De zeemacht was inmiddels onafgebroken bezig om
zooveel mogelijk munitie, vivres en drinkwater aan wal
te brengen, welke arbeid tengevolge der zware branding
ongelooflijke inspanning vorderde. Later werden kabel­
touwen van boord naar den wal gespannen, hieraan de
ijzeren kruitkisten der marine gehangen' en zoo naar wal
geschoven.
Nadat in het strandbivouak eene vrij voldoende hoeveel­
heid levensmiddelen en munitie was opgestapeld, werd
dagelijks gearbeid aan de voltooiing der verschansing,
die, in den vorm eener lunette, hare flanken nagenoeg
tot in zee uitstrekte.
Voorts werden aan het strand putten gegraven van
+ i M. diepte, ten einde in de behoefte aan water te
voorzien. Het water , dat men verkreeg en , scheikundig
onderzocht, onschadelijk bevonden werd, had evenwel
eene onooglijke kleur en kon slechts gebruikt worden
tot koken.
De gemeenschap met de schepen was nog steeds
moeielijk: de zee bleef onstuimig; golf op golf rolde met
woest geweld naar het strand, en zelfs met de grootste
inspanning was het ternauwernood mogelijk de troepen
van het noodzakelijkste te voorzien.
Aan het debarkeeren van het 3 e
bataljon, dat aan
boord was gebleven , viel vooreerst niet te denken; er kon
van een aanvallend optreden dus almede geen sprake zijn.
Op den i6 de
", toen de zee minder hol stond, werd

NAAR SAMALANGAN 51
van deze gunstige omstandigheid gebruik gemaakt om een
gedeelte van het 3 e
te ontschepen.
bataljon, alsmede het berggeschut,
Den volgenden morgen debarkeerde de kolonel met
zijn staf en de rest der troepen.
Intusschen hadden het 2 e
en 8 e
bataljon zich onledig
gehouden met het maken van kleine verkenningen, waarbij
het wel eens tot eene ernstige schermutseling kwam.
De dapperheid des vijands, bij die gelegenheden
betoond, bewees, dat onze troepen eene kranige tegen­
partij hadden te bekampen.
Alvorens 's vijands hoofdstelling, de ,, balei" (de vorste­
lijke verblijfplaats), te bemachtigen, besloot de opperbe­
velhebber eerst eene verkenning naar het binnenland en
langs de kust te maken.
Volgens ingekomen berichten moest ook eerst de stelling '
aan de Koeala Toemboea genomen worden, wilde men
tot de „balei" doordringen.
De positie aan de Koeala Toemboea, die door een
uitgestrekten, dichten boschrand aan 't oog onttrokken
was, lag aan het uiteinde van eene groote sawah, welke
het strandbivouak ten zuiden begrensde.
Zulk eene stelling alleen in het front aan te grijpen,
ware eene roekeloosheid geweest, daarom besloot kolonel
van der Heyden den aanval van twéé zijden tegelijk te
beproeven.
De verkenningen namen op den 19" Augustus een
aanvang.
Het zoude ons te ver voeren, de verschillende verken­
ningen, welke slechts tot voorbereiding der meer beslis-

52 DE EERSTE EXPEDITIE
sende gebeurtenis moesten leiden, breedvoerig te behan­
delen; wij zullen daarom volstaan met de mededeeling,
dat de Koeala Toemboea, zoowel langs het zeestrand
als door het binnenland, te bereiken was, en dus een
aanval van twee kanten zeer goed kon geschieden.
De opperbevelhebber, bekend om zijne stoutmoedige
voortvarendheid , besloot niet langer te dralen, maar door
een snel en krachtig optreden zich van die stelling meester
te maken.
Reeds den volgenden morgen (20 Augustus) stonden
de troepen gereed om tegen den vijand op te rukken.
In 't kort zij gezegd, dat de positie aan de Koeala-
Toemboea, zoowel aan den rechter- als linkeroever der
Koeala sterk bezet was Er werd besloten eerst de ver­
sterkingen aan den rechteroever te nemen , om vervolgens,
bij laagwater, die aan den linkeroever te bemachtigen.
De eerste colonne, .onder den luitenant-kolonel Docters
van Leeuwen, bestaande uit drie compagnieën van het
3 e
bataljon en één van het 8 e
bataljon infanterie, had de
opdracht den aanval langs het zeestrand te beproeven.
In verband met deze opdracht kreeg de marine last met
vier oorlogsschepen een overstelpend vuur op de Koeala
Toemboea te openen, terwijl twee schepen voor de colonne
langs de kust zouden stoomen, om den opmarsch langs
het strand te ondersteunen.
De 2 e
colonne, onder majoor van Dompseler, sterk
drie compagnieën van het 2 Z
bataljon infanterie en eene
sectie artillerie, ontving het bevel de beweging der l e
colonne te ondersteunenn en hare route te nemen langs
den reeds bekenden weg door het binnenland.

NAAR SAMALANGAN 53
Het was vijf uur in den morgen , toen beide colonnes
zich op marsch begaven en om half zeven stonden zij voor
de vijandelijke stelling. Men had op eene geduchte tegen­
weer gerekend , doch tot aller groote verwondering vond
men de linie Koeala Toemboea geheel verlaten. De 2 e
colonne had namelijk deze stelling aan de landzijde omge­
trokken en daardoor 's vijands terugtochtslijn bedreigd.
De vijand, wellicht geen kans ziende zijne positie te
behouden, gaf haar daarom prijs. Deze verlaten positie
bestond grootendeels uit aaneengeschakelde loopgraven
met bomvrije ingravingen.
De opperbevelhebber, die het noodig oordeelde, dè
Koeala in zijne macht te hebben, besloot dit punt te
behouden. Den luitenant W. E. van Ingen werd daarom
opgedragen onder dekking van een peloton infanterie, het
aan den rechteroever gelegene bosch te verkennen en eene
bivouakplaats uit te zoeken. Van Ingen stiet spoedig op
eene aarden versterking. Voorzichtig naderde men haar,
maar geen enkele schildwacht werd gezien, zelfs geen
lanspunt was op te merken. Bij nadere verkenning bleek
zij ontruimd te zijn.
Het was eene stevige benting in den vorm van eene
vierkante redoute, waarvan de borstwering 2 M. hoog
en i M. breed was en deze voorzien van bamboe-kokers
tot schietgaten.
De opperbevelhebber, hiermede in kennis gesteld, zond
terstond een detachement mineurs om het veldwerk te
slechten. Na aankomst van dezen troep zette van Ingen
zijne verkenning verder voort. Langs den rechteroever
van de Koeala gekomen, werd een voetpad aangetroffen,

54 UK EEKSTE EXPEDITIE
dat men insloeg, en in vele kronkelingen, tusschen
boomen en allerlei struikgewas, naar eene vrij aanzienlijke
woning leidde. Geheel eenzaam stond zij daar te midden
van reusachtige waringins en verscheidene andere schaduw­
rijke boomen. Ook deze woning was verlaten. Dit huis,
de „Rocmah-Sentot" genaamd, behoorde aan den vorst
van Samalangan en was daar ter plaatse opgericht voor
de inning der belastingen.
Nabij het gebouw waren, aan weerskanten van het
voetpad , diepe ingravingen gemaakt, die het pad geheel
beheerschten. In de nabijheid werd eene geschikte bi-
vouakplaats gevonden en door de colonne Docters van
Leeuwen betrokken; een gedeelte dier colonne bezette
de Koeala.
Ten einde de ,, Roemah Sentot" met Koeala Toemboea
te verbinden werd een weg door het bosch gekapt en
beide positiën zoo goed mogelijk versterkt. Van het strand-
bivouak werden tevens met den meesten spoed levens­
middelen aangevoerd, alsmede bouwstoffen tot het oprichten
van munitie en vivres-magazijnen. barakken voor de
zieken, enz. De andere colonne, welke het terrein aan
den linkeroever van de rivier verkend had, keerde naar
het strandbivouak terug; gedurende haren terugmarsch
werd zij door den vijand hevig beschoten. In het voor­
bijgaan zij gezegd , dat de colonne-commandant door den
gids een brief aan een boom deed ophangen, in welken
brief aan de bevolking werd bekend gemaakt. dat de
kampongs, waaruit geen tegenstand werd geboden,
gespaard zouden blijven. Kolonel van der Heyden besloot
nu het hoofdkwartier, in verband met de verdere operatiën,

NAAR SAMALANGAN • 55
naar de Koeala Toemboea te verplaatsen. Alle voorraad
werd daarom naar de nieuwe operatie-basis getransporteerd.
Dank zij den ijver en de voortvarendheid van den i n
luitenant der genie J. H. ten Hoet, verrezen weldra
de noodige logies voor de troepen, en werd tevens met
inspanning van alle kracht gearbeid om de nieuwe stelling
in een behoorlijken staat van tegenweer te brengen.
Uit voorzorg werd ook de Roemah Sentot door versper­
ringen in een voortreffelijk weerbaren toestand gebracht.
In den nacht van 20 op 21 Augustus naderde een
drom Atjehers in stilte deze nieuwe stelling. De waak­
zaamheid onzer schildwachten verijdelde echter elke poging
tot een aanval, en eenige kartetsen deden hen uit elkaar
stuiven, doch nu bepaalden zij zich er toe de onzen uit
loopgraven en struiken den geheelen nacht onafgebroken
te beschieten.
Bij het aanbreken van den dag verzamelde zich eene
sterke bende in de nabijgelegen zoutpannen; ook deze
werd door ons geschut- en geweervuur zoodanig over­
stelpt, dat zij in overhaaste vlucht de wijk nam naar
het voorgelegen bosch, in welks rand de bende zich
weer verzamelde.
De kapitein H. E. Schoggers ontving last den vijand
daaruit te verdrijven, en de verschansingen, welke dien
nacht in het bosch waren opgeworpen, te nemen en te
vernielen. Een peloton infanterie, onder den 2 n
luitenant
Henning, en een detachement mineurs, werden tot dat
doel onder zijne bevelen gesteld.
Te 9 uren ging kapitein Schoggers op marsch. Na
een half uur het bosch doorkruist te hebben, ontwaarde

56 Dl EERSTE EXPEDITIE
de spits eene aarden borstwering. Er heerschte eene
levendige drukte bij den vijand en overal zag men de
Atjehers aan de loopgraven arbeiden.
Behoedzaam naderde men de borstwering; reeds was
de troep haar tot op een paar honderd schreden genaderd,
toen de spits ontdekt werd.
Zonder zich lang te bedenken liet Schoggers den storm­
aanval blazen. Op dit signaal, dat steeds op onze dapperen
eene electrieke uitwerking heeft, vielen onze soldaten den
vijand onverschrokken te lijf. De Atjehers wachten den
aanval vastberaden af en hielden moedig stand, maar de
onzen grepen hen met de baionet zoo onstuimig aan,
dat de overblufte vijand verplicht was zijne verschansing
te ontruimen. Kapitein Schoggers, die aan het hoofd van
zijn handvol soldaten stormde, was de eerste in de vijande­
lijke benting; op hem volgde de luitenant Herining.
Bijzonder onderscheidde zich de fusilier Schuller. Terwijl
zijne kameraden met den vijand in een woedenden strijd
gewikkeld waren, bespeurde Schuller, dat een gedeelte
der bezetting door eene opening trachtte te ontkomen.
Oogenblikkelijk ijlt hij derwaarts en plaatst zich geheel
alleen met geveld geweer voor die opening. Verwoed
vielen een zestal Atjehers hem met den klewang aan.
In weerwil van de overmacht week Schuller geen pas.
Met de grootste behendigheid wist hij hunne slagen te
pareeren en zijne stooten zoodanig toe te brengen, dat
zij telkens een vijand doodden of verwondden.
Drie Atjehers werden door hem gedood en een vierde
met de vuist aangegrepen en gevangen gemaakt.
In dit gevecht leed de vijand een aanmerkelijk verlies:

NAAR SAM tLAKGAN 57
23 dooden liet hij in de versterking- achter. Groot was
de voorraad munitie en wapens, welke buit werd ge­
maakt. Nadat de mineurs de versterking geslecht en de
hutten verbrand hadden, keerde het troepje naar het
bivouak terug.
Den 2i n
Augustus werd onze stelling uit eene verster­
king aan de zoutpannen beschoten, maar onze vuur­
monden bleven den vijand het antwoord niet schuldig en
dwongen hem weldra de versterking te verlaten. De
Atjehers lieten zich echter niet ontmoedigen en betwistten
ons op bloedige wijze het terrein.
Den 22" Augustus werd onze stelling andermaal
hevig aangevallen , doch telkens werden de aanvallers met
kracht teruggeslagen In weerwil van ons vernielend ge­
schut- en geweervuur streden zij met eene hardnekkigheid,
die bewondering afdwingt. Daar de vijand zich hoofdzakelijk
in loopgraven en kuilen genesteld had , werd eene com­
pagnie , onder kapitein Juda, uitgezonden om hem
daaruit te verjagen, tevens om eenige kleine veldwerken
te nemen en te vernielen. Met veel beleid en dapperheid
bracht kapitein Juda zijne opdracht ten einde.
Nadat de nieuwe operatie-basis van alles ruimschoots
voorzien was, achtte kolonel van der Heyden het oogenblik
gekomen om den vorst van Samalangan in diens schuil­
plaats aan te tasten.
Het was een hachelijk waagstuk, want 's vijands
hoofdstelling was zeer sterk en telde duizenden strijders;
maar ondanks de overmacht der Atjehers, twijfelde
de onversaagde bevelhebber geen oogenbilk aan den
gelukkigen uitslag.

58 DF. EEBSTE EXPEDITIE
Men beschuldige dien genialen veldheer niet van licht-
zinnige overschatting zijner strijdkrachten , want met zulke
uitgelezen stafofficieren, bekwame kapiteins en dappere ,
goed geoefende soldaten, als hij ter zijner beschikking
had, behoeft geen legeraanvoerder te schroomen aanvallend
op te treden.
Den 26° Augustus bestemde kolonel van der Heyden
ter uitvoering van zijne roemrijke onderneming.
Volgens bericht der spionnen was de „balei" door
sterke kampongs omgeven.
Om nu van de Koeala Toemboea tot 's vorsten ver­
blijfplaats door te dringen, moesten eerst de kampongs
Temboea en Temoelit genomen worden, waarom het
aanvalsplan als volgt werd vastgesteld:
Eene colonne, onder majoor van Dompseler, sterk drie
compagnieën van het 2 e
en twee compagnieën van het S c
bataljon infanterie, twee sectiën bergartillerie , ée'ne sectie
genie-troepen en ambulance ontving de opdracht om door
kampong Pengilit in zuidwestelijke richting naar kam­
pong Temboea op te rukken en na verovering daarvan in
westelijke richting naar de „balei" door te dringen.
Eene andere colonne, onder den luitenant-kolonel
Docters van Leeuwen, sterk twee compagnieën van het 3'
bataljon infanterie, benevens ééne sectie bergartillerie en
ambulance, moest kampong Temboea in 't front aan­
vallen en de i e
colonne naar omstandigheden ondersteunen.
De marine zoude den opmarsen der troepen steunen door
de in zuidwestelijke richting gelegen kampongs met
granaten te beschieten.
Omstreeks vier uur in den morgen van den 2j a
Augustus

NAAK SAMALANGAN 59
zette zich de colonne van Dompseler in beweging. De
opperbevelhebber en de kapitein A. Prins, van den
generalen staf, alsmede de majoor Palmer, van het Britsch-
Indische leger, bevonden zich bij deze colonne.
De maan, die ongewoon helder scheen, begunstigde
den opmarsch, welke in de grootste stilte geschiedde.
Den open gekapten weg volgende, bereikte de colonne
de groote vlakte ten zuiden van Pengilit, zonder door
den vijand opgemerkt te zijn. Op de vlakte werd een
carré geformeerd met het geschut op de flanken, in
welke formatie de colonne zuidwestelijk marcheerde.
Opmerkelijk was het, dat men tot nog toe niets van
den vijand bespeurd had. Maar nauwelijks viel de
schemering in , of aan de linkerflank werden verschillende
kleine troepjes waargenomen, die zich met groote snel­
heid uit de kampong Temboea in oostelijke richting
voortbewogen en achter struiken en terreingolvingen
verdwenen.
Aanvankelijk meende men vluchtelingen te zien , doch
spoedig bleek het, dat deze lieden, door onze komst
verrast, in allerijl naar hunne loopgraven en tirailleur-
putten snelden. De schoten uit hunne donderbussen
lokten weldra eene menigte Atjehers op de vlakte, en
het stout opdringen dezer lieden noodzaakte de colonne
meermalen „ halt" te houden, ten einde hen door granaat­
kartetsen op eerbiedigen afstand te houden.
Aan het gevecht des vijands, dat zonder eenige orde
geschiedde, was het te bespeuren, dat hij ons van deze
zijde niet verwachtte.
Daar hij ons aan de linkerflank bleef verontrusten,

ÖO DE EEKSTE EXPEDITIE
werd kapitein J. L. Hamel aangewezen om met ééne
compagnie de colonne aan die zijde te dekken, en den
vijand zoo noodig met de bajonet aan te grijpen.
De Atjehers begrepen ten laatste ons plan en sloegen
de beweging onzer troepen met zorg gade.
Verder in zuidwestelijke richting doormarcheerende,
kwam de colonne langs den noordelijken kampongrand
en veranderde vervolgens van directie, om op eene hoog­
vlakte, welke nabij den westelijken rand dier kampong
gelegen was, stelling te nemen. Het was toen zes uur
in den morgen. Van de hoogvlakte was het westelijk
gelegen terrein geheel te overzien.
Men onderscheidde tal van vijandelijke werkjes, die
onbezet waren. De vijand toch, de ligging onzer operatie­
basis in aanmerking nemende, verwachtte, dat wij onze
route zouden maken over de vlakte ten noordoosten
van kampong Temboea, en had daarom zijne werkjes
naar die zijde gericht en aan den westkant opengelaten.
Door de colonne van Dompseler aan de westzijde, dus
in den rug bedreigd , nam de vijand naar Temboea de wijk.
Weldra ontdekte men ook de colonne Docters van
Leeuwen , die te vijf ure van de Roemah-Sentot vertrokken
was, en op 500 passen ten noorden van kampong
Temboea in een boschrand , nabij het z. g. heilige graf
van Tengkoe-di-Temboea gedekt was opgesteld.
Kolonel van der Heyden zond nu een zijner adjudanten,
den luitenant Collard, naar den overste Docters van
Leeuwen om het bevel over te brengen, terstond tot den
frontaanval overtegaan.
Onmiddellijk liet deze het geschut bulderen en de

KAAR SALAMANGAN 6l
infanterie sprongsgewijze voorwaarts gaan. Het uitdagende
,, mari, mari" (komt hier) der Atjehers deed onze
soldaten hunkeren naar het teeken tot den stormaanval,
en nauwelijks was dit dan ook gegeven, of als getergde
leeuwen vielen zij de Atjehers vol woede aan.
De compagnie van kapitein Juda stormde aan 't hoofd.
Na den vijand van de bamboe-doerie versperring ver­
dreven te hebben, stootte men op een aarden veldwerk.
Het vuur, dat hieruit gegeven werd, was hevig, doch kon
de dappere compagnie niet tot staan brengen. In weinige
oogenblikken was de borstwering beklommen; de verde­
digers werden grootendeels gedood of sloegen op de vlucht.
Eveneens werden op andere punten de verdedigings­
werken na een scherp gevecht vermeesterd.
De vijand verliet zijne stelling en vluchtte in weste­
lijke richting, alwaar hij eene 2 e
linie aangelegd had,
bestaande uit verschillende kleine versterkingen, welke
onderling door loopgraven verbonden waren. Kapitein
H. E. Schoggers stelde zich nu aan de spits zijner com­
pagnie om den vijand ook daaruit te verdrijven.
Onder een stortvloed van kogels liepen de manschappen
storm op de versperde toegangen, wrongen zich door
de zware paggers en stonden weldra op de borstwering
der voorste verschansing. Na een kort, doch bloedig
gevecht, moesten de Atjehers wijken voor den onover-
winnelijken moed dezer braven.
Achtereenvolgens vielen de veldwerken in onze handen.
De overwinning was nagenoeg door de bajonet beslist.
Met een aanzienlijk verlies retireerde de vijand in allerijl
naar de ten westen gelegen kampongs.

62 DF, F.KRSTF. EXPEDITIE
Een hunner voornaamste krijgsoversten had in dit
gevecht den dood gevonden. Ofschoon de vijand vele ge­
sneuvelden meevoerde , werden er nog 25 lijken gevonden.
Na de vermeestering der 2 e
linie was de kampong Temboea
in onze macht; de zege kostte ons twaalf gewonden, onder
welke de luitenants A.J. van Amstel en P. J. C. van Mourik.
Onderwijl de colonne Docters van Leeuwen den vijand
in het front aangreep, was de i e
colonne naar het zuid­
oostelijke punt van den kampongrand gemarcheerd om
den vijand in den rug te nemen. De Atjehers neutrali­
seerden echter min of meer deze manoeuvre, door, zooals
wij reeds zagen, in tijds uit de 2 e
linie te vluchten.
Het was zeven uur 's morgens, toen beide colonnes zich in
den zuidoostelijken hoek van den kampongrand vereenigden.
Na de vereeniging trok de colonne Docters van Leeuwen,
den zuidelijken kampongrand volgende, in westelijke
richting naar kampong Manei, welke eveneens moest
genomen worden om het doel te bereiken. Terwijl deze
colonne zich in beweging stelde, maakte de luitenant­
adjudant R. L. Kellermann , die tot de andere colonne
behoorde, eene verkenning naar het zuidoostelijke gedeelte
van de veroverde kampong, dat met een rechten hoek
zuidwaarts afbuigt.- Nauwelijks had hij dit bereikt, of hij
ontdekte, op een plateau staande, een drom Atjehers,
naar schatting 400 man, die uit een nabij gelegen bosch-
rand deboucheerde en vervolgens de sawah overstak,
blijkbaar met het voornemen om de colonne Docters
van Leeuwen in de linkerflank aan te vallen. Terstond
keerde Kellermann met een peloton infanterie terug en
onthaalde de bende op eenige welgerichte salvo's.

NAAR SALAMANGAN 63
De luitenant der artillerie J. L Granpré Molière,
inmiddels door Kellermann gewaarschuwd, liet op 't
plateau twéé stukken in batterij brengen. De bende op
zulk eene ontvangst niet bedacht, sloeg eene andere
richting in , doch kwam daardoor in het front der colonne
Docters van Leeuwen, wier voortroep terstond het vuur
opende en velen der verraste Atjehers in 't zand
deed bijten. Toen de voorste colonne uit de kampong
Temboea op de vlakte gedeboucheerd was en ongeveer
300 M. in de bevolen richting gemarcheerd had, stelde
zich ook de colonne van Dompseler in beweging. Beide
colonnes marcheerden in evenwijdige strekking naar den
oostelijken rand van kampong Manei.
Het gedeelte der sawah, hetwelk de colonne van
Dompseler volgen moest, was echter zeer modderig en
maakte den marsch moeielijk, vooral voor het geschut,
zóó zelfs, dat de schietgestellen van de bergartillerie uit
elkaar moesten genomen worden. Nog was men hiermede
bezig, toen de gids berichtte, dat meer noordelijk een
beter pad bestond, hetwelk rechtstreeks naar de balei
voerde. De streek was den onzen volkomen onbekend , dus
moest men zich geheel op den gids verlaten; er
bestond echter geen reden diens mededeeling in twijfel
te trekken, zoodat kolonel van der Heyden aan majoor
van Dompseler bevel gaf met de colonne „ rechtsomkeert"
te maken.
In verband hiermede werd den kapitein van den staf
Prins opgedragen, de colonne Docters van Leeuwen de
order over te brengen om hare marschrichting te wijzigen
en meer westwaarts aan te houden.

64 1>K EERSTE EXPEDITIE
Werkelijk vond de i e
colonne aan den oostelijken
rand van kampong Temboea een begaanbaar voetpad.
Dit pad was aan weerszijden door een zwaar begroeid
terrein begrensd; nadat men het ongeveer 500 passen
in westelijke richting gevolgd had, bereikte men eene
lagune, waarover eene smalle, doch stevige bamboezen
brug geslagen was.
De voortroep, onder luitenant F. W. Broker, van
de compagnie Bode, werd vooruitgezonden om aan den
anderen oever der lagune stelling te nemen; maar
nauwelijks was het peloton Broker over de brug, of
honderden geweren knalden uit een voorgelegen bam-
boedoerie-rand.
Broker liet onmiddellijk zijn peloton de knielende
houding aannemen, waarna de manschappen het vuur
openden.
Kolonel van der Heyden, die zich aan het hoofd der
colonne bevond, gaf den luitenant der artillerie Granpré
Molière last met zijn geschut in batterij te komen, en
den boschrand met puntgranaten te beschieten.
Eenige passen achter het peloton Broker staande,
volgde de bevelhebber met gespannen aandacht de uit­
werking van het geschutvuur, toen hij op eenmaal de
hand naar het voorhoofd bracht. Majoor van Dompseler,
die inmiddels met den hoofdtroep aan de overzijde der
lagune gekomen was, bemerkte deze beweging, waarop
hij zich met zijn adjudant, den luitenant Kellermann,
naar den opperbevelhebber spoedde. Naderbij gekomen
zagen beide officieren , dat hij hevig bloedde. Een vijande­
lijke kogel had den kolonel in 't linkeroog getroffen.

NAAR SAMALANGAN 65
Met bewonderenswaardige zelf beheersching wist de ener­
gieke troepenaanvoerder zijne lichamelijke smart te onder­
drukken.
Na door den majoor van Dompseler en diens adjudant
naar den kampongrand te zijn gebracht, waar hij aan de
zorgen van den officier van gezondheid Fischer werd
toevertrouwd, waren des kolonels eerste woorden:
„Ik dank u, mijne heeren.maar gaat nu terstond naar
uwe plaats."
Majoor van Dompseler, vreezende , dat de verwonding
van den opperbevelhebber een nadeeligen invloed op
den troep mocht uitoefenen, gelastte den luitenant­
adjudant Kellermann de voorhoede te doen „avanceeren."
Daar het geraas van het geweervuur het commando
zoude kunnen overstemmen, begaf Kellermann zich naar
het peloton Broker, trok zijn sabel en stelde zich aan
de spits dezer afdeeling, om haar den weg te wijzen.
Broker en zijne manschappen begrepen het teeken. Met
ongelooflijke onverschrokkenheid marcheerde de troep
in versnelden pas, onder een moorddadig front- en
flankvuur, over de ruim 320 M. breede en drassige vlakte.
Eerst voor den bamboedoerirand , welke eene versperring
bleek te zijn van de vijandelijke versterking Blang-
Temoelit, werd halt gehouden. Inmiddels waren nog
twéé compagnieën infanterie onder de kapiteins Bode en
Bowles het voorste peloton gevolgd.
De versperring was ondoordringbaar. Doch zonder zich
om het hevig vuur des onzichtbaren vijands te bekommeren,
die zijne schoten „ a bout portant" loste , stond de dappere
Broker op, wendde zich tot den luitenant-adjudant
li 5

66 DE EERSTE EXPEDITIE
Kellermann, salueerde met den sabel en vroeg vergunning,
eene omtrekkende beweging te mogen maken. Hij vroeg
dit, in de hoop ergens eene opening aan te treffen. Met de
grootste koelbloedigheid liep hij, gevolgd door eenige
Afrikaansche soldaten, rakelings langs de versperring;
maar nog geen 30 schreden verder trof een vijandelijke
kogel dezen braven, veelbelovenden officier in het hart.
Kellermann hield twee soldaten bij zich om een gat
in den pagger te doen kappen : beide soldaten sneuvelden ,
terwijl Kellermann, bij zijne poging om door de zware
chicane heen te dringen, door een schot in den rechter­
pols gewond werd. Het moedig voorbeeld van dezen
officier had echter de soldaten in geestdrift doen ont­
vlammen. Met ongemeene dapperheid beproefde nu de
compagnie van kapitein Bode den stormloop te wagen,
maar de versperring weerstond de krachtigste pogingen.
Toch gaf men den moed niet op, maar trachtte, door
eene omtrekkende beweging te maken, den aanval op
een ander punt te hervatten.
Eindelijk waren al de troepen op de vlakte gekomen.
De luitenant-kolonel Meyer, die, na de verwonding van
den opperbevelhebber, het commando op zich genomen
had, begaf zich naar voren om 's vijands positie nauw­
keurig te verkennen.
Het bleek hem zeer spoedig , dat deze niet gemakkelijk
te bestormen was. Ten einde de troepen tegen het moord­
dadig fiankvuur te beveiligen, besloot de overste Meyer,
om het vuur uit de omliggende boschjes. waar de vijand
zich in loopgraven en achter verhakkingen genesteld had,
door ons geschut tot zwijgen te brengen. De artillerie

NAAR SAMALANGAN 6j
kweet zich flink van hare taak. Ofschoon reeds vele
bedienings-manschappen gesneuveld waren en ook de
commandant, de luitenant Grampé-Molière , buiten gevecht
gesteld was, bleef zij standvastig in hare stelling, en
bedienden onze dappere kanoniers hunne stukken met
eene kalmte en eene zekerheid, die allen lof verdienen.
De Atjehers bleven ons het vuur niet schuldig; vooral
de versterking Temoelit deed een verpletterend vuur op
de onzen neerkomen en 's vijands benting geleek een krater,
die onophoudelijk vuur en vlam braakte. Boven de wolken
van kruitdamp, waarin Temoelit gehuld was, golfde
trotsch 's vijands roode vlag en spotte met de Hollandsche
dapperheid.
De strijd werd hoe langer hoe heviger; 's vijands
moordend lood veroorzaakte groote verliezen; het bloed
vloeide bij stroomen; maar geen afdeeling, welke aan
terugtrekken dacht, geen soldaat, die van wijken wist.
Na bovenmenschelijke inspanning gelukte het een peloton
van de compagnie van de Pol door eene opening van
den pagger nabij den noordoostelijken saillant door te
dringen. Zonder aarzelen beklommen de stoutmoedige
soldaten met hun pelotonscommandant, den luitenant
Kalis , aan het hoofd, de loodrechte borstwering, doch
nauwelijks waren ze boven gekomen, of zij werden voor een
groot deel door 's vijands kogels getroffen en ter aarde
geworpen, zoodat Kalis verplicht was de borstwering te
verlaten. Kapitein van de Pol verdeelde nu zijne manschap­
pen langs de noorder-face, met last aan hen, op eiken Atjeher
te schieten, die het waagde zich boven de borstwering
te vertoonen. Niettegenstaande ons geschutvuur de om-

68 DE EERSTE EXPEDITIE
liggende boschbranden geducht teisterde, bleef de vijand
daarin hardnekkig stand houden. Vooral uit de loopgraven
en kleine werkjes in noordwestelijke richting werden de
onzen het hevigst bestookt, waaruit de chef van den staf
afleidde, dat de uitgang der versterking zich aan die zijde
moest bevinden. Den luitenant Ponstijn werd daarom
opgedragen met 30 man eene omtrekkende beweging
naar die zijde te maken, tot de wester-face door te
dringen en aldaar stand te houden. Kruipende en buk­
kende, trok Ponstijn met zijne sectie naar de bamboedoeri-
versperring, maar de vijand, zijn toeleg begrijpende, richtte
een levendig en welonderhouden vuur op dat troepje,
zoodat Ponstijn weldra vele gewonden bekwam en on­
verrichter zake moest terugkeeren. Terwijl de compagnie
van de Pol den vijand aan de noorder-face bezig hield,
trachtten de luitenants Collard, Winckel en Richelle met
40 Europeanen en Afrikanen de ooster-face te btklimmen;
doch het groot aantal verdedigers weerstond den krach-
tigsten aanloop; elke aanval werd met nadruk afgeweerd.
Eveneens misluke een storm-aanval der I" compagnie van
het 2 e
bataljon. Majoor van Dompseler, die de attaque
meê maakte en de zijnen moedig voorging, bekwam bij
die gelegenheid een schot door beide wangen en een kogel
door het rechter scheenbeen.
Door luitenant Richelle en den Europeeschen fuselier
Schenk werd hij naar de ambulance gebracht. Voet voor
voet moesten zij met den gewonde de 320 M. breede
vlakte doorloopen, om de ambulance te bereiken; hon­
derden kogels werden hun nagezonden. Richelle bekwam
een kogel door de mouw, Schenk werd de képi van

NAAR. SAMALANGAN 69
het hoofd geschoten. Onze wakkere fuselier was in hooge
mate verontwaardigd , omdat men zijn hoofddeksel bescha­
digd had, en zich met gebalde vuist omkeerende, riep hij:
„wacht maar, canaille, ik kom straks terug." Schenk
hield woord en werd voor zijn moedig gedrag beloond
met de Militaire Willemsorde.
De toestand onzer troepen , die hoofdzakelijk langs de
berm der noorder- en ooster-face waren opgesteld, werd
hoe langer hoe hachelijker. Van weerszijden streed men
met ongemeene hardnekkigheid, met evenveel standvas­
tigheid en met gelijken roem. In de vijandelijke benting
hoorde men onder het gebulder van het geschut en het
geknetter der geweren het eentonig gezang van een Mo-
hammedaansch gebed met het bekende refrein : „Allah-il-
allah." Dit gebed uit den Koran was zeker dat der
stervenden, om de verdedigers te herinneren aan het
schoone paradijs van Mohammed, zoo zij hun leven in den
strijd tegen de ongeloovigen ten offer brengen
Zij begrepen, de Atjehers, dat de moed der onzen
met een gunstig gevolg moest bekroond worden; en
terecht, want onze soldaten, aangevuurd door de herinne­
ring aan zoovele roemrijke veldtochten, aangemoedigd
door het goede voorbeeld der dappere officieren en ver­
langend zich te wreken over de nachtelijke overrompeling,
weken geen handbreed en besloten liever te sterven dan
den moed op te geven.
In dit uiterste oogenblik gaf kapitein van de Pol nog­
maals het bevel om te stormen. Een opwekkende oorlogs­
kreet der onzen beantwoordde dat bevel. Onheilspellend
klonk hun hoera door de lucht en onder het geschetter

yO DE HEKSTE EXPEDITIE
der hoornsignalen beklommen zij met hunne gewone
stoutmoedigheid de geduchte vijandelijke wallen.
Als een muur wachtten de Atjehers den aanval af en
trachtten door hun vuur den woesten aanloop der Neder-
landsche troepen tegen te houden. Maar de manschappen,
voorgegaan door den kapitein van de Pol, de luitenants
Kalis, Winckel, Richelle, Collard en Kuilman, wierpen
zich met zooveel geweld op den vijand, dat hij wankelde.
De een trachtte den anderen voor te komen om het eerst
in de benting te zijn ; 't was een wedstrijd van dapperheden.
Want ook de vijand vocht met wanhopigen moed: geen
genade werd gevraagd, geen genade verleend.
In deze woedende worsteling poogden de Atjehers
onze soldaten bij herhaling van de borstwering te dringen ,
maar telken reize werden zij door hunne bajonetten
teruggeworpen.
Ten slotte moesten de Atjehers wijken voor de onover­
winnelijke dapperheid onzer troepen. De vijandelijke
banier werd van de borstwering gerukt en onze oorlogs­
vaan in hare plaats op de wallen geplant.
Door eene opening in de zuider-face vluchtte de vijand
in oostelijke richting door de kampong Temboea. Ook
de Atjehers uit de nabij gelegen stellingen, de zoo sterke
en bijna onneembare versterking in onze macht ziende,
volgden de beweging hunner makkers en zochten een
goed heenkomen.
In kampong Temboea was, sedert het begin van het
gevecht, de ambulance opgesteld en wel op het pad,
dat door de colonne gevolgd was bij haren opmarsch
naar de vijandelijke versterking. De dekking, aanvankelijk

NAAR SAMALANGAN 71
eene compagnie sterk, was telkens bij gedeelten naar
het gevecht gezonden, zoodat ten slotte slechts enkele
genie-soldaten , een paar officiers-bedienden en eenige
dwangarbeiders overbleven om de 40 a 50 geblesseerden
re bewaken.
Nog onbekend met de verovering van Blang-Temoelit,
zag men bij de ambulance den vluchtenden vijand voor
eene bende aan, die op haar een aanval wilde doen.
De luitenants Albrecht en Kellermann (die inmiddels
verbonden was), alsmede de controleur van Heuckelom,
haastten zich alle weerbare mannen met de geweren der
gewonden te wapenen. Men kan zich voorstellen, dat de
dwangarbeiders, die alles behalve voortreffelijke schutters
zijn, den vijand met eene zeer slechte losbranding begroetten.
De Atjehers, door dit geweervuur tot staan gebracht,
deinsden echter verschrikt terug; doch zich niet vervolgd
ziende, (want onze troepen waren door de buitengewone
inspanning daartoe niet in staat), herstelden zij zich spoedig
en beantwoordden het vuur van de ambulance met nadruk.
Het vuur des vijands nam langzamerhand zoo in
hevigheid toe en kreeg zelfs zulk een dreigend aanzien ,
dat de opperbevelhebber zijn adjudant, den luitenant
Pool, naar den chef van den staf zond , om dezen van
den toestand kennis te geven.
Pool kwam terug met het bericht, dat de kolonel en
de ambulance op de vlakte kon komen, waarop de
ambulance den kampong verliet.
Het viel den zwaar gewonden opperbevelhebber moeilijk
op het drassig terrein te marcheeren. Luitenant Keller­
mann verzocht hem daarom liever te paard te stijgen,

72 DE EERSTE EXPEDITIE
en, gesteund door dezen officier en den controleur var»
Heuckelom, reed nu de kolonel van der Heyden aan 't hoofd
der ambulance naar Temoelit. Luitenant Ponstijn en de
manschappen van zijn peloton , welke buiten de versterking-
stonden, waren de eersten, die den kolonel zagen en
hem met een donderend „hoera" begroetten. Op di:
gejuich begaf de luitenant-kolonel Meyer zich naar voren
en ging den opperbevelhebber tegemoet; toen, den helm­
hoed afnemend , zeide hij: „ kolonel, Blang Temoelit is ons."
Dit gedenkwaardig oogenblik heeft de schilder Garnier
op doek vereeuwigd.
Hoe juichte het Indische leger, toen, als bij hooge
uitzondering, eene episode uit zijne schitterendste
krijgsbedrijven te Atjeh op doek vereeuwigd werd. Het
aanvaardde deze hulde als eene waardeering zijner
daden. Eenmaal, hoopte het, zou dat schilderstuk een
waardige tegenhanger geacht worden voor de schilderij
van Djagaraga (Bali 1849)
t e r
Koninklijke Militaire
Academie, als eene blijvende herinnering voor toekomstige
krijgsmakkers. Helaas, ons weinig enthusiastisch volk heeft
aan dat schilderstuk, dat behalve Djagaraga het eenige
is, dat van onze Nederlandsch-Indische krijgsbedrijven
spreekt, geen nationale waarde gehecht! Zoo is het doek
eigendom geworden van een Italiaan, die er mede rond­
reist en het vertoont, niet in de hoedanigheid van een
bij uitstek waardig gedenkstuk der eerste Samalangansche
expeditie, doch als een bezienswaardig schilderstuk,
waarvan het onderwerp van cosmopolitischen aard is.
Nu Neerland's krijgsbanier van Temoelit's wallen wap­
perde , waren de Samalangers ontmoedigd j geen enkele

NAAK. SAMALANGAN 73
poging werd door hen beproefd om de veroverde ver­
sterking te hernemen, zelfs geen schot meer op de
onzen gelost. Terwijl onze troepen Blang-Temoelit bezet­
ten, vluchtte de geheele vijandelijke legermacht naar
de „balei". Het verlies van zijne voornaamste stelling
scheen den vijand van allen tegenstand te hebben doen
afzien, want toen een gedeelte der colonne van Domp­
seler den volgenden morgen, naar de „balei" oprukte
en zich in kampong Roem vereenigde met de 2 e
colonne,
die genoemde kampong gedurende het gevecht bij
Temoelit bezet had gehouden, rapporteerde de luitenant­
kolonel Docters van Leeuwen aan den chei van den staf,
dat, namens den vorst van Samalangan, eenige zendelingen
zich bij hem hadden aangemeld, met verzoek om te
onderhandelen en den zegevierenden opmarsen onzer
troepen te doen staken. Als gemachtigde van den vorst
meldde zich diens schoonzoon Tengkoe Maharadja Moeda.
Wetende, dat de nabijgelegen kampong Tangsoer aan
de Samalanganrivier de rijkste marktplaats was en de
rechten aldaar geheven werden, eischte de chef van den
staf, dat de onderhandelingen aldaar zouden geopend
worden. Het oogmerk van den overste Meyer was, deze
plaats te bezetten, waardoor de geheele streek het best
zoude beheerscht worden.
Wij zullen den loop der onderhandelingen niet volgen,
en slechts vermelden, dat de vorst zich aan onze heer­
schappij onderwierp.
In tegenwoordigheid zijner rijksgrooten werd hem de
Nederlandsche vlag uitgereikt, welke daarna op plechtige
wijze geheschen. werd en hoog wapperend der talrijke

74
D K
EERSTE EXPEDITIE NAAR SAMALANGAN
schare verkondigde, dat Toekoe Thihik onzen geëerbie-
digden Koning als heer en gebieder erkende.
Keerden onze troepen als overwinnaars terug uit den
strijd tegen het zoo krijgshaftige Samalangan, menig
braaf kameraad heelt die overwinning met zijn bloed,
met zijn leven gekocht. Eeren wij de nagedachtenis der
gestorven helden en brengen wij hulde aan de deelge-
nooten van dien roemvollen krijgstocht.

DE TWEEDE EXPEDITIE NAAR
SAMALANGAN
1880
AANLEIDING
Op den 13" Augustus 1877 heesch de vorst van Samalangan
de Nederlandsche vlag en teekende de akte van
onderwerping, waartoe hij, na een hardnekkigen strijd,
gedwongen was.
Ten einde te waken voor de behoorlijke nakoming dier
akte, werd te Samalangan eene versterking opgericht en
eene Nederlandsche bezetting achtergelaten. Ofschoon de
bevolking zeer verbitterd was, hield zij zich rustig; maar
de verraderlijke aanval op eene colonne in 1880 heeft
bewezen, dat deze rust slechts geveinsd was.
Deze bezetting, sterk 1 officier en 65 man, onder bevel
van den 2 n
luitenant Berghuis van Woortman. rukte,
op den morgen van 30 Juni 1880, uit onze versterking
Samalangan, ten einde eene militaire wandeling te maken.
Tot dusverre waren die militaire marschen steeds gemaakt
naar het landschap Djang Kaboeja, dat ongeveer één uur
gaans van onze benting gelegen is Daar men bij marschen

76 DE TWEEDE EXPEDITIE
in die richting steeds twee riviertjes moest overtrekken ,
die bij hoog water den tocht zeer moeilijk maakten—zoo
zelfs , dat eens een fuselier zijn geweer verloor, toen hij
zwemmende den overkant trachtte te bereiken — ont­
ving die officier van zijn commandant, den kapitein Ebell,
de order, de zuidelijke richting te volgen, aangezien daar
geen rivieren of lagunes over te gaan waren en de sawah's
(rijstvelden) droog stonden.
Luitenant Berghuis was eerst kort op dezen post en
nog niet bekend met het terrein in den omtrek, waarom
hem door den commandant de route werd aangegeven.
De marschrichting werd bepaald als volgt: uit de
versterking in zuidwestelijke richting langs de randen
der kampongs Kandang, Poetoes en Meden marcheeren,
daarna in oostelijke richting wenden tot aan de Samalangan-
rivier, vervolgens den rivierkant stroomafwaarts volgen
en alzoo weder ten zuiden der benting terugkeeren.
Het spreekt vanzelf, dat die streek bekend stond, als
te zijn bewoond door bevriende Atjehers. Anderhalfuur
had de colonne reeds gemarcheerd, zonder aanleiding te
hebben eenig verraad van de zijde der Atjehers te ver­
moeden. Een groot gedeelte was bezig aan den veldarbeid;
en zij, aan wien inlichtingen gevraagd werden betreffende
den te volgen weg, de terreinsgesteldheid enz., gaven met de
meeste welwillendheid antwoord. Een hoofdman kwam zelfs
uit zijne woning, toen de colonne voorbijtrok en knoopte
met den officier een gesprek aan. Hij beweerde, dat alles
veilig en de bevolking ons gouvernement zeer genegen
was. Tot 8 uur bleef de colonne doormarcheeren, waarna
„halt" gehouden werd om te rusten. De troep rustte in

NA Vit SAMALANGAN 77
denzelden marschvorm en met het geweer bij den voet;
voorzichtigheidshalve werden een paar schildwachten
uitgezet.
Ongeveer 10 minuten later rapporteerde de comman­
dant der voorhoede, dat eenige Atjehers, wier aantal
steeds toenam, gewapend met geweer en klewang, zich
op de sawah, aan de overzijde van een riviertje (zijtak
van de Samalangan-rivier) verzamelden.
Na zich persoonlijk van de juistheid van dit bericht te
hebben overtuigd, besloot de luitenant den terugmarsch
aan te nemen; doch nauwelijks had de troep 200 schreden
afgelegd, of verscheidene schoten werden van de zijde
der Atjehers op de onzen gelost. Berghuis , in de meening
verkeerende, dat dit een op zich zelf staand feit was,
waaraan het gros der bevolking geen schuld had, ver­
bood ten strengste terug te vuren. Maar het vuur des vijands
nam steeds in hevigheid toe ; zelfs uit de woningen werd a
bout portant geschoten. De manschappen, onrustig ge­
worden , maakten de pakjes patronen los. De voorgestelde
marschroute kon nu onmogelijk verder gevolgd worden
en de colonne-commandant besloot de kampong met ver­
snelden pas door te trekken, om eene aan de westzijde
gelegen sawah te bereiken, welke sawah door begroeid
terrein van den kampong gescheiden was. De voorhoede
kreeg dienovereenkomstig hare orders, terwijl de achter­
hoede, bestaande uit Europeanen en inlanders, gelast
werd dicht op te sluiten en den steeds opdringenden
vijand door welgerichte salvo's op een afstand te houden.
De Atjehers, het plan van den troep begrijpende, lieten
een gedeelte achter, om de onzen te vervolgen en spoedden

78 DE TWEEDE EXPEDITIE
zich in allerijl naar voren, om de sawah het eerst te
bereiken en deze colonne zoodoende het déboucheeren te
beletten.
Het kostte den troep veel inspanning zich langs het
modderige, smalle voetpad, dat bovendien op verschil­
lende plaatsen versperd was, te bewegen , terwijl men door
den spoed om de sawah te bereiken bijna geen tegenweer
kon bieden. Gelukkig bereikte de voorhoede den uitgang
van den kampong vóórdat de Atjehers op de sawah
waren aangekomen. Alsnu werd „halt" gehouden om de
overige manschappen in te wachten. Het getal vijanden
was reeds tot pl. m. 200 geklommen en stond niet verder
dan 300 passen van de colonne verwijderd. De achter­
hoede, inmiddels in gevecht gewikkeld, had moeite de
aanvallers van zich af te houden.
Eindelijk gelukte het haar, zich met den troep te ver­
eenigen en rapporteerde haar commandant aan luitenant
Berghuis, dat de Europeesche fuseliers Haaf, stamboek
n° 72217, en Dechamp, stamboek n° 77056, door klewang-
houwen afgemaakt en hunne lijken achtergelaten waren;
een inlandsch fuselier was gewond. Onmiddellijk besloot
de commandant terug te keeren, om, onder bescherming van
het vuur van den hoofdtroep, de lijken der gesneuvelden
te gaan halen; maar reeds had eene sterke bende Atjehers
post gevat tusschen de achterhoede en de plaats, waar
de gesneuvelden lagen. Met het oog op de netelige positie,
waarin zijne handvol strijders verkeerde, mocht de com­
mandant zijn voornemen niet ten uitvoer brengen. Immers
zoude hij den troep aan een wissen dood blootgesteld hebben ,
want van alle kanten en uit de aangrenzende kampongs

NAAR SAMALANGAN 79
stroomden talrijke troepen Atjehers om de colonne te
omsingelen.
Luitenant Berghuis verloor echter geen oogenblik zijne
kalmte, en schoon jong in jaren, toonde hij een officier te
zijn, die zijne zaken verstond. Ten einde den terugtocht
behoorlijk te dekken, versterkte hij de achterhoede en
verdeelde haar in twee groepen, elk ter sterkte van 12
man, en nam zelf het bevel op zich over dat gedeelte,
hetwelk hij „en tirailleur" deed oplossen. De rest mar­
cheerde gesloten uit de flank ongeveer 60 passen vooruit,
en werd aangevoerd door den adjudant-onderofficier
Scheltens. Langzaam en als 't ware kruipende moest
deze terugtocht geschieden, want behalve twee zieken
had de colonne drie gewonden, namelijk: Sedin, stam­
boek n° 6692 , door een kogelwond; Ronoleksono, stamboek
n° 80068, door klewanghouwen op het achterhoofd en
den rechterbovenarm; Zajo, stamboek ^4585, dooreen
kogel in den buik en in het linkerbeen.
Men had voor de gewonden geen tandoes (hangmatten)
meêgenomen, aangezien men op geen vijandelijkheden
bedacht was.
Het was door den vijand zeer goed opgemerkt, waarom
de colonne slechts langzaam kon retireeren; en de opge­
wondenheid der Atjehers, verzekerd als zij waren van
de overwinning, is niet te beschrijven. Op beide flanken
der colonne drongen zij voorwaarts en, voorafgegaan
door hunne voorvechters, die schreeuwende een woesten
krijgsdans uitvoerden, kwamen zij al nader en nader.
Werkelijk meende de commandant een oogenblik, dat
zijn troep verloren was. 't Was eene ijzingwekkende ge-

80 UF. TWEEDE EXPEDITIE
dachte, want de Atjeher stoort zich aan geen oorlogswetten,
noch aan de wetten van eer en menschelijkheid , maar ver­
moordt en verminkt eiken vijand , die onder zijn bereik valt.
In deze kritieke oogenblikken drongen de soldaten er
op aan, dat luitenant Berghuis de zieken en gewonden ,
die den marsch belemmerden, zoude doen doodschieten.
Tot dit uiterste wilde hij echter zijne toestemming niet
geven, maar bezwoer hen, liever tot den laatsten man te
strijden. Een dubbel zware strijd voor luitenant Berghuis!
Een overmachtige vijand, die steeds naderde en de ver­
twijfeling der soldaten om zich heen. Maar, moed en
beleid verloor hij geen oogenblik, en zijne kracht en dat
beleid brachten eindelijk den troep tot bezinning.
De gewonden en zieken werden verzameld en onder
bedekking in veiligheid gebracht op een met boomen
beplanten heuvel, welke ongeveer 600 passen vooruit lag.
Het geheel hield intusschen halt en formeerde carré
met dubbele voorflank, waarna het eveneens naar den
heuvel retireerde.
Deze terugtocht mag meesterlijk genoemd worden,
want de vijand, alhoewel 150 passen verwijderd, werd
door goed gerichtte schoten op eerbiedigen afstand
gehouden. De voorvechters slaakten woeste kreten om
hunne makkers tot een klewangaanval aan te moedigen.
en waarlijk, één kwam reeds met zijn wapen zwaaiende
op de voorhoede af, maar werd terstond onschadelijk
gemaakt. Tegen zulk eene verpletterende overmacht was
echter de kans op behoud gering en restte den comman­
dant niets, dan zich zoolang mogelijk te verdedigen en
tot den laatsten man toe te strijden.

NAAK, SAMALANGAN 8 I
Op zijn rechterflank maakte de vijand reeds aanstalten
om den troep te omsingelen, toen hij eensklaps weifelde.
Wat kon hiervan de reden zijn? Even omziende zag hij
in de verte bajonetten flikkeren. „Moed gehouden mannen,"
riep hij zijnen soldaten toe. „Wij krijgen hulp!" Inder­
daad, het was kapitein Ebell, die met 20 man ter hulp
snelde. De troep, die tot ontzet opdaagde, was wel niet
talrijk, maar voldoende om bij den vijand den moed te
doen zinken, en de colonne, die de laatste krachten
inspande, te redden.
Ten einde beter verband in 't verhaal te brengen,
dienen wij te verklaren aan welk toeval die hulp te
danken was.
Omstreeds acht uur van dien morgen ontving de waar­
nemende assistent-resident van onze vrouwelijke bond­
genoot Patjoet-Meligoi, zuster van het hoofd van Sama­
langan, het bericht, dat er noordwestwaarts van hare
woning vele schoten werden gehoord, en dat zij met
zekerheid moest vooronderstellen , dat de manschappen ,
die onder den 2 11
ling maakten, waren aangevallen.
luitenant Berghuis eene militaire wande­
Dit bericht hoorde ook de militaire commandant,
kapitein Ebell, die juist bij dien ambtenaar was, en dewijl
het bevestigd werd door schoten, die men, opmerkzaam
luisterende , flauw kon hooren , zoo besloot kapitein Ebell
terstond met de beschikbare manschappen, circa 20
in aantal, één gids en de noodige ambulance, ter hulp
te snellen.
Langs den rand van de kampongs Kandang en Petoes
gaande, bespeurde hij in de verte de colonne van luitenant
B 6

82 DE TWEEDE EXPEDITIE
Berghuis door talrijke scharen Atjehers achtervolgd. In
versnelden pas trachtte hij nu de colonne te bereiken.
Deze had inmiddels, dank zij der bereidvolle retraite,
den heuvel weten te bereiken, waar de gewonden lagen;
hier formeerde luitenant Berghuis carré en plaatste de
gewonden en zieken in 't midden.
De munitie begon te minderen, zoodat het vuur van
onze zijde slechts door eenige goede schutters onderhouden
werd, en zoo moest men blijven stand houden tot er
hulp kwam. De Inlandsche fuselier Zajo, n° 4585, was
inmiddels in 't carré onder de hevigste smarten bezweken;
door onvoldoende geneeskundige hulp en uitgeput door
vermoeienis en bloedverlies, is de arme gewonde, onder
het gekerm der anderen, gestorven.
Eindelijk had kapitein Ebell de colonne bereikt. Maar
in welken treurigen toestand zag hij zijne soldaten terug!
Soldaten, die eenige uren te voren nog zoo onberispelijk
onder de wapens stonden!
Hun uniform was gescheurd en bespat door 't slijk;
gelaat en handen zwart van den kruitdamp; enkelen zwaar
gewond of dood en allen afgemat van den zwaren strijd.
Nadat de gewonden en zieken in de tandoes waren
gelegd, werd de terugmarsch naar de benting aangenomen.
De vijand bleef de vervolging doorzetten, maar lang
zoo krachtig niet meer; van lieverlede bleef hij meer en
meer achter en hield eindelijk stand op meergenoemden
heuvel. Verder door te dringen achtte hij onraadzaam,
vooral ook uit vrees voor het geschutvuur van onze
benting. De colonne had middelerwijl steeds oostwaarts
aangehouden en kwam zoo doende in kampong Tandang,

NAAR SAMALANGAN 83
die haar geheel aan het oog des vijands onttrok; tegen half
elf uur bereikten de onzen de benting. Volgens inge­
wonnen berichten telde de vijand ongeveer 50 dooden
en gewonden, en waren de eerste aanvallers zes lieden
uit kampong Baté-hi, onder aanvoering van Nja Mander-
hassa. Toen de eerste schoten vielen , kwam de bevolking
der omliggende kampongs Merah Adan, Taloe-Missigit
Bahroe en Meloen de aanvallers te hulp.
Het voorgevallene met de colonne Berghuis van Woort-
man veroorzaakte te Kotta-Radja veel sensatie, te meer daar
de aanval op bevriend terrein plaats vond. Ten einde
nu die kampongs voor het gepleegd verraad te tuchtigen,
werd eene expeditionnaire colonne samengesteld , die onder
bevel van den majoor Schmilau per Z r
. M s
. stoomschip
Soerabaja naar Samalangan werd overgebracht, en de
2 e
expeditie nam een aanvang.
BATOE-ILIQ
Den 14" Juli 1880 landde te Samalangan de expedition­
naire colonne onder majoor Schmilau, sterk 1200 man
met 32 officieren en 2\ sectie artillerie. De ontscheping
ging met veel moeilijkheden gepaard; de hevige branding
op de kust wierp de sloepen telkens terug, sloeg die aan
stukken of deed ze vol water loopen. Maar onze officieren
en soldaten lieten zich niet afschrikken; de meesten

84 DE TWEEDE EXPEDITIE
sprongen in de branding en zij, die niet zwemmen konden,
werden door hunne kameraden door de schuimende golven
getrokken, zoodat allen de kust bereikten, waar zij dooi­
de bezetting van Samalangan met luid hoera werden
begroet.
Den I5 n
Juli begon de operatie; deze was hoofdzakelijk
gericht tegen den kampong Batoe-Iliq, in welken kam­
pong de vijand eene onzaglijke benting en sterke liniën
had gebouwd; stellingen, die de geduchtste waren,
welke ooit door den Atjeher zijn aangelegd. Waarom
verzwegen onze bondgenooten Toekoe Tihik, vorst van
Samalangan , en zijne zuster Patjoet Meligoi ons het
bestaan dier versterkingen ? Of moesten wij gelooven , dat
die eerst na den aanval op de colonne Berghuis van
Woortman waren opgeworpen ? Zoo ja, dan verstaan de
Atjehers de kunst om te tooveren.
'sMorgens zes uur rukten de troepen uit het bivouak;
en na een marsch van i uur bereikten zij kampong Batoe-
Iliq. Hier had de vijand op een steilen heuvel, welke
deel uitmaakte van eene bergreeks, zijne hoofdversterking
gebouwd. Deze versterking had den vorm van eene vier­
kante redoute, waarvan de flanken opgezet waren uit
twee wanden poloepoes (geklopte en gespleten bamboes),
opgevuld op met aarde en steen, waardoor bamboezen
kokers tot schietgaten waren aangebracht. De stormvrij­
heid werd zeer verhoogd door eene zware en sterke
bamboedoerihaag van + 7 M. breed, terwijl andere
sterke verschansingen, op hooger gelegen heuvels, haar
van alle zijden konden steunen.
Onze troepen, op de vlakte gekomen nabij 'svijands

NAAR SAMALANGAN 85
stellingen, werden zeer spoedig door een overstelpend
vuur begroet. De artillerie kwam in batterij om dat vuur
te beantwoorden, terwijl eene compagnie infanterie „en
tirailleur" werd opgelost en sprongsgewijze avanceerde.
Eene andere compagnie, die de voorhoede had geformeerd,
kreeg last, de Samalangan-rivier, welke langs 's vijands
hoofdversterking stroomde, over te steken en eene om­
trekkende beweging te maken, ten einde die versterking
aan de achterzijde te naderen.
Ondanks eene hagelbui van kogels en schroot bleven
de troepen onverschrokken avanceeren tot aan de ver­
sperring. Nu was het niet mogelijk verder door te
dringen; de stevige bamboedoerihaag had zich door den
tijd tot een ondoordringbaar bosch gevormd, waartusschen
scherp aangepunte bamboes waren geplant. Zulk eene
versperring is door geen geschutvuur te vernielen, noch
door kapmessen op te ruimen.
Luitenant Verkuyl, een Europeesch onderofficier, en
een fuselier was het gelukt, zich met bovenmenschelijke
inspanning, aan de zuidzijde der benting, door de ver­
sperring te dringen, en een klein plateau te bereiken;
maar op 't zelfde oogenblik werden beiden neergeschoten.
Aan de westerface nabij 't zuider-saillant stond luitenant
Le Maitre met zijne sectie en trachtte te vergeefs de
breede haag met sabels en geweerkolven te doen ver­
nielen. De onzen, die geheel weerloos stonden, verloren
veel aan dooden en gewonden. Den Europeeschen ser­
geant Kalkman werd het linkerbeen door een lilakogel
verbrijzeld, en met hem werden nog zes fuseliers gewond
en verscheidene gedood. Op het hooren van 't vreeselijk

86 DE TWEEDE EXPEDITIE
vuren snelden de kapitein Neys, de luitenants Steinmetz ,
von Ernst en de adjudant-onderofficier Jobse met hunne
manschappen naar voren om de kameraden te steunen.
Eene menigte Atjehers, dit ziende, gunde zich nauwelijks
den tijd hunne geweren te herladen en wierpen met
zware steenen op de aanvallers. Luitenant von Ernst
werd door een steenworp aan 't hoofd gewond en viel,
een oogenblik bewusteloos, tegen den grond. Terwijl de
stormcolonne met den vijand in actie was, werd de
hoofdtroep, die inmiddels tot aan de rivier genaderd was,
eensklaps door eene groote bende Atjehers, die zich
achter de heuvels had opgesteld, met den klewang aan­
gevallen , doch deze werden met zwaar verlies terugge­
slagen. De strijd, die nu algemeen was, had voor de
onzen het ontzaglijke nadeel, dat het terrein nergens
tegen de moorddadige uitbarstingen van 's vijands geschut
en geweervuur eenige dekking aanbood.
Aanhoudend verminderden onze gelederen, aanhoudend
werden zij door de kleine reserve aangevuld. Nogmaals
en nogmaals werd storm geloopen, maar steeds werden
onze dapperen genoodzaakt terug te trekken; de schit­
terendste infanterie-aanvallen vermochten niets tegen de
zware versperringen en steile hoogten; het bleek niet
mogelijk met zulk eene geringe macht deze geduchte
stelling te vermeesteren en daarom besloot majoor Schmilau
tot de retraite. Gedurende deze retraite werd het peleton
van den luitenant le Maitre , dat een gedeelte der achter­
hoede uitmaakte en tevens tot dekking der gesneuvelden
en gewonden diende, op den rechterflank met den klewang-
aangevallen. De gewonden zagen toen geen redding

NAAR SAMALANGAN 87
meer en de sergeant Kalkman verzocht om een geladen ge­
weer , ten einde zich dood te schieten , liever dan den vijand
levend in handen te vallen. Le Maitre wist zich echter
flink te weren, en na een dapperen strijd sloeg men den
vijand op de vlucht. Maar met moeite bereikte de achter­
hoede eindelijk de sawah, waar de hoofdtroep op haar
wachtte. Na carré geformeerd te hebben, met artillerie en
ambulance in 't midden, marcheerden de troepen langzaam
noordwaarts langs kampong Merak; in dezen kampong
werd „halt" gehouden om de dooden te begraven, en
tegen kwart vóór negen uur 's avonds kwam de colonne
uitgeput en vermoeid in het bivouac terug.
De i6 n
Juli was een rustdag, maar op den 17 zoude
men een tweeden aanval beproeven. De vorst van Sama­
langan , die deze uitrukkende colonne begeleidde, trachtte
haar in hinderlaag te lokken en door eene groote over­
macht te doen omsingelen. Men had echter zijn toeleg
in tijds ontdekt; onmiddellijk liet de colonne-commandant
den terugtocht aannemen. Deze vorst van Samalangan werd
nog dienzelfden dag in stilte opgelicht en den volgenden
morgen per stoomboot „Siak", onder geleide van een
officier en 25 man naar Kotta-Radja vervoerd. Intusschen
was het stoomschip „Zeemeeuw," dat den iy n
Juli met
de zieken en gewonden naar Oleh-leh stoomde, reeds
den i8 n
Juli terug en bracht 150 man aanvullingstroepen.
De colonne, die den 22 n
Juli andermaal uitrukte, was
ditmaal voorzien van pekkransen, handgranaten, storm­
ladders en dreggen met touwen om de versperring om te
halen. De vijand, geducht bewapend en ruimschoots van
minutie voorzien, hield zich achter zijne wallen schuil en

88 DE TWEEDE EXPEDITIE
overstelpte de troepen met zijn vuur, maar was niet in
staat onze gelederen in wanorde te brengen. Onverschrok­
ken rukten de verschillende afdeelingen voorwaarts. Om
half zeven uur viel van onze zijde het eerste schot en spoedig
daarop donderde langs de geheele linie het artillerie- en
infanterievuur op de vijandelijke stellingen.
De 2 e
compagnie, 3= bataillon, onder aanvoering van
den kapitein Neys, met de luitenants von Ernst, le Maitre,
Verschooff, Berghuis van Woortman (die op zijn verzoek
den aanval meemaakte), en de i e
compagnie I4 C
bataillon,
onder bevel van een kapitein Haak van der Goes, met
de luitenants Bode, Godin en van der Mark werden aan­
gewezen ten einde eene omtrekkende beweging te maken
en de chicanes te vernielen. Na de Samalangan-rivier
overgetrokken te hebben , marcheerden beide compagnieën
zuidwaarts langs een voetpad naar de ter noordzijde van
Batoe-Iliq gelegen heuvels en verdeelden zich aldaar in
drie deelen. Langs verschillende wegen beproefden zij nu
de vijandelijke hoofdversterking te naderen. De kapitein
Willink Ketjen en de luitenant Jaeger (stafofficier) stonden
met drie sectiën infanterie en reserve om den aanval te
steunen.
Luitenant Verschooff, die den oostelijken saillant be­
reikte , werd al spoedig door een kogel in den schouder
getroffen. Van de westzijde naderden Berghuis van Woort­
man en von Ernst met de mineurs en eene sectie infan­
terie. Berghuis ging met zijne manschappen langs een
smal voetpad naar boven, voorloopig onttrokken aan het
gezicht des vijands, die voortdurend hevig op de aanruk­
kende troepen vuurde. Na eenigen tijd geklommen te

NAAR SAMALANGAN 89
hebben, kwam men op een klein plateau in 't gezicht
der benting, en liet de luitenant zijne soldaten knielen
achter een klein, zich aldaar bevindend epaulement en
struikgewas.
Door het geaccidenteerd terrein was zijne sectie zeer
verspreid geraakt. In een oogenblik , dat hij zich omkeerde
om zijne manschappen te verzamelen en't bevel te geven
tot het wegkappen der bamboedoeri, ontving hij eene
dooi dringende, in den rug uitkomende schotwond en
viel hij achterover.
Men droeg hem uit het vuur naar een bamboestruik,
waarachter reeds eenige gewonden lagen, onder welke
luitenant Bode. De vijand had deze groep spoedig ontdekt
en maakte haar tot een nieuw mikpunt. Met behulp van
twee Amboineesche soldaten begaf luitenant Berghuis zich
heuvelafwaarts. Onderweg ontmoette hem luitenant von
Ernst; ook deze officier was kort te voren door een
schampschot in 't been gewond, maar hielp zijn kameraad
zooveel mogelijk en liet hem, in afwachting van de tandoes,
in een verlaten schuurtje brengen. Hierin bevonden zich
reeds meer gewonden, en onder dezen luitenant le Maitre
met eene ernstige schotwond in de linkerknie. Deze
officier, die met luitenant Godin aan de ooster-face
zijne manschappen wilde voorgaan in 't wegruimen der
versperring, werd aan het hoofd zijner soldaten getroffen
en moest eveneens weggedragen worden. Ten einde de
gewonden te beschermen, liet von Ernst, die zich weer
naar het gevecht moest begeven, een korporaal en zes
fusiliers achter en vorderde van dien korporaal zijn eere­
woord , dat hij de geblesseerden niet zoude verlaten, wat

90 DE TWEEDE EXPEDITIE
er ook gebeuren mocht, want buiten de versterking zwierven
talrijke benden Atjehers rond, zoodat de mogelijkheid
bestond door hen ontdekt te worden. De hoofdcolonne,
die middelerwijl in 't front bleef ageeren, had ook te
vergeefs getracht in de benting te dringen.
Driemaal werd er storm geloopen , maar de versperringen
en steile hoogten bleven onoverkomelijke hinderpalen. Na
eiken wanhopigen aanval ontstonden breede openingen in
de gelederen, maar met onverflauwden moed herzamelde
men zich en opnieuw ging het dan weer in stormpas
vooruit. De hoofdversterking was echter met zulk eene
kleine macht niet te nemen, en met het oog op de reeds
geleden verliezen, achtte majoor Schmilau het niet raad­
zaam het gevecht langer nutteloos voort te zetten. Van
de officieren werden, behalve de reeds genoemden, nog
gewond de luitenants Jaeger en Blauwenoord. Volgens
ooggetuigen was de vijandelijke stelling slechts door eene
legermacht van 16,000 man te nemen.
Ofschoon de hoofdversterking niet veroverd was, hadden
onze troepen den vijand toch uit de meer achterwaarts
gelegen posities weten te verdrijven en den kampong
Batoe-Iliq getuchtigd. Het was echter voor onze dapperen
eene groote teleurstelling, het gevecht te moeten afbreken,
zonder de Oranjevaan op de vijandelijke wallen te hebben
geplant. Moedig hadden zij zich echter gehouden en hun
ouden roem gehandhaafd. Ofschoon het militair object
(Batoe-Iliq) niet vermeesterd was, zoo bleek toch uit
alles, dat de vijanden ontzag hadden gekregen voor onze
wapenen, en waagden zij het niet ons bivouak te alar­
meeren. Hunne ontmoediging kon ook blijken uit de

NAAR, SAMALANGAN 9I
omstandigheid, dat Patjoet-Meligoi reeds den volgenden
dag door middel van eenige zendelingen liet weten, den
adsistent-resident gaarne te willen spreken, maar dat zij
zelve niet durfde komen en derhalve beleefd verzocht,
dat men haar in kampong Meden mocht bezoeken.
Aan deze uitnoodiging voldeed deze ambtenaar (de heer
Lange). Vergezeld van een gewapend detachement en
eenige Atjehsche hoofden, begaf hij zich naar den aan­
gewezen kampong, alwaar de vorstin met de vrouwen
uit haar gevolg hem opwachtte.
Met herhaalde betuigingen van diep leedwezen omtrent
het gebeurde , dat noch aan haar , noch aan haren broeder
Toekoe Thihik te wijten was (?), verklaarde zij alles te
zullen aanwenden, om de zaken weer in het reine te
brengen, want zij was zoo innig verknocht aan de Com­
pagnie (d. i. het Gouvernement) enz. Ook betuigde zij
haar dank, dat haar broeder weer naar Samalangan had
mogen terugkeeren en beloofde aan de haar te stellen
eischen te zullen voldoen.
De heer Lange gaf haar ten antwoord, dat zij den
volgenden morgen (24 Juli) naar het bivouak kon komen
om generaal van der Heyden, die den 22 en
Juli te Sama­
langan was aangekomen, hare gevoelens kenbaar te
maken, en dat haar broeder wel is waar te Samalangan
terug was, maar eerst waarborgen moest stellen voor
zijne goede gezindheid, alvorens hij vrijgelaten zou worden.
De vorstin beloofde zelve naar Samalangan te gaan,
om met generaal van der Heyden te spreken. Werkelijk
verscheen zij den volgenden morgen om 10 uur. vergezeld
van hare vrouwen en een groot en goed gewapend gevolg

0,2 DE TWEEDE EXPEDITIE
aan de overzijde der rivier en verzocht om eene audiëntie
bij den bevelhebber. Met de voornaamste der haar ver­
gezellende hoofden, werd zij toegelaten. Haar werden
door den bevelhebber de volgende voorwaarden gesteld:
dat zij het noodige zoude verrichten om de vijandelijke
hoofdstelling bij kampong Batoe-Iliq te doen ontruimen en
te slechten; dat zij de aldaar of in de nabijheid der kam­
pongs verzamelde benden, voor zoover die waren samen­
gesteld uit lieden van Samalangan, naar hare haardsteden
zoude doen terugkeeren; dat haar en haren broeder zes
dagen gegeven werden om aan die voorwaarden te voldoen,
gedurende welken tijd, onzerzijds, de vijandelijkheden
zouden gestaakt worden. Ten einde haar van zijne goede
gezindheid blijk te geven en tevens om haar in de gelegen­
heid te stellen aan bovengenoemde voorwaarden te voldoen,
liet de bevelhebber de vier, in de nabijheid van Batoe-Iliq
gekampeerde compagnieën infanterie met artillerie naar
de benting Samalangan terugkeeren, waar deze troepen
zich vereenigden met de colonne van overste Lubeck,
die per stoomschip „Banda" eenige dagen vroeger was
aangekomen. Het bleek echter al zeer spoedig, dat noch
cle vorstin, noch haar broeder Toeko Thihik aan de
gestelde voorwaarden konden of wilden voldoen; zij
beweerden, dat de hoofdversterking door Habib Bramin
en zijne bende bezet werd gehouden.
Een krachtig optreden onzerzijds werd dus gebiedend.
Met eene macht van + 900 man, benevens zes stukken
geschut, rukte generaal van der Heyden op 1 Augustus, des
morgens vijf uur, weer tegen Batoe-Iliq op. Den geheelen
dag beukten onze kanonnen op de geduchte hoofdstelling

NAAK, SAMALANGAN 93
des vijands; bij herhaling werd weer storm geloopen en
met een niets ontzienden moed waren onze troepen steeds
voorwaarts gerukt; de officieren gaven het voorbeeld.
Maar wat vermochten onze braven tegen zulk eene ver­
pletterende overmacht des vijands en zijne onneembare
heuvelbenting ? Slechts eenmaal was het der artillerie gelukt
bres te schieten , maar terstond had ook « eer de vijand
de opening gesloten. De dag neigde reeds ten avond, en
nog steeds lag Batoe-Iliq dreigend op de onneembare
hoogte en slingerde zijn vreeselijk vuur op de onzen. Het
geluk bleef zich hechten aan de roode vanen der Atjehers.
Dit was de eerste maal, dat de vijand zich kon beroemen
de Oranjebanier te hebben getard. Eere, wien eere
toekomt, want volmondig moeten wij erkennen, dat ook
de Atjehers met leeuwenmoed en groote doodsverachting
gestreden hebben.
Het was zeven uur 's avonds, toen de troepen bevel kregen
terug te trekken, daar generaal van der Heyden niet
langer zijne soldaten wilde prijsgeven; want reeds te veel
offers waren hier gebracht. De bevelhebber had alles
beproefd, wat in zijne macht was; hij zelf moedigde
door woord en voorbeeld de troepen aan en gaf zich
bloot als de minste zijner soldaten, maar . . . „contre
la force il n'y pas de résistance."
Het was niet mogelijk de geleden verliezen aan te
vullen; want van waar moesten er troepen ontboden
worden? De verschillende linies te Atjeh mochten niette
veel ontbloot worden; Java, evenals de andere bezittingen,
allen hadden hun contingent ruimschoots geleverd , toen zij
van hunne onvoldoende strijdkrachten (het Indische leger

94 DE TWEEDE EXPEDITIE
werd reeds vóór den Atjeh-oorlog te zwak bevonden)
ruim een vierde aan den Atjeh-oorlog afstonden. En dus
was terugtrekken een noodzakelijk kwaad.
Telde het Indische leger in stede van bataljons even
zoovele regimenten, generaal van der Heyden zou voor­
zeker het gevechtsterrein van Samalangan niet verlaten
hebben, voordat Batoe-Iliq ons was.
Op den i n
Augustus verloren de onzen aan dooden
en gewonden + 70 man: onder de gewonden telde men:
de kapiteins Bouman en Lubtow, de luitenants Steinmetz,
Eisma en Bakker.
De adjudant-onderofficier Luisoder en Jobse, werden
mede gekwetst, en beiden zijn later overleden ten gevolge
der bekomen wonden.
Na overleg met de officieren en de bevriende Atjehsche
hoofden werd door den bevelhebber besloten zich te be­
palen bij het platschieten van Batoe-Iliq. En hiermede
eindigde de tweede Samalangsche expeditie, die, ofschoon
voor de onzen minder gelukkig, opnieuw heeft bewezen,
dat het Indische leger den naam verdient van te zijn:
„een dapper leger."
* *
*
Het zij ons vergund aan het slot van deze schets te
melden, dat de, bij de tweede Samalangsche expeditie
gekwetste officieren, allen hersteld zijn. De luitenants
le Maitre en Berghuis van Woortman werden echter door
de bekomen wonden ongeschikt voor verdere militaire
diensten, en moesten, hoe noode ook, het Indische leger,

NAAR SAMALANGAN 95
welks lief en leed zij zoo gaarne deelden, vaarwel zeggen.
Maar voor beide officieren mag het een roem zijn te
hebben gestreden en geleden voor het Vaderland, dat
hun immer dankbaar zal zijn voor de aan den lande
bewezen diensten.

TRANSPORT- EN PATROUILLE-
GEVECHTEN
1876, 1884
Onder de meldenswaardige voorbeelden van moed,
trouw en plichtsbetrachting, door onze wakkere krijgers
te Atjeh aan den dag gelegd, mogen wij ook die niet ver­
geten , welke zij betoonden bij de kleine doch zeer bloedige
en moorddadige gevechten, die plaats grepen bij plotse­
linge overrompelingen der Atjehsche guerillabenden op
onze patrouilles en transporten.
Het is bekend hoe de Atjeher, na in 't open veld tegen­
over ons zijne minderheid gevoeld te hebben , zich schade­
loos stelde door onze kleine detachementen te overvallen,
eene handeling waartoe het bergachtig land met zijne
uitgestrekte bosschen en vele lagunes zich bij uitnemend­
heid leent. De ondervinding heeft bewezen, dat de vijand
ons daarmee ontzettende verliezen heeft toegebracht; en, al
mochten die overrompelingen ieder op zichzelf van weinig
beteekenis geweest zijn, hare gezamenlijke gevolgen hebben
toch grootendeels aanleiding gegeven tot het in 't leven
roepen van de tegenwoordige „geconcentreerde stelling."
Uit de talrijke voorbeelden van het meest verheven

TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN 97
moedsbetoon bij dergelijke gelegenheden door onze onder­
officieren en soldaten aan den dag gelegd, zullen wij er
hier eenige onder de aandacht brengen en dan reeds dadelijk
dit zeggen , dat, al mochten de verrassende en onstuimige
aanvallen des vijands, die uit zijne hinderlagen de onzen
met bliksemsnelheid te lijf viel, de manschappen eene
enkele maal in verwarring gebracht hebben, toch over
't algemeen de koelbloedige en vastberaden aard van
den Nederlandsch-Indischen krijgsman zich nimmer ver­
loochende.
Ten tijde der gebeurtenis, welke wij te dezer plaatse
schetsen, telde de noordoostelijke linie onder hare posten
ook de versterking Oleh-Karang.
Deze lag te midden eener zich verre uitstrekkende sawah ,
tusschen de posten Lampong en Pango.
Het was eene stevige benting, boven wier palissadeering
van klapperstammen de mondingen van eenige kanonnen
onheilspellend op de ongeveer 300 passen ten oosten
gelegen vijandelijke kampongranden Lamkopang en Roem-
pit gaapten.
Geen der posten van de noordoostelijke linie had zoo­
veel overlast van den vijand als deze versterking; dikwijls
moest het geschut spreken om de dolle opgewondenheid
der menigte uit den vijandelijken boschrand tot zwijgen te
brengen, die scheldend en tierend hare donderbussen
afschoot en de soldaten tartte de kampongs te naderen,
niet denkende hoe spoedig de zegekreten der onzen ook
in hunne bosschen zouden weergalmen.
Door de waakzaamheid der bezetting steeds verhinderd
onzen post te overrompelen, lagen de Atjehers aanhoudend
n 8

9

TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN 99
uit, en vormde een gedeelte van den smallen weg, welke
Kota-Alam met Pango (rechter nevenpost van Oleh-
Karang) verbond.
Men meene echter niet, dat de veiligheid op dezen
weg beter gesteld was. De aanhoudende aanvallen op
onze kleinere afdeelingen, afgrijselijke moorden op onze
soldatenvrouwen en kinderen , die, onvoorzichtig genoeg,
vaak zonder escorte dezen weg aflegden om ter markt
te gaan, noodzaakten ons steeds met den vinger aan den
trekker van het geweer te marcheeren, op elk struikje
te letten en alle hoeken en gaten van den, aan den weg
grenzenden, boschrand nauwkeurig in 't oog te houden.
Eene patrouille van 25 man, die deze voorzorgsmaat­
regelen verzuimde, keerde, op enkele manschappen na, niet
meer in de gelederen terug. Terwijl de vijand de hoofden
der verslagenen als zegeteeken in de nabijheid van onzen
Par.go op staken plaatste, liet hij de rompen, afschuwelijk
verminkt, op den weg liggen.
Is het wonder, dat onze troepen bij het aanschouwen
van dergelijke tooneelen, bij het vinden der zoo gruwelijk
geschonden lijken hunner makkers , bij de eerste gelegen­
heid de beste, alles zonder genade over den kling jagen ?
De overrompeling van zulk een transport en het moedig
gedrag der onzen, bij die gelegenheid aan den dag
gelegd, willen wij in 't kort laten volgen.
Öp den i6 n
April 1876 vertrok een convooi van 22 on­
gewapende Inlandsche militairen, geëscorteerd door 10 ge­
wapende Europeesche fuseliers, van Oleh-Karang naar Kota
Alam om aldaar bouwmaterialen in ontvangst te nemen.
Met vorschenden blik had men de voorgelegen vijan-

IOO TRANSPORT- EN PATROUILLEGEVECHTEN
delijke boschranden bespied, of soms de Atjehsche wacht­
posten den afmarsch hadden opgemerkt, doch de nevel,
die boven bosch en bergen hing, belette iets te onder­
scheiden. Aan den boschrand gekomen, hield de troep
halt om zich te vergewissen of er geen onraad was;
doch alles was doodstil. Het is trouwens te Atjeh eene
zeldzaamheid in den vroegen morgen op vijandelijke
benden te stuiten; wellicht moet de reden hiervan gezocht
worden in de gewoonte van den Atjeher, fanatiek Maho-
medaan, om bij zonsopgang zich in 't gebed te verdiepen.
Onder behoorlijke veiligheidsmaatregelen werd de
marsch door den beruchten kampong ondernomen: de
ongewapenden marcheerden in 't midden, gedekt door
eene voor- en achterhoede, en zonder wederwaardigheden
bereikte het detachement de versterking Kota Alam.
Deze marsch was echter niet onopgemerkt gebleven.
Eenige maraudeurs van kampong Lamkapang, die van
hunne nachtelijke rooftochten huiswaarts keerden , hadden
het detachement gezien; het groot aantal ongewapenden
was hunner aandacht niet ontgaan, en dat deze man­
schappen tot de bezetting van Oleh-Karang behoorden
en langs denzelfden weg zouden terugkeeren, was licht
te bevroeden.
Om kampong Lamkapang te bereiken en de hunnen
te waarschuwen, moesten de maraudeurs wel is waar de
sawah oversteken, doch daar eene diepe, droge sloot
door die sawah naar den kampong voerde, was het zeer
gemakkelijk zulks te doen zonder door de schildwachten
van Oleh Karang of Pango opgemerkt te worden.
Gelukkig werd later deze dusgenoemde maraudeursweg

TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN IOI
door de onzen ontdekt en in den vervolge streng ge­
observeerd.
Na ontvangst der bouwmaterialen werd, omstreeks
JO uur, de terugmarsch naar Oleh Karang aangenomen.
Een gewapend escorte van vier Europeesche militairen,
onder bevel van een Inlandsch onderofficier, liep aan het
hoofd der met materialen beladen Inlandsche fuseliers.
Zes gewapende Europeanen, onder welke de sergeant
Fabel, commandant van het transport, dekten den rug.
Het grootste gedeelte van den weg was reeds afgelegd,
en nog slechts een 1000 meters scheidden het transport
van de benting, toen het eensklaps op de rechterflank door
een regen van kogels werd begroet, waarna een 5otal
Atjehers uit het struikgewas, als eene windvlaag, onder
hun wilden oorlogskreet, den troep met den klewang overviel.
De ongewapenden hadden, weerloos als zij waren, door
den plotselingen aanval alle bedachtzaamheid en overleg
verloren, ontdeden zich van hunne vracht en drongen
verward op elkaar, toen een donderend „halt" van den
sergeant Fabel hen nog tijdig tot bezinning bracht.
Gelijktijdig riep hij den Inlandschen sergeant, die zich
met zijne vier gewapenden terstond voor de ongewapenden
had geplaatst, toe, om met het transport de wijk te
nemen naar Oleh Karang. Hij zelf bleef met zijne achter­
hoede moedig standhouden tegen de tiendubbele over­
macht , om den aftocht van het transport zooveel mogelijk
te dekken De dapperen, die zich met den moedigen
sergeant Fabel den dood wijdden om hunne kameraden
te redden, zijn: de Europeesche fuseliers Muller, Couwe-
laars, Roels, Schoonhoed en Krakeel.

102 TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN
De Atjehers, door hunne overmacht zeker van de over­
winning , meenden zonder veel moeite deze braven, die hun
den weg versperden, neer te hakken; maar onze helden
lieten zich niet door het moordgeschrei der bloeddorstige
bende afschrikken. Vol vertrouwen op hun flinken ser­
geant , wachtten zij vastberaden den aanval af. De in dolle
drift stormende Atjehers werden eerst op een salvo ont­
haald en vervolgens met de bajonnet afgewacht. Bloedig
was het eerste treffen, waarbij aan onzen kant terstond
de Europeesche fuselier Muller sneuvélde. De sergeant
Fabel werd gelijktijdig door drie Atjehers aangevallen;
twee zijner aanvallers had hij reeds gedood, maar terwijl
hij het geweer velde om den derden aan de bajonnet te
rijgen , doorboorde deze hem met een lans den rechterarm.
Het geweer ontviel den heldhaftigen onderofficier en door
verschillende lanssteken in borst en zijde getroffen stortte
hij ter aarde, onder het vallen den zijnen nog toeroepende:
„Niet wijken kameraden, houdt moed". De Europeesche
fuselier Schoonhoed zag den sergeant vallen, sprong naar
voren om hem te beschermen, doch struikelde over het
lijk eens Atjehers en werd zelf zwaar gewond.
Couwelaars, door acht Atjehers omringd , deed wonde­
ren van dapperheid; drie zijner bespringers had hij reeds
doodgeschoten maar de overigen drongen zoo sterk op,
dat hij zijn geweer niet meer gebruiken kon; nu trok
hij zijn kapmes, maar slaan was hem niet mogelijk; van
alle kanten door den klewang bedreigd, kon hij slechts
de slagen pareeren, totdat een duchtige houw op het
voorhoofd den reeds buiten adem zijnden fuselier wankelen
deed; nog spande hij zijne laatste krachten in en wierp

TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN 103
zich op een Atjeher, greep hem bij de keel en trachtte
stervende dezen nog te worgen.
Roels had het niet minder zwaar te verantwoorden. Na
zijn geweer afgeschoten te hebben, gebruikte hij het als
een knods en deed menigen aanvaller met gebroken schedel
en schouder in het zand bijten, doch een lanssteek in de
zijde en een klewanghouw over den arm maakte ook hem
weerloos. Jubelend sloot de kring zijner aanvallers zich
nauwer om hem heen j reeds flikkerden eene menigte
klewangs om hem aan stukken te hakken, toen zijn
kameraad Krakeel over de lijken der door hem ver­
slagen Atjehers sprong, daarbij met het geweer als een
razende om zich heen sloeg en zich voor den gevallen
Roels plaatste.
Op eens richtten zich de wapens naar Krakeel, de eenige,
die zich nog weren kon. ,, Nu gij, blanke hond", riepen
de Atjehers.
Tegen een boom geleund vocht hij als een leeuw.
Schieten kon hij niet meer, maar met de bajonnet ver­
dedigde hij zich met evenveel behendigheid als moed. Het
was den Atjehers niet mogelijk den blanken hond aan 't
lijf te komen.
Maar de tijgeraard van den Atjeher moest eindelijk
over zooveel dapperheid toch zegevieren; een der aan­
vallers was het gelukt, door het struikgewas gedekt, den
boom van achteren te naderen en Krakeel in den rug
een gevaarlijken steek toe te brengen. Krakeel beant­
woordde dien met een geweldigen schop, gaf zich daar­
door bloot en viel, op zes plaatsen gewond, op zijn
kameraad Roels.

104 TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN
Juist op dit moment verscheen eene ter hulp gezonden
patrouille van Oleh Karang.
De gereede slag der opgeheven klewangs werd door de
aankomende patrouille als 't ware met de bajonnet opge­
vangen; onze soldaten gunden zich niet den tijd om te
vuren, doch met geveld geweer en onder kreten van woede
stormden zij op den vijand aan. Niettegenstaande de
Atjehers veel sterker in aantal waren , waagden zij het niet
den aanval af te wachten, maar vluchtten in alle richtingen
door het hooge struikgewas, zes gesneuvelden en eene
menigte donderbusssen en klewangs in handen der onzen
achterlatende.
De sergeant Fabel en de fuselier Schoonhoed waren
bewusteloos en werden met de gesneuvelden naar Oleh-
Karang getransporteerd.
Roels en Krakeel hadden zich weer opgericht en liepen,
gesteund door hunne kameraden, langzaam naar de
versterking.
De voorhoede had bij den eersten aanloop ook twee
gewonden bekomen, doch was overigens in goede
orde op de benting teruggetrokken, dank zij hunnen braven
makkers.
Of de gewonden gelukkig herstelden en of wij hen
nog bij het leger tellen, is ons, helaas, niet bekend;
doch laten wij den gesneuvelden Muller en Couwelaars
een „ruste in vrede" toeroepen en den nog levenden in
gedachte de hand drukken, als blijk van waardeering
en hoogachting voor zooveel edele zelfopoffering en
moedsbetoon.
Een ieder is het bekend, hoe onder het bestuur van

TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN IO5
generaal van der Heyden het grootste gedeelte van Atjeh
aan de voeten lag van dien veldheer, den veroveraar
der XXII en XXVI Moekims, den held van Samalangan! In
1881 werd Atjeh rijp bevonden voor den vredestoestand ,
en de mare verspreidde zich, dat een burger-gouverneur,
de heer Pruys van der Hoeven, de teugels van het
bewind zoude overnemen. Aldus geschiedde op den
6 n
April van dat jaar.
Doch, had de Atjeher zich uit vrees en onmacht
gebukt onder het ijzeren militair beheer van generaal
van der Heyden , nu de vredeswetten waren afgekondigd,
vertoonde hij zich in al de verachtelijkheid van zijn laag-
hartigen en verraclelijken aard; de klewang werd weer
ontbloot en naar hartelust werd door hem gemoord,
geroofd en geplunderd. De burger-gouverneur, de man
des vredes, waarschijnlijk onbekend met den trouwe-
loozen volksaard des vijands, was van meening, dat
geduld en goedertierenheid zouden zegevieren en eischte
handhaving der vredeswetten. Was het voor het leger
reeds een doorn in 't oog, instede van onder commando
van een generaal te staan , die het steeds ter overwinning
had geleid, voortaan de bevelen van een burger-gouver­
neur te moeten opvolgen, nog grooter was de weerzin,
toen het lijdelijk moest toezien, hoe zijne krijgers
niet meer den eervollen dood op het slagveld stierven,
maar aan verraderlijke sluipmoorden blootstonden, zonder
dat het den onzen vergund was, de hand zelfs maar aan het
gevest van het zwaard te slaan. Maar de gehoorzaamheid
aan het eenmaal gegeven bevel is eene der schoonste
soldatendeugden; niets mag den krijgsman, hoe strijdig

IOÖ TRANSPOET- EN PATROUILLE-GEVECHTEN
zulk bevel ook met zijne eigene inzichten of persoonlijke
belangen wezen zou, van dien plicht doen afwijken.
* *
Onder de vele aanslagen op de onzen gedurende het
burger-bestuur gepleegd, schetsen wij de navolgende
gebeurtenis, omdat daarin ten duidelijkste het verraad
en de ontrouw des vijands bewezen worden.
Op den morgen van den 29" Juli 1884, ontving de
commandant van Tjot-goé, de kapitein de Riel, het
bericht van den 2 n
luitenant Doerleben , die met 25 bajon-
netten een vivrestransport van Lambaroe naar Tjot-Goé
had geëscorteerd, dat dekplanken van de 2 e
brug voorbij
diens post door kwaadwilligen (zoo heette de vijand in
dien tijd) waren afgebroken en overal op den weg ver­
spreid lagen. Eene patrouille van 25 bajonnetten, onder
bevel van een officier, alsmede drie ongewapende manschap­
pen , voorzien van de noodige gereedschappen , werden
terstond in die richting uitgezonden, om de aangerichte
schade aan de brug te herstellen.
Bij aankomst aan bovenbedoelde brug, liet de comman­
dant der patrouille den Europeeschen sergeant de Boer
met acht fusiliers op 150 passen postvatten, om het
voorgelegen terrein te observeeren; de rest bleef achter
om de werklieden te beschermen.
Gedurende .de werkzaamheden kwamen bij afwisseling
drie Atjehers uit den nabijgelegen en met ons bevrienden
kampong Léhé naar de brug staan kijken
Deze, naar de oorzaak der vernieling ondervraagd,
gaven zeer ontwijkende antwoorden: overigens gedroegen

TRANSPOET- EN PATROUILLE-GEVECHTEN IOJ
zij zich vriendschappelijk en haalden zelfs voor de man­
schappen eenige klappers uit de boomen. De commandant
der patrouille, een jong officier, wiens ondervinding op het
Atjehsche oorlogsveld nog gering was, gevoelde zich inde
nabijheid der bevriende kampongs zóó veilig, dat hij last
gaf de geweren te ontladen. Zulk een bevel streed wel
is waar tegen allen regel en velerlei ondervinding, doch ter
verontschuldiging van den officier zij gezegd, dat hij
eerst korten tijd in Atjeh was.
Het vooruitgeschoven gedeelte, onder sergeant de Boer,
werd eveneens van de brug toegeroepen om de geweren
te ontladen. Maar het bevel kwam dien onderofficier vreemd
voor, en hij meende daarom , dat deze last slechts de man­
schappen der wacht betrof, niet de vier uitgezette
posten. Verplicht zijnde nu en dan die posten langs te
gaan, vond hij hierin eene voldoende reden ook zijn
geweer niet te ontladen.
Gedurende de werkzaamheden viel niets bijzonders
voor en na afloop werd de terugmarsch naar Tjot-Goé aan­
vaard, ongelukkiger wijs zonder de geweren te herladen
of eenigen anderen veiligheidsmaatregel in acht te nemen.
In een vredestoestand , te midden eener bevriende streek ,
vond de patrouille-commandant dergelijke voorzorg over­
bodig; helaas, zijn goed vertrouwen op de eerlijkheid
der bevriende Atjehers had vreeselijke gevolgen.
Vijf geweren evenwel hadden nog patronen in den bak;
het waren die van den sergeant de Boer en de vier
schildwachten.
Opzettelijk vergaten dezen hun geweer te ontladen.
Na omstreeks 5 a 600 passen gemarcheerd te hebben,

108 TRANSPORT-EN PATROUILLE-GEVECHTEN
zag sergeant de Boer vijf bewoners van kampong Lehé de aan
die kampong grenzende sawah oversteken en de patrouille
tegemoet komen. Hij maakte den commandant daarop
opmerkzaam met te zeggen: „Luitenant, ik geloof dat
ginds de baardman komt, de Atjeher, die u dagelijks in
de benting atap en bamboe levert."
Toekoe-Iman-Hab werd n. 1. door de soldaten, die elk
bekend Atjehhoofd met een bijnaam vereerden, de
baardman genoemd. Dit hoofd kwam nu rechtstreeks op
den officier toe en gaf hem, terwijl hij den troep met
bespiedenden blik overzag, al faiigende en zeer vriendelijk
lachende, de hand. De luitenant, die als waarnemend
genie-officier te Tjot-Goé, dikwijls met den leverancier
van atap en bamboe in aanraking kwam, en zelfs, zooals
beweerd wordt, wel eens in diens kampong als gast
ontvangen werd , vond deze ontmoeting niet bevreemdend,
en liet de patrouille halthouden, om te weten , wat de
Iman te berichten had. De vraag of de kwaadwilligen,
die de brug hadden afgebroken, hem bekend waren,
beantwoordde de Atjeher ontkennend, bewerende, dat
hij het geval eerst voor eenige oogenblikken vernam en
op weg was, om er zelf onderzoek naar te doen.
Gedurende dat gesprek vernam sergeant de Boer eens­
klaps het gedruisch van vele voetstappen op de i'brug,
die ongeveer 150 passen verder lag, doch door eene
buiging van den weg, niet zichtbaar was. Kort daarop
zag hij een veertigtal Atjehers met klewang en badeh-badeh
gewapend, die zeer ordelijk in twee gelederen en met
vasten bedaarden tred naderden.
„Zie eens, luitenant, wat een verdacht troepje daar

TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN IOO,
nadert," riep de Boer. De patrouille-commandant, even
het hoofd omwendende , antwoordde: „het zijn volgelingen
van Toekoe Hab, die, naar ik weet, vergunning hebben
heden ter varkensjacht te gaan."
Toen deze lieden de manschappen tot op 15 schreden
genaderd waren, liet Hab eensklaps een doordringenden
gil hooren, waarna de bende zich met een vreeselijk
geschreeuw op de patrouille stortte. De uitwerking van
dien aanval op de argelooze soldaten, die rustig met het
„geweer over" op twee gelederen stonden, was ontzettend.
In weinige oogenblikken lagen er 17 dooden en gewonden
in een bloedstroom badende ter aarde.
Wat een geluk, dat enkele geweren geladen waren,
de slachting ware anders volkomen geweest. De Boer,
die bij de ontmoeting van Iman Hab reeds aanstonds
argwaan koesterde, hield hem voortdurend in 't oog.
Diens onrustige blik deed hem besluiten het geweer
zoodanig te omvatten, dat hij het terstond ter verdedi­
ging kon aanwenden. Nauwelijks was dan ook het sein
tot den aanval gegeven of de Boer velde het geweer en
schoot, zonder te kunnen aanleggen, een aanvaller „ a bout
portant " neer en doorstak vervolgens een tweeden met
de bajonet. Eveneens handelde de dappere infanterist
i e
klasse Djamidin; daardoor wonnen beiden, die naast
elkaar stonden, eenige ruimte, zoodat zij niet, zooals
hunne ongelukkige kameraden , overhoop geworpen en als
weerloozen aan stukken gehouwen werden. De patrouille­
commandant had reeds bij 't begin van den aanval van
zijn vriend Hab een zoo hevigen slag op 't hoofd gekregen ,
dat hij bewusteloos in elkaar zakte.

HO TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN
Op den linkervleugel bevonden zich de drie fuseliers,
die, evenals de Boer en Djamidin, hun geweer niet
hadden ontladen, namelijk: Leonard , Simon en Ruskus.
Ofschoon door den plotselingen aanval verrast, wisten
zij de eerste slagen te pareeren en door sprongen te ont­
wijken; toen legden zij aan, en drie Atjehers waren buiten
gevecht gesteld. Aan die zijde verloor de aanval eenigs-
zins in omstuimigheid, zoodat onze dapperen gelegenheid
hadden hunne geweren te herladen en op de bende te
vuren, die zich thans verderop als een troep razenden,
met verdubbelde woede, op de Boer en Djamidin wierp.
Telkens en telkens beproefden de stoutmoedigsten der
Atjehers den aanval, maar steeds werden zij terugge­
worpen ; de voorsten werden dood geschoten en de
volgenden met de bajonet afgemaakt. Het was te vergeefs,
dat de vóórvechters door oorlogskreten de hunnen aan­
moedigden tot eene algemeene attaque; de verslagen
lijken der Atjehers voor de voeten der beide Neder-
landsch-Indische krijgslieden, bewezen genoegzaam, dat
die kloeke, forschgebouwde blanke krijger met kalme,
vastberaden houding en diens tengere , doch niet minder
moedige bruine makker, met het geweer nog menigen
aanval konden trotseeren en velen hunner zouden dooden ,
vóór zij verslagen waren. Geen van beiden was ook nog
maar één pas geweken. Zij stonden , als de eik in den
storm, te midden hunner gesneuvelde en gewonde
kameraden: noch de woedende kreten des vijands, noch
het gejammer der gewonden, noch het gekreun der ster­
venden waren bij machte hun de tegenwoordigheid van
geest te doen verliezen.

TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN I I I
„Sergeant, verlaat ons niet", smeekten aanhoudend de
gewonden. De Europeesche korporaal Couturier, wiens
rechter schouder verbrijzeld was, en die behalve twee
duchtige houwen over den rechter arm nog twee klewang-
slagen in den nek bekomen had, was kruipende den
onderofficier genaderd en verzocht dezen met zwakke
stem: „Om Gods wil, sergeant, laat mijn lijk niet in
handen dier barbaren."
De kranige sergeant antwoordde, dat hij tot den laatsten
ademtocht zijne kameraden zoude verdedigen.
De Atjehers, door de onverschrokken houding van de
Boer en Djamidin aan 't weifelen gebracht, leden ook
gevoelige verliezen door de welgerichte schoten van
Leonard, Simon en Ruskus, die zich, al vechtende,
weer aan elkaar hadden kunnen sluiten. De vijand trok
terug en stelde zich achter verschillende terreinvoorwerpen
bedekt op. Nu had de Boer even den tijd een blik om
zich heen te werpen en bespeurde, dat de plaats, waar
hij stond geen dekking in den rug aanbood. Eene krijgs­
list bij den vijand vermoedende, besloot hij tot den,
nabij den weg gelegen bamboedoeriestoel terug te
trekken. Na Djamidin gewaarschuwd te hebben, gingen
beiden, achterwaarts marcheerende, langzaam eenige passen
achteruit. Onder het terugtreden viel de Boer achterover
op een, in de hooge alang-alarig gelegen klapperstam.
Zich terstond oprichtende, zag hij vijf Atjehers, die,
door eene omtrekkende beweging door het struikgewas,
hem in den rug hadden willen aanvallen, zijwaarts uit
het hooge gras opspringen; de breede klewang schitterde
en onder het uitroepen van „Allah il allah" trachtten

112 TRANSPORT- EK PATROUILLE-GEVECHTEN
zij met geweldige sprongen onze twee dapperen te
bereiken.
Maar zij waren op hunne hoede, onze wakkere kame­
raden ! Drie der vermetele Atjehers werden door hunne
schoten zoo juist getroffen, dat zij voor goed bleven
liggen; de twee anderen verdwenen daarop nog sneller
dan zij gekomen waren.
Van dit oogenblik maakten onze beide kranige kerels
gebruik om hunne nieuwe stelling in te nemen , waarheen
zich ook de fuseliers Simon, Leonard en Ruskus met den
looppas begaven.
Met vereenigde krachten werd nu de vijand beschoten,
die zich in de nabijheid genesteld had. Het vuur der onzen
scheen hem dan ook te machtig te worden, want weldra zag
men den Atjeher, de een voor, de ander na , naar den
kampong trekken, welke beweging in eene algemeene
vlucht overging, toen in de verte het hoorngeschal de
nadering van troepen aankondigde.
Het was een detachement uit Tjot-Goé, die naderde:
het aanhoudend vuren had de opmerkzaamheid der bezet­
ting getrokken, wier commandant thans met een detache­
ment aanrukte om de patrouille te ontzetten.
Nadat de Boer zich vergewist had, dat de Atjehers
het terrein ontruimd hadden, ging hij het gevechtsterrein
over, om naar de gevallen kamaraden te zien. Welkeen
treurig tafereel aanschouwde hij! Waar zijn blik ook viel,
overal dooden en gewonden, overal bloedende lichamen ,
die de afgrijselijkste wonden vertoonden.
Onder de gewonden telde men ook fuselier Sidin. Deze
fuselier, die bij den aanval slechts eene zaag in handen

TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN I I 3
had, wist hiermede viermaal een klewanghouw te paree-
ren, wat telkens een stuk van de zaag kostte.
Bij den vijfden slag werd zijne rechterhand geheel
afgekapt; me: de linkerhand greep Sidin nu naar het
wapen van zijn tegenstander, maar dit boette hij met het
verlies van die hand. Elke edelmoedige vijand zou den
ongewapende gespaard hebben; de Atjeher kende echter
geen medelijden: nog 27 zware en lichte verwondingen
bracht hij den weerloozen Sidin toe; maar toch heeft de
ongelukkige geen angstkreet geslaakt, ofschoon hij geen
oogenblik het bewustzijn verloor.
Nog waren de Boer en de zijnen bezig de gewonden
zooveel mogelijk te verzorgen, toen kapitein de Riel met
eene sterke patrouille ter plaatse verscheen. Ook Lambaroe,
opmerkzaam geworden door het schieten, had eene colonne
uitgezonden en daaraan den officier van gezondheid de
Cock toegevoegd. Aanstonds toog deze aan 't werk en had
waarlijk de handen vol; diep en breed waren de klewang-
wonden; het schouwspel was ijselijk en, helaas, meer dan
één der geblesseerden was reeds onder de hevigste pijnen
bezweken , vóór hem de noodige hulp kon verleend worden.
Terwijl de treurige stoet der 17 dooden en zwaar ge­
wonden langzaam naar Tjot-Goé toog, rukte de colonne
L unbaroe met versnelden pas de kampong Lehé binnen.
Onze soldaten tintelden van woede over het snood verraad
van de bevriende „kwaadwilligen". „ Geen genade voor die
schurken , dood aan die verraders", riepen zij elkaar in de
gelederen toe.
Maar de kampongbewoners hadden het blinken der
bajonetten gezien en zich tijdig uit de voeten gemaakt.
II 3

114 TRANSPORT- EN PATROUILLE-GE VECHTEN
Gaarne hadden onze fuseliers den rijken kampong der
bevrienden aan de vlammen prijs gegeven, doch men was
in vredestijd, en zonder hoog bevel was zoo iets ten
strengste verboden.
Ook Toekoe Hab volvoerde straffeloos zijn verraad.
Reeds driemaal bleek zijne trouweloosheid, maar telkens
kwam hij, na zich eenigen tijd schuil gehouden te hebben ,
als een berouwhebbend zondaar terug, en werd dan maar
weer in genade aangenomen. Heeft men hem ten vierden
male nogmaals vergiffenis geschonken?
's Middags was de geheele bezetting van Tjot-Goé in
diepen rouw; de „treurmarsch" klaagde in somberen roffel
over het verlies van vele dapperen, en toen de zon ten
ondergang neigde', beschenen hare laatste stralen negen
versche grafheuvels van vermoorde krijgers. Op de een­
voudige houten kruisjes las men de namen van:
Korporaal Couturier.
Europeesche fuselier Hoppenbrouwer,
id Huibers.
id van den Heuvel,
id Z weerman,
id Houben.
Inlandsche fuselier Kassan.
id Trodrono.
id Darsa.
Van de gewonden bleven eenigen voor altoos verminkt;
zoo bij voorbeeld de Inlandsche fuselier Sidin, die het gebruik
zijner handen mist, en thans zijne verdere levensdagen
te Samarang in gedwongen werkeloosheid doorbrengt.
Het moedig gedrag van den Europeeschen sergeant de

TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN 115
Boer en den fuselier Djamidin, gaf den commandant van
het leger aanleiding hen bij Z. M. onzen geëerbiedigden
Koning voor eene belooning voor te dragen. Bij Koninklijk
Besluit van 15 Mei 1885, n° 16, ontvingen zij die beloo­
ning, welke hu

DE CONTRA-GUERILLA IN DE NOORD­
OOSTER LINIE TË ATJEH
1879
De lange duur van den Atjeh-oorlog stemt menigeen
tot nadenken en spoort wel eens aan, op middelen te
wijzen, waarvan men onderstelt, dat ze het spoedig be­
ëindigen van dien oorlog ten gevolge kunnen hebben.
Als een afdoende taktiek wordt, tegenover de guerilla
der Atjehers, een contra-guerilla zeer aangeprezen. Maar
dit middel kon bij sommigen geen bijval vinden, daar
zij het Indisch leger niet geschikt achten om den kleinen
oorlog (guerilla) te voeren. Hierover in krijgskundige
beschouwingen te treden, is niet onze bedoeling. Wij
weten, dat in het jaar 1879, onderden generaal K. van
der Heyden aan enkele mobiele colonnes, handelingen
werden opgedragen, die den kleinen oorlog het meest
nabij komen , en wij willen, door het schetsen van eenige
merkwaardige feiten, die daarbij plaats vonden, aantoo-
nen, hoe het ons Indisch leger niet aan de geschiktheid
ontbreekt, ja dat het, mits onder vaardige leiding, onder

DE IMAN VAN BRAMA 117
zijne krijgslieden zelfs de beste krachten telt, om met
succès de contra-guerilla te beproeven.
I. DE IMAN VAN BRAMA
1879
De Iman van Brama, een der voornaamste hoofden
van de XXVI Moekims, had voortdurend voor onze zege­
vierende bajonnetten moeten wijken; zijne benden, bij
herhaling verslagen en uiteengedreven, waren geheel
ontmoedigd. Om tijd te winnen en zijn krachten te
herstellen, nam hij het meer beproefde middel der
Atjehers te baat: hij veinsde onze vriend te zullen
worden en in onderhandeling te willen treden. Als een
der oudste hoofden, tevens met het priesterlijk gezag
bekleed, had de Iman van Brama geen geringen invloed;
zijne volgelingen hadden in hem een onbeperkt vertrouwen,
want, schoon oud in jaren, zijn geest bleef steeds
helder en zijn hart moedig. Aan een patriarchaal voor­
komen paarde hij de fiere houding eens krijgsmans. Het
was een krachtig grijsaard met scherpgeteekend gelaat;
zijn hoog voorhoofd, waarop twee diepe rimpels naar
boven liepen, teekende wilskracht, terwijl zijne donkere,
diepliggende oogen list en slimheid uitdrukten; zijn
doorzicht werd overal bewonderd en zijne godsvrucht
geprezen; geen wonder dus, dat het civiel bestuur zeer
ingenomen was met het bericht, dat deze zoo populaire
Iman zich bereid verklaarde, met de Compagnie te willen
onderhandelen. Maar te vergeefs wachtte de heer Kamp,

I 18 DE IMAN
controleur der noordooster-linie, op dezen hoofdman.
Werd er om opheldering gevraagd, zoo ontving men steeds
verontschuldigingen; dan was hij ziek, of moest in deze
of geene Missigit de leer van den profeet verkondigen;
eene andere maai, beweerde hij te oud en te zwak te zijn
om den langen weg af te leggen ; kortom , de Iman zocht
voortdurend uitvluchten. Zoo stonden de zaken, toen de
heer Kamp, wegens ziekte van Tjadé overgeplaatst,
vervangen werd door den kapitein der infanterie Halewijn,
die tijdelijk met het waarnemen van het civiel gezag in
de noordooster-linie belast werd.
Ook kapitein Halewijn beproefde vruchteloos den
Iman tot eene samenkomst te bewegen. Lankmoedig­
heid tegenover den Iman leidde tot niets, dit zag de
kapitein zeer goed in, en hij besloot de zaak op militaire
wijze uit te maken, d. w. z. niet met veel praten, maar door
handelen. Zoo ontstond het plan den Iman op te lichten.
Het waagstuk mag stout heeten , maar welke krijgsman
deinst voor stoutheid terug? Voorzeker niet de kapitein Hale­
wijn. Doch voor en aleer aan zijn plan uitvoering te
geven, moesten noodwendig eenige inlichtingen ingewonnen
worden, want evenveel voorzichtigheid eischte de voor­
bereiding, als de uitvoering voortvarendheid. Te Tjadé
bevond zich onder onze gidsen de Atjeher Nja-Joesoef,
die, uit de XXVI Moekims afkomstig, bij den beruchten
hoofdman moest gediend hebben; diens inlichtingen werden
ingewonnen. Toen hem vragen werden gesteld betreffende
de ligging van de kampong, de richting der wegen en de
beschrijving der woning van den Iman , raadde Nja-Joesoef
welk plan er bestond, en zijn gelaat teekende eene boos-

VAN BRAMA 119
aardige uitdrukking. „De kerel denkt ons een kool te
stoven, of wel hij is des Iman's doodvijand," zoo dacht
kapitein Halewijn.
„Kent gij den Iman?" was verder de vraag.
„ Heer, zoude ik hem niet kennen, die mij ongelukkig
maakte en mijne bloedverwanten vervolgde!" En uit het
verhaal van zijne lijdensgeschiedenis bleek duidelijk, dat
de Iman van Brama niet tot de vrienden van onzen gids
behoorde, wat in deze omstandigheden voor ons van
veel gewicht was.
De kapitein maakt den linie-commandant bekend met
het doel van zijne onderneming; maar het plan wordt, om
weinige kans van slagen, niet gereedelijk aangenomen.
Kapitein Halewijn weet echter de bezwaren spoedig uit
den weg te ruimen, niet ten onrechte bewerende, dat
zwakheid tegenover dien Atjeher zeer ernstige gevolgen
kon hebben.
Op den 4 en
April 1879 had het, zoo weinig bekend,
maar niettemin belangrijk en merkwaardig feit plaats, en
opende het de reeks van stoute ondernemingen van dezen
even beleidvollen als dapperen officier, 's Avonds te zeven
uur vertrok kapitein Halewijn uit Tjadé met een detache­
ment sterk twee luitenants (Kleian en Puffius), twee
onderofficieren, vijftig minderen en vier dwangarbeiders met
twee brancards naar Lamnja, alwaar men tegen negen uur
onder een stortbui aankwam. Te Lamnja werd de troep
versterkt met een Europeesch en een Inlandsch onder­
officier en twaalf fuseliers, en daarna in vier sectiën gesplitst;
elk officier kreeg het bevel over twee sectiën; twee onder­
officieren en zes fuseliers werden aangewezen als voorwacht,

I 20 DE IMAN
waarbij de gidsen Nja-Achmat en Nja-Joesoef werden
ingedeeld.
De manschappen, waaruit dit detachement bestond,
waren wel ferme en voor die onderneming uitgezochte
soldaten, maar hunnen aanvoerder en den officieren waren
ze onbekend. En toch, hoe noodzakelijk is het bij dergelijke
omstandigheden, dat officieren en minderen elkander kennen.
Te Atjeh moest echter, uit gebrek aan troepen, menigmaal
van dit stelsel afgeweken worden ; en is het daarom dubbel
te waardeeren, dat de Indische soldaat steeds zoo flink
zijn plicht weet te doen.
Kampong Brama lag slechts een goed uur gaans van
onze benting Lamnja, waarom besloten werd den afmarsch
zóó te regelen, dat men bij de morgenschemering aldaar
zou aankomen, om de wegen, huizen en verdere terrein-
voorwerpen beter te kunnen onderscheiden. Bij het aan­
kondigen van het vierde morgenuur marcheerde de colonne
met den commandant en de gidsen aan het hoofd, uit
Lamnja. De grootste stilte was aanbevolen en onder
geen voorwendsel mocht gevuurd worden. De rivier bij
het ooster-bastion werd eerst doorwaad en na hare kronke­
lingen ongeveer 500 passen gevolgd te hebben, sloeg
men in oostelijke richting een voetpad in. De regen, die tot
laat in den nacht aanhield , had dit pad week en glibberig
gemaakt, en slechts met moeite ging de marsch op dezen
ruwen weg voort. Reeds een uur was verstreken en nog
was kampong Brama niet zichtbaar; kapitein Halewijn
kreeg wantrouwen in zijnen gids en onwillekeurig zocht
zijne hand naar den revolver. Dit ontging Nja-Joesoef niet;
„Laat dat, Heer," zeide hij, „Nja Joesoef is geen ver-

VAN BRAMA 121
rader en binnen het kwartier zijt gij in de kampong."
Daar donderde het morgenschot. Van de reede van
Olehleh rolde het over de vlakte, en de bergen weer­
kaatsten het in een dof gedreun. „Hoort gij Heer," riep
Nja Joesoef angstig, „spoeden wij ons Brama te bereiken
vóór het dag wordt, anders zijn wij verloren?"
In korte oogenblikken was de achterkant van den kampong
bereikt; een sterke pagger sloot eiken toegang af, en zonder
den gids hadden de onzen lang moeten zoeken. Nu werd
halt gehouden om de orde in de gelederen te herstellen,
terwijl Nja-Joesoef den kapitein een paar passen verder
bracht, en hem op een donkeren hoek wees, waarachter
des Iman's woning imest staan. Met de meeste omzich­
tigheid trok men in die richting vooruit; zonder gedruisch
te maken had men den hoek bereikt.
Aan dezen kant was een ingang, dien men argeloos had
laten openstaan , zoo weinig bestond het vermoeden, dat
de Nederlandsche krijgslieden tot hier zouden doordringen.
Geen geluid van menschelijke stemmen werd gehoord;
de geheele omgeving scheen dus nog in diepe rust. De
rechterkant en voorzijde van de woning werden aanstonds
door het eerste peleton bezet, doch op het oogenblik, dat
luitenant Kleian het volgende peleton wenkte om de
beweging te volgen en den linker achterkant af te zetten,
hoorde hij eensklaps gedruisch achter zich; omziende ont­
dekte hij in een wachthuisje, dat geheel verborgen was
achter de dicht overhangende takken van een waringin,
eenige Atjehers, die van de baleh-baleh (brits) opsprongen
en hunne klewangs trokken. Kleian had nog juist den tijd,
zijn commandant te waarschuwen en een duchtigen houw

122 DE IMAN
te pareeren ; met eene behendigheid en eene kracht, zooals
alleen het grootste levensgevaar den mensch geven kan,
wist kapitein Halewijn een ander Atjeher, die hem aanviel,
zoo'n hevigen vuistslag tusschen de oogen toe te brengen ,
dat deze waggelend neêrviel. Intusschen waren een zestal
forsche Europeesche fuseliers bijgesprongen en hadden
zich op de wacht geworpen, haar ontwapend en geboeid.
Onder bedreiging hen overhoop te zullen steken, indien
zij eenig gerucht maakten, werden de gevangenen in
handen gesteld van den luitenant Puffïus, die met eenige
manschappen den ingang bewaakte. Toen de woning van
den Iman omsingeld en het erf aan alle kanten afgesloten
was, omklemde kapitein Halewijn vaster zijn sabel en
schoof den revolver naar voren Het verblijf van den Iman
tot aan de trap naderende, riep hij met plechtigen ernst:
„Iman van Brama , de kapitein Halewijn , controleur der
noordooster linie, spreekt tot u. Hij komt u halen, wee
u, zoo gij niet volgt! "
Eene doodsche stilte was het eenige antwoord. Verschil­
lende gedachten schoten den onverschrokken officier op
dit oogenblik door het hoofd en een plotselinge achter­
docht ontwaakte in hem. Was de Iman gewaarschuwd,
school niet eene talrijke menigte in die woning, gereed tot
een bloedig gevecht?
Nogmaals werd de Iman gesommeerd en ditmaal bedreigd
met het inbrandsteken van zijne woning, zoo hij weer­
stand bood. Daar kraakte de bamboezen deur, en op den
drempel verscheen de hooge, nog rechte gestalte van den
grijsaard. „Hier ben ik, heer kapitein", stamelde hij, en
met samengeperste lippen en afgemeten schreden kwam hij

VAN BRAMA 123
de trap af. Tot voor den kapitein genaderd, boog hij in
deemoedige houding, vouwde beide handen boven het
hoofd, en bad op zijne knieën om genade. „Hoera!" was
de zegekreet der soldaten, die hunne vreugde niet wisten
te bedwingen.
„Stilte! stilte! " riepen officieren en onderofficieren , maar
het was te laat. Uit den slaap gewekt door den bekenden
oorlogskreet der onzen , stormden de bewoners der omlig­
gende woningen naar buiten. Verbazing en schrik ver­
toonden zich op aller gelaat. Zij waanden zich verloren
en gillend vluchtten velen de kampong uit. Door plotse­
linge vrees overvallen, dacht geen hunner er aan, het
alarmsignaal te slaan.
„Iman van Brama, sta op" gebood kapitein Halewijn.
„U zij vergiffenis geschonken, dcch gij volgt ons."
Op een gegeven teeken naderden twee dwangarbeiders
met een draagstoel, waarin de gevangene werd uitgenoo-
digd plaats te nemen. Zijne vrouwen en kinderen liepen
handen wringend om hem heen, denkende, dat zijn laatste
uur geslagen had, want wat wisten zij van genade ?
Een jong meisje, zijne kleindochter, wierp zich met
een doordringenden kreet op de soldaten, doch de
Iman trok haar tot zich en trachtte zijne beminde
kleindochter door teedere woorden tot kalmte te brengen.
Weenend verborg zij haar gelaat tusschen de plooien van
zijn wit opperkleed, en wendde elk oogenblik hare
schoone, betraande oogen smeekend tot den kapitein.
De kinderlijke liefde, die uit geheel hare houding sprak,
de smartelijke uitdrukking, die uit hare oogen straalde,
wekten zoowel bij soldaten als officieren een innig medelijden.

124
UF
- r M A N
„Iman van Brama, zeg aan uwe kleindochter, dat u
geen leed zal geschieden, de blanda's zijn grootmoedig
en vergunnen haar u te volgen."
„ Heb dank, Heer" antwoordde de grijsaard, maar
van onder zijne grijze wenkbrauwen schoot hij een blik
vol haat op de onzen, en zijne onderwerping was als
die van een gevangen tijger.
Nadat de Iman in den draagstoel had plaats genomen,
werd de terugmarsch aanvaard. Toen de bevolking haar
hoofd tusschen de bajonetten zag wegvoeren, week hare
besluiteloosheid De tong-tong deed zich nu krachtig
hooren , en weldra klonk dit alarmsignaal ook in de omlig­
gende kampongs. Met versnelden pas ging de troep
denzelfden weg terug, maar nauwelijks eenige honderden
schreden verder, of uit verschillende kampongranden
knalden ontelbare schoten schielijk achter elkaar. Zonder
hierop acht te geven, vervolgde de colonne haren weg,
achtervolgd door drommen Atjehers, die brullend en
tierend hunne veilige schuilplaatsen verlieten en roekeloos
opdrongen. Ook op de flanken vertoonde zich eene groote
menigte vijanden, om den onzen den terugtocht afte-
snijden. Het werd hoog tijd, die bruine duivels van zich
af te houden, en eenige goedgerichte salvo's bewezen
hun, dat de blanda's geen scherts verstaan. De achter­
hoede vooral had eene zware taak te vervullen; maar de
krachtige houding der colonne noopte den vijand eindelijk
tot stilstaan. Te vergeefs trachtten de voorvechters hunne
makkers door opgewonden woorden en gebaren tot een
klewangaanval aan te moedigen, de Atjehers zagen maar
al te goed in, dat zulk eene vermetelheid hun slecht

VAN Bil AM A 125
zou bekomen. Allengs bleven zij achter, en staakten ten slotte
voorgoed hunne pogingen om den Iman te ontzetten.
Tegen zeven uur bereikte men Lamnja; de bezetting stond
met geladen stukken in alarmstelling, om, zoo noodig,
den terugtocht der colonne te dekken. Tijdens een
kort oponthoud werden de manschappen aldaar door de
officieren op wijn onthaald Terwijl de marsch verder naar
Tjadé werd voortgezet, kondigden uit Lamnja, volgens
afspraak, drie kanonschoten den linie-commandant het
welslagen der onderneming aan. De geheele bezetting van
Tjadé, met de muziek aan het hoofd, verzamelde zich
voorde poort, ennauwelijks was de dappere colonne in het
gezicht, of de plechtige tonen van het „Wien Neêrlandsch
bloed " deden zich hooren. Op de binnenplaats der verster­
king schaarde nu kapitein Halewijn zijn troep in orde
van bataille; de linie-commandant, gevolgd door zijne
officieren, naderde het front, en in warme bewoordingen
prees hij het beleid van den kapitein en dat der
officieren; betuigde den manschappen zijne tevreden­
heid over hun moedig gedrag, en wees er op, hoe zij
alweder getoond hadden, dat Nederland met recht roem
mag dragen op het Indische leger. Hij eindigde zijne
toespraak met een „Leve de Koning", waarmede de
geheele bezetting onder een donderend „hoera" instemde.
Omtrent het verdere kunnen we kort zijn ; wij behoeven
slechts te melden, dat na deze gebeurtenis de schrik velen
Imans en Hoeloebalangs om het hart sloeg, en zij veel
handelbaarder werden. Twee zoons van den Iman van
Brama, hoofden van kampongs, maakten eenige dagen
later hunne opwachting bij den kapitein Halewiin, ten

I2Ó DE TOCHT
einde over de invrijheidstelling van hun vader te onder­
handelen. Het waren flinke mannen, krijgshaftig van
uiterlijk en met beschaafde manieren.
Die onderhandelingen hadden echter, zoo wij ons niet
vergissen, geen bevredigende uitkomst, daar hun vader,
de Iman van Brama, om bijzondere redenen, op last
van het civiel bestuur, naar Tjilatjap werd verbannen,
en kort daarop aan de aldaar inheemsche koorts bezweek.
II. DE TOCHT NAAR DOERANG
Wij schreven het jaar 1879; het gedeelte van de bevol­
king der XXVI Moekims was tot geene toenadering te
bewegen; de gesteldheid van den bodem en de gemak­
kelijke wijze, waarop zij zich van buiten van wapens en
munitie kon voorzien, sterkte haar in een hardnekkig
verzet. Vruchteloos waren de onderhandelingen van den
kapitein Halewijn, waarnemend controleur der noord­
oostelijke linie, met den Panglima dier Moekims, Srie-
Moeda, meer bekend onder den naam van Toekoe-Tjoet-
Lamreng, die, overigens zeer vredelievend van aard,
geheel onder den invloed stond der oorlogspartij , waarvan
zijn schoonvader, Toekoe-Moeda-Toengkoep, de ziel was.
Eindelijk ontving de kapitein-contróleur in April 1877
het bericht, dat te Toengkoep eenige hoofden zouden
vergaderen om over de voorwaarden der onderwerping
te beraadslagen. Dit bericht werd door Toekoe-Tjoet beves­
tigd , die tevens uit naam der hoofden het verzoek deed,
het vuren in de noordooster-linie gedurende 4 dagen te
staken, opdat de vergadering niet gestoord zoude worden.

NAAK DOERANG 127
Daar men vertrouwde op de verzekeringen van dezen
voornamen hoofdman, werd het verzoek ingewilligd, en
men verheugde zich er over, dat de gespannen verhou­
ding tot eene vredelievende oplossing zou geraken. Maar
de leugenachtige aard der Atjehers verloochende zich ook
nu niet. Instede van te Toengkoep te vergaderen, maakten
zij misbruik van ons vertrouwen en gebruikten dien tijd
om eenige ijzeren kanonnen, die in een put van het ge­
slechte Lamjong geborgen waren, op te delven en deze
in positie te stellen tegenover onze posten der noord­
oostelijke linie.
Voorwaar, eene moeilijke taak voor den ridderlijken
Nederlandschen officier om, tegenover zulk gespuis, als
diplomatiek agent op te treden. Het geduld van den
kapitein-controleur Halewijn was echter uitgeput; te lang,
meende hij, had men de aanmatigende houding der
Atjehers moeten verdragen. Wie zal het hem euvel
duiden, dat hij, verontwaardigd over zooveel verraad,
eindelijk het voorstel deed, de Missigit Lambaroe en
Toengkoep door eene nachtelijke coup-de-main te nemen,
ten einde die plaatsen voor de toekomst als schuilplaats
voor den vijand onschadelijk te maken. Helaas, generaal
van der Heyden kon, met het oog op de operatiën in
de XXII Moekims, geen troepen missen en mocht, hoe
gaarne ook, aan dit voorstel zijne goedkeuring niet
hechten Intusschen werd er voorloopig bepaald, de
kampong Doerang, gelegen bij het Pedro-punt, bij ver­
rassing te nemen en te verbranden, om later ook de
kampongs Landoeng en Kroeëng-Raja hetzelfde lot te
doen ondergaan. Te Doerang en Kroeëng-Raja namelijk

128 UF. TOCHT
werden, niettegenstaande de blokkade, voortdurend
groote hoeveelheden levensmiddelen en krijgsbehoeften
ontscheept, welke meestal in kleine prauwen werden
aangebracht en van daar hun weg vonden in de XXII
en XXVI Moekims. Langdoeug was het tusschenstation,
van waar een pad in zuidelijke richting over de Gé Goedja
naar de XXII Moekims loopt.
Kort voordat er van eene onderneming naar Doerang
sprake was, rapporteerde de commandant van Koewala
Loe, dat op een nacht in de maand April, een klein
stoomschip nabij het Pedró-punt goederen had ontscheept,
welke goederen door de bewoners van kampong Doerang
in ontvangst waren genomen
Onze spionnen bevestigden dit bericht en verzekerden
tevens, dat Doerang groote magazijnen bezat, waarin,
behalve mondbehoeften , ook veel kruit en lood geborgen
waren. Deze mededeeling gaf den doorslag, om zulk een
smokkeloord ten spoedigste te verdelgen. Aan kapitein
Halewijn werd overgelaten den dag voor deze onderneming
te bepalen.
Zij had, met evenveel beleid als moed, in den nacht
van 16 op 17 Mei, plaats. Omstreeks half zes uur 's avonds
van dien dag arriveerde kapitein Halewijn te Tjadé, alwaar
de manschappen, welke aan dezen tocht zouden deelnemen ,
eerst na het sluiten der poort van het plan verwittigd
werden. Het detachement bestond uit 80 bajonetten meteen
adjudant, dienstdoend officier, van den Waarden, den officier
van gezondheid van Dam, twee vertrouwde gidsen en
kapitein Halewijn tot commandant. Het weêr begunstigde
dezen nachtelijken tocht, de regen viel bij stroomen; de

NAAR DOERANG I 29
wind huilde en gierde, en speelde tergend met de takken
der boomen, die krakend heen en weêr schudden;
geen ster fonkelde aan den donkeren hemel; slechts nu
en dan verlichtte een bliksemstraal den zandweg, welken
de troep volgde om Koewala-Loé te bereiken. Met recht
mocht verondersteld worden, dat geen vijandelijke marau­
deurs zich bij zulk weêr op het pad zouden wagen, zoodat
de colonne, niettegenstaande de gewisselde signalen met
andere posten, kans had ongemerkt te Koewala-Loé aan
te komen.
Na een half uur gaans bereikte men de lagune, gelegen
bij Koewala-Gighen; de regen had deze doen zwellen en
het stinkend moeras wierp, door den hevigen wind be­
wogen, zijne golfjes buiten den oever; de gidsen toonden
een waadbaar gedeelte en, dit gevolgd hebbende, kwam
men behouden aan den overkant. De kleêren waren stijf
van de modder en aan de naakte beenen der Inlandsche
soldaten kleefden eene menigte bloedzuigers.
Hoe moeilijk echter de tocht zich in den beginne liet
aanzien , onze soldaten waren vol moed en met koortsig
ongeduld vervolgden zij den lastigen weg. De marsch werd
langs de posten der noordoostelijke linie voortgezet; te
Kadjoe stelden zich de tweede luitenant Hekking met 20
bajonetten en te Lamnja de tweede luitenant Schutter
met 15 bajonnetten, mede onder bevel van kapitein Hale­
wijn. Van Lamnja werd de tocht steeds moeilijker. Nu
eens moest men over omgevallen boomstammen klauteren,
dan weer zich een weg banen door stekelige slingerplanten.
Zonder verontrust te worden , bereikte men eindelijk tegen
middernacht Koewala-Loé, alwaar halt gehouden werd,
II 9

I30 DE TOCHT
om de wapens in orde te maken en te rusten. Om half vier
stond de colonne weêr aangetreden, en telde thans, behalve
de reeds genoemde officieren, 3 hoornblazers, 85 bajonetten
en twee tandoes met het noodige ambulance-personeel.
Ieder man was voorzien van 80 patronen; reserve-munitie
werd niet meêgenomen. Vóór den afmarsch richtte
kapitein Halewijn het woord tot zijne handvol strijders.
Met de hem eigen korte, doch krachtige krijgsmanstaai,
maakte hij de manschappen met het doel der onderneming
bekend, wees hen op de noodzakelijkheid goed op de
commando's te letten en drong er vooral op aan, spaar­
zaam te zijn met de patronen, daar munitie-verspilling
op den geheelen ondergang der patrouille kon uitloopen.
De colonne werd in vier sectiën gesplitst en de marsch-
vorm bepaald als volgt:
eene sectie als voorhoede onder den tweeden luitenant
Schutter;
twee sectiën als hoofdtroep onder den tweeden luitenant
Hekking , en de rest, als achterhoede, onder den adjudant
onderofficier, dienstdoend-officier, van der Waarden.
De commandant hield zich bij den hoofdtroep, en de
onderlinge afstand werd bepaald op 15 passen. Een
detachement ter sterkte van 20 bajonetten, van de bezet­
ting van Kwala-Loé, onder een beproefd onderofficier,
volgde de colonne op eenigen afstand om haar in den
rug te dekken.
De regen had inmiddels opgehouden, en eene diepe
stilte verving het geraas van den storm. Haastig stapten de
manschappen voort op den smallen weg, welke in zuide­
lijke richting langs de helling der Glé-datoe-Trya loopt.

NAAR DOERANG I3I
Na een marsch van een half uur was het voetpad
bereikt, dat Lambaroe Angen met Doerang verbindt.
Het tot dekking behoorende detachement werd hier
achtergelaten en bedekt opgesteld.
De colonne vervolgde haar weg langs een voetpad,
dat, door zwaar kreupelhout begrensd, zoo smal was,
dat slechts op één gelid kon gemarcheerd worden. Op
de rechterflank had men het gebergte, clat zich in de
duisternis als eene vormlooze massa vertoonde. Als nach­
telijke schaduwen gleden onze soldaten door het bosch;
het afgevallen loof der boomen verdoofde eiken voetstap,
en behalve het geschreeuw van een enkelen vogel, die
uit zijn slaap opschrikte, of het gehuil van wilde dieren
in de verte, was alles stil in de omgeving.
Nu en dan werd halt gehouden om de gelederen te
doen opsluiten ; de commando's klonken schier onhoor­
baar en de grootste oplettendheid werd in acht genomen.
Tegen den morgen werd het bosch al ijler en ijler, en
zag men op vele plaatsen sporen van olifanten. Weldra
ontwaarde men ook de lagune, waar Doerang moest
gelegen zijn. Menig hart klopte nu sneller, want het
doel van den tocht was welhaast bereikt. Elk besefte, dat
het welslagen der stoute onderneming slechts van aller
koelbloedigheid en voortvarendheid afhing. Op een teeken
van den commandant hield de colonne halt, en verborg
zich achter het struikgewas. Vergezeld van den luitenant
Schutter en de spits, begaf kapitein Halewijn zich naar den
boschrand. Voorzichtig slopen zij nader, en de struiken
terzijde buigende, werd de rand bereikt, alwaar, op onge­
veer 200 passen vooruit, Doerang zichtbaar was. De kam-

132 DE TOCHT
pong lag achter een 50 meter breeden arm der lagune.
Intusschen was het dag geworden. In de lagune, die
door de opkomende zon als met glinsterende vonken was
bestrooid, baadden zich vrouwen en kinderen, die vroolijk
en onbezorgd in het rond plasten. Aan den anderen
oever sloegen eenige Atjehers dit spel met welgevallen
gade; een tiental visschers togen met hunne netten naar
zee; alles ademde hier rust en vrede. Geen dier moedige
zonen van het gebergte scheen zich bewust, dat het uur
der wrake eindelijk geslagen had. Daar richtten drie
Atjehers, waaronder één gewapend, hunne schreden naar
het woud. „Nu zult je 't hebben," mompelden onze
soldaten, legden den vinger aan den trekker van het
geweer, en volgden met ingehouden adem de bewegingen
hunner officieren. Zonder erg naderden de drie Atjehers,
toen zij eensklaps boven het struikgewas de gebaarde en
uitdagende tronies onzer soldaten ontdekten. Tot geen
geluid of beweging in staat, stonden zij daar een oogenblik
verlamd van schrik; hun gezicht drukte de grootste ont­
zetting uit. Eindelijk, als uit een droom ontwakende,
loste de gewapende Atjeher in het wild een schot en
alle drie verdwenen luid schreeuwende in het kreupelhout.
Luitenant Schutter kreeg last, met de voorhoede
te stormen, en aan de oostzijde positie te vatten ;
de adjudant, dienstdoend-officier, van der Waarden, met
de 2 e
sectie, zou volgen en in den kampong stelling
nemen, en de luitenant Hekking met de overige man­
schappen en de ambulance den ingang bezetten.
„Zuinig zijn met de munitie," was tevens het waar­
schuwend bevel van den commandant. Met bliksemsnelheid

NAAR DOERANG 13 3
sprong nu de troep naar voren , stortte zich in de lagune
en in den looppas bestormde hij de kampong.
Door angst en schrik voortgejaagd, vluchtten de
vrouwen met loshangend haar, hare naakte kinderen
met zich voerende, het gebergte in; de mannen snelden
huiswaarts om zich te wapenen. Intusschen werden de
voorgeschreven bevelen door de verschillende afdeelingen
met juistheid uitgevoerd. Bij de nadering der troepen
deed zich in de kampong de bekende oorlogskreet hooren ,
doch dit teeken tot den strijd bracht maar weinigen tot
bezinning; door een panischen schrik overvallen, vluchtten
allen naar het gebergte. Slechts een klein gedeelte had
tijd en moed om den ingang te verdedigen. Na een kort
doch hevig gevecht met de voorhoede , sloegen ook zij
met achterlating van 5 gesneuvelden, op de vlucht. Het
werk der vernieling nam thans een aanvang; pakhuizen,
gevuld met rijst, peper, zout, suiker en scheepsbe-
noodigdheden, werden eene prooi der vlammen. Wapen­
magazijnen werden vernield. Snel greep de brand om
zich heen en weldra verkondigden de hoog opstijgende
rookzuilen aan de verschillende posten der noord-ooste­
lijke linie het welslagen der onderneming.
Doerang was vernield en den vijand eene belangrijke
schade toegebracht. Nadat de kampong verwoest was,
werd een persoon onder luitenant Schutter aangewezen
om bij de lagune post te vatten, de vaartuigen te ver­
nielen en den toegang tot het gebergte te observeeren.
Met het andere peloton begaf kapitein Halewijn zich nu
naar zee, waar drie groote prauwen onbruikbaar werden
gemaakt. De vijand, die zich eenigszins hersteld had,

134
D F
'
T 0 C H T
NA.A.B, DOEKA.NG
trachtte dit echter te beletten door een hevig vuur te
openen op de onzen. Door het schieten en de rookzuilen
opmerkzaam gemaakt, waren de kampongs op de been
gekomen; in het gebergte weerklonk de koehoorn en alle
weerbare mannen trokken ten strijde.
Talrijke groepen Atjehers stormden nu te zamen en
drongen onder een wild geschreeuw naar voren, om den
terugkeerenden troep te achtervolgen en honderden kogels
werden den onzen achterna gezonden. Onder eene hevige
schermutseling bereikte men Koewala-Loé, waar men tegen
tien uur aankwam. Na een paar uren rust, keerden officieren
en manschappen naar hun garnizoen terug.
De vernieling van Doerang zal wellicht voor hen, die
het Indische leger zoo gaarne van snoode buitensporig­
heden en gruwelen beschuldigen, een feit te meer zijn,
waarmede zij hunne bewering denken te staven. Door hen ,
die onbekend zijn met gebiedend noodzakelijke oorlogs­
handelingen , die het spoedig ten einde brengen van een
krijg ten doel hebben, worden die handelingen scheef
beoordeeld en, helaas, maar al te dikwijls ten onrechte
veroordeeld. Komt de Indische manier van oorlog voeren
niet overeen met de hedendaagsche Europeesche begin­
selen , men bedenke, dat men hier tegenover een vijand
staat, die ridderlijkheid met sluw verraad en woord-
schending beantwoordt, en „a chaque mal propre
remède."
Niettegenstaande de ruwe vergelijking van den Indischen
krijgsman met Barbaren , Turco's, Barschi Boezoeks en
wat dies meer zij, mag toch een ieder zich koen laten
inschrijven op de rol van het Indische leger, en het zich

SELEM PO-BOEN G I 35
steeds als eene eer aanrekenen, eenmaal te hebben gediend
onder de zoo fiere, zoo waardig wapperende driekleur
onzer koloniën.
III. SELEMPO-BOENG
Van de bevolking der XXVI Moekims waren de be­
woners van kampong Lamrong ons het best gezind,
alhoewel zij, uit vrees voor de oorlogspartij, van hunne
gezindheid geene blijken durfden geven, te meer daar
de houding der daarneven liggende kampongs Loengi
en Roempit hoogst twijfelachtig bleef. Bovengenoemde
kampongs lagen tegenover onze benting Oleh-Karang en
waren door eene droge sawah van circa 800 M. daarvan
gescheiden. Van de versterking gezien, strekte zich de
kampongrand uit zoover het oog reikte; huizen waren
niet te onderscheiden, verborgen als zij lagen achter
den weelderigen rijkdom van den Indischen plantengroei;
hooge bergen sloten den gezichteinder af. Den kalmen
toeschouwer bood dit landschap een schilderachtig tafe­
reel aan, doch te Oleh-Karang wist men maar al te goed,
dat de engel des vredes hier zijn palmtak niet zwaaide,
want de rookwolkjes en het doffe knallen van geweren
achter pagger en boschrand zeiden heel wat anders. Het
was generaal K. van der Heyden bekend, dat het hoofd
van Lamrong, Toekoe Lemboe, ons vriendschappelijk
gezind mocht heeten , en daar Lamrong tevens de bakermat
was van den panglima der XXVI Moekims, zoo hoopte

13^ SELF.MPO-BOEXG
de bevelhebber, door bemiddeling van Toekoe Lemboe
met den panghma in aanraking te komen. Om de toe­
nadering te vergemakkelijken en van de goede gezindheid
der bewoners van Lamrong voordeel te trekken, werd
op den 26" April 1879 kapitein Halewijn , fungeerend civiel-
gezaghebber der noordoostelijke linie, naar Oleh-Karang
overgeplaatst, met last tevens aldaar het commando der
4 e
compagnie van kapitein Bindervoet van Nahuys over
te nemen, die wegens ziekte naar de ambulance vertrok.
Het was een kranige troep, die 4 e
compagnie, 3 e
gar-
nizoens-bataillon; een werkzaam aandeel had zij genomen
aan de krijgsverrichtingen tegen Bakramat, Selempo-
Boeng, Saloe, bij het veroveren der geduchte vijandelijke
versterking Lamjong enz.
Gedurende deze tochten, die zij als mobiele colonne
meêmaakte, en waarbij zij dikwijls geheel op eigen hand
opereerde, heeft de 4 e
compagnie zich niet alleen onder­
scheiden door groote dapperheid en doodsverachting,
maar ook door den goeden geest, dien zij steeds wist te
handhaven. Onder den dichtsten kogelregen zongen de
manschappen de vroolijkste soldatenliederen, en tegen
hunne bajonet-aanvallen waren zelfs de dapperste Atjehsche
benden niet bestand. In dien tijd was het geene zeldzaam­
heid zulke flinke colonnes aan te treffen , maar toen mocht
men ook den vijand onder de oogen zien. De werke­
loosheid echter, waartoe de invoering van het civiel
bestuur het leger dwong, ja zelfs het terugschieten om
politieke redenen verbood, bracht een gevoeligen knak
aan den krijgshaftigen en onovertroffen militairen geest
onzer wakkere krijgers toe.

S KLEM PO-BOENG I37
De eenvoudige soldaat toch bekommert zich om geen
politieke redenen, en .verdiept zich daarin niet; zoolang
de kogels hem om de ooren fluiten, al zijn die ook
maar van kwaadwilligen, denkt hij zich in vollen oorlog;
geen wonder dus dat de bruinverweerde gezichten onte­
vredenheid uitdrukten in deze gedwongen machteloosheid.
Bij elk schot uit de verraderlijke kampongranden , wendden
de manschappen woeste blikken in die richting en balden
hunne vuisten. Troffen die schoten een kameraad, dan
snelden zij naar de geweerrakken, maar één wenk, één
blik der officieren, was voldoende hen te herinneren aan
het verbod van te vuren, maar de zelfverloochening,
dien braven opgelegd, was groot.
Haasten wij ons echter te melden, dat aan zulken onhoud-
baren toestand later een einde kwam, en verhalen wij
liever hoe de 4 C
compagnie zich opnieuw onder kapitein
Halewijn wist te onderscheiden bij de overrompeling
der vijandelijke versterking Selempoe Boeng. Het voor­
nemen bestond om een inval te doen in de XXVI
Moekims; maar omdat ons van die streek zoo weinig
bekend was, vond de commandant der noordooster-linie
het van zeer veel gewicht, in de nabijgelegen Blang-
Bintang eene benting te bouwen, welke tot steunpunt
voor de ageerende troepen moest dienen. Toen nu door
onze spionnen gemeld werd, dat achter kampong Lam-
pong, nabij Selempoe-Boeng, door de Atjehers eene
versterking was opgeworpen om ons den weg naar de
XXVI Moekims te versperren, wees kapitein Halewijn
er op, hoe juist die vijandelijke benting in onze handen
eene uitmuntende verbindingspost en steunpunt zoude

I38 3 ELEMPO-BOEXG
zijn gedurende de voorgenomen operatiën, en besloot hij
verder de versterking bij verrassing te nemen. Kapitein
Halewijn , die aan eene bewonderenswaardige vermetelheid
een zeldzaam beleid paarde, was wel de man aan wien
eene dergelijke onderneming mocht worden toevertrouwd,
en een officier, die alle eigenschappen in zich vereenigt,
om tegen de Atjehers met succes een contra-guerilla-
oorlog te voeren.
Was hij in de noordooster-linie de schrik van den
vijand, bij de bevriende kampongs daarentegen was hij
zeer in aanzien, vooral door zijn tact om met die lieden
om te gaan; van hunne vriendschap verzekerd, maakte
hij een ruim gebruik van de gelegenheden om zich van
de handelingen des vijands op de hoogte te stellen.
Toekoe Lemboe was zijn voornaamste berichtgever, maar
uit vrees voor het hoofd der oorlogspartij, den beruchten
Toekoe Iman Longbatta, moest deze, zoo er iets te
melden was, steeds de duisternis afwachten, om kapitein
Halewijn te spreken. Op een nacht kwam hij bleek en
ontdaan zich aanmelden; kampong Lamrong had hare
gezindheid verraden en de Toekoe Iman Longbatta
legde een ieder, die met ons heulde, het hoofd voor de
voeten.
Eene patrouille uit Oeh-Karong was namelijk dien dag,
gedurende hare verkenningstochten de kampong te
dicht genaderd en de Lamrongers, die niet op haar ge­
vuurd hadden, omdat zij gaarne onze vrienden bleven,
waren daardoor in verdenking gekomen. Uit naam der
kampongbewoners verzocht hij geen patrouilles meer uit
te zenden. Dit verzoek kon echter, met het oog op de

SELEMPO-BOENG 139
terreinverkenningen, door kapitein Halewijn niet, inge­
willigd worden. Eene Hst was spoedig verzonnen; er werd
afgesproken, dat kampong Lamrong in den vervolge, bij
nadering van den troep, alarm zoude maken en op hem
schieten; de onzen zouden dit flink beantwoorden. Men
hield zich trouw aan deze afspraak, doch van weêrsrdjden
richtte men op de toppen der boomen. Deze list
gelukte volkomen en bracht de oorlogspartij geheel op
een dwaalspoor.
De vijandelijke kampongs, achter Lamrong gelegen,
begonnen daaidoor minder waakzaamheid te ontwikkelen;
met zulk een goed verdedigd vóórwerk als Lamrong,
bestond er geen vrees voor eene overrompeling. Maar al
te spoedig zouden zij hunne nalatigheid duur bekoopen.
De vijandelijke benting Selempo-Boeng, aanvankelijk
zoo sterk bezet, werd nu slechts bewaakt door eene
wacht van + 50 Atjehers, die 's nachts verblijf hield in
woningen , welke circa 40 meter van die benting gelegen
waren.
Toen op den i n
Juni 1879 Toekoe Lemboe zich weer
kwam melden, besloot kapitein Halewijn de versterking
dien nacht te nemen en verzocht hem den onzen tot
gids te dienen.
De Atjeher sprong op, als raakte hem een gloeiend
ijzer; de grootste schrik teekende zich op zijn gelaat.,
Neen, alles wilde hij voor de blanda's wagen, maar zulk
een levensgevaarlijken dienst durfde hij niet op zich
nemen.
Hij beschreef de gevaren aan zulk eene onderneming
verbonden, en wendde al zijne welsprekendheid aan,

I4O SELEMPO-BOENG
om kapitein Halewijn van zijn voornemen te doen afzien.
„Wat houdt u terug?" vroeg deze, „mijne dapperen
kennen geen vrees, en zoo gij inderdaad onze vriend zijt,
weigert gij geen dienst."
Toekoe-Lemboe dacht een oogenblik na, en gaf zich
gewonnen. Een goed glas wijn, hem aangeboden, en
dat hij zich ondanks het verbod van den profeet naar
behooren liet smaken , hielp hem alras, alle verdere angstige
gedachten te onderdrukken.
Om half elf nam de tocht een aanvang. Luitenant
Roersch, alsmede de adjudant-onderofficier van Osch,
werd bij de colonne, die 60 bajonetten sterk was,
ingedeeld.
De troep werd verdeeld in 3 sectiën , en strenge orders
werden gegeven omtrent cle in acht te nemen maatregelen ;
de grootste stilte werd aanbevolen en het schieten mocht
alleen op commando geschieden. Zoo men op rondzwer­
vende maraudeurs stiet, moesten deze met de bajonet
onschadelijk gemaakt worden. Met kapitein Halewijn
bevonden zich Toekoe Lemboe, twee zijner volgelingen,
en Nja-Joesoep, aan het hoofd der colonne.
De nacht was zoo donker, dat men nauwlijks zijn
vóórman onderscheiden kon; maar de marsch over de
sawah werd ongestoord volbracht. Aan den kampong­
rand gekomen, moest een voetpad gevolgd worden,
dat zich in grillige bochten door de kampongs Loengie,
Lamrong en Roempit kronkelde en langs eene menigte
huizen liep.
Hoe dieper men doordrong, hoe zwarter en donkerder
de nacht het groen der boomen kleurde. De troep

SRLEMPO-BOENG 141
vorderde slechts langzaam, want telkens moest halt
gehouden worden om de versperringen op te ruimen,
die zoo talrijk waren , dat het niet doenlijk was zonder
gedruisch voort te gaan. Nauwelijks was men 300 passen
doorgedrongen, of tot overmaat van ramp ontwaarde
men, dat de achterste sectie, onder den adjudant-onder­
officier van Osch, verdwaald was.
De toestand werd daardoor meer dan hachelijk. Door
het woedend geblaf van honden, dat zich gelijktijdig
deed hooren, vreesde men, dat die sectie ontdekt was.
Een beklemmend gevoel overviel den commandant en
zijne officieren, want zoo van Osch zich verraden had,
zoude dit aanleiding geven tot een verward schieten, dat
de noodlottigste gevolgen kon veroorzaken.
Terstond werden eenige gidsen uitgezonden om de
verdwaalde afdeeling op te sporen en terug te brengen.
Onderwijl liet kapitein Halewijn zijne manschappen
nederhurken.
Na verloop van een half uur, welken tijd men in de
grootste spanning doorbracht, kwamen de uitgezonden
gidsen met de 3 e
sectie terug; deze, bemerkende, dat
zij een verkeerd pad gevolgd had, was naar de sawah
teruggekeerd om aldaar stelling te nemen. Ten einde
dergelijke voorvallen voor het verdere van den tocht te
voorkomen , werd bevolen , dat de verschillende afdeelingen
opgesloten zouden blijven; men hoopte op die wijze de
voeling beter te onderhouden. De troep vervolgde den
marsch langs de huizen der vijandelijke Atjehers; bijna
tastend moest de weg gezocht worden Maar hoe voor­
zichtig ook gemarcheerd werd, het dof gedruisch van

142 SELF.MPO-BOENG
voetstappen, het kraken van brekende takken , konden
niet vermeden worden en troffen het scherp gehoor der
bewoners, waarvan sommigen zich aan den ingang hunner
woningen vertoonden. Maar zoodra knarste eene deur,
of de troep hield halt en verborg zich achter paggers en
struiken. Alsof ze zich van niets bewust waren , stapten
Toekoe Lemboe met de zijnen, onder het voeren van
luide gesprekken, voort, richtten tot de kampongbe­
woners het woord en wisten dezer reeds opgewekten
achterdocht geheel weg te nemen. Wat Toekoe Lemboe
/eide en welke verklaring hij gaf van zijne aanwezigheid,
werd door de onzen niet verstaan, daar de Atjehsche taal
gebezigd werd, maar wij mogen gelooven, dat hij een
geslepen kerel was, daar geen Atjeher eenig wantrouwen
deed blijken.
Intusschen kan men nagaan in welke spanning de
onzen steeds den uitslag zijner woorden afwachtten.
Met het geweer vast in de vuist gesloten, waren zij
gereed om op het eerste commando van de bajonet ge­
bruik te maken.
Deze manoeuvre herhaalde zich zoo dikwijls, dat de
colonne slechts zeer langzaam vorderde. Met schrik
hoorde kapitein Halewijn, dat Oleh-Karang reeds het
eerste uur na middernacht op de metalen klok aangaf
en hij bevond zich nog te midden der uitgestrekte vijande­
lijke linie!
Er werd besloten een anderen weg te zoeken; want
niettegenstaande de bedachtzame tegenwoordigheid van
geest der" officieren , was het niet mogelijk, het hoorbaar
strijken -langs de, op het voetpad groeiende, struiken te

SELEMPO-BOENG 143
vermijden. Gelukkigerwijs vond men spoedig een weg,
die in oostelijke richting leidde en van lieverlede beter
werd, zoodat men tegen half twee BlangTanah bereikte.
Hier stond het terrein grootendeels onder water, en men
besloot daarom den boschrand te volgen.
Maar, o schrik , in die richting ontwaarde men tusschen
het geboomte tal van lichtjes, die zich onregelmatig
heen en weêr bewogen Vermoedelijk waren het visschers,
die, zocals gewoonlijk, licht met zich voeren. „Halt",
klonk zacht het bevel, dat van sectie tot sectie werd
overgebracht.
Snel wierp de troep zich plat ter aarde en verborg
zich achter struiken en boomen.
De teleurstelling der soldaten was groot; door een
onderdrukt mompelen gaven zij lucht aan hun' misnoegen.
Na zooveel hinderpalen te hebben uit den weg geruimd,
toch hun doel verijdeld te zien, bracht hun soldatengemoed
in opstand.
Een minder loffelijk verlangen om die visschers te lijf
te gaan, ten einde zich daardoor te verlossen van de
spanning der laatste uren, kwam bij hen op, maar,
hun plicht indachtig, wachtten zij geduldig de beslissing
der officieren af.
De gidsen werden geraadpleegd, en Nja-Joesoef, die
op kondschap ging, kwam spoedig met het bericht terug,
dat de lichtjes niets anders waren dan vuurvliegen; de
nabijgelegen moerassen maakten zulks begrijpelijk. „Verd...
beesten"! bromden de soldaten.
En weer bewoog zich de troep stil voorwaarts, in de
hoop geen verder oponthoud meer te zullen ondervinden.

144 SELEMPO-BOKXG
De maan was inmiddels opgekomen en overstroomde
met haar vreedzaam licht het geheele landschap, waar­
door de verschillende terrein-voorwerpen beter te onder­
scheiden waren. Ongeveer 10 minuten kon de colonne
zoo gemarcheerd hebben, toen de spits op eenige hon­
derden schreden van de te volgen richting een dak
boven een pisangboom gewaar werd; een kort, heesch
geblaf deed vermoeden, dat men zich andermaal op
bewoond terrein bevond. Toekoe Lemboe verzekerde
echter, dat het dak, hetwelk men zag, dat van eene
verlaten woning was. Zekerheidshalve werd één onder­
officier met twee soldaten aangewezen om het terrein te
verkennen en het huis te doorzoeken. Volgen wij deze
patrouille op hare verkenning.
Met eene behendigheid, die men, zij het ook ten on­
rechte, wel eens aan onze Europeesche soldaten ontzegt,
sloop de sergeant, en kort achter hem de twee fuseliers,
door het hooggras en wildhout. Geen takje, dat onder
hunne voeten brak; geen twijg bewoog zich door hunne
aanraking. Een enkele eendvogel vloog luidschreuwend
omhoog, maar er zou eene grootere gave van opmer­
king dan waarover zelfs de scherpzinnigste Atjeher be­
schikt, toe behooren, om daarin iets buitengewoons te zien,
want immers in de moerassen scholen tal van leguanen
en slangen, die dat wild opmaken.
Op het voorbeeld van den sergeant hadden de man­
schappen der patrouille hunne kepi zoodanig met bladeren
omwonden, dat zij het hoofd boven de struiken konden
brengen, zonder vrees zich te verraden Open plekken
werden zorgvuldig vermeden, en sprongsgewijze van den

SELEMP0-B0ENG I45
eenen boom naar den anderen gaande, naderden zij de
woning tot op 25 passen. Twee, drie minuten bleven zij
onbeweeglijk liggen om in de schaduw der, langs de
woning geplante, pisangboomen het huis te bespieden.
Aan eenige staken hingen vischnetten te drogen. De
sergeant wees er naar, als wilde hij zeggen: „opgepast,
die voorwerpen hebben eigenaars, die wellicht in het
huis zijn." De woning was op palen gebouwd, en stond
ongeveer i | M. boven den grond. De patrouille verborg
zich daar onder; een aarden kookpot, die in den weg
stond, werd bij ongeluk gebroken; men spitste de ooren
of de bewoners daardoor gewekt waren, doch vernam
noch gestommel, noch het regelmatig ademhalen van
slapende menschen. Maar deze wetenschap was den
patrouillecommandant niet voldoende, hij wilde ook,
ingevolge opdracht, het huis doorzoeken.
Na de beide manschappen aan de trap geposteerd te
hebben, beklom hij deze en tastte, op het voorportaal
gekomen, in de gleuf van het afdak om zich te over­
tuigen , of daarin wapens geborgen waren. De Atjehers
zijn gewoon hunne wapens onder het afdak boven de
trap te bergen, om onder het afdalen tegelijkertijd er
naar te grijpen, zoodat zij, zelfs bij eene onverhoedsche
overvalling, nog tijd hebben zich te wapenen.
Scheuren in den wand en de openingen in het dak,
lieten genoegzaam het maanlicht door om het inwendige
van de woning op te nemen. De beide kamers, waaruit
zij bestond, waren volkomen leeg.
Het terrein in den omtrek werd tot op ongeveer 50 passen
doorzocht, en toen keerde de patrouille snel terug om
II 10

I46 SELEMPO-BOENIÏ
den commandant omtrent hare bevinding te rapporteeren.
„Voorwaarts," beval de kapitein. Er was geen tijd
meer te verliezen, en onder de woning werd de colonne
verzameld, in afwachting dat de benting door de gidsen
zou verkend worden. Deze bevond zich in de nabijheid,
zooals Toekoe Lemboe verklaarde, en werkelijk zag men
ongeveer 300 passen verder tusschen het geboomte het
moeraswater glinsteren, waarachter Selempo-Boeng lag.
Voordat de gidsen zich van den hun opgedragen last
gingen kwijten, verzocht kapitein Halewijn aan het hoofd
van Lamrong alles nauwkeurig op te nemen, en vooral na
te gaan, welke wegen toegang verleenden tot de benting ;
mocht de versterking bezet zijn, en hij verhinderd wezen
hiervan tijdig kennis te geven, dan zou het driemaal
herhaald geluid van een uil den commandant voldoende
inlichten , en zou de benting met geweld binnengedrongen
worden.
„Ik weet het, Heer," zeide Toekoe Lemboe. „Uwe
krijgslieden deinzen niet terug voor de gapende monden
der donderbussen, noch wijken zij voor de klewang,
maar bedenk, de Atjehers zijn hier even talrijk als de
boomen des wouds,"
„ Ga, Toekoe Lemboe," antwoordde de kapitein ,
„onze soldaten zijn niet gewoon hunne vijanden te tellen."
De gidsen lieten niet lang op zich wachten en meldden,
dat de benting niet bezet was; twéé verschillende wegen
leidden er heen: de eene liep langs de wachthuizen
van een bewoonde kampong en werd bestreken door
het geschut van Selempo-Boeng; de andere kwam uit
op de linkerface dier versterking, waarvoor het 50 M.

SELEMPO-BOENG I47
breede moeras zich uitstrekte. Kapitein Halewijn koos
den laatsten, als zijnde de meest veilige. Ofschoon de
mededeeling der gidsen overeenkomstig de waarheid kon
zijn, werd toch besloten, de voorzichtigheid niet uit het
oog te verliezen.
Toen de colonne het moeras tot op 50 passen genaderd
was, ontvingen de luitenant Roersch en de adjudant­
onderofficier van Osch het bevel met hunne afdeelingen
halt te houden. Met de overige manschappen wenschte
de kapitein persoonlijk de sterkte te verkennen, hoofd­
zakelijk om te onderzoeken of de stelling geschikt was
om bezet te worden. Het was een kritiek oogenblik;
door het onvermijdelijk geplas in het water, kon de
vijand ieder oogenblik gealarmeerd worden. Maar kapitein
Halewijn vertrouwde op de bekende dapperheid en het
beleid van luitenant Roersch, die wel wist, dat hij bij
een mogelijk ontwaken van den vijand eene gewichtige
taak zou te vervullen hebben
Vóór het moeras werden 8 man in observatie achter­
gelaten , en met 12 anderen rukte de kapitein vooruit. Het
water reikte den mannen tot aan de borst. Zoo voorzichtig
mogelijk trachtte men de benting te naderen; boven de
borstwering in den saillant, stak een vuurmond dreigend
zijn grooten, plompen kop uit. Eindelijk was de voet
der borstwering bereikt. Om den commandant geschaard,
hield een ieder zich doodstil en luisterde met ingehouden
adem. Verscheidene minuten verstreken ; in de versterking
heerschte eene sombere stilte. — Wij zullen de verschillende
gewaarwordingen, in die oogenblikken door het kleine
troepje doorleefd, niet beschrijven; hoewel de gidsen

I48 SELF.MPO-BOEXG
verzekerden, dat de positie niet bezet was, kon de
doodsche stilte evengoed eene krijgslist zijn.
Kapitein Halewijn gaf zijn' manschappen door een
teeken te kennen, niet van plaats te veranderen, en
klauterde, door Nja-Joesoef gevolgd, tegen de borstwering
op Vast tegen den rand gedrukt en het hoofd langzaam
vooruitbrengende, wierp hij een blik naar binnen. In de
hoeken vertoonden zich schaduwen, maar nergens eenig
leven. Nja-Joesoef aanstootende, beduidde hij dezen, dat
hij met zijn scherperen blik eens moest komen helpen
zien. Nja-Joesoef rekte zich uit als eene slang en zich
halverwege over den rand buigende, zag hij voorzichtig
om zich heen.
Hij schudde ontkennend het hoofd, ten teeken, dat
hij niets verdachts opmerkte.
Haastig sprongen nu allen in de benting; men vond
inderdaad geen levend wezen.
De versterking bestond uit een flèche van 8 M. face
met gesloten keelborstwering, waarin de poort was aan­
gebracht. Deze stond open en kwam uit op het niet
geinondeerd gedeelte van het terrein. Het eenige voetpad
leidde naar de woningen, waarin de Atjehsche wacht
zich ter ruste in de armen van Morpheus vlijde.
De sterkte was slechts bewapend met een ijzeren 7 c.M.,
die in den saillant op eene houten stelling in batterij stond.
Wegens de kleine binnenruimte en het gebrek aan
drinkwater, was de positie niet geschikt voor eene
bezetting, weshalve besloten werd haar te verlaten.
Ontstemd gaf kapitein Halewijn daartoe bevel.
Een soldaat, wiens eereteeken op de borst den veteraan

SELEMPO-BOENG I49
aanduidde , verzocht, ten minste het geschut als zegeteeken
te mogen meêvoeren. „ Na zoo'n vervloekten weg te
hebben afgelegd, mogen de Atjehers wel weten, dat we
hier geweest zijn," zeide hij. Deze zelfvoldoening gunde
kapitein Halewijn zijne soldaten gaarne.
Met veel moeite werd het geschut van de stelling gelicht
en over de borstwering getild. Op de stelling schreef
Nja-Joesoef met een stuk kalk, dat hij in eene sirihdoos
vond, in groot Atjehsch letterschrift: „Halewijn", opdat
de vijand zou weten, dat de controleur der noordooster­
linie de vermetele was, die tot hier was doorgedrongen,
trots hunne versterkte kampongs.
Nu was het zaak met spoed uit dit wespennest te
geraken; maar het stuk geschut belemmerde den marsch.
Herhaaldelijk wendde kapitein Halewijn zich om , teneinde,
bij eene mogelijke vervolging, tijdig zijne maatregelen te
nemen.
De soldaten deelden echter niet de bezorgdheid van
hun aanvoerder, en waren zelfs van meening, dat het nu
tijd werd, om een robbertje te vechten , niet beseffende
hoe groot de verantwoording was, die op de officieren
drukte. Onbekommerd plasten zij door het water en hoop­
ten , door het geweld, dat zij maakten, de opmerkzaam­
heid des vijands op te wekken.
Toen zij aangemaand werden wat voorzichtiger te zijn,
lieten zij, als bij ongeluk, het kanon te water vallen.
Woedend richtte de commandant tot de vermetelen eenige
dreigende woorden, en verzekerde het geschut te zullen
achter laten, wanneer zij niet nalieten, met opzet de
aandacht te trekken. „ Ellendige slaapkoppen , die

150 SF.LF.MPO-BOKNfl
Atjehers!" mompelden onze fuseliers tusschen de tanden.
Aan den overkant van het moeras vereenigde zich de
colonne en trok zoo spoedig mogelijk terug. Eerst werd
de boschrand gevolgd tot aan de verbrande en verlaten
kampong Lampakang, daarna sloeg men een voetpad in,
dat op de sawah nabij onze benting Pango uitkwam , en
was, na een marsch van zes of zeven uur te hebben afge­
legd , tegen vier uur in den morgen te Oleh-Karang terug.
Aan het gejuich der achtergebleven kameraden scheen
geen einde te komen, vooral toen het stuk geschut, als
eene blijvende herinnering aan den tocht, voor den vlagge-
stok werd geplaatst. Met roem mocht daarop gewezen
worden, want men had het gehaald in de 2 e
vijandelijke stelling!
linie der
De woede der Atjehers, toen zij ontdekten wie in
hunne versterking geweest was, is niet te beschrijven.
Reeds bij het schemeren van den dag, bevonden zich
velen van hen aan den boschrand tegenover Oleh-Karang,
en onder het lossen hunner donderbussen, scheeuwden
zij: „Aalewijn! verdoemde kafir, christenhond" enz , en
riepen de wraak van Mohammed over den kapitein in.
Hunne woede vermeerderde niet weinig, toen zij door
de soldaten uitgefloten werden, en dezen het niet der
moeite waard vonden hunne schoten te beantwoorden.
Ofschoon deze onderneming, zooals vele andere, nauwlijks
de aandacht trekt, waren de gevolgen toch zeer belangrijk.
De Iman van Longbatta was zeer verstoord op Pang-
Saman , Nja-Hassan en Hadjie-Ibrahim , aan wie de
bewaking van Selempo-Boeng was toevertrouwd, en
geraakte in onmin met den Panglima der XXVI Moekims,

SELEMPO-BOENG I 5 I
.wien verweten werd, dat zijn volk met de Nederlanders
heulde en hun den weg had gewezen naar de vijandelijke
linie. — Twist en tweedracht ontstond onder de hoofden
der oorlogspartij , en dat wij hiermede ons voordeel
deden, spreekt van zelf.
Meer dergelijke tochten ondernamen de mobiele
colonnes der Noordoostelijke linie in 1879, onder de
kapiteins Yssel de Schepper, Carlier, de luitenants
Steinmetz, Geluk, de Brauw, Ebell, Godin en anderen.
Wij vermeenen echter in de beschrijving der boven­
genoemde feiten reeds genoegzaam te hebben aangetoond,
welke deugdelijkheid het Indische leger bezit, als het er
op aankomt, tegenover de guerilla der Atjehers, eene
contra-guerilla te stellen.

DE INSLUITING V A N
KROENG-RABA
1878
Nabij de Kroeng-Raba-baai, niet ver van de plaats,
waar de rivier van dien naam , tusschen rotsen en klippen
door, haar water in zee stort, verhief zich te midden van
ontelbare dorre zandheuvels onze versterking Kroeng-
Raba, die in 1876 werd opgericht, om de met ons
bevriende bevolking der IV en VI Moekims te beschermen
tegen de moord- en roofzieke guerillabende van den
beruchten Toekoe Thihik, tevens om de nabijgelegen
bergpassen Beradin en Glitaroem te observeeren.
Deze post, vervaardigd van klapperstammen, hadden
vorm eener vierkante redoute met twee over elkaar
liggende cirkelbastions, elk bewapend met een getrokken
8 cM. De Ooster- en Wester-face warer ieder 51 M.
en de beide andere ieder 42,50 M. lang.
Eenzaam lag zij daar op het uiterste punt onzer toen­
malige Westerlinie, en uitgezonderd een bamboedoeri-
boschje aan de riviermonding, was alles in den omtrek
dor en zanderig.
Het bestendig ruischen der zee, wier golven zich tegen
de rotsen braken, gaf aan het geheel iets droefgeestig
eentonigs. Geene oorlogsboot, die het waagde deze kust

DE INSLUITING VAN KROENG-RABA 153
te genaken; slechts enkele drieste Atjehsche smokkel-
prauwen zag men van tijd tot tijd in de eindelooze zee
als kleine zwarte stippen zich beurtelings op de golven
verheffen en weer neêrzinken , om ginder, aan het strand,
in de verte, in de ons onbekende kreken te verdwijnen.
Overbodig er van te gewagen, dat het behoud dezer
zoo afgelegen versterking, meer dan van eenige andere,
geheel toevertrouwd was aan het beleid en den moed
van haren commandant, en de trouwe plichtsbetrachting
der soldaten.
Habib Abdul Rachman, de Arabische gelukzoeker,
slaagde er meer en meer in eene bende fanatieke aan­
hangers om zich heen te scharen, die tegen ons ver­
schillende plannen beraamden. In de eerste dagen van
Juni 1878 waren de berichten van onrustigen aard, en
werkelijk werd de postenlinie op vele plaatsen door den
vijand gealarmeerd, ja zelfs dreef hij de stoutheid zoover,
dat hij een aanval deed op het dwangarbeiders-hospitaal
te Panteh-Perak, nabij den Kraton.
Het trof al zeer slecht, dat in dien tijd ook van Edi
zeer ongunstige rapporten inkwamen. Gedong, bijge­
staan door andere staatjes, had onze nederzetting aldaar
aangevallen, zoodat de bevelhebber, kolonel van der
Heyden, het noodzakelijk achtte met een gedeelte zijner
troepen derwaarts te trekken om de vijandiggezinde vorsten
eene gevoelige les te geven. — Was het Habib, die hier
de hand in het spel had, teneinde onze macht op Groot-
Atjeh te verdeelen? Men mag zulks gereedelijk aannemen,
want na het vertrek van den bevelhebber verscheen

154
D E
INSLUITING VAN KKOF.NG-HABA
hij met eene troepenmacht van 2000 man bij Lepong,
ten zuiden van Kroeng-Raba.
Daags te voren, 17 Juni, had hij 400 man in de
kloof van Glitaroem geposteerd. En voorzeker waren het
lieden uit deze bende, die ten zuidwesten van de benting
Kroeng-Raba, in den nacht van 17 op 18 Juni, eenige
salvo's losten. De post werd hierdoor verontrust en
wierp in die richting eenige lichtkogels, zonder echter
van de aanwezigheid des vijands iets naders te ontdekken.
Maar wie achter de zandheuvels had kunnen zien , zoude
de donkere gestalten opgemerkt hebben , die, plat op den
grond, geduldig het uitbranden der lichtkogels afwacht­
ten om dan ongezien verder te sluipen.
Den volgenden morgen ontving de commandant van
Kroeng-Raba, de i c
luitenant Collard, van den controleur
van Swieten bericht, dat Habib een aanval op diens ver­
sterking zoude doen Dienzelfden avond arriveerde luitenant
Steenmeyer met eene patrouille van 25 man te Kroeng-
Raba , en bracht namens den commandant der westerlinie
de tijding, dat, volgens de mededeelingen der spionnen,
de Atjehers in grooten getale in de bergpassen nabij den
post gelegerd waren. Bovengemelde mededeelingen deden
luitenant Collard besluiten, de patrouille Steenmeyer ter
versterking aait te houden, waartoe hij van den linie­
commandant de machtiging had verkregen. De sterkte
van den post werd daardoor gebracht op:
3 officieren, 1 adjudant-onderofficier der artillerie,
87 minderen der infanterie,
12 kanoniers.
Aanstonds werden verschillende maatregelen getroffen

DE INSLUITING VAN KROENG-RABA 155
om den post in den besten staat van tegenweer te
brengen. De commandant steunde echter meer op zijne
soldaten dan op de palissadeering van klapperstammen ,
die, daar ze in twee jaren niet vernieuwd waren, voorzeker
veel van hunne deugdelijkheid verloren hadden.
De dag van den i8 en
ging rustig voorbij, en tegen den
avond werden slechts eenige zwakke schoten vernomen,
zonder dat de juiste richting te bepalen was, maar in
den nacht werd in noordwestelijke richting op de duinen
beweging ontwaard. Eene patrouille, den volgenden morgen
langs het zeestrand tot aan 't gebergte ter verkenning
uitgezonden , zag in het mulle zand duidelijk eene menigte
versche voetsporen, die zich in de bergpassen verloren.
Bij de kromming van een hollen weg, stiet zij eensklaps
op een dertigtal Atjehers , die , als eene opgejaagde kudde,
uiteen stoof en op de vlucht sloeg.
De soldaten hadden hen gaarne nagezeten, doch de
omstandigheden gedoogden niet, dieper in het gebergte
door te dringen. —Daar men de zekerheid had, dat de
vijand die naburige streek druk bezocht, besteedde men
zooveel mogelijk den dag aan het nazien en verbeteren der
versperringen om de benting ; de lantaarns werden in nau-
weren kring om de palissadeering gebracht en haar aantal
vermeerderd. — Den 20 11
hoorde men 's morgens hevig
schieten in de richting van Boekit Seboen; de dagelijksche
patrouille naar dien post, ditmaal versterkt, slaagde er
echter niet in iets van den vijand te ontdekken.
Controleur van Swieten , die in de nabijheid der benting
Kroeng-Raba in eene door palissaden omgeven woning
verblijf koos, meldde dien dag aan luitenant Collard , dat hij

15*5 UK INSLUITING VAN KROENG-RABA
naar Boekit Seboen verhuisde en verzocht zijn personeel
(politie, oppassers, schrijvers en dwangarbeiders) in diens
versterking op te nemen en zijne goederen, zoo mogelijk,
ook binnen te halen. Aan dit verzoek werd voldaan;
daarna werd de palissadeering der controleurswoning zoover
vernield, dat zij den vijand niet tot dekking kon dienen,
noch ook in een nacht door hem te bereiken zou zijn.
De patrouille naar Boekit Seboen, den 21" onder lui­
tenant de Baer, rapporteerde bij hare terugkomst, dat zij
op grooten afstand eene bende van, naar schatting 150,
Atjehers naar den kant van Kroeng-Raba had zien
marcheeren.
Door het geaccidenteerd terrein had de bezetting dezen
troep niet opgemerkt, en ook dien dag bleef de post
ongemoeid.
Welke plannen de vijand voor had, was uit zijne han­
delingen niet juist op te maken; weifelde hij, of moesten
al deze demonstraties op verschillende plaatsen ons in 't
onzekere brengen omtrent het ware aanvalspunt?
Den 22 n
, toen de bezetting van Kroeng-Raba in den
ochtend bezig was met het herstellen der palissadeering
aan de westerface, ontdekten de schildwachten talrijke
groepen Atjehers, die op de heuvels versterkingen op­
wierpen. Terstond wierp men eenige granaten, ten einde
die werkzaamheden te beletten, en rukte eene patrouille
onder luitenant Steenmeyer uit, die na een kort en hevig
gevecht, waarbij wij een gewonde bekwamen , den vijand
verjoeg.
Door een omleg langs de duinen kwam hij echter kort
daarop in grootere massa opdagen, trok aan de noord-

DE INSLUITING VAN KROENG-RABA 157
zijde de rivier over en bereikte de controleurswoning, die
hij in brand stak. De commandant van Kroeng-Raba
liet, bij het zien van zoo'n talrijk opdringenden vijand,
terstond de poort sluiten en alarm blazen. Weldra sisten
onze Beaumontkogels den Atjehers om de ooren, en toen
ook de artillerie zich liet gelden, en met hare puntgra-
naten groote openingen maakte in hunne gelederen, begon
het zaak voor hen te worden, ten spoedigste te retireeren. —
De vijand dekte zich nu achter de heuvels en breidde
zich, door eene aanzienlijke macht versterkt, zoodanig
over het terrein uit, dat de post geheel ingesloten was.
Aan den ijver, waarmee hij verschansingen opwierp en
loopgraven maakte, was het bovendien duidelijk blijkbaar,
dat het nu in zijne bedoeling lag tot een geregeld beleg
over te gaan.
Kroeng-Raba verkeerde in eene hachelijke positie; dit
kon de commandant zich niet ontveinzen, en hij besloot
dan ook den linie-commandant met den toestand in kennis
te stellen. Een bevriend Atjeher, behoorende tot het
personeel van controleur van Swieten, bood zich aan tot
overbrenger van het bericht. Of deze Atjeher verraad
pleegde, dan wel in 's vijands handen viel, is niet uitge­
maakt, doch bedoeld bericht is nimmer terecht gekomen.
De nacht ging ongestoord voorbij, doch den daarop
volgenden morgen , den 23", toen de poort geopend werd,
om de kookgereedschappen binnen te halen en de water­
vaten en leksteenen te vullen, opende de vijand een
hevig vuur op den ingang, waardoor de mandoor der
dwangarbeiders spoedig gewond werd.
Tegen acht uur sneuvelde de Inlandsche sergeant

I58 DE INSLUITING VAN K KOEN G- RA BA
Ressodjojo door een schot in het hoofd; zijn lijk moest
binnen de versterking begraven worden.
In den loop van den dag meldde zich een Atjeher met
de witte vlag aan, en bracht den commandant een brief
van Habib, bevattende eene uitnoodiging om de benting
te verlaten en in het open veld te strijden. Het antwoord
luidde, dat geen Nederlandsch officier een hem toever­
trouwden post verlaat, en dat dergelijke voorstellen tegen
alle krijgsgebruik strijden.
's Vijands vuur hield tot 's middags half twee gestadig
aan; daarna bepaalde hij zich bij enkele schoten om de
onzen bezig te houden Bij het ontsteken der lantaarns
opende hij echter zoo'n aanhoudend vuur, dat de lam­
penist het zwaar te verantwoorden had Het uithalen,
inbrengen en aansteken der lantaarns had op andere
dagen op ongelijke tijden plaats. Omstreeks acht uur
staakten de belegeraars het schieten.
Het werd al donkerder en donkerder; op de berghelling
flikkerden de bivouakvuren der Atjehers, en de hoogop-
flikkerende vlammen beschenen verschillende groepen.
De schildwachten tuurden en luisterden met inspanning,
maar hoorden enkel het eentonig gezang (bidden) der
Atjehers, dat dof en gedempt hunne ooren bereikte.
„Als die kerels beginnen te janken," riep een Euro­
peesche schildwacht den passeerenden sergeant der ronde
toe, „dan kunt ge er op aan, dat ze niets goeds in het
schild voeren!"
Daar stijgen dikke rookwolken uit de keuken; knette­
rend slaan de vlammen opwaarts en beschijnen een troep
Atjehers, die geen 20 passen van de noorderface, onder

DF. INSLUITING VAN K ItOENG-RAB A I 59
het roepen van allerlei bedreigingen , hunne donderbussen
afschieten. Het af hellend terrein achter de keuken had
de nadering dezer lieden onzichtbaar gemaakt, zoodat
zij ongemerkt hun vernielingswerk konden volvoeren.
De bamboezen keuken was in korten tijd totaal afge­
brand en ook de belendende loodsen en het geniemagazijn
werden eene prooi der vlammen. Dreigende vonken
zweefden en dansten over de versterking. Maar luitenant
Collard „liet zich niet van de wijs brengen," zooals zijne
manschappen plachten te zeggen.
Terwijl de bezetting den vijand op een regen van
kogels onthaalde, gaf hij bevelen tot blussching van den
brand ; Chineesche werklieden en dwangarbeiders moesten
de daken beklimmen om de vonken uit te dooven en
de gebouwen met natte zeilen en dekens te dekken.
Dank zij deze doeltreffende maatregelen bleef de post
behouden, maar de watervoorraad was geheel verbruikt!
Nog dienzelfden nacht werd binnen de versterking
een put gegraven, en mocht het gelukken op 4 M.
diepte zuiver water te vinden.
Omstreeks drie uur in den morgen werd op het noorde­
lijk, oostelijk en westelijk gedeelte der versterking een hevig
vuur geopend, dat vooral op de gebouwen gemunt was.
De zuiderface, waar eene vlakte voor lag, werd minder
bestookt, daar de vijand zich op dat open terrein niet
waagde. Aan de westzijde had hij op een hoogen heuvel
twee lila's in batterij gesteld, die de noorderface geheel
bestreken; door het plaatsen eener travers werd echter
dit kwaad eenigszins verholpen.
O ize artillerie beantwoordde op krachtige wijze 's vijands

IÖO Dl". INSLUITING VAX KROENG-RABA
vuur; aanhoudend rolden dikke rookwolken over de
heuvels; ook de infanterie liet zich niet onbetuigd, en
het donderde en knalde op vreeselijke wijze. Desniettemin
hield de vijand zich in zijne stelling staande, en bleven
de roode vanen op de omliggende heuvels wapperen;
zelfs op de puinhoopen der nog smeulende controleurs­
woning, woei aan den verkoolden vlaggestok onze vlag
het onderste boven, en eene menigte Atjehsche doeken
uitdagend daar omheen. Maar met verbeten woede moest
Habib zien, hoe fier ook onze vlag nog in de lucht wap­
perde boven Kroeng-Raba, dat hij reeds als eene prooi
der vlammen zal beschouwd hebben.
Van eene hoogte tegenover de noorderface vestigde
hij zijne blikken op de kleine benting, die hem trotseerde,
niettegenstaande zijne overmacht. Woest om zich ziende
Pedireesche hulptroepen stonden om hem heen en
wachtten met stijgend ongeduld, de ontbloote klewang
in de hand, het bevel tot een stormaanval.
Doch Habib scheen bevreesd voor een echec, en
beproefde liever een ander middel.
Nogmaals richtte hij een schrijven tot luitenant Collard ;
der bezetting bood hij vrijen aftocht, mits de benting
vernield werd. — Het antwoord was, dat dergelijke voor­
stellen, strijdig met de Nederlandsche krijgsmanseer,
niet meer ingewacht werden , en dat men, zelfs stervende,
de versterking bleef verdedigen. — Nu werd het Habib
duidelijk, dat hij palissaad voor palissaad zoude moeten
vernielen , lijk op lijk stapelen en zelfs den laatsten Neder-
landschen krijger neervellen , alvorens de door kruitdamp
zwart geworden driekleur, te kunnen bemachtigen.

DE INSLUITING VAN KROENG-RABA IÖI
De gong-gong werd geslagen om de hoofden te ver­
zamelen, en Habib belegde een krijgsraad. Het eenparig
oordeel was, dat de kafirs tot eiken prijs moesten
verdelgd worden.
Pekkransen, stormladders, takkebossen, koehuiden enz.
alles werd in gereedheid gebracht. Nog waren zij daar­
mede bezig, toen zich in den glans der ondergaande
zon een stoomschip vertoonde, en voordat de vurige
schijf achter den horizon in de golven verdween , was de
Nederlandsche oorlogsboot kenbaar
Door vuurpijlen trachtte de versterking de aandacht
te trekken, en zag met vreugde het vaartuig steeds
naderbij komen. — Zooals gezegd is, was de kust
ongenaakbaar; toch zoude onze wakkere marine het
landen beproeven. Reeds bij het eerste gloren van den
volgenden dag, ontwaarde men haar moedigen strijd
tegen de elementen. De sloepen schudden en kraakten
in al haar voegen, en met onweerstaanbaar geweld sloeg
de branding haar terug. Telkens en telkens weer beproefden
onze oud-Hollandsche zeerobben tegen de golven op te
werken , doch te vergeefs! Met wanhopige spijt moesten
zij ten laatste hunne pogingen opgeven, en Kroen-Raba
zag, teleurgesteld in de verwachte hulp, hunne sloepen
steeds verder van het strand drijven.
Jubelend waren ook de Atjehers getuige van de
machtelooze worsteling der zeelieden, en volgden met
uitbundige kreten hun terugtocht.
Met vernieuwden moed bestookten zij weer onze ver­
sterking, die hun vuur gestadig beantwoordde. De benting
geleek eene onweerswolk, waaruit het bliksemde en
II 11

102 DE INSLUITING VAN KROENG-RABA
donderde; de aarde dreunde en de houten banketten
trilden onder de voeten der soldaten.
Luitenant Collard bevond zich steeds daar, waar het
gevaar het dreigendst was; schier uitgeput van vermoeienis
en inspanning, wisten hij en de overige officieren zich
door hunne wilskracht staande te houden, en gaven
daardoor een goed voorbeeld aan de soldaten. Sedert
den 2i e
» hadden nu deze bijna onafgebroken de alarm­
stelling bezet; de zwakken stonden bijna slapende op het
banket, maar telkens wist een bemoedigend woord der
officieren hen als te electriseeren. Af en toe , wanneer de
strijd in hevigheid afnam, werd eenige spijs genuttigd.
Slechts eenmaal daags werd gekookt, daar dit niet zonder
gevaar kon geschieden. De soort der spijzen bestond
slechts uit rijst, gezouten visch en spek.
Na reeds vier dagen vruchteloos op ontzet gewacht te
hebben , was dit wachten een duldeloos verlangen geworden.
Aanhoudend richtte men de blikken naar den kant van
Boekit Seboen om te zien, of er geen bajonetgeflikker te
onderscheiden was, en al was ook de hoop uit het hart
geweken , toch spraken de braven elkaar nog moed in.
De officieren telden met bezorgdheid de laatstovergebleven
patronen, en berekenden hoe lang deze post, met zijn
doorschoten en verbrokkelde palissadeering, nog te ver­
dedigen zou zijn; ook de mond- en watervoorraad begon
schrikbarend te minderen ?
Daar klinkt eensklaps in de verte hoorngeschal, gepaard
met het eigenaardig geknetter van salvo's, en waarin zich
het donderen van geschutvuur mengde. Terzelfder tijd
bespeurde men veel beweging bij de belegeraars. Zou de

DE INSLUITING VAN KROENG-RABA 163
langverbeide hulp dan eindelijk opdagen? Goddank, tegen
twaalf uur 's middags onderscheidde men de donkere
uniformen der tirailleurs, en het steeds naderende hoorn­
geschal verwekte een nieuw leven bij de reeds uitgeputte
bezetting.
Het was de colonne Coblijn, die tot ontzet opdaagde;
eerst tegen vier uur bereikte zij de versterking, daar de
vijand haar eiken duim gronds hardnekkig betwistte.
Het volgende diene ter verklaring , waarom Kroeng-Raba
niet eerder ontzet werd.
Na het vertrek van den bevelhebber naar Gedong,
ontving de luitenant-kolonel Docters van Leeuwen, chef
van den staf, die als oudste officier tijdelijk het bevel
voerde , het bericht, dat de vijand met eene sterke macht
in de nabijheid onzer voorste liniën was gezien , dat eenige
kampongs der ons bevriende Atjehers reeds door hem
vernield waren, en hij zelfs het plan beraamde om den
Kraton aan te vallen. Dit bericht werd bevestigd door de
Atjehsche hoofden Toekoe Oemar en Toekoe Lampaser, die
hun gebied waren ontvlucht en bij ons bescherming zochten.
De nog beschikbare troepen werden terstond op de
meest bedreigde punten geplaatst, en in den Kraton werden
de posten verdubbeld en meer geschut in batterij gebracht.
Op den 20 e
" Juni drong de vijand met eene bende van
1000 man de aan ons onderworpen IV Moekims binnen,
en in den nacht van 20 op 21 Juni deed hij een aanval
op Penajong (bij den Kraton).
Toen nu op den 22 cn
te Kotta-Radja door spionnen
de -tijding gebracht werd. dat Kroeng-Raba ingesloten
was, kon de waarnemende bevelvoerder geen voldoende

IÖ4 DE INSLUITING VAN KROENG-RABA
macht samenstellen om dien post ter hulp te komen,
zonder het hoofdkwartier geheel van troepen te ontblooten.
Z. M. oorlogsstoomer Watergeus kreeg derhalve bevel,
naar de kust van Kroeng Raba te stoomen en te trachten
de bezetting aldaar te steunen en van levensmiddelen te
voorzien. Het was dit oorlogsschip, hetwelk op den 24 en
's avonds gezien werd en den volgenden morgen te vergeefs
eene landing beproefde.
Kolonel van der Heyden, die nog steeds te Gedong
ageerde, den vijand overal voor zich uitjoeg en verschillende
oproerige staatjes reeds getuchtigd en onderworpen had,
ontving te midden zijner overwinningen van den luitenant­
kolonel Docters van Leeuwen het verzoek met alle beschik­
bare troepen naar Groot Atjeh terug te keeren, daar onze
positie , door onvoldoende sterkte, aldaar onhoudbaar werd.
Reeds den 24 en
waren alle troepen uit Gedong in het
hoofdkwartier terug, en aanstonds werd eene colonne, groot
6 compagniën infanterie, met de noodige artillerie en ambu­
lance , onder majoor Coblijn uitgezonden, om den vijand
uit de westerlinie te verdrijven en Kroeng-Raba te ont­
zetten. Omstreeks 3 uur in den morgen van den 25", na
het opkomen der maan, vertrok de colonne uit Kotta-
Radja. Op haar weg ondervond zij den hardnekkigsten
tegenstand. De vijand had zich overal sterk genesteld;
elke* struik, elke boschrand braakte dood en verderf in
de gelederen der onzen. Trots de ontzettende overmacht
des vijands, drong echter onze troep steeds voorwaarts,
en verrichtte wonderen van dapperheid.
De Atjehers vochten niet minder moedig; stelling voor
stelling moest als het ware met de bajonet genomen worden.

DE INSLUITING VAN KROENG-RABA ID5
Eerst laat in den middag bereikte men Kroeng-Raba. Hier
spande de vijand alle kracht in, om ons den overtocht
der rivier te beletten, doch te vergeefs.
De Atjehers, geen kans ziende de kleine colonne te
verslaan, sloegen eindelijk op de vlucht, een groot aantal
wapens en twee stukken geschut in onze handen achter­
latende. Habib, die zulk een uitslag niet verwachtte, had
reeds tijdig het hazenpad gekozen en vluchtte naar de
XXII Moekims , waar ook het overschot van zijn geslagen
en verstrooid leger zich verzamelde.
Kroeng-Raba werd alzoo ontzet, en in stede van de
roode vlaggen, zag men op de heuvels onze krijgsbanier,
de glorierijke Oranjevaan, hare plooien ontrollen.
Hulde aan de dappere bezetting, die, met zooveel
zielskracht en onverschokken moed, aan Nederland's schoon
devies „Je maintiendrai" getrouw bleef!
Hulde ook voor het roemrijke feit, waarmee zij de
Indische krijgsgeschiedenis verrijkt heeft.
Luitenant Collard, de moedige, beleidvolle en trouwe
commandant van Kroeng-Raba, ontving tot belooning zijner
militaire deugden het ridderkruis der Militaire Willems­
orde, dat voorzeker op zijne borst eene waardige en wel­
verdiende plaats heeft.

VRIJHEIDSZIN OF FANATISME f
Is de vrijheidszin bij den Atjeher grooter dan bij eenig
ander volk van den Indischen Archipel, of zijn de moed
en de volharding, waarmede hij den strijd tegen ons vol­
houdt, een uitvloeisel van zijne godsdienstige dweepzucht?
„Prang-Sabil", heilige oorlog, zoo noemt hij dien krijg.
Hieruit zullen wij alzoo moeten afleiden, dat hij uit gods­
dienstzin , om nl. Allah welgevallig te zijn, om het paradijs
te gewinnen, met zulk eene grenzenlooze doodsverachting
tegen den blanke, den gehaten kafir, vecht.
Want die haat is zoo fel, zoo onverzoenlijk, dat zelfs
vrouwen en meisjes er van doordrongen zijn en zich meer­
malen aan de heilige zaak ten offer brengen.
Mars en Venus, van welken landaard ook, kunnen anders
zeer goed samengaan. Alleen de Atjesche schoonen ver­
foeien de blanke zonen van den oorlogsgod. En zoo iets kan
o. i. slechts uit fanatisme voortspruiten.
Wij noemen het fanatisme, dat, zooals bij de bestorming
van Mibau in December 1875, jonge meisjes zich in de
vlammen der brandende woningen wierpen, niettegen­
staande zij overtuigd waren, dat hun door de onzen geen
leed zoude geschieden.

VRIJHEIDSZIN OF FANATISME ? 167
Uit fanatisme strijden vrouwen als tijgerinnen in de
gelederen der mannen, en door fanatisme is het, dat eene
moeder, bij de gevechten teEdi, Mei 1889, haar zuigeling
aan de borst doorstak, toen zij zag, dat onze dappere
Amboineesche soldaten meester waren van de Atjehsche
stelling.
Doch welke de beweegreden moge zijn van zooveel
moed en kalme doodsverachting, wij eeren die ook in
onzen vijand. Uit de talrijke voorbeelden van ijver voor
eene hun heilige zaak als den „prang sabil ", willen wij
een enkel onder de aandacht brengen, zoowel om 't feit
zelf, als om daaruit den volksaard van den Atjeher te
doen kennen.
Onze troepen waren na een hardnekkigen, onstuimigen
strijd de XXVI Moekims binnengedrongen en slaagden er
in , een gedeelte dezer bevolking aan zich te onderwerpen.
Ten einde de bewoners van Pedir en Gighen te beletten
hulp te verleenen aan de nog vijandige bevolking dezer
streek, betrok de 3 e
mobiele colonne, onder kapitein
Halewijn, thans majoor-commandant van het 6 e
infanterie, een bivouak bij Kroeng-Kali.
bataljon
Aanhoudend werden talrijke patrouilles van dit bivouak
naar het voorgelegen Barissan-gebergte uitgezonden, ten
einde de bergpassen te observeeren en den vijand tot in
zijne verst verwijderde schuilhoeken te vervolgen. Deze
tochten in de wildernis en het woeste gebergte waren in
de hoogste maten vermoeiend , ja afmattend, en menige
verwensching werd tegen den Atjeher losgelaten, wanneer

l68 VIUJHEIDSZIN OF FANATISME?
onze. soldaten te vergeefs zijn spoor trachten te volgen.
Eene dezer patrouilles, sterk 45 man, onder kapitein
Halevvijn en den 2» luitenant J. Clerkx, ontdekte op
den 2 n
Augustus 1879 in een der diepe ravijnen eene
nederzetting van vijandelijke maraudeurs en omsingelde
haar zoo plotseling, dat de verraste Atjehers door schrik
en verwarring aan geen tegenweer dachten. Vijftien der
beruchtste roovers werden gevangen genomen , waaronder
drie hoofdmuitelingen , Nja-Braham; Nja Bantan en Polok,
die medeplichtig waren aan den moord op Ketjiek-Ma
Arief, het ons bevriende hoofd van Kroeng-Kali.
Met hoeveel beleid en kalm overleg dit rooversnest
ook omsingeld en ingesloten werd, aan twéé priesters
gelukte het evenwel te ontsnappen, en eene achtervolging
in dit woest gebergte leidde tot niets.
In het bivouak teruggekeerd, vernam kapitein Halewijn ,
dat Abdul Rachman, waarnemend hoofd van Kroeng-Kali,
dien morgen verzuimd had zich te melden.
Deze Atjeher, dien men niet vertrouwde en deswege
gaarne in 't oog hield, moest zich op last van den bivouak-
commandant twéémalen daags melden. Het vermoeden
kwam bij kapitein Halewijn op, dat dit hoofd met de marau­
deurs heulde, terwijl de arrestatie der genoemde hoofd­
muitelingen in verband kon staan met diens wegblijven.
Voorzeker was Abdul Rachman door de twéé ontsnapte
priesters gewaarschuwd, en daar hij bevreesd was als mede­
plichtige verraden te zullen worden, hield hij zich nu schuil.
Abdul Rachman moest opgespoord worden, dit was
het onwrikbaar voornemen van den voortvarenden kapitein
Halewijn, die, gedurende zijn verblijf te Atjeh, de schrik

VRIJHEIDSZIN OF FANATISME? l60,
was van den vijand. Dag en nacht in de weer, was hij
steeds daar, waar men hem 't minst verwachtte. Geen
Atjeher in het omliggende vijandelijke gebied, die zich
voor dien gevreesden kapitein, tevens waarnemend civiel
ambtenaar, veilig achtte. Heeft kapitein Halewijn door
voortvarendheid , beleid en grenzenloozen moed geschitterd
als commandant eener mobiele colonne, aan zijn helder
doorzicht, zijne bedachtzaamheid en zijn krachtig optreden
als civiel ambtenaar, danken wij de onderwerping van
vele voorname Atjehhoofden.
De schildwacht „voor 't geweer" had op de metalen
klok reeds het zesde avonduur aangegeven en nog was
Abdul-Rachman niet verschenen. Op dit uur eindigde de
dagdienst en werden de nachtposten uitgezet. De comman­
dant, die dan nimmer naliet op dit tijdstip zijne ronde
te doen, vestigde voor 't laatst een onderzoekenden blik
op den voorliggenden kampong, die ongeveer 500 M.
voor 't bivouak lag en door eene sawah daarvan gescheiden
was. Helder bescheen de ondergaande zon den donker­
groenen boschrand, wiens scherpen omtrek zij met de
schitterendste kleuren tooide.
Dicht tegen een boom geleund stond daar een Atjeher,
die door den rooden sarong, welke hij om de heupen
droeg, in 't oog viel. Daar Abdul Rachman steeds een
dergelijk kleedingstuk van roode zijde droeg, veronder­
stelde kapitein Halewijn, dat het die Atjeher was; dit
vermoeden bleek juist, want met behulp van een binocle
was de persoon terstond te herkennen.
Ook Abdul Rachman had spoedig de kloeke gestalte
van den bivouak-commandant opgemerkt.

I70 VRIJHEIDSZIN OF FANATISME?
Zoo hij nog voornemens was zich te komen melden,
moet een plotseling opkomende vrees hem van besluit
hebben doen veranderen, want eensklaps verdween hij
in de richting van kampong Mahdé.
In deze kampong, waarvan de bewoners voor het
naderend wapengekletter onzer overwinnende troepen
gevlucht waren, was volgens bericht, slechts één visschers-
gezin achtergebleven. Onze spionnen verklaarden, dat
bij deze visschers zich 's nachts veel kwaad volk ophield;
klaarblijkelijk was ook Abdul Rachman in die kampong
eene schuilplaats gaan zoeken, vooral daar Mahdé, door
moerassen en dichte bosschen omgeven , alleen te bereiken
was door degenen , die goed bekend waren met de smalle,
bijna onbegaanbare voetpaden, welke daarheen leiden.
Abdul Rachman rekende echter buiten den kapitein
Halewijn , zoo hij meende in die wildernis niet achtervolgd
te kunnen worden. Reeds denzelfden avond omstreeks 9
uur slopen 16 donkere gestalten uit het bivouak: het
was eene patrouille onder kapitein Halewijn, die Abdul
Rachman in kampong Mahdé zoude oplichten.
Aan den voorgelegen boschrand gekomen werd op
eene veilige plaats ,, halt" gehouden, hoofdzakelijk,
omdat men zich wilde te vergewissen, of geen der rond­
zwervende maraudeurs den troep had opgemerkt.
Nadat men eenige oogenblikken in de struiken had
gelegen en alles in den omtrek zonder gerucht bleef,
werden de manschappen door een fluisterend „geeft acht"
gewaarschuwd op te staan, en vervolgens bekend gemaakt
met het doel der onderneming.
De gids Nja Amat bekwam last de patrouille langs

VRIJHEIDSZIN OF FANATISME? 171
den koristen weg naar kampong Mahdé te brengen en
haar de woning aan te wijzen, waar Abdul Rachman
zich schuil hield.
Nauwelijks echter vernam de gids, dat het om Abdul
Rachman te doen was, of hij begon te beven en verklaarde
stotterend zich den weg niet meer te herinneren.
Kapitein Halewijn, die overtuigd was dat de gids onwaar­
heid sprak, dreigde hem te zullen neêrschieten, zoo hij
het bevel niet terstond volbracht.
Niettegenstaande deze bedreiging bleef de gids in zijne
weigering, om de patrouille te geleiden, volharden, en
verklaarde zich liever te laten doodschieten dan Abdul
Rachman te verraden.
Op 't punt de bedreiging ten uitvoer te brengen,
bedacht kapitein Halewijn, dat er meer voordeel te be­
halen was met de reden van Amat's zonderling gedrag
uit te vorschen en gelastte toen eenigen soldaten, den
gids naar het bivouak terug te brengen en Nja Joesoef
te ontbieden, zoo deze reeds van Lambaroe mocht zijn
teruggekeerd, waarheen hij dien dag met eene zending
belast was.
Bij voorkeur liet kapitein Halewijn zich door hem ver­
gezellen , want Nja Joesoef was een onzer vertrouwbaarste
gidsen. Zijnen landslieden droeg hij een ingekankerden
haat toe, wegens de mishandeling en de voortdurende
vervolging, waaraan hij en zijne bloedverwanten vóór
onze komst hadden blootgestaan; op zijne trouw viel dus
wel te rekenen.
Na een half uur in spanning en ongeduld te hebben
doorgebracht, klonk eindelijk in de verte Nja Joesoef's

172 VRIJHEIDSZIN OF FANATISME?
herkenningsteeken, welk teeken door de patrouille herhaald
werd, om de richting aan te duiden, waar zij zich bevond.
Spoedig daarop meldde zich de gids bij den kapitein
aan en gaf den raad een anderen weg in te slaan dan
dien, welke door de kampong voert
Wij zullen de patrouille op haren tocht naar Mahdé
niet volgen, en slechts vermelden, dat zij, na een ver­
moeiden marsch, eerst laat in den nacht die kampong
bereikte.
Bij de eerste omheining werd „halt" gehouden.
Dicht tegen den pagger gedrukt en verborgen onder
de wijd uitgespreide takken der boomen, trachtte men
het terrein te bespieden en de verschillende geluiden , zoo
eigen aan eene tropische wildernis, te onderscheiden.
Voor zooverre men in de duisternis kon nagaan, bestond
Mahdé uit onaanzienlijke woningen, die meestal nabij de
lagunes gebouwd waren; het' terrein rondom was woest
en gaf de kampong eerder het aanzien van een roovers-
verblijf dan van een vreedzaam visschersdorpje. Eenzaam
en eenigszins van de overige huizen afgezonderd stond
de woning, waar Abdul Rachman eene wijkplaats had
gezocht; 't was een klein doch stevig gebouw van bamboe
en planken opgetrokken en , evenals elke Atjehsche woning,
hoog op palen gebouwd. Slechts uit deze visscherswoning
glinsterde den onzen een lichtje tegen.
Van de omheining, waar eene kleine opening toegang
verleende naar de kampong , liep een smal, met dorre
bladeren bedekt voetpad, naar de verdachte woning.
In de kampong, zoowel als in den omtrek, was alles
rustig; alleen de bamboestammen, door den nachtwind

VRIJHEIDSZIN OF FANATISME? 173
heen en weer geslingerd, deden een eigenaardig krakend
geluid hooren. Ook in de lagune, wier waterspiegel zich
donker afteekende, was het stil.
Geen lichtje van eene visschersprauw werd gezien, geen
riemslag deed zich hooren; nergens eenig teeken van leven.
Een Europeesch sergeant kreeg last met twaalf man
vooruit te gaan en de achterzijde van het huis te omsin­
gelen , de overigen zouden met den kapitein op eenige
passen afstands volgen en aan den trap post vatten.
De grootste omzichtigheid werd den soldaten aanbevolen.
Van boom tot boom en van struik tot struik voort­
gaande werd de aangewezen woning zonder stoornis
bereikt; spoedig stond elk der manschappen op zijn post.
Nu zoude kapitein Halewijn met twee man naar boven
gaan; maar nauwelijks had hij de eerste schrede op de
oude, half vermolmde trap geplaatst of deze begon ge­
weldig te kraken. Onder het uiten van eene verwensching,
snelde hij naar boven , doch voor dat de ingang bereikt was,
werd de deur geopend en op den drempel verscheen eene
vrouw, met een zevenarmige, koperen lamp in de handen.
„Tabeh" (gegroet), klonk het zacht van hare lippen,
maar hoe hevig ontstelde de Atjesche, toen zij, in stede
van een bekende te zien, de hooge , krijgshaftige gestalte
van den gevreesden kapitein Halewijn voor zich had.
Maar zij herstelde zich spoedig en vroeg toen op trot-
schen toon:
„Wat verlangt de hoofdman der ongeloovigen , dat hij op
dit nachtelijk uur mijne vreedzame woning binnenkomt"?
„Ik zoek Abdul Rachman, wien gij eene schuilplaats
verleend hebt," was het korte antwoord.

174 VRIJHEIDSZIN OF FANATISME?
„ Gij zijt verkeerd ingelicht, blanda," zeide zij, schamper
lachende, en keek den officier daarbij met hare vurige,
donkere oogen uitdagend aan.
Maar kapitein Haleivijn liet zich niet door een paar
schoone oogen bedriegen en haar zacht op zijde drin­
gende, stapte hij de woning binnen; maar op hetzelfde
oogenblik liet de Atjehsche met eene snelle tegenwoor­
digheid van geest de lamp vallen. Men kan zich de
woede en de teleurstelling van den officier voorstellen!
,, Verwenschte helleveeg ", donderde hij haar toe, „waart
gij een man, uw lot ware spoedig beslist!"
Spoedig had echter een der soldaten eenige droge
twijgen en klapperbladeren tot eene toorts samengebonden,
en juist was hij gereed om hiermede naar boven te gaan,
toen aan de achterzijde van de woning een hevig gekraak
zich liet hooren , daarna vernam men een val, gevolgd
door eenige geweerschoten.
Aanstonds snelde kapitein Halewijn, vergezeld van eenige
soldaten, naar de achterkamer en liet de gesloten deur door
kolfslagen openen; doch te laat, de vogel was gevlogen!
Op de baleh-baleh lagen twee geweren , twee klewangs,
twee met arabische gewaden gevulde valiezen en een
zijden pajong. De vluchteling had de omwanding van
gevlochten bamboe doorgesneden en was door de ge­
maakte opening gesprongen en in de aangrenzende wil­
dernis gevlucht. Door het leven aan de trap waren de
manschappen, die de achterzijde van het huis moesten
omsingelen in den waan gebracht, dat aan den voorkant
gevaar dreigde en hadden hun post verlaten om hun
commandant bij te springen. Toevallig echter hadden

VRIJHEIDSZIN OF FANATISME? 175
eenige soldaten nog eene donkere gestalte zien vluchten
en daarop geschoten.
„Vrouw, gij hebt mij misleid en Abdul Rachman ge­
legenheid geschonken te ontvluchten", zeide kapitein
Halewijn vertoornd.
Nadat het gevaar voor dien Atjeher geweken was,
verloor zij hare zelfbeheersching; snikkend viel zij den
officier te voet en de handen tot hem opheffende bad zij
om genade. Angstig enbetooverend schoon, hield zij hare
groote, vochtige oogen op den kapitein gevestigd, maar
slechts een vertoornde blik gleed over de slanke, weelde­
rige gestalte dezer wonderschoone vrouw.
„ Sta op vrouw", gebood hij ernstig en koel, „ zeg
mij waarheen is Abdul Rachman gevlucht."
„Heer", antwoordde zij vol waardigheid, „dood mij,
maar dwing mij niet een dienaar des profeets aan de
ongeloovigen te verraden," en gelijktijdig de slendang
van de schouders rukkende, ontblootte zij haren boezem,
als gereed om eenen doodelijken stoot te ontvangen.
De heldere, roode vlam van de toorts wierp haar volle
licht op dit eigenaardig tooneel.
Eene martelares gelijk, die zich voor hare zaak ter
dood gaat wijden , stond deze jonge vrouw met opgeheven
hoofd en van dweepzucht vlammende oogen te midden
onzer gebaarde krijgers. Inderdaad, de groep was het
penseel eens schilders overwaard.
„Vrouw," zeide kapitein Halewijn geruststellend,„wij
zijn geen barbaren; de Nederlanders trekken slechts het
zwaard tegen mannen en dooden niet om te moorden;
van ons hebt gij niets te vreezen."

I76 VRIJHEIDSZIN OF FANATISME ?
Zwijgend hoorde de Atjehsche hem aan; doch de
blik, waarmede zij hem aanzag, verried nog steeds
haar wantrouwen en onverzoenlijken haat.
Kapitein Halewijn, die het Atjehsche volk kende,
bespeurde spoedig, dat deze vrouw zich eerder voor
„ prang-sabil" zoude opofferen, dan voor de Compagnie
te ijveren; immers, volgens hare priesters zullen de
poorten van Mohamed's paradijs zich nooit ontsluiten
voor degenen, die de vriendschap eens kafirs zoeken.
Hij besloot dan ook geen woorden meer te verspillen
en met spoed den terugmarsch aan te nemen, dewijl een
langer oponthoud in deze buurt gevaarlijk kon worden.
Abdul Rachman scheen intusschen naar eene andere
streek gevlucht te zijn, want geen der talrijke patrouilles
mocht er ooit in slagen zijn spoor te vinden.
Nja Joesoef boette twee jaren later met een afschuwe­
lijken dood, de trouw, waarmede hij de Compagnie diende.
Aangetrokken door de bekoorlijkheden der schoone
uit kampong Mahdé, waagde hij het nogmaals tot haar
te gaan en trachtte haar te overreden met hem naar
zijne kampong te vluchten. De dweepster echter doorstak
met wreed genoegen het hart van haren aanbidder en
wierp zijn aan stukken gehouwen lichaam den wilden
honden ten prooi. Alzoo koelde zij haren haat tegen de
ongeloovigen in dezen moord op hunnen dienaar.
Wij vragen, of kinderen uit zulke moeders geboren,
ooit onze vrienden zullen worden!

DE ATJEHERS ONDER HET CIVIEL
BESTUUR
1883
Hoe slecht beantwoordde de Atjeher aan de vrede­
lievende bedoeling der pacificatie, die, nadat de geduchte
XXII en XXVI Moekims onderworpen waren, in 1881
bij de invoering van het civiel bestuur werd afgekondigd.
Noch het bevorderen van zijn handel en landbouw,
noch de eerbiediging van zijnen godsdienst (getuige de
oprichting van een kostbaren Mohammedaanschen tempel
te Kotta Radja), noch de voordeden, die vanzelf uit den
vredestoestand voortsproten, konden hem verzoenen met
de suprematie van den Nederlander, waaraan hij zich
zoo noode had onderworpen.
Zijn trouwelooze en wraakgierige aard deed hem in
stilte naar de wapens grijpen, en toen wij, om vredes-
wille, geen tegenweer boden, beschouwde hij zulks als
vrees en onmacht, terwijl gaandeweg het verzet zoodanig
in uitgebreidheid toenam, dat wij verplicht waren ons
achter eene geconcentreerde stelling terug te trekken.
Achter deze gehate linie beschouwde het leger zich
als gevangen. En wanneer de krijgers in gedwongen
werkeloosheid den blik lieten gaan over het voorgelegen
II 12

I78 DE ATJEHERS ONDER
terrein , waar voorheen met opoffering van leven en bloed,
onze vaan geplant werd, dan vroegen zij zich af, waar­
voor dan Neêrland's zonen zoo leden en streden, nu dat
duurgekochte land weêr prijsgegeven was. 's Avonds, als
de omliggende kampongs in den donkeren nevel verdwe­
nen, en in de nachtelijke stilte de jubelkreten der At­
jehers, steeds stouter en spottender, tot hen doordrongen,
dan kwamen de roemrijke dagen van weleer hun voor den
geest, de dagen, toen in diezelfde kampongs hunne krijgs­
trompet weergalmde. In zulke oogenblikken verrezen uit
het verleden de schimmen van zoovele gevallen helden,
die allen schenen te vragen: „waarom moesten wij sneven ?"
Na de invoering van het civiel bestuur bracht het leger
eenige jaren in gedwongen werkeloosheid door; het zwaard
roestte in de scheede; maar, gelukkig, de gedwongen rust
deed de deugden van den Indischen soldaat niet verloren
gaan. Nauwelijks weerklonk het „te wapen " of met dezelfde
geestdrift schaarde hij zich om de Oranjevaan.
Dit „te wapen " werd uitgeroepen door den gouverneur
Laging-Tobias, kort na zijn optreden (16 April 1883).
Het verzet des vijands had een ernstig karakter aan­
genomen. Verschillende bevriende hoofden, zooals: Tengkoe
Sjech, Tjoet-Bantok, Tjoet-Mahomed, Toekoe-Oemar ,
Toekoe Ali en meer anderen vielen ons af en voegden
zich bij de Kemala of oorlogspartij, die aanmerkelijk
versterkt werd. De veiligheid onzer linie en die der ge­
trouw gebleven landschappen werden meer en meer
bedreigd. De herhaalde aanvallen op onze patrouilles en
kleine detachementen, de invallen van verschillende benden
binnen de bevriende kampongs, en het voortdurend be-

HET CIVIEL BESTUUR 179
schieten onzer posten gaven genoegzaam te kennen, dat
de vijand den vrede niet langer wenschte.
Noodzakelijk bleek het vooral de XXII Moekims van
de talrijke, zich aldaar ophoudende, vijandelijke benden
te zuiveren, en daarom werden er op den 2i n
eenige mobiele
colonnes samengesteld, ten einde in die streek te ageeren.
Aan het hoofd van eene dier colonnes ontmoeten wij
kapitein Scheuer. Diens operatie zullen wij volgen, als
ons het meest bekend zijnde en om de uitnemende,
zeldzame deugden, die daarbij werden aan den dag ge­
legd , het meest der vermelding waardig.
Van den militairen commandant te Anak-Galoeng,
alwaar Scheuer in garnizoen lag, ontving hij den last
om op den 20" Maart naar Tjot-Basetoel te marcheeren,
ten einde op den volgenden dag deel te nemen aan de
operatiën in de XXII Moekims.
Als operatie-terrein werd hem den kampong Temboh,
ten noorden van Tjot-Basetoel , aangewezen , terwijl
zijne bewegingen tactisch verband moesten houden met
de handelingen der colonnes onder de kapiteins Keulmans
en Boissevain , die in Lingon-besar ten oosten , en Djeroek
ten noordoosten van Temboh, en met die van den
kapitein Schultz, welke ten noordwesten daarvan zouden
ageeren.
De colonne Scheuer was sterk:
3 luitenants;
4 hoornblazers;
ioo soldaten;
I soldaat-verbandmeester;
20 dwangarbeiders met 6 tandoes (brancards).

l80 DE ATJEHERS ONDER
De opmarsen naar Temboh geschiedde tegen zeven uur
in den morgen van den 2i n
Maart. De marschvorm was
met het oog op het terrein op twéé gelederen uit de
flank; de voorste en achterste sectie, onder de luitenants
Drijber en Romein, werden tot vóór- en achterhoede,
en de beide middel-sectiën, waarachter de reserve-munitie
(2400 scherpe patronen) en de tandoes volgde , tot hoofd­
troep bestemd.
Na een marsch van veertig minuten was men den
noordelijken kampongrand van Temboli tot op 100
passen genaderd; hier werd „halt" gehouden en na
eene vluchtige terreinverkenning de volgende dispositie
genomen.
De i c
sectie onder luitenant Drijber en de 2' sectie
onderluitenant Schreyner zouden den noordrand van de
kampong bezetten, terwijl de y en 4 e
sectie, onder
luitenant Romein, 50 passen achter de stelling, op
een geschikt punt in reserve werd gehouden. De voor­
deden dezer stelling waren: goede aanleuning harer
flanken en een ruim schootsveld op het object Oleh-oeh,
waarop, door eene haaksche opstelling der voorste linie,
concentrisch vuur kon worden aangebracht; een nadeel
was echter, dat de troep wel aan het gezicht, maarniet
aan het vuur des vijands onttrokken was.
Ternauwernood had de voorste linie stelling genomen
en waren door kapitein Scheuer aanstalten gemaakt om het
voorterrein te verkennen , of een overstelpend vuur verried
de aanwezigheid van een aanzienlijk aantal vijanden,
die, voor zoover men kon nagaan, in eene vaste stelling
op -t- 200 passen van onze gevechtslinie genesteld waren.

HET CIVIEL BESTUUR l8l
Het was toen ongeveer half acht in den morgen. Aan
weerszijden ontspon zich een vuurgevecht, dat gaandeweg
in hevigheid toenam. De onzen, niet gedekt tegen
's vijands vuur, leden aanmerkelijke verliezen. Vele
strijders der voorste linie waren reeds terstond door het
vernielend vuur buiten gevecht gesteld, zoodat Scheuer
zich genoodzaakt zag ééne sectie der reserve te doen
oprukken. Deze werd buiten den noordwestelijken kam­
pongrand achter galangans (dijkjes) zoodanig opgesteld,
dat zij de vijandelijke positie kon enfileeren.
Hoewel deze manoeuvre van invloed was op het vijan­
delijke vuur , zoo werd dit toch niet voldoende beheerscht,
en bleef het moorddadig schieten van den goedgedekten
vijand steeds aanhouden. In de voorste linie lagen spoedig
luitenant Drijber en acht minderen buiten gevecht; ook
kapitein Scheuer bekwam een schampschot, doch bleef,
evenals Drijber, wiens schedel door een kogel getroffen
was, niettemin zijn troep met de grootste bedaardheid
en zelfbeheersching aanvoeren.
De tijdelijke afwezigheid van een voldoend aantal
tandoes, deed zich zwaar gevoelen, omdat de gewonden
daardoor geruimen tijd in de vuurlijn moesten blijven.
De Europeesche fuselier Frankowack, algemeen stamboek
n° 4596, was zoo zwaar gewond, dat hij wegens de
hevige pijnen zijne smartkreten niet kon onderdrukken;
te vreezen was het, dat dit hartverscheurend kermende
kalmte der in gevecht zijnde troepen in gevaar zoude
brengen
Hebben wij in onze voorgaande schetsen Scheuer
leeren kennen als den moedige, den beleidvolle, den

l82 DE ATJF.HF.RS ONDF.R
trouwe, hier blinkt hij uit door den allergrootsten eenvoud
en door de liefde, die hij zijnen soldaten toedraagt.
De kalmte van den troep is hem alles waard; voor
den gewonde is hij met medelijden begaan ; voor beiden zal
hij waken. Hij nadert Frankowack met het kennelijk
voornemen hem zelf buiten het gevecht te dragen.
Sprakeloos, verbaasd staart de soldaat zijn kapitein
aan en weigert. Zich aan zulk eene oneerbiedigheid
schuldig maken van zich door een officier te laten dragen !
Een krachtig „ik beveel het" weerklonk, en we zien
kapitein Scheuer, met den gewonden soldaat op den rug,
de vuurlinie verlaten. Ts er verhevener voorbeeld van
kameraadschap denkbaar ?
Deze edele daad bracht den troep in geestdrift; het
werd een wedijver, hoe zich waardig te toonen om onder
zulk een aanvoerder te blijven strijden. De gewonden
zelfs legden de wapens eerst dan neer, als zij door uit­
putting er toe gedwongen werden. Voorbeeldig gedroeg
zich de Inlandsche fuselier Tjarta, algemeen stamboek
n° 85666, die, schoon zwaar gewond, zoo lang mogelijk
aan den strijd deelnam; door bloedverlies verzwakt moest
hij het eindelijk opgeven en kroop toen , op handen en
voeten, zijn geweer meê sleepende naar de reserve; de
gelegenheid om daarheen gedragen te worden stond hij
aan een zijner kameraden af.
Bijzondere vermelding verdient ook het gedrag van
den Europeeschen soldaat-verbandmeester W. Joosten,
algemeen stamboek 11" 7578. In het hevigst vuur bleef
hij kalm en onverschrokken zijn plicht vervullen , en de
voortvarendheid , waarmede hij in de moeielijkste omstan-

HET CIVIEL BESTUUR 183
digheden zijn dienst verrichtte, heeft veel bijgedragen
om het lot der gewonden te verzachten.
De voorste linie, die niettegenstaande de vele verliezen,
zich met voorbeeldige koelbloedigheid staande hield, had
intusschen hare munitie bijna verschoten; terstond werd
de reserve-munitie naar voren gebracht en uitgereikt.
Eene patrouille vertrok naar Tjot-Basetoel om aanvulling
te verkrijgen en reeds drie kwartieruur later was zij met
een grooten voorraad patronen weêr op het gevechts­
terrein terug.
De strijd had ongeveer anderhalf uur geduurd, zonder
dat men er in slaagde den vijand in diens hardnekkige
verdediging aan het wankelen te brengen. Scheuer besloot
derhalve de bajonet te laten beslissen. Luitenant Schreyner
kreeg bevel om met zijn peloton te stormen.
De munitie zijner afdeeling, die tot op twee patronen
per man was verminderd, werd aangevuld, de bajonet
nog eens onderzocht, de patroontasch naar voren geschoven,
en als een stormwind wierpen de soldaten zich bij het
signaal „attaqueeren" op de rechterflank der vijandelijke
stelling.
Binnen enkele minuten hadden zij de versterking be­
reikt, wrongen zich door de chicanes, klommen tegen de
borstwering op en stortten zich op de Atjehers.
De Europeesche fuselier Kribbe, algemeen stamboek
n°. 14516, was het eerst in de benting, waar hij zich
onder den kreet „ Oranje boven ! " te midden des vijands
wierp.
De vijand, steunende op zijne overmacht, wachtte
onverschrokken den aanval af; vreeselijk was het treffen

I84 DE ATJEHERS ONDER
met de blanke wapens. De voorste gelederen der Atjehers
waren echter niet tegen den aanval bestand en weken
achteruit; wederom door anderen naar voren gedrongen,
moesten zij ten laatste onder kolfslagen en bajonetstooten
bezwijken. Scheuer en Schreyner bleven inmiddels niet
werkeloos; houwend en stekend velden zij menigen Atjeher;
het gevecht binnen de benting was kort maar hevig, en
het voordeel was ons, want onder de luide hoera's der
soldaten klonken spoedig de vroolijke tonen van het
,, Wilhelmus van Nassauen "
De vervolging des vijands kon slechts door ons vuur
geschieden, aangezien onze troepen niet spoedig genoeg
over de ruim 3 meter breede, en op vele plaatsen diepe,
Kroeng-Ali-Sabang konden trekken, waarover het den
vijand gelukte langs enkele pinangstammen in oostelijke
richting te vluchten.
Het tactische verband der troepen werd ten spoedigste
hersteld en de vijandelijke linie bezet en opgenomen.
Deze linie bestond, behalve uit de door ons genomen
hoofd versterking, uit 9 halve redouten van 10 M. in het
vierkant, zonder keelsluiting. Zij waren op 20 schreden van
elkaar gelegen met de vuurlijn naar het zuiden gekeerd.
De facen waren ruim 1 M. hoog en 0.75 M dik, van
klei opgeworpen en door zware planken en koehuiden
tegen het indringen der vogels beveiligd.
Groote bloedplassen en eene menigte bloedsporen in de
richting, waar de vijand aftrok, getuigden, dat hij zware
verliezen leed.
De aanwezigheid van eene menigte hulzen voorBeaumont-
geweren bevestigde het vermoeden, dat de Atjehers voor

HET CIVIEL BESTUUR I85
een groot gedeelte met achterladers gewapend waren.
Met den meesten spoed werden 's vijands werken omver­
gehaald, waarna Scheuer met zijne colonne den zuidwes­
telijken rand van Oleh-oeh binnentrok, met het doel om
den vijand, die, volgens bericht van twéé Atjehers uit
kampong Temboh, zich vermoedelijk in de zich aldaar
bevindende versterkingen had teruggetrokken , op te zoeken
en te verdrijven.
Van den opmarsch werd kennis gegeven aan den mili­
tairen commandant van Tjot-Basetoel, opdat deze, zoo
noodig, hiervan den opperbevelhebber kon rapporteeren.
De moed der Atjehers was heel wat gedaald; nauwelijks
verried de flikkering der bajonetten de nadering van den
troep, of het gros maakte „rechts omkeert", om zich
door eene haastige vlucht te redden; slechts enkele kleine
benden bleven een oogenblik moedig stand houden en
beproefden de onzen door hun vuur tot staan te brengen,
doch het vastberaden „voorwaarts rukken " onzer dappere
soldaten, dwong hen eveneens tot den terugtocht.
Nog vier kleine versterkingen van dezelfde soort als
hierboven beschreven, werden door Scheuer genomen. Na
het terrein van vijanden gezuiverd te hebben, werden de
versterkingen vernield en drie groote, tot verdediging
ingerichte woningen, aan de vlammen prijs gegeven, waarna
de colonne in goede orde den terugmarsch naar Temboh
aannam, om van daar, ingevolge schriftelijken last, verder
op Tjot-Basetoel terug te trekken.
Trotsch op de overwinning toog men in opgewekte
stemming op marsch. Aan den reeds lang gekoesterden
wensch, om den Atjehers voor de ondergane vernedering

IÖO DE ATJEHERS ONDER
te straffen, was voldaan. Wegens gebrek aan tandoes kon
deze marsch slechts langzaam geschieden , daar vele gewon­
den te voet moesten volgen. Op de meest lofwaardige wijze
blonk in deze omstandigheden de kameraadschap bij het
Indische leger uit; het belangloos hulpbetoon, dat vooral ten
velde in al zijne reinheid aan den dag treedt. Eéne daad
van edele zelfopoffering mogen wij hier niet verzwijgen.
De luitenant S. A. Drijber, die reeds bij den aanvang van
het gevecht eene pijnlijke schotwond aan het hoofd be­
kwam, maar die niettegenstaande zijne zware verwonding,
nog geruimen tijd zijne sectie met uitstekende dapperheid
bleef aanvoeren, moest eindelijk het commando overgeven
en volgde per tandoe de colonne naar Tjot-Basetoel.
Bezield met innige belangstelling voor zijne soldaten,
richtte hij zich nu en dan op, om tot dezen en genen
gewonde een opwekkend woord te richten. Daar ontwaart
hij in zijne nabijheid een der geblesseerde soldaten, die te
voet den marsch moest volgen. Zonder aarzelen stond hij
zijn tandoe af aan zijn mindere; noch de weigering van
den brave, noch diens verzekering, dat hij minder leed
dan zijn officier, kon Drijber bewegen weer daarin plaats
te nemen. Dit schoon bewijs van edele kameraadschap,
den Nederlandschen officier waardig, verhoogde niet weinig
de zedelijke kracht der overige gewonden; met geduld en
lijdzaamheid verdroegen zij den pijnlijken en vermoeienden
marsch en de gloeiende hitte.
Gewond waren:
de kapitein Scheuer (schampschot);
de 2 e
luitenant Drijber;
de Europeesche fuseliers: G. Heimerichs, n° 16276; M.

Klein, n° 16863, M. Frankowack, n u
n° 12241, W. Theunissen, n° 9191 ;
HET CIVIEL BESTUUR löj
4596, W. Alaardt,
de inlandsche fuseliers: Sodipo, n°8353, Tjarta, n° 85666,
Podiwongso, n° 90406, Djojo Taroeno, n° 6640, Sapidjan,
n° S5760 en Setrowidjojo, n° 81105.
Enkelen dezer gewonden werden voor den verderen
dienst afgekeurd en keerden, met eervolle litteekens over­
dekt , naar hunne woonplaatsen terug.
Op den 21° Maart 1884 werden door de verschillende
colonnes 13 goed versterkte stellingen des vijands genomen.
Ofschoon te Atjeh de vredevlag woei, zoo aarzelen we
toch niet, deze feiten, in de schaduw van dat vrede-
verkondigend teeken bedreven , te rangschikken onder de
„krijgsbedrijven" van het dappere Indische leger.

DE VELDTOCHT TEGEN EDI
Mei 1889
Edi is een staatje aan de oostkust van Atjeh. In 1874
stelde het zich uit eigen beweging onder Nederland's
opperheerschappij, en op den 6 n
Mei van dat jaar werd
onze driekleur, in tegenwoordigheid van den luitenant
ter zee i c
klasse C. Bogaert, commandant van Z. M.
stoomschip Timor, den controleur Kroesen , vele officieren,
den vorst van Edi, diens grooten en eene talrijke bevol­
king, aldaar op plechtige wijze geheschen.
Onze regeering was voor het staatje eene vreedzame
te noemen, en zijne belangen werden steeds voorgestaan
en bevorderd. Toch , na gedurende vijftien jaren de voor­
deden des vredes genoten te hebben, kwam de trouwe-
looze, verraderlijke aard der bevolking weêr te voorschijn,
en zonder eenige aanleiding greep zij naar de wapens en
lokte eene expeditie uit, die, schoon kort van duur, aan
onze vaandels bloedig verdiende lauweren hechtte.
Deze expeditie, hoewel in het Indisch Militair Tijdschrift
en in de dagbladen reeds beschreven , brengen wij gaarne
nogmaals onder de aandacht, hoofdzakelijk om aan te
toonen, dat noch de jaren van gedwongen werkeloosheid,

DE VELDTOCHT TEGEN EDI IÖO,
waarin het Indische leger verkeerde, noch de lauwe houding
van 't gros van het Nederlandsche volk ten opzichte van
den Atjeh-krijg, noch de weinige waardeering, die het
leger, trots zijne onverflauwde plichtsbetrachting, onder­
vindt, bij machte zijn geweest zijne fiere hoedanigheden
te verzwakken. En toch, om onder zulke omstandig­
heden het hart nog van geestdrift te voelen kloppen,
steeds met denzelfden onbezweken moed zich ten dood
te wijden , ziet, daartoe is het niet voldoende, dat men den
krijgsmansrok draagt, daartoe behoort men bovenal soldaat
te zijn met hart en ziel; daartoe behoort een heldengeest,
als die, waarvan het Indische leger zoo doordrongen is.
Alzoo, na vijftien jaren onder de schaduw van de Neder­
landsche driekleur in welvaart en voorspoed te hebben
geleefd, begon de ondankbare bevolking te Edi onze vlag
te hoonen, onze opperheerschappij te miskennen.
Ons bestuur schreef aanvankelijk de minder vriendschap­
pelijke houding van een deel der bevolking aan den in­
vloed van enkele kwaadwilligen toe, doch spoedig bleek
het, dat men met een ernstig verzet te doen had.
Het was in de maand April 1889, dat een duizendtal
Atjehers zich in den omtrek van het anders zoo rustige
Edi had genesteld. Aanhoudend werden toen de patrouilles
onder den 2 n
luitenant J F. Cornelius, welke zich tusschen
onze versterking en de Koeala bewogen, door den vijand
met geweervuur begroet.
De commandant der versterking, begrijpende, dat de
vijand eene onderneming tegen de benting op het oog had,
droeg den i n
luitenant A. de Leur op , met eene patrouille,
sterk één officier (Cornelius) en 41 minderen , de stelling

I9O DE VELDTOCHT
des vijands te verkennen en hem zoo mogelijk , daaruit
te verdrijven. Tengevolge dezer opdracht, verliet de
patrouille omstreeks 11 uur in den morgen van den
l n
Mei de versterking.
Nabij het noordoostelijk gelegen begroeid terrein ge­
komen , werd de troep, die, in twee sectien verdeeld,
„en tirailleur" was opgelost; een gedeelte volgde als
reserve.
Nauwkeurig werden eerst de peper- en andere, nabij
de kampong gelegene, tuinen doorzocht; daarna kwam
de patrouille op een alang-alangveld (terrein met hoog gras).
Het goudgele gras, waarop de zon stond te branden,
reikte den manschappen tot aan de borst, en het was moeilijk
door de dichte grashalmen iets te onderscheiden, maar
dat de vijand hier schuilde, begreep een ieder. Ofschoon
op de patrouille nog geen schot gelost was, en niets de
onmiddellijke nabijheid des vijands verried, toch liet men
zich door deze geveinsde rust niet verschalken.
Met de grootste bedachtzaamheid rukte de troep
sprongsgewijze „voorwaarts". Nauwelijks kon echter de
voorste linie 50 schreden geavanceerd zijn, toen van
alle kanten witte rookwolkjes boven de alang-alang dwar­
relden en honderden geweerloopen hun moordend lood
op onze manschappen wierpen: men was op de eerste
vijandelijke linie gestuit.
De Atjehers hadden hier eene rij kuilen gegraven,
welke omstreeks I M. diep en breed, 2 a 3 M. lang waren,
en zoodanig aangelegd, dat de vijand ze van uit den
boschrand en langs het zeestrand, kon bereiken; elk dier
kuilen was bezet door 7 a 8 Atjehers.

TEGEN EDI 10,1
Dit plotseling vuur kon echter den troep niet in ver­
warring brengen. Na 's vijands vuur met twéé salvo's
beantwoord te hebben, liet de onversaagde de Leur het
signaal attaqueeren blazen, waarop de luitenant Cornelius
naar voren sprong en met de voorste linie met „velt
geweer" op den vijand stormde.
De Atjehers lieten niet na op de aanrukkende tirailleurs
hunne geweren en donderbussen los te branden; gelukkig
echter bracht hun vuur den onzen weinig nadeel toe.
De aanval geschiedde met de grootste onstuimigheid.
In de eerste groep kuilen werd de vijand „a bout portant"
neêrgeschoten of met de bajonet afgemaakt. Aangemoe­
digd door de officieren, drongen onze soldaten met vurigen
ijver op de volgende rij kuilen. Maar de Atjehers waren
tijdig daaruit te voorschijn gesprongen en snelden met
opgeheven klewang den onzen te gemoet.
Dit treffen was vreeselijk! Terwijl de voorste gelederen
handgemeen raakten, vuurde de reserve, die inmiddels
was opgerukt, op de verdedigers der verder gelegene
kuilen, die eveneens op den troep instormden. Met alle
kracht werden de klewangaanvallen afgeweerd, en weldra
lagen de Atjehers als gemaaid tusschen de rijen kuilen.
Ongerekend de lijken die in de alang-alang lagen, had
de vijand minstens reeds 20 dooden tusschen de kuilen.
Maar voor de patrouille was de strijd nog niet ge­
ëindigd. Het knallen der geweerschoten had de in het
bosch gelegerde Atjehers naar het gevechtsterrein gelokt,
en, gesteund door de verdedigers der meer achterwaarts
gelegen kuilen, werd onze kleine troep weldra door eene
nieuwe massa bedreigd. Moedig hielden de onzen stand

IO,2 DK VELDTOCHT
en zonder zich te verontrusten over 's vijands verplette­
rende overmacht, trachtten zij, door goed gemikte schoten,
de aanvallers van zich af te houden.
De toestand der patrouille begon echter hachelijk te
worden. Behalve dat de munitie begon te verminderen,
(de meeste manschappen hadden nog slechts 5 a 6 patronen)
telde zij vijf gewonden en één gesneuvelde (den Euro-
peeschen fuselier de Bok.)
Onder zulke omstandigheden den strijd vol te houden
is doelloos, weshalve de Leur tot den terugtocht besloot.
Aan 's vijands zijde, waar voortdurend versche troepen
de gelederen kwamen versterken , ging een woest gejuich
op, toen hij zag, dat de patrouille moest wijken. Ver­
schillende hoofden en voorvechters traden naar voren om
door hun geschreeuw de Atjehers tot een klewang-aanval
aan te moedigen, de groote hoop was echter niet geneigd
zich zoo roekeloos bloot te stellen; de kloeke houding
der patrouille maakte te veel indruk.
Het goede voorbeeld der officieren vooral wekte in deze
netelige omstandigheden veel vertrouwen bij de man­
schappen ; immers, Jan de Leur, zooals de soldaten den
patrouille-commandant noemen, was er nog en die zou
de kameraden wel uit het gedrang voeren. Het was on­
tegenzeggelijk eene zware taak, die de Leur was opge­
legd , de taak , om met een handvol vermoeide soldaten
eene beleidvolle retraite te maken.
Maar den naam van flink troepenofficier, waarvoor hij
steeds bekend stond, heeft de Leur hier op de meest
schitterende manier gehandhaafd.
Niet minder heldhaftig gedroeg zich zijn jongere collega

TEGEN EDI 193
Cornelius. Deze jonge officier, die zijn commandant kracht­
dadig ter zijde stond, toonde in alles het ware karakter
van den Nederlandschen officier. Aan eene zeldzame
koelbloedigheid paarde hij een kalm overleg en eene tegen­
woordigheid van geest, die veel bijdroegen om de Leur's
allermoeilijkste taak te verlichten.
Al dadelijk bij den eersten aanval, had Cornelius, nadat
de zes schoten uit zijn revolver gelost waren, het geweer van
een der gewonden gegrepen en hiermede menig aanvaller
neergelegd. Ook bij de retraite gaf hij, zooals wij aan­
stonds zullen zien, blijken van groote onverschrokkenheid.
Nadat de gewonden achter de reserve gebracht waren ,
werd de terugtocht bevolen. Al vurende retireerden de
tirailleurs op de vleugels der reserve, die, nadat het front
vrij gemaakt was, eveneens het vuur opende. Met het
oog op de gewonden kon slechts langzaam en sprongsge­
wijze geretireerd worden; maar dit geschiedde in twee
gedeelten en in de beste orde.
Ten einde het lijk van den Europeeschen fuselier de
Bok, die nabij de kuilen gevallen was, niet aan eene
afschuwelijke verminking der Atjehers bloot te stellen,
hield de luitenant Cornelius met de fuseliers Rovenne,
Grond, Satroeno en Wongsosmito hardnekkig stand om
eene tandoe af te wachten, waarin de gesneuvelde moest
worden getransporteerd.
Ofschoon het gevaar, waaraan zij zich bloot stelden,
groot was, aarzelden deze dapperen geen oogenblik om
den gesneuvelden kameraad mee te voeren. Een hevig
gevecht hadden zij te doorstaan voor en aleer het lijk in de
tandoe kon gelegd worden. Vooral uit de kuilen, in welker
II 13

194
D E
VELDTOCHT
nabijheid de Bok gesneuveld was, werden Cornelius en
de zijnen voortdurend beschoten, zoodat het noodig was
eerst den vijand terug te drijven, voor men het lijk van
den kameraad kon meevoeren. Gedurende dit gevecht
werd de fuselier Rovenne gewond, doch als door een wonder
bleven de anderen ongedeerd. Slechts de luitenant Cornelius
bekwam een licht schampschot aan de hand. Pas voor
pas, en steeds front makende naar den vijand, trachtte
men den hoofdtroep te bereiken, die reeds 150 passen
van hen verwijderd was. Door hunne juiste schoton en
onverschrokken houding wisten Cornelius en zijne brave
soldaten zich te redden uit het gevaar van omsingeld en
afgesneden te worden De vijand, die zich schromelijk
bedrogen zag, toen hij in dit troepje eene gemakkelijke
prooi meende te hebben en woedend was over den hard-
nekkigen wederstand der patrouille, begon, onder een
woest getier, al meer en meer op te dringen.
Terwijl het getal vijanden steeds aangroeide, begon
de gevechtskracht der onzen allengs te verminderen;
weldra liepen de sectiën door elkaar, en, ondanks alle
moeite der officieren, waren de manschappen door ver­
moeidheid niet langer in staat bij gedeelten terug te
trekken.
Wie nog het best kon marcheeren en het geweer behoorlijk
wist te hanteeren, nam de patronen over van de zwakkere
kameraden, zoodat de retraite, in weerwil der ongunstige
omstandigheden, zonder verwarring plaats greep
Om zooveel mogelijk geweren in actie te hebben,
nam de Leur den gewonden Inlandschen fuselier Kromo-
pawiro op de schouders, opdat de beide manschappen,

TEGEN EDI jgtj
die den gewonde ondersteund hadden, mede op den reeds
dicht genaderden vijand konden vuren. Zoo geschiedde
het dan ook, dat de Leur, ofschoon zelf vermoeid, den
geblesseerde zoolang op zijne schouders torste, tot deze
in eene der meegevoerde tandoe's kon gelegd worden.
De kans voor de patrouille om de versterking te
bereiken, bleef intusschen zeer twijfelachtig.
Reeds menige ondervragende blik was in de richting
van Edi geworpen, maar geen enkel signaal werd
gehoord, geen enkele geweerloop gezien! De bemoedigende
toespraken der officieren hielden echter de geestkracht
van de manschappen staande.
En weêr was eene tandoe dringend noodig, daar een
ander der gewonden niet langer marcheeren kon! Er
schoot echter niets anders over dan de tandoe, waarin de
gesneuvelde Europeesche fuselier de Bok meegevoerd
werd, voor den gewonde in te ruimen. Zou men den
gesneuvelde nu in handen des vijands laten?
Neen, het lijk van den kameraad wilde men niet aan
eene afschuwelijke verminking prijs geven; men droeg
het mede en verborg het later in een der tuinen. Steeds
wanhopiger werd de toestand der uitgeputte patrouille,
die zich slechts met alle inspanning en hoe langer hoe
moeielijker voortsleepte.
Slechts een klein gedeelte was nog in staat aan den
scheldenden en tierenden vijand het hoofd te bieden,
maar ook deze enkelen konden niet dan met moeite
het geweer gebruiken, daar velen brandwonden aan de
handen hadden, tengevolge van het gloeiend worden van
den geweerloop; maar de dapperen verkropten de pijn.

I96 DE VELDTOCHT
Allen versmachtten van dorst en hijgden naar adem:
wel had het vreeselijk lijden nu zijn toppunt bereikt. De
ondraaglijke hitte vooral, deed de laatste krachten der
manschappen meer en meer afnemen. De hoop om den
vijand van zich af te houden werd aldus steeds geringer.
In deze oogenblikken had de Leur, die overal zijne oogen
liet gaan , eene sectie onder den luitenant Ostreig ontdekt.
Het geluid der geweerschoten had dus eindelijk de
versterking bereikt.
„ Houdt je ferm jongens, daar komt hulp," klonk de
stem van de Leur, die geen oogenblik zijne opgewekt­
heid verloor, en, als met nieuwe krachten bezield, richtten
de soldaten het hoofd op; die nog schieten kon en patronen
had , vuurde met verdubbelden ijver op den dichten hoop
Atjehers, zoodat elk schot een vijand velde.
De vijand, die de sectie Ostreig ook had zien naderen,
wist echter van geen wijken , maar scheen nog een laatsten
klewangaanval te willen beproeven, om de uitgeputte
patrouille neer te sabelen.
Maar vóór hij dat besluit kon ten uitvoer brengen, deden
de salvo's van de aanrukkende sectie de Atjehers door
elkaar tuimelen en dwongen de onzen, door hun flink
optreden, den vijand tot wijken. In eene voordeeligestelling
geplaatst, dekten zij den verderen terugtocht der patrouille
en eindelijk bereikte deze tegen twaalf uur de versterking.
Zoolang het gevecht duurde, had eene bewonderens­
waardige geestkracht de patrouille staande gehouden,
maar thans, nu het gevaar geweken was, viel de grootste
helft der manschappen van uitputting neer.
Behalve de gesneuvelde fuselier de Bok, wiens lijk

TEGEN' EDT I97
door den sergeant-majoor Lodewijk met eenige manschappen
werd teruggehaald, hadden de onzen vijf gewonden
bekomen , namelijk de fuseliers Rovenne, Deriemont,
Nieman, Wagelaar en de Inlandsche fuselier Kromopawiro.
De Atjehers hadden echter grootere verliezen geleden.
Alleen bij de kuilen lieten zij 20 lijken achter, en volgens
gerucht zou de vijand, behalve eene menigte gewonden,
nog 46 dooden gekregen hebben.
De verkenning had thans overtuigend bewezen, dat
een talrijke en goed bewapende vijand de versterking
Edi trachtte in te sluiten. Met het oog op het ernstige van
dezen toestand, werd het garnizoen van Edi, op verzoek
van den postcommandant, kapitein In 't Velt, door een
officier en 25 schepelingen van het ter reede liggend
oorlogschip Makasser, versterkt.
De generaal-majoor van Teyn, gouverneur van Atjeh
en Onderhoorigheden, werd terstond met het gebeurde
in kennis gesteld, en tot hem het verzoek gericht eene
expeditionnaire macht te willen zenden, ten einde den
vijand te verdrijven.
Naar aanleiding van dit verzoek werd de luitenant-kolonel
H. I. L. de Bank Langenhorst aangewezen, om aan het
hoofd eener expeditionnaire colonne naar Edi te vertrekken.
Deze colonne embarkeerde op den 4 11
Mei 1889, om
hare bestemming te volgen en was samengesteld als volgt:
INFANTERIE
3e Bataljon
STAF
Luitenant-kolonel H. I. L. de Bank Langenhorst, commandant,

I98 ÜF. VELDTOCHT
l e
2 e
luitenant-adjudant I. H. M. H. Kohier;
compagnie (Amboneezen):
Kapitein G. A. Hansen;
l e
2 e
luitenant H. W. Muller;
id. M. VV. Bloemen Waanden;
2= id. J. la Gordt Dillié;
142 onderofficieren en minderen;
4 E
compagnie (Europeanen);
Kapitein T. P. Mollinger;
l e
luitenant J. I. A. Gaade;
%* id. S. C. van Hattum;
2 e
id. H. van Beusekom;
150 onderofficieren en minderen.
Commandant: l e
Barienhofen ;
ARTILLERIE.
17 onderofficieren en minderen.
Commandant: l e
luitenant H. E. P. B. C. Baerineijer van
GENIETROEPEN.
luitenant N. Hageman.
20 onderofficieren en minderen.
Officier van gezondheid 2 e
26 hospitaalsoldaten.
GENEESKUNDIGE DIENST.
klasse: H. G. Dumont;
Bovendien werden 133 dwangarbeiders bij de expedi­
tionnaire colonne ingedeeld, tot het dragen van de reserve­
munitie en andere oorlogsmaterialen.
Groot was de geestdrift der troepen, toen de tijding
hun gewerd, dat men zich eindelijk weer met den vijand
ging meten.
Hoe werden de kameraden benijd, die den veldtocht
zouden medemaken!

TEGEN EDI 199
Eigenaardig vooral was de houding der Amboneezen
van het 3 e
bataljon infanterie. Nauwelijks was de order
bekend, of in hunne chambrées vormden zich verschil­
lende groepen , in welker midden enkele, met eereteekens
en termstreken versierde veteranen tot de jongere sol­
daten , waarvan de meesten ternauwernood den manne-
lijken leeftijd hadden bereikt, het woord voerden.
,, Broeders van de 2 e
compagnie," zoo spraken zij,
„ morgen zal u het voorrecht te beurt vallen den vijand
tegemoet te gaan; dit uitrukken is voor de meesten
uwer de vuurdoop; hij zij u heilig! Boven onze bajonetten
zal zich de oorlogsbanier van het 3 e
bataljon ontplooien.
Aan dat van kogels doorboord vaandel prijkt de schit­
terende ster van „Moed, Beleid en Trouw"; deze onder­
scheiding schonk ons Z. M. Koning Willem III. Onder
dat vaandel hebben uwe broeders in menig bloedig gevecht
met roem gestreden, en menig hunner is daaronder met
eere gebleven. Beschaamt nimmer de nagedachtenis dier
helden, maar toont hunne waardige vervangers te zijn,
door dezelfde deugden aan den dag te leggen als zij
bezaten! Mannen, bedenkt dat gij soldaten, dat gij
Amboneezen zijt"!
Getroffen door zulk eene taal, zwoer ieder voor zich-
zelven een eed van trouw aan het vaandel, een eed van
dapperheid aan de schimmen der, onder dat vaandel,
gevallen helden. En op deze wijze leeft de goede geest
onder onze Amboneezen steeds voort.
Want al heeft de oorlogszeis hen grootendeels wegge­
maaid; al heeft de berri-berri hunne gelederen schrik­
barend gedund, zoodat van het oude, dappere 3 e
bataljon

200 DE VELDTOCHT
infanterie slechts enkele strijders zijn overgebleven, de
ware krijgsmangeest is echter steeds bewaard gebleven,
dank zij den ouderen kameraden, die ze in hunne ge­
zangen doen voortleven en in hunne verhalen de schitte­
rende wapenfeiten van het corps aanhoudend herdenken.
En men bedenke: bij een corps, waar men nooit
nalaat de soldatendeugden te vermelden van hen , die het
sieraad waren van het leger, daar zal ook steeds de
dapperheid betracht, daar zal immer de eigenwaarde
der manschappen opgewekt worden.
Kapitein Hansen, commandant der 2 e
compagnie Am­
boneezen, die zulks volkomen besefte, en zelfs bij elke
oefening niet naliet den geest van initiatief te kweeken, heeft
de schoonste resultaten van zijne zorgen mogen aan­
schouwen en dankt den roem, waarmede hij en zijne
officieren zich te Edi overlaadden, voor een deel aan de
dapperheid zijner trouwe Amboneezen. Doch loopen wij
de gebeurtenissen niet vooruit.
• Op den 4» Mei werden de troepen van Kota Radja
per stoomtram naar Oleh-leh overgebracht, om zich aldaar
te embarkeeren. Zij werden ingescheept aan boord van de
Gouvernement's stoomers Condor en Albatros, Z. M.
stoomschip Makassar en de Gouverneur-Generaal van
Lansbergen der Nederlandsch-Indische Stoomvaartmaat­
schappij.
Den 5 n
Mei 's morgens lieten de schepen het anker voor
Edi vallen. Slechts aan een gedeelte der troepen gelukte het
zich dien dag te ontschepen, want de zee, die onrustig was,
werd hoe langer hoe onstuimiger. Hoog verhieven zich
tegen den namiddag de witgekuifde golven en rolden met

TEGEN EDI 201
zulk eene woeste vaart naar het strand, dat men niet zonder
bekommering de sloepen naoogde, die het reeds ontscheepte
gedeelte der troepen van het noodige moesten voorzien.
Bergenhoog werden de sloepen door de golven opgetild,
om weinige oogenblikken later met eene duizelingwekkende
snelheid in de diepte teruggeworpen te worden ; elk oogen­
blik scheen het, of zij door de golven zouden verzwolgen
worden, maar de Oceaan had met Nederlandsche zee­
lieden te doen en onze zeerobben verstaan hun hand­
werk bij uitnemendheid.
Het gebarkeerde gedeelte bezette den niet ver van de
landingsplaats gelegen kampong Koeala, die door sterke
en breede grachten eene uitmuntende bivouakplaats aan­
bood. Tot ieders verwondering werd het bivouak niet
verontrust; zelfs gedurende den nacht heerschte eene
onbeschrijfelijke rust in den omtrek. Niets gaf 's vijands
aanwezigheid te kennen, maar toen „het oog van den dag"
aan den horizon verscheen, ontdekten de schildwachten
door den lichten morgennevel verschillende gestalten, die
in de richting der bosschen verdwenen.
Groote waakzaamheid onzerzijds en de onbekendheid
met de sterkte van den troep, hadden den vijand waar­
schijnlijk teruggehouden, iets te ondernemen.
Het weêr, dat den volgenden dag veel gunstiger was,
gaf den aan boord gebleven troepen gelegenheid zich te
ontschepen, zoodat de geheele expeditionnaire macht
omstreeks half elf in den morgen aan wal was.
Na zijnen troep geïnspecteerd te hebben, liet de com­
mandant , de luitenant-kolonel de Bank Langenhorst,
zich de noodige inlichtingen geven door de officieren,

202 DE VELDTOCHT
die reeds den vorigen dag de kampong Koeala bezet
en verkenningen gemaakt hadden. In het verhoogd
schilderhuis, aan het strand, werden door hem, naar
aanleiding der ingewonnen berichten, aan de verzamelde
officieren de dispositiën voor het gevecht bekend gemaakt.
Die berichten luidden onder meer, dat de Atjehers zich
in loopgraven hadden genesteld langs den weg, welken
de troepen moesten nemen om van de landingsplaats
naar Edi te marcheeren.
Meer dan waarschijnlijk was het dus, dat de opmarsch
zoude bemoeielijkt worden.
Met het oog hierop, bekwam de compagnie Hansen
den last, om, langs het strand gaande, eene omtrek­
kende beweging te maken langs de rechterflank der
vijandelijke stellingen, na welke omtrekking verband
moest gehouden worden met de hoofdcolonne, die den
grooten weg naar Edi zoude blijven volgen; de artillerie
bleef bij de hoofdcolonne.
Om elf en een kwart uur stelden de troepen zich in
beweging en elk gedeelte volgde in den voorloopigen
gevechtsvorm de aangewezen route.
Op de rechterflank, gedekt door het hooge gras,
marcheerde de 2« compagnie eerst langs het zeestrand.
De golven, die gisteren zoo geweldig bruisten, spoelden
nu zachtjes naar het strand en buitelden vroolijk kabbe­
lend over de schoenen der manschappen.
Met gespannen opmerkzaamheid volgden de zee-officieren
der verschillende oorlogsbooten door hunne kijkers de
langs den zeeoever marcheerende compagnie; de kleine ,
doch vlugge en gespierde donkerbruine gestalten hadden

TEGEN EDI 20$
reeds aan de landingsplaats hunne belangstelling opge­
wekt , door de flinke houding in het gelid en de juiste
uitvoering der gegeven commando's.
Was het reeds warm tijdens het debarkeeren, nu deed
zich de hitte geweldig, ja, ondraaglijk gevoelen. Met
hijgende borst en het voorhoofd druipend van het zweet,
trok deze compagnie langs den ongemakkelijken weg voort,
waar schuwe krabben voorzichtig weg kropen en opge­
schrikte meeuwen heesch krijschend naar zee vlogen.
Nauwelijks had men 3 a 400 schreden afgelegd, of, in
zuidwestelijke richting, werden geweerschoten vernomen.
Het was de 4 e
een vuurgevecht was gewikkeld.
compagnie, die reeds met den vijand in
Instinctmatig versnelden de Amboneezen den pas en
weken meer en meer van het strand af. Het was niet
uit vrees voor de dartele golfjes, wier schuimend nat
door hunne schoenzolen drong, neen, het was het ver­
langen om langs den kortsten weg de kameraden der
4 e
compagnie een handje te helpen.
Ongeduldig wendden zich hunne blikken naar den
kapitein. Verlangend naar den strijd, zagen de jongere
soldaten de oudere vragend aan, als wilden zij van deze
weten, waarom men, in stede van „marcher au canon"
voor ditmaal daarvan afweek.
Daar bewoog zich het hooge gras; was het door den
wind? De sergeant-majoor Wolvekamp, algemeen stam­
boek n° 26592. commandant der achterste sectie, had
spoedig de oorzaak ontdekt: het waren eenige Atjehers,
vermoedelijk van een observatiepost, die door het alang-
alangveld trachtten weg te sluipen. Na eenige goede

204 DE VELDTOCHT
schutters te hebben aangewezen om op hen te vuren,
ging Wolvekamp aan het hoofd zijner sectie tot de
attaque over. Het was de geest van initiatief, door den
commandant aangekweekt, die hier tot daden aanspoorde.
Had men getalmd, de Atjehers waren ontkomen en
het gevecht zoude wellicht geheel anders zijn uitgevallen,
terwijl nu het bericht van eene omtrekkende beweging
onzerzijds den vijand niet gewerd. Twee der Atjehers
ontsnapten, doch werden op den grooten weg naar Edi
door de sectie van den i e
hoede der hoofdcolonne, neêrgeschoten.
luitenant Gaade, de achter­
Door het vuren der 2 C
compagnie, was die sectie op
de twee vluchtelingen opmerkzaam gemaakt.
Na dit incident klonk weldra het commando „voor­
waarts , marsch", en voort ging de tocht weêr langs het
strand. Nog 500 M. verder, en de hooge stengels van
een suikerrietveld onttrokken de compagnie aan het ge­
zicht der oorlogsschepen; thans sloeg men de zuidelijke
richting in.
De voorste sectie was in „ gesloten groepen " opgelost,
maar moest weldra „de sectie heistellen", tengevolge van
het begroeid terrein. De compagnie was evenwel op den
goeden weg; eene onvoltooide en tevens onbezette tirail­
leurs-loopgraaf deed vermoeden , dat de vijand zijn rechter­
vleugel hier had willen verlengen. Kapitein Hansen besloot
deswege de gevolgde richting te behouden.
Het terrein, waarop de compagnie daarna kwam, was
klaarblijkelijk vroeger eene lagune, die langzamerhand is
aangeslibd. Op den weeken bodem had zich door den
tijd eene wildernis van boomen en struiken gevormd. Langs

TEGEN EDI 2C>5
de stammen kronkelden zich lianen tot de kruin opwaarts,
als zochten zij het zonlicht, hetwelk de, tot vollen wasdom
geraakte boomen haar trachtten te betwisten. Verschillende
wilde klimplanten omstrengelden de boomen, en hadden,
aan stammen en takken zich vastgrijpende, ondoordring­
bare guirlandes gevormd, die den doortocht schier onmo­
gelijk maakten. Op dezen bodem, waar talrijke krabben
en afzichtelijke kruipende dieren eene verblijfplaats hadden
gezocht, aasden vreemdsoortigen vliegen op rottende
cadavers van krabben, en leefden myriaden van kwellende
muskieten.
Een smal, glibberig pad, wellicht de eenige weg in
deze rimboe, verleende ternauwernood een doorgang. Op
verschillende plaatsen versperden omgevallen boomstam­
men den weg, of belemmerden taaie twijgen den marsch
op onrustbarende wijze. Slechts man voor man kon de
colonne :ich op 't gladde pad voortbewegen, zoodat de
compagnie, toen zij op één gelid was gekomen, eene
lengte besloeg van 4 a 500 meter. Het was eene ontzet­
tende gedachte voor den compagnie-commandant en de
officieren, op zulk een terrein wellicht in eene hinderlaag
te vallen. Geene zekerheid bestond er toch, dat de marsch
langs het strand onopgemerkt was gebleven.
Met kolf, bajonet en sabel moest men zich op den
slijkerigen weg in deze wildernis een doortocht banen;
zij, die beproefden zich met geweld er doorheen te
wringen, werden door de verradelijke takken en struiken
als in de armen van een poliep omvat en moesten met
medehulp der volgende kameraden uit het kluwen ontward
worden.

20Ó DE VELDTOCHT
Sluipende en bukkende werd de tocht voortgezet. Het
was stil, verradelijk stil in de donkere rimboe.
Met een kloppend hart schreed een ieder langzaam
voorwaarts.
In de verte klonken dof en onduidelijk de kanonschoten
der bergstukken.
Was men zoo ver van de hoofdcolonne afgedwaald?
Vol zorg bewogen zich de officieren in dit doolhof van
boomen en struiken.
Het was, als stonden de planten hoe langer hoe dichter ;
elk oogenblik verwachtte men van achter de struiken eene
losbranding van geweren, waar tegenover men hulpeloos
zou staan , en waardoor men zoude geveld worden , zonder
zelfs één vijand te zien. Welke vreeselijke gedachte voor
een soldaat! Niet het gevecht, en zelfs niet de dood zal hem
afschrikken , maar om zóó door een onzichtbaren vijand
weerloos afgemaakt te worden, dit is niet het einde,
dat een krijgsman zich droomt.
De weg werd slechter, naarmate men dieper doordrong,
zoodat de kans, om zich tegen een aanvallenden vijand
te verdedigen, steeds geringer werd.
Reeds maakte kapitein Hansen , die het niet verantwoord
achtte hier langer te vertoeven , aanstalten om een andere
richting in te slaan, toen hem door den commandant der
voorste sectie, den 2" luitenant van Bloemen Waanders,
gerapporteerd werd, dat er uitzicht bestond op een spoedig
verlaten der rimboe. En werkelijk werd het bosch gaande­
weg ijler.
Men hoorde nu duidelijk schieten, en, verder door
marcheerende, ontdekte kapitein Hansen, die zich in-

TEGEN EDI 207
middels bij de voorste sectie had gevoegd, op een 10-tal
passen voor zich uit, den vijand, die druk bezig was de
hoofdcolonne te beschieten.
Welk eene voldoening voor den commandant, te bemer­
ken, dat men de juiste richting gevolgd had, want 50
a 60 schreden voor den boschrand bevond zich de
rechtervleugel van 's vijands stelling.
De Atjehers hadden geheel hunne aandacht gewijd aan
de troepen op den grooten weg en bemerkten dus niets
van de omtrekkende beweging van de compagnie Hansen.
De positie dezer compagnie was evenwel niet zonder
gevaar, aangezien de boschrand zoo begroeid was, dat
hij nergens een geschikt deboucher aanbood ; slechts met
twee man tegelijk kon men de wildernis verlaten.
Nu kwam het er op aan, den vijand door een ver­
rassend en kloekmoedig optreden in verwarring te brengen
en te verslaan. Haastig werd het volgende fluisterende
gesprek tusschen den kapitein en luitenant van Bloemen
Waanders gevoerd. (Beide officieren stonden slechts eenige
passen van elkander, doch waren door het begroeid
terrein geheel aan eikaars gezicht onttrokken.)
„ Waanders, wij moeten er op in!"
„Goed, kapitein, zal ik maar vast beginnen."
„ Vooruit maar!"
Bij de laatste woorden duwde kapitein Hansen den
voor hem staanden Amboneeschen fuselier Mait, alge­
meen stamboek n° 25969, door eene opening het bosch
uit, volgde hem op den voet en liet toen een„hoerah"
hooren, hetwelk, door de geheele compagnie herhaald,
zoo onstuiming klonk, dat de Atjehers, geheel uit het

208 DK VFLÜTOCHT
veld geslagen, een oogenblik het vuren staakten om te
zien, welke vijand hen zoo plotseling uit de rimboe
kwam overvallen.
Nu het aanvalsteeken eenmaal gegeven was, nu waren
de Amboneezen niet meer te houden.
Achter den compagnies-commandant volgden de Amboneesche
fuseliers Wattinury, algemeen stamboek n°28i3
en Mawanky, algemeen stamboek n" 84166. Onverschrokken
stormde kapitein Hansen met deze fuseliers
op de eerste groep kuilen, spoedig gevolgd door luitenant
van Bloemen Waanders en den Europeeschen sergeant
Brok, algemeen stamboek n° 2824 en Desirat, algemeen
stamboek n° 20807.
Voordat de geheele compagnie mee kon stormen,
waren de bovengenoemden reeds op den vijand aange­
vallen. De attaque geschiedde zoo plotseling, dat slechts
een klein getal Atjehers uit de voorste kuilen tijd had
om het hazenpad te kiezen; in de voorste tirailleursputten
werden allen met de bajonet afgemaakt, slechts enkelen
neêrgeschoten.
De fuselier Mait raakte het eerst handgemeen met
den vijand; aan den rand der voorste rij kuilen gekomen,
legde hij zijn geweer aan en trok af, maar de patroon
weigerde. Met een duivelschen grijns sprong de Atjeher,
voor wien het schot bestemd was, uit den kuil en deed
een geweldigen houw, dien Mait echter met het geweer
wist te pareeren. Luitenant van Bloemen Waanders sprong
nu zijn mindere bij en loste op den Atjeher een revolver­
schot , juist toen deze ten tweede maal de breede klewang
ophief. Ofschoon aan het hoofd reeds door twee schoten

getroffen, bleef de Atjeher de klewang even woest hanteeren,
otdat de inmiddels toegeschoten soldaten hem neêrlegden.
Het gevecht werd spoedig algemeen. Nadat de bezet­
ing der eerste groep kuilen a *) gedood was, verzamelde
capitein Hansen een tiental manschappen om zich heen
:n snelde met den looppas verder.
Door de gesteldheid van het terrein was het niet
nogelijk te ontdekken, waar de vijand zich genesteld
ïad. De alang-alang was zoo dicht en hoog, dat de
tuilen en loopgraven eerst op 3 a 4 passen afstands
ichtbaar waren. Nergens te Atjeh zag men ooit zulke
.lang-alang-velden. De soldaten, naderhand over dit veld
prekende, zeiden: „de alang-alang kittelde ons in hals,
nond, neus en ooren." Bij zijne verdediging had de vijand
ip deze hooge alang-alang gerekend. Op een terrein,
vaar men a bout pourtant neergeschoten , of onverwachts
loor klewanghouwen kan afgemaakt worden, onverschrok-
:en vooruit te gaan, dit getuigt van den grooten moed
Ier manschappen; maar hoe kan 't anders, wanneer de
ompagnies-commandant in kloeke vastberadenheid zijne
oldaten voorgaat en hen weet aan te wakkeren!
Het geluk dient den koenste, zegt het spreekwoord,
n dit ondervond kapitein Hansen, want regelrecht met
ijti troepje er op ingaande, ontdekte hij eene tweede,
leer achterwaarts gelegene rij loopgraven b.
Eensklaps trad een Atjeher met opgeheven klewang
it het hooge gras te voorschijn en kwam op den kapitein
f. De Amboneesche fuselier Kajoba, algemeen stamboek
*) Zie Schetskaart.
II 14

2IO DE VELDTOCHT
n° 28771, het gevaar ziende, waarin zijn commandant
verkeerde, ging den Atjeher met bliksemsnelheid tegemoet,
doorstak hem met de bajonet, maar ontving gelijktijdig
den voor den kapitein bestemden houw op den linker­
schouder. De taaie Atjeher, hoewel door den bajonetstoot
doodelijk getroffen , gaf den strijd niet eerder op, dan
nadat hij van kapitein Hansen nog een duchtigen sabel­
houw op 't hoofd had bekomen.
Bij de tweede rij kuilen b had nu een verwoed gevecht
plaats. De Amboneesche fuselier Waëni, algemeen stamboek
n° 28579, die met een vijand handgemeen raakte en zeer
behendig diens geweldige klewanghouwen pareerde, door­
stak zijn tegenstander met de bajonet; toen hij echter
het geweer uit diens lichaam trok , greep de Atjeher er
naar, en op onverklaarbare wijze liet de bajonet los.
Waëni kreeg nu van den Atjeher een slag over de
linkerhand en wellicht zou het niet daarbij zijn gebleven,
zoo een kameraad niet tijdig ter hulp ware gesneld.
Inmiddels waren hier aan onze zijde successievelijk 10
a 15 man bijgekomen, zoodat van weerskanten de ver­
houding van het aantal strijders weinig verschilde. Ondanks
den dapperen tegenstand werdén de Atjehers allen gedood.
Met welk eene bittere woede er gevochten werd, kan
blijken uit het feit, dat een der kuilen letterlijk opgevuld
was met lijken.
Terwijl kapitein Hansen in het alang-alangveld met den
vijand handgemeen raakte, had een gedeelte der man­
schappen van de i e
en 2 e
sectie onder de luitenants van
Bloemen Waanders en la Gordt Dillié de groep kuilen
c bestormd, waar de vijand den aanval niet afwachtte,

TEGEN EDI 211
doch in zuidelijke richting vluchtte, een groot aantal
wapens achterlatende. Door de aanwezige manschappen
werd nu, onder leiding der beide genoemde officieren,
een salvovuur geopend; dat evenwel spoedig werd ge­
staakt , op grond, dat men uit de voorgelegen klapper­
tuinen , vlak bij onze versterking Edi, eveneens Atjehers
zag vluchten en men deze voor bevriende Inlanders aanzag.
Hoe kon men ook vermoeden, dat de vijand reeds zoo
dicht nabij de benting genesteld was!
Intusschen waren de mineurs en de 3 e
sectie, onder
luitenant Muller, ook uit het bosch gedeboucheerd. Het
was den compagnies-commandant in de gegeven omstan­
digheden niet mogelijk geweest dien officier orders te
geven , zoodat de 3 e
sectie in het gevecht ingreep , zonder
daartoe het bevel ontvangen te hebben.
De manschappen voegden zich bij de kameraden, die
bij de tweede en derde rij kuilen b en c stonden, of
beschoten den uit rij e vurenden vijand. De grootste
moeilijkheid was om te ontdekken of er nog meer kuilen
bestonden en waar deze gelegen waren. De vijand bespaarde
ons echter de moeite eener verkenning, door eensklaps
ook uit de kuilen e te vuren. Een ieder maakte nu front
naar die zijde om het vuur te beantwoorden. De schoten
der goed gedekte Atjehers misten hunne uitwerking niet,
zoodat onze Ambonneezen maar besloten door een bajonet-
aanval daaraan een eind te maken.
Het gevecht, hetwelk alsnu van weêrszijden plaats
had, laat zich moeielijk beschrijven. Vriend en vijand
raakten dooreen gemengd; het was een vreeselijke, een
verwoede strijd van leven om leven; eene worsteling,

212 DE VELDTOCHT
die over zege of nederlaag beslissen moest. Zelfs de
gewonde soldaten, waaronder de Amboneesche fuselier
Adjah, algemeen stamboek n° 9417, die kort te voren
door een geweerkogel was getroffen, vochten meê.
Geweerschoten werden nu niet meer gehoord; in het
geschreeuw en getier der strijders mengde zich slechts
het gekletter der blanke wapens. Slechts korte oogen-
blikken bleef de strijd onbeslist, toen hield alle krijgs-
gedruisch op. Had men elkaar een oogenblik van rust
gegund ? Zeer zeker niet; want eensklaps weergalmde een
donderend „hoera!" de zegekreet der onzen! In deze
vreeselijke slachting waren alle Atjehers bezweken.
Aan onze zijde waren velen gewond, doch men had
geen gesneuvelden te betreuren.
Gedurende het gevecht bij d was de Amboneesche
sergeant Toerang, algemeen stamboek n° 84911, met
drie jonge soldaten, Popa, algemeen stamboek n° 8896,
Ilabibie, algemeen stamboek n" 16329 en Kamparang,
algemeen stamboek n u
265371 °P eigen dunk vooruit
gesneld naar de plaats, waarheen hij eenige Atjehers uit
c had zien vluchten.
Vóór deze rij kuilen gekomen, enfileerde hij en zijne
manschappen de stelling des vijands door een snelvuur
en noodzaakte daardoor + 50 Atjehers tot de vlucht.
Het signaal „ophouden met vuren" en „verzamelen"
riep de uiteengeraakte compagnie weêr bij elkaar. Punt c,
waarheen zich kapitein Hansen na het laatste gevecht
begeven had, werd als verzamelingspunt aangewezen.
Vermoeid en buiten adem kwamen de manschappen
aan; er waren enkelen, die zelfs het bewustzijn verloren,

TEGEN EDI 213
iets, wat niet te verwonderen is, na zoo'n vermoeienden
marsch en het bloedig gevecht bij de ondraaglijke hitte,
die er heerschte. Het ambulance-personeel beijverde zich
inmiddels om de gewonden te verbinden.
Men verheugde zich reeds op eene volkomene over­
winning, toen bij ƒ boven de alang-alang, de bonte
hoofddoeken der Atjehers zichtbaar werden. Wij moeten
de dapperheid des vijands eeren, die, niettegenstaande
hij telkens verslagen werd, steeds met denzelfden moed
ons het terrein bleef betwisten.
Deze vermetelheid kwam hem echter duur te staan.
De Amboneesche sergeant Karuvval, algemeen stamboek
n° 80987, die den vijand het eerst ontdekte, verzamelde
spoedig eenige manschappen om zich heen, waaronder
de Ambonesche korporaals Jacobs, algemeen stamboek
n° 72217 en Semallo, algemeen stamboek n° 11039,
den Amboneeschen fuselier Kabise, algemeen stamboek
n° I5919; deze gingen de Atjehers vastberaden tegemoet.
De klewang moest wederom voor de bajonet van den
Ambonees wijken, en de Atjehers bekochten hunne
waaghalzerij met den dood.
In het voorbijgaan zij hier gezegd, dat de Amboneezen
bij dit gevecht getoond hebben, dat zij volkomen op de
hoogte zijn van de bajonetschermkunst; de parades en
stooten werden meesterlijk uitgevoerd, en ontegenzeg­
gelijk is de bajonet in hunne handen een even geducht
wapen als de klewang in de vuist van den Atjeher.
Wederom klonk het signaal „verzamelen", want de
meeste soldaten, hoe vermoeid ook, waren weêr uit het
gelid gesprongen om den sergeant Karuwal bij te staan.
e n

214
D E
VELDTOCHT
Kapitein Hansen had bij deze gelegenheid alle geduld
en veel bedaardheid noodig, om zijne door strijdlust als
bedwelmde Amboneezen in de hand te houden.
Nauwelijks was echter de compagnie weer verzameld,
of de vijand begon andermaal uit dezelfde richting te
schieten. Geleid door den kruitdamp , die boven de alang-
alang omhoog steeg, ging een groep der 4 e
sectie den
onzichtbaren vijand tegemoet. De fuseliers Semoukel,
algemeen stamboel: n° 8892, en Adja, algemeen stamboek
n° 6415, ofschoon gewond en nog niet verbonden, gingen
den troep, onder het uitvoeren van een wilden krijgsdans,
vooraf. De opgewondenheid hunner makkers steeg hierdoor
ten top.
De Moeka-matjan (tijgergezichten), zooals de Atjeher den
Ambonees noemt, geleken toen in werkelijkheid bloed­
gierige tijgers. Het scheen den vijand niet langer raadzaam
zich met hen te meten , zoodat, toen de sectie bij de kuilen
e gekomen was, hij instede van strijders, slechts de lijken
der kort te voren verslagene Atjehers vond Verder werd
geen enkel schot meer op de colonne gelost. Dit was voor
den troep eene verademing en schonk aan kapitein Hansen
gelegenheid zijne gewonde manschappen te doen verbinden.
In geregelde orde kon nu de marsch naar Edi voortgezet
worden. De achterste sectie was daarbij in tweeën gesplitst
en maakte om beurten achterwaarts front, daar het terrein
nog steeds een onverhoedschen aanval des vijands moge­
lijk maakte.
Op den grooten weg gekomen, ontmoette kapitein
Hansen den colonne-kommandant, wien hij den gelukkigen
uitslag der omtrekkende beweging meldde.

2 e
TEGEN EDI 215
Omstreeks twaalf en drie kwart uur bereikte de dappere
compagnie de benting Edi, alwaar kort te voren ook
de hoofdcolonne was aangekomen. Deze was eveneens
met succes opgetreden. In den beginne hevig beschoten
uit de boschjes en loopgraven, heeft zij het vijandelijk
vuur met zooveel nadruk beantwoord en werd zoo kracht­
dadig door de artillerie bijgestaan, dat de vijand veel
afbreuk leed. Vooral in het front der stellingen gekomen,
werd de voorhoede door een overstelpend vuur begroet,
waarop eene sectie van luitenant van Beusekom tegen den
in kuilen ingegraven vijand oprukte en hem met een
verlies van 18 man tot den aftocht dwong. Gelijktijdig
werd 's vijands aandacht door de 2 C
compagnie afgeleid.
Met welk een goeden uitslag deze omtrekkende beweging
werd volbracht, is reeds bekend.
De verliezen aan 's vijands zijde waren aanzienlijk;
behalve een groot aantal dooden, in de kuilen afgemaakt,
welke op een 40 a 50tal is geschat, telde de vijand eene
menigte gewonden en werd een groote voorraad wapens
door de onzen buit gemaakt.
Voorzeker mogen wij niet eindigen met de beschrijving
van dit gevecht, alvorens te gewagen van het voor­
beeldig gedrag der mineurs, die bij de 2 e
ingedeeld waren.
compagnie
Vóór den afmarsch bekwamen zij van den luitenant
Hageman der genie den last zich niet in den strijd te
mengen, aangezien zij voor andere diensten noodig
konden zijn.
De wapens mochten zij slecht tot zelfverdediging
gebruiken.

2l6 DE VELDTOCHT
Hoe dit bevel door de mineurs opgevolgd is geworden ,
moge hunne houding tijdens het gevecht getuigen.
Slechts weinige schreden stonden zij van de Amboneezen
en Atjehers; de kogels sisten hen om de ooren en de
vlam der donderbussen voelden zij in het gelaat. Toch
bleven zij met den geladen revolver in de hand op de
„plaats rust". Is er verhevener moed , grooter zelf beheer-
sching en meer gehoorzaamheid denkbaar?
Kan men schooner voorbeeld van krijgstucht aanwijzen?
De namen dezer kloeke en goed gediciplineerde mili­
tairen zijn :
de Jong, algemeen stamboek n° 12831, sergeant.
Pester, „ „ „ 1734, min. i e
Van der Weerd „ „ „ 15266, min. 2 P
Mentotaroeno „ „ „ S641, min. i e
Paradjo „ „ „ 23547, min. 2 e
Batjo „ „ „ 203371 min. 2" kL
Den 7 e
kl.
kl.
kl.
kl.
Mei hielden de troepen rustdag en trachtte men
inlichtingen in te winnen omtrent 's vijands sterkte, stel­
lingen en voornemens.
Op dien dag werd de expeditionnaire macht nog ver­
sterkt door de i e
compagnie van het 3 e
bataljon infanterie,
welke per particulieren stoomer „ Hak Canton" en per
gouvernements stoomschip „Zeemeeuw" van Oleh-leh
naar Edi was overgevoerd.
Deze compagnie, sterk 112 Europeesche onderofficieren
en minderen, stond onder bevel van den kapitein T. C.
v. Bijlevelt, terwijl daarbij waren ingedeeld de 2' luitenants
L. de Roever Tromp en W. H. de Lussanet de la Sa-
blonière.

TEGEN EDI 217
Ten acht uur des voormiddags van den 7 en
Mei belegde
de luitenant-kolonel de Bank Langenhorst eene vergadering,
welke bijgewoond werd door den militairen commandant
van Edi, kapitein In 't Velt, het hoofd van het civiel
bestuur, den vorst van Edi en diens raadslieden.
Tot den vorst van Edi en de raadslieden werd onder
meer ook de vraag gedaan, wat de bevolking aanleiding
had gegeven tot den opstand, alsmede of het verzet tegen
den vorst, dan wel tegen onze Regeering gericht was.
In plaats van deze vraag rechtstreeks te beantwoorden,
verzochten de raadslieden een oogenblik afzonderlijk te
mogen vergaderen ; dit verzoek werd hun niet geweigerd ,
doch het vertrouwen in zulke lieden zal daardoor wel
aanmerkelijk verminderd zijn. De conferentie bleef, zooals
te verwachten was, zeer onbevredigend. De vergaderden
verklaarden niets met zekerheid te kunnen zeggen, daar
zij eerst nog de hoofden zeiden te moeten raadplegen.
Voor het eerlijk soldatenhart van den overste de Bank
Langenhorst zal het voorzeker hinderlijk zijn geweest,
om, ter wille van politieke belangen, als ware hij een
diplomaat, vertrouwen te veinzen tegenover dien troep
huichelaars. Wellicht zal men, uit staatkundige belangen,
ook het verdere onderzoek naar de reden van het verzet
gestaakt hebben. Ofschoon het in de gegeven omstandig­
heden wel de wijste partij is, zoo is het toch te betreuren,
dat wij te Atjeh zooveel toegevendheid moeten gebruiken.
De mededeelingen, welke ons in den avond van dien
dag door den vorst en zijne raadsheeren gewerden,
betreffende 's vijands positie, plannen en sterkte, waren
niet alleen schaarsch, maar zij bleken ook onjuist te

218 DE VELDTOCHT
zijn. Gelukkig dat wij, door tusschenkomst van onzen
gids Mat-Said dienaangaande beter ingelicht werden,
zoodat het operatieplan voor den volgenden dag nog tijdig
kon gewijzigd worden.
Het scheen den Radja van Edi niet welgevallig te zijn,
dat men onzerzijds de rust in zijn gebied zoo kracht­
dadig wilde herstellen; hij verzocht de wederspannige
onderdanen met zijne getrouwen tot rede te mogen
brengen, maar de overste de Bank Langenhorst,die des
vorsten toeleg begreep, gaf hem te verstaan, dat hij
zulks maar vroeger had behooren te doen.
Dat de hartstochtelijke ijver, die eensklaps in den vorst
ontvlamde om den opstand zelf te dempen , diens houding
nog verdachter maakte, behoeft geen betoog.
Den volgenden morgen (8 Mei) stelden zich de troepen
in beweging.
3 c
Aan het hoofd marcheerde de i e
bataljon infanterie, daarna volgden de 2 e
compagnie van het
en 4 e
com­
pagnie van het corps; als reserve volgde een gedeelte
der bezetting van Edi, onder commando van den kapitein
In 't Velt. Eene sectie bergartillerie marcheerde tusschen
de 2 e
en 4 e
compagnie; de genietroepen en de ambulance
bevonden zich tusschen de 4 e
compagnie en de reserve.
Ongerekend de voorste divisie en de reserve, welke
met den marschveiligheidsdienst belast waren, bedroeg
de onderlinge afstand der verschillende afdeelingen 25
passen.
Alles was nog in donkere schaduwen gehuld. Een
reusachtige slang gelijk, die schuifelend zich over den
met gras begroeiden weg voortbewoog, zoo trok de

TEGEN EDI 2IO,
colonne voorzichtig en gedruischloos den vijand tegemoet.
Tegen vijf en drie kwartieruur, werd op de brug over
den eersten zijtak van de rivier Pedawa-Pontong bereikt.
De aanbrekende dag had inmiddels het terrein genoeg­
zaam verlicht om den omtrek te kunnen verkennen.
Geen der uitgezonden patrouilles bespeurde echter iets
van den vijand, zoodat dan ook de marsch met den meesten
spoed werd voortgezet.
De groote weg werd vervolgens verlaten om een voet­
pad in te slaan, dat in noordoostelijke richting naar
's vijands positie leidde.
Op dit pad marcheerde de troep op twee gelederen
uit de flank, totdat men een open terrein bereikt had,
waarna het voorste peloton der voorhoede zich in gesloten
groepen oploste; op vijftig passen daarachter volgde het
2 e
peloton in open sectie-colonne.
De hoofdcolonne formeerde eveneens de open sectie­
colonne.
Op eene terreinverhooging A gekomen, ontdekte de
voorhoede vele Atjehers, maar voordat de onzen tijd
hadden op hen te vuren, waren zij als bij tooverslag
verdwenen; slechts enkele hoofden zag men boven de
alang-alang uitsteken en zich met grooten spoed in noord­
oostelijke richting voortbewegen.
Men wist nu ongeveer, waar de vijand zich opgesteld
had. Om hem uit zijne stelling te verdrijven kwam de
artillerie in batterij en braakte haar vuur uit over den
hardnekkigen tegenstander , die zich in loopgraven en
kuilen gedekt had.
De Atjehers lieten dit schieten onbeantwoord; onze

220 DE VELDTOCHT
granaten en granaatkartetsen waren te machtig en zij
achtten het raadzaam hunne stellingen te verlaten. Onzer­
zijds werd het vuur gestaakt en de marsch kon, na dit
kort oponthoud, weêr worden vervolgd; het was toen
kwartier over zessen.
De l e
compagnie ontwikkelde zich in gevechtsvorm
met twee sectiën in gesloten groepen in de tirailleurslinie
en twee sectiën als soutien. De 2 e
compagnie kreeg tot
opdracht de P compagnie op den linkervleugel te ver­
lengen ; een peloton , onder luitenant Muller, kwam daarop
met gesloten groepen in de voorste linie, en het ander
peloton, onder luitenant van Bloemen Waanders, stelde
zich op 50 M. daarachter, in sectiecolonne als soutien op.
De 4 e
compagnie week noordwaarts uit, om de colonne
tegen flankaanvallen aan de linkerzijde te dekken.
In oostelijke richting ging men thans gezamenlijk
vooruit. De directie werd genomen op een huisje Z,
welks grauwe atappen dak duidelijk boven de alang-alang
te onderscheiden was.
Het terrein tusschen A en B was begroeid met alang-
alang van + 1.5 M. hoogte. Ook noordwaarts was, be­
halve enkele boschjes en palmboomen , niets dan hoog gras
te zien, waartusschen eenige huisjes verspreid lagen. Eene
uitzondering hierop maakte het terrein C, dat bebouwd
was met verschillende kruipplanten, zooals semangka,
laboe en komkommer, afgewisseld door tabak en andere
lage plantsoorten, die den bodem bedekten. Tusschen
D en C kronkelde zich een beekje, welks oevers begroeid
waren met hoog opgaand hout, en waarvan de takken
reeds zoo laag bij den grond een aanvang namen, dat het

NAAR EDI 221
terrein D, van uit het zuiden en westen gezien, het
uiterlijk had van een dicht bosch. In noordelijke richting
aanschouwde het oog niets dan uitgestrekte wouden; daar
achter verhief zich Atjeh's gebergte, welks omtrekken zich
duidelijk tegen het donkerblauw des hemels afteekenden.
Gedurende den opmarsch werden de troepen niet
beschoten, en toch bevond men zich, volgens de ver­
klaring der gidsen, niet ver van 's vijands hoofdstelling.
Door den Amboneeschen sergeant Karuwal, commandant
der linkergroep van de tirailleurslinie, werd spoedig de
aanwezigheid van eene bende Atjehers gesignaleerd.
Niet ver van den pepertuin B hield de colonne halt.
De i e
en 2 e
compagnie bekwamen de order om een
oostelijken rand van dien tuin te bezetten. De 4 C
com­
pagnie nam positie in E, de artillerie kwam links van de
4 e
compagnie in batterij. De reserve en de ambulauce
namen stelling ongeveer achter 't midden der genoemde
divisiën. Nauwelijks waren de verschillende afdeelingen in
beweging om de aangewezen punten te bezetten, of het
knallen der geweerschoten bij de 4 e
compagnie kondigde
den aanvang van den strijd aan. Nog was zij in een vuur­
gevecht gewikkeld met eene ten noorden van den peper­
tuin B gelegen bende, vermoedelijk dezelfde welke door
sergeant Karuwal kort te voren was opgemerkt, toen zij
plotseling op hare linkerflank door een hevigen kogelregel
begroet werd. Daar dit vuur aanhield, achtte de comman­
dant het noodzakelijk de 4 e
compagnie daarheen te doen
front maken, ten einde den vijand van dien kantte ver­
drijven; de artillerie kreeg bevel den aanval te steunen.
Van den vijand, die den troep onverpoosd bleef beschieten,

222 DE VELDTOCHT
zag men niets. Alleen de kruitdamp wees de plaatsen aan ,
waar hij zijne stelling had, terwijl de talrijke kogels, die
onze soldaten om de ooren suisden , op de meest afdoende
wijze getuigden, dat men eene sterke macht tegenover zich
had. Om de 4 e
compagnie te ondersteunen moest de 2 e
compagnie eveneens naar de noordzijde front maken. De
luitenant-adjudant Kohier rende naar den pepertuin om
die order over te brengen, maar voordat kapitein Hansen
aan den gegeven last kon voldoen, waren reeds 250 a
300 Atjehers op de 4 e
compagnie ingestormd.
Deze compagnie was in de volmaakste orde in de
bevolen richting (/—k) opgerukt. De l e
luitenant J. J. A.
Gaade marcheerde met de voorste sectie in gesloten groepen
aan het hoofd; de drie overige sectiën volgden in open
sectie colonne op 25 a 30 passen daar achter. Bij k
gekomen hield de 4 e
compagnie halt; de 2 e
sectie kreeg
last, de gevechtslinie te verlengen en de 3 e
sectie om de
haakstelling in te nemen. De sectiën waren nog in be­
weging , toen onverwachts uit het hooge gras eene ontel­
bare menigte Atjehers uit de daarin gegraven kuilen
opsprongen en zich onder een ontzettenden oorlogskreet
met de klewang op de sectie Gaade stortten. Boven de
alang-alang zag men nu niets dan eene onafzienbare reeks
breede klewangs dreigend glinsteren.
Het hevig vuur der voorste sectie deed eene menigte
der aanvallers in het zand bijten, doch was niet in staat
den woesten aanloop des vijands te stuiten, die over
hunne dooden en gewonden heen op de Europeanen
instormden.
Moedig doorstond de sectie Gaade den schok; het

TEGEN EDI 223
aantal ontroerde haar niet. Doch wat vermocht zij tegen
zulk een overmacht? <
De Atjehers, die met groote behendigheid de klewang
hanteeren, hakten als razenden er op in en binnen korten
tijd lag het grootste gedeelte van Gaade's kleine troep tegen
den grond, zoodat de overigen in verwarring op de
achterste sectiën terugweken. Zooals wij gezien hebben,
werd de 2 e
en 3 e
sectie gedurende het uitvoeren der
bevolen beweging door dien aanval verrast, zoodat zij
de aangewezen stelling niet meer konden bereiken. Uit
vrees de sectie Gaade te treffen, durfde zij van de vuur­
wapens geen gebruik maaken ; eveneens kon de artillerie
geen vuur geven zonder eigen troepen te raken, en
de reserve moest om dezelfde reden haar vuur staken.
Onder de anders zoo dappere Europeanen ontstond
eene weifeling — vele jonge soldaten, nog nimmer in
het vuur geweest en aan dergelijke onstuimige en onder
woest gebrul uitgevoerde klewangaanvallen niet gewoon,
verloren de tegenwoordigheid van geest, weken terug en
sleepten onwillekeurig de andere manschappen mede.
Vruchteloos waren de commando's der officieren; tever­
geefs het goede voorbeeld , dat zij gaven; nutteloos het
geroep der onderofficieren om stand te houden; de klank
hunner stem werd verdoofd door het geschreeuw der
steeds stouter en stouter opdringende Atjehers, die met
woede om zich heen sloegen en weldra ook den zich
dapper weerenden kapitein door een slag op het hoofd
bewusteloos deden neervallen.
De 4 e
compagnie scheen reddeloos verloren; de vijand
liet reeds een oorverdoovenden triumfkreet hooren, toen

224
D E
VELDTOCHT
in de verte de vreeselijke bajonetten der Amboneezen
flikkerden.
Het was een peleton der 2 e
compagnie, onder den
dapperen luitenant van Bloemen Waanders. Deze officier
had, nadat het bevel door den luitenant Kohier was over­
gebracht , als commandant der soutien, de beweging van
de voorste linie gevolgd, en kon van de plaats, waar hij
stond , eerder den hachelijken toestand opmerken, waarin
de 4 e
compagnie verkeerde. Zonder zich lang te bedenken
en doordrongen van de noodzakelijkheid om snel en
krachtig op te treden , commandeerde hij, zonder daartoe
het bevel af te wachten, „Voorwaarts Amboneezen, atta­
queeren"! Een „hoera" was het antwoord, en vol onge­
duld om hunne kameraden te helpen, stormden deze
vlugge mannen als duivels op den vijand los.
Terwijl het peloton van van Bloemen Waanders met den
looppas aanrukte, stonden luitenant Gaade, de korporaal
Schordell, de Europeesche fuseliers Swier, van Dorp,
Maale, Gabriels en de hoornblazer Kooistra te midden
van een drom Atjehers met leeuwenmoed te strijden.
Luitenant Gaade bekwam, nadat hij reeds menigen
aanvaller had geveld, een lanssteek in den buik. Niet­
tegenstaande deze doodelijke wond, greep hij zijn reus-
achtigen aanvaller bij den baard en doorstak hem met
de sabel, doch viel op hetzelfde oogenblik op de lijken
der door hem verslagen vijanden. Korporaal Schordell,
die zijn geweer als een knods gebruikte, deed daar­
mede eene hageljacht van slagen op den koppen der
Atjehers neêrkomen en wist den vijand, dank zij zijner
spierkracht, geruimen tijd van het lijf te houden. Menig

TEGEN EDI 22 5
iehers lag reeds met verbrijzelden schedel vóór zijne
:ten, toen het den talrijken vijand eindelijk gelukte,
n te treffen.
/doreerst bekwam Schordell een geduchten klewang-
iw over het hoofd.
Door bloedverlies uitgeput, vielen zijne slagen minder
I en krachtig; de Atjehers, die achter hem stonden,
akten van deze omstandigheid gebruik om hem ander­
al eenige slagen op het hoofd toe te brengen Toen
i hij buiten staat het geweer langer te hanteeren;
ar toch. . . zijn leven wilde hij zoo duur mogelijk
koopen. Zijne laatste krachten inspannende, ontrukte
een Atjeher diens rentjong, reet hem daarmee den buik
:n en greep een anderen bij de keel en worgde dezen,
ten vond Schordell later met talrijke wonden over-
:t (op het hoofd alleen had hij twintig klewanghouwen)
rusteloos tusschen eene menigte bloedige lijken des
nds; zijne linkerhand hield de keel van een Atjeher
demd, de andere omvatte nog de greep van de
tjong en was geheel verborgen in het lichaam van den
dagen vijand. De edele held, die zijn officier niet
willen verlaten, overleed 'sanderen daags aan de
omen wonden.
Vij weten niet of een vaderhart om hem treurt, en of
misschien zijn dood door eene moeder beweend wordt;
;r is het echter, dat het Indische leger in hem een zijner
perste helden verloren heeft. Reeds versierd met de
taire Willemsorde 4 e
klasse, is hij na zijn dood in
egisters der kanselarij ingeschreven als ridder 3 e
klasse,
; onderscheiding, welke voor een militair, beneden
II IS

226 DE VELDTOCHT
den rang van hoofdofficier, tot de hooge, zeer hooge
uitzonderingen behoort. Een bewijs van de uitnemendheid
van Schordell's moed, dien onze Regeering nog na zijn
dood heeft weten te eeren.
Ook de fuselier Maale, die zwaar gewond werd , en de
andere reeds genoemde Europeesche fuselier, deden won­
deren van dapperheid. Hoe zullen wij den woedenden
kamp beschrijven dezer brave krijgers, die met zooveel
moed, met zooveel doodsverachting tegen eene verplet­
terende overmacht streden ?
Ongetwijfeld zouden zij allen den heldendood gestorven
zijn, waren de Amboneezen niet met hunne gewone
voortvarendheid tusschenbeiden gesprongen. De onver-
hoedsche aanval dezer dapperen, die als een wervelwind
op den minstens vijfmaal sterkeren vijand aanvielen , deed
de ontzettende overmacht wankelen; een niet minder
krachtige aanval van het volgende peloton onder kapitein
Hansen en luitenant Muller, dreef den vijand in verwar­
ring op de vlucht in de richting van O. Na den terugtrek-
kenden vijand eerst op een kogelregen onthaald te hebben,
werd hij in versnelden pas achtervolgd.
De 4 e
compagnie had zich intusschen nabij den pisang-
tuin spoedig hersteld.
Gedurende de vervolging stuitte de 2 e
compagnie op
eene menigte kuilen en loopgraven, welke, hoe hard­
nekkig ook verdedigd, niet bestand waren tegen den
aanval onzer opgewonden Amboneezen. Al deze kuilen
en loopgraven werden achtereenvolgens genomen en de
verdedigers over de kling gejaagd. Op twee gelederen in
bataille stormden de Amboneezen steeds „voorwaarts",

TEGEN EDI 227
maar weldra belette een dichte kruitdamp iets te onder­
scheiden , zoodat kapitein Hansen vreesde, dat de vijand
in massa daarvan zoude gebruik maken om een tegen­
aanval te beproeven. Doch de Atjehers waren te veel
geschokt om zulk een waagstuk te ondernemen.
Het kostte kapitein Hansen veel moeite den ontem-
baren moed zijner soldaten te bedwingen. Eindelijk,
nadat de hoornblazers bij herhaling, het signaal „halt"
en „ verzamelen" hadden geblazen, kwam de compagnie
tot staan.
De compagnie was toen in punt O. gekomen, de
richting, waarin de vijand gevlucht was. Alvorens de
vervolging voort te zetten, besloot Kapitein Hansen
zijne soldaten eerst tot adem te laten komen en de andere
troepen in te wachten.
In den met zulk een gelukkigen uitslag bekroonden
aanval op den vijand, hebben zich van de 2 e
vooral onderscheiden:
compagnie
De Europeesche sergeanten Hornstra, algemeen stam­
boek n° 21191, Blans, algemeen stamboek n° 18114,
Thiele, algemeen stamboek n u
stamboek n° 24690.
7299 en Brok, algemeen
De Amboneesche sergeanten Karuwal, algemeen stam­
boek n° 80987 en Toerang n° 84911.
De Europeesche korporaals Feenstra, algemeen stam­
boek n u
19962 en Harcksen, algemeen stamboek n° 22241.
De Amboneesche korporaals Hooy, algemeen stamboek
n° 83945 en Jacob, algemeen stamboek n° 72217.
De Amboneesche fuseliers Semoukil, algemeen stam­
boek n° 8892, Lase, algemeen stamboek n° 8538, Watti-

228 . DE VELDTOCHT
mury, algemeen stamboek n° 2813 , Mamanky, algemeen
stamboek n u
84266, Poyet, algemeen stamboek n° 79700,
Lamber, algemeen stamboek n° 9347 , Hatoesoepi, alge­
meen stamboek n° 92841 en Manusama, algemeen stam­
boek n° 12066.
De Amboneesche hoornblazers Haway , algemeen stam­
boek n° 9381 en Solihat n" 2829.
Deze laatste, slechts met een kapmes gewapend, was
voortdurend in de nabijheid van zijn kapitein om, zooals
hij zich uitdrukte: „djaga badan kaptên" (voor het leven
van den kapitein te waken).
Slechts één oogenblik week Solihat van de zijde des
kapiteins; dit was toen hij bij de vervolging des vijands
een gewonden Europeeschen kameraad in de alang-alang
ontdekte, die hulpeloos lag dood te bloeden. Uit eigen
beweging gaf hij toen het signaal „voor den dokter" en
redde alzoo het leven van den armen geblesseerde.
Bijzondere vermelding verdient het gedrag van de 4 e
sectie der y compagnie, onder sergeant-majoor Wolve-
kamp, algemeen stamboek n° 26592.
Bij het deboucheeren der compagnie Hansen uit den
pepertuin werd zij uit ƒ hevig beschoten.
De 4 e
sectie, die het eerst op de vlakte kwam, maakte
daarop front naar het noorden g en deed, na eenige
salvo's te hebben afgegeven, een aanval op den vijand
in /, die spoedig in de Pedawa-Pontong verdween.
De Atjehers hadden zich, behalve in loopgraven en
kuilen, achter een natuurlijken berm in den linker-rivier-
oever opgesteld.
Op het zien der vervolgde , retireerende 4 1
' compagnie,

TEGEN EDI 229
gelastte kapitein Hansen den sergeant-majoor Wolvekamp
met één groep verder stand te houden; de andere groep
werd bij het peloton Muller ingedeeld, die in den looppas
de bedreigde Europeesche compagnie ter hulp snelde.
De vijand, die zich andermaal bij / verzameld had,
meende met deze groep gemakkelijk spel te hebben , trad
opnieuw uit zijne gedekte stellingen te voorschijn en be­
proefde in grooten getale deze handvol dapperen overhoop
te werpen. Maar vastberaden en onbevreesd wachtte de
kleine schaar den aanval af; geen duimbreed gronds week
zij van hare plaats. Tevergeefs beproefden de Atjehers
de gelederen door te breken.
Elke klewangaanval werd afgeslagen en kostte den
vijand groote verliezen, want met veel zorg werd het
vuur door Wolvekamp geleid en het richtte dan ook zulk
eene verwoesting aan onder de dichte drommen Atjehers,
dat zij het raadzaam achtten zich achter hunne stellingen
terug te trekken. Wolvekamp besloot van dit gunstig
oogenblik gebruik te maken om aanvallend op te treden.
Door de stoutmoedigheid der onzen verrast, week de
vijand naar den rivierkant. Met de punt der bajonet dreven
de dappere Amboneezen den vijand voor zich uit. Ten einde
raad sprongen velen in de rivier en trachtten zwemmende
zich te redden, maar de meesten verdronken. Een ander
gedeelte vluchtte in noordwestelijke richting.
Het succes van deze groep was van grooten invloed.
Welke vreeselijke gevolgen zoude het gehad hebben,
wanneer het den vijand gelukt ware Wolvekamp en zijne
dapperen neêr te sabelen ! Aan de onwankelbare houding
van deze groep is het te danken , dat de vijand de ter

2^0
D E
VELDTOCHT
hulp snellende 2» compagnie niet in den rug kon bedreigen
en dat hij geen flankaanval kon doen op de i e
(in den pepertuin B).
compagnie
Wij vermoeden, dat het 's vijands aanvankelijk plan
was, de onzen tot een aanval uit te lokken op hunne
noordelijke stellingen , om zoodoende den in 't oosten ver­
borgen Atjehers de gelegenheid te geven , de in den strijd
gewikkelde troepen in de rechterflank aan te grijpen.
Dit vermoeden leiden wij af uit de omstandigheid, dat
hij eerst het vuur uit het oosten op den troep opende,
toen de 2 e
compagnie uit den tuin deboucheerde. Dit
plan mislukte evenwel door ons standhouden in den peper­
tuin , waardoor hij bij een flankaanval zelf in den rug
bedreigd zou zijn. Nu moest hij zich bepalen bij 't
ophouden der 2 e
ondersteuning der 4 e
compagnie, ten einde haar te beletten ter
compagnie op te rukken. Met een
verlies van 280 man aan dooden en gewonden ontruimde
de vijand zijne stellingen.
Met het oog op de gesteldheid van het terrein was het
niet raadzaam de vervolging verder voort te zetten, wes­
halve besloten werd den terugmarsch aan te nemen.
Dit geschiedde in den carrévorm langs de op terrein­
schets aangegeven route; de artillerie, de genietroepen en
de ambulance marcheerden binnen het carré.
Eerst op den grooten weg werd de gewone marsch-
vorm hersteld.
Om half tien des voormiddags was de colonne te Edi
terug. De talrijke loopgraven en kuilen, die men ge­
durende den marsch voorbij ging, waren verlaten, het­
geen wel getuigt van eene volkomen overwinning deronzen.

TEGEN EDI 23I
Men kan zich voorstellen met welk een krachtig en
aanhoudend gejubel de troepen te Edi ontvangen werden.
Vóór het inrukken had een eenvoudig, doch indrukwekkend
huldeblijk plaats. De 4 e
compagnie n. 1. schaarde zich in
bataille en presenteerde het geweer voor de haar voorbijtrekkende
Amboneezen. Welk een treffend, aangrijpend
huldebetoon!
Het was een eerbewijs , dat van ridderlijken zin getuigde,
dat hoogachting uitdrukte voor de dappere kameraden.
In dit militair ,, salut" lag iets onbeschrijflijk verhevens,
en onze Amboneezen, doordrongen als zij zijn van den
waren krijgsmansgeest, zullen het ten volle hebben ge­
waardeerd. Twee maanden lang ging de 4 e
compagnie
gebukt onder het leed, in een oogenblik van zwakheid
den Atjeher den rug te hebben gekeerd; zij, die twéé
dagen te voren den vijand in schrik en wanorde op de
vlucht had gedreven!
Maar toen in Juli daaraanvolgend het 3 e
bataljon tegen
de vijandelijke versterking Kota-Toeankoe oprukte, zwoer
die compagnie te zullen overwinnen of sterven, en de
dapperen hielden woord. Met bewonderenswaardigen
heldenmoed beklommen zij de vijandelijke wallen , ver­
wierven zich wel is waar, eene dure zege, maar hebben
desniettemin bewezen nog waardig te zijn, te mogen mee­
dingen naar het eeremetaal van „ Moed , beleid en trouw."
Met het gevecht van 8 Mei was het verzet te Edi
voor goed onderdrukt.
Bij verschillende verkenningen werd geen vijand meer
gezien, zoodat het 3 e
bataljon en de overige troepen bij
gedeelten naar Kota-Radja konden teruggezonden worden.

232 DE VELDTOCHT TEGEN EDI
Onbekend met de verrichtingen van de verschillende
afdeelingen in het bijzonder, zal er nog menig vermeldens­
waardig feit bedreven zijn, dat wij stilzwijgend moesten
voorbijgaan.
Doch over het algemeen is er reden om op de vraag
of zulk vechten slechts een bloot gehoorzamen is aan
het gegeven commando, te antwoorden: neen, dat is
heldenmoed , dat is beleid, dat is trouw; en bij die soldaten­
deugden hebben nog de edelste zelfopoffering en kameraad­
schap uitgeblonken.
Zien wij niet hoe luitenant de Leur een gewonden
fuselier zelf wegdraagt; hoe luitenant Cornelius en zijne
dapperen met levensgevaar den vijand trotseeren om het
lijk van een gesneuvelden kameraad meê te kunnen voeren ;
hoe de trouwe Amboneesche fuselier Kajoba een geduchten
klewanghouw voor zijn kapitein pareert en dien zelf ont­
vangt ; hoe eindelijk de Amboneesche hoornblazer Solibat
met zijn lichaam zijn commandant tot schild wil dienen ?
Als een blijvend aandenken aan de gevechten te Edi
mochten eenigen het schitterend eereteeken van „moed,
beleid en trouw", anderen eene eervolle vermelding ont­
vangen. Toch zullen er nog velen zijn, die teleurgesteld
waren, en wellicht ten onrechte niet beloond werden naar
hunne daden. Voor dezen mag het eene voldoening zijn
van zichzelven te kunnen getuigen, dat zij hun plicht in de
ruimste beteekenis hebben volbracht. Trouwens door alle
krijgsmakkers van het Indische leger zal het hun steeds
als eene eer aangerekend worden, dat zij in Mei 1889
deelnamen aan den veldtocht tegen Edi.

DE VEROVERING VAN KOTA-PASIR
(Melaboeli)
1889
Wat eene kleine afdeeling vermag onder aanvoering van
en beleidvol officier, die onversaagd en doortastend op-
reedt, is op den 27"=" September 1889 te Malaboeh
;ebleken. Op dien dag overrompelde een handvol dapperen ,
e n
nder aanvoering van den i
luitenant F. G. J. Bosschart,
edetacheerd officier van het Nederlandsche leger, de zeer 1
terke vijandelijke benting Kota-Pasir. Dit feit, dat weer
en duidelijkste bewijst, welk een overwicht op den
Atjeher kan behaald worden, zoo men onzerzijds niet
chroomt krachtig op te treden, kiezen wij tot onderwerp
an onderstaande schets.
Melaboeh, vroeger meer bekend onder den naam van
i.nalaboe, is eene landstreek in het noodwesten van
umatra, ongeveer een dag stoomens van Groot-Atjeh.
Reeds bij den aanvang der 2 e
Atjeh-expeditie werd op
eze kust door ons eene versterking opgericht, met het
oofddoel, den vijand te beletten langs deze zijde oorlogs-
ïaterialen binnen te smokkelen. Het aanleggen dier ver-

234
U E
VEROVERING
sterking moest wel met veel bezwaren zijn gepaard gegaan ,
want de zee had, als het ware, met den vijand een ver­
bond gesloten, om de landing zooveel mogelijk te be­
moeilijken. Gedurende het grootste gedeelte van het jaar
staat op die kust eene hevige branding; met geweld storten
zich de golven van den Indischen Oceaan op de menigte
koraalriffen, en rollen in woeste vaart naar het strand,
dat zij met schuim bedekken.
Het landschap biedt een prachtig panorama; overal ziet
men den weelderigsten plantengroei, vruchtbare akkers en
uitgestrekte bosschen, en daarachter majestueuse bergen.
Toch lacht ons die streek niet toe, want in de schaduw
van dat vriendelijk groen vond reeds menig braaf krijger
zijn somber graf; de vuile dampen, die de lagune ver­
spreiden , en de koele winden , welke uit zee waaien en een
ondraaglijken stank van de koraalriffen met zich voeren,
bezwangeren de lucht met giftige smetstoffen, zoodat het
krachtigste gestel door moeraskoortsen verzwakt, soms
geheel ondermijnd wordt. Eene plaatsing te Analaboe
werd dan ook in vroegere jaren als een doodvonnis
beschouwd, en onder de bezetting van dien post heeschte
maar zelden eene opgewekte stemming.
Sinds eenige jaren echter is 't garnizoen naar eene
nieuwe benting verplaatst, die, naar beweerd wordt, op
een gezonder terrein gelegen is.
Met deze verplaatsing veranderde de naam van Analaboe
in Melaboeh, waarschijnlijk om de treurige herinnering
aan zoovele dooden , welke dien naam telkens terugroept,
eenigszins op den achtergrond te brengen.
Evenals te Groot-Atjeh tegenover onze geconcentreerde

VAN K0TA-PAS1R 235
linie, heeft de vijand ook te Melaboeh, niet ver van
onzen post, eenige kleinere en grootere versterkingen
opgeworpen, en 't groote dundoek met zijne gekruiste
klewangs, wappert hoonend in de onmiddellijke nabijheid
van onze fiere driekleur.
Toen de luitenant Bosschart als commandant van
Melaboe optrad, was hem dat een doorn in het oog;
aanstonds maakte hij dan ook het plan om te avond of
morgen den vijand het bewijs te leveren, dat hij niet
langer eene Atjehvlag tegenover de onze dulden zou.
Als een goed strategist stelde hij zich eerst nauwkeurig
in kennis met het omliggend terrein: elk voetpad, elk
terreinvoorwerp, ja, zelfs elke boom en struik werd
verkend en in zijn geheugen geprent.
Eenvoudiger en veel gemakkelijker ware het voorzeker
geweest, indien Bosschart zich door gidsen hadde laten
inlichten, waartoe hem, als civiel gezaghebber, en door
de bekendheid met de hoofden der bevolking., de weg
open stond; doch hij wist hoe weinig de Atjeher te
vertrouwen is, en gaf deswege de voorkeur aan eigen
waarnemingen.
Op den 2 n
September 1889 stierf plotseling het hoofd
van Melaboeh. Terstond stelde Bosschart, goed bekend
met het Arabisch letterschrift, zich in correspondentie
met den pretendent, Tengkoe Mankoer.
Deze richtte hierop een schrijven tot de verschillende
mindere hoofden, ten einde hunnen raad in te winnen.
Intusschen werd onze post meer dan ooit uit de vij­
andelijke stelling beschoten , en dit, gepaard aan de weifel­
achtige houding van Tengkoe Mankoer, deed Bosschart

236 DE VEB0VE11IXG
besluiten een streep te zetten onder de onderhandelingen ,
en over te gaan tot het overrompelen van Kota-Pasir.
Aangezien op den 28" September eene transportboot
Melaboeh zoude aandoen, bepaalde hij, zeer oordeelkundig,
de uitvoering op den 27", opdat bij déveine de nadeelige
gevolgen zouden kunnen hersteld worden.
Bosschart kon het zich niet ontveinzen, dat de onder­
neming gewaagd en zeer gevaarlijk was, en dat hij zich
eene zware verantwoording oplegde, doch zijn plan was
goed beraamd; en welk flink, dapper officier voelt dan
niet de kracht in zich om groote gevaren te trotseeren?
Waartoe anders draagt hij het zwaard aan de zijde, dan
om het te gelegenertijd in de vuist te klemmen, en dé
eer van het vaderland te bevechten ?
Op den avond van 26 September besprak Bosschart
voor het eerst het plan met zijn tweeden officier, den
2 n
luitenant de Lusanet de la Sablonière, en gaf vervol­
gens de order uit om de manschappen te half vier in
den morgen te wekken; de réveille of eenig ander signaal
mocht echter niet geblazen worden.
Te 4 uur stond de troep binnen de versterking geran­
geerd, en was verdeeld in twee sectiën van )6 en 17
man, waarbij werden ingedeeld: één korporaal en vier
kanonniers met één mortier; één hospitaal-bediende met
twee tandoes, voorts zes dwangarbeiders, die petroleum ,
spaden, schoppen, touwen en de verbandkist te dragen
hadden.
Nadat de lantaarns buiten de versterking waren uitge­
doofd, ging de troep te half vijf op marsch. De 2 e
sectie,
onder den sergeant-majoor Polling, en naast dezen de

VAN KOTA-PASIB, 237
sergeant Rumenper, marcheerde aan 't hoofd; daarachter
de artillerie en de ambulance en vervolgens de i e
onder den 2 n
waarbij korporaal Bachman.
sectie
luitenant de Lussanet de la Sablonière,
Uit vrees zich aan de kampongwacht te verraden, die
zeker niet in gebreke zoude gebleven zijn hare lands­
lieden te waarschuwen , werd de zuidelijke richting geno­
men, en langs het westerstrand gemarcheerd. Het geweldig
brullen der branding verdoofde de voetstappen, en als
even zoovele spookgestalten slopen de manschappen in
de diepe duisternis zwijgend voorwaarts. Hun aller gedachte
werd ingenomen door de naderende stoute onderneming,
vol moed op den goeden uitslag daarvan.
Na ongeveer een afstand van 800 passen te hebben
afgelegd, bereikte men het klapperbosch; daar, waar de
rand bijna aan zee grenst, bevond zich een voetpad.
Ofschoon het pikdonker was, had Bosschart, die het
terrein volkomen kende, den smallen weg spoedig gevon­
den. Hier werd in twee gelederen uit de flank gemar­
cheerd ; arm aan arm en goed opgesloten volgden de
soldaten den commandant, die zelf zijn troep tot gids
diende; eene doodelijke stilte werd in achtgenomen.
Nabij 't schootsveld (900 passen) werd met sectiën in
front gemarcheerd, terwijl de geweren omlaag werden
gedragen. Het doel van den tocht was thans nabij; steeds
duidelijker werden de donkere omtrekken der vijandelijke
wallen zichtbaar; ieders hart klopte reeds sneller, en
vaster omklemde de hand 't geweer.
Langzaam en voorzichtig rukte de troep voorwaarts.
Spoedig stuitte men op de eerste loopgraaf, maar na eenig

238 DE VEROVERING
zoeken vond Boschart den doorgang, die echter zóó smal
was, dat men slechts man vóór man passeeren kon.
Weder opgemarcheerd , deed de commandant de voorste
sectie de geweren laag vellen, want men bevond zich
thans op gevaarlijk terrein.
Ook de 2 e
loopgraaf werd zonder stoornis bereikt. Het
gewichtig oogenblik was aangebroken; hoofdzaak was 't
nu de versterking, die ongeveer 180 passen verder lag;
zoo voorzichtig mogelijk te naderen.
Deze korte afstand was moeieüjk afteleggen; telkens
verbrak eene dichte groep klapperboomen den opmarsch ,
en bij iedere schrede trapte men op dorre takken of stuitte
men tegen boomwortels. Juist waren deze vele bezwaren
overwonnen en had men de versperring der zuiderface
bereikt, toen een schel hanengekraai zich in een kleine
nevenbenting, nabij de oosterface deed hooren.
Welke teleurstelling! Zou deze haan voor de benting
Kota-Pasir hetzelfde zijn, wat de ganzen voor het Romein-
sche kapitool waren'? Het antwoord hierop werd in adem-
looze spanning verbeid , doch gelukkig, in de versterking
bleef't rustig, en in de nevenbentings werd geen gerucht
meer gehoord.
Er werd „halt" gehouden; de achterste sectie maakte
„achterwaarts front", de tweede luitenant de la Sablonière
nam tijdelijk het commando over, en Bosschart ging zelf
de stelling verkennen.
Toen hij de positie zoo nauwkeurig mogelijk had opge­
nomen, keerde hij tot den troep terug, en geleidde de
sectie van den sergeant-majoor Polling voorbij de noorder-
face naar het strand, zoodat deze afdeeling, op ongeveer 40

VAN KOTA-PASIR 239
passen van de versterking geplaatst, zoowel de noorder­
als de westenace kon observeeren. Terwijl het voorste
gelid last kreeg de poort (welke aan de noodzijde lag)
te bewaken, maakte het achterste gelid front naar zee,
om zoo noodig, eene opdagende vijandelijke bende uit
de noordelijk gelegen benting Oedjong Kali, af te wijzen.
Daarna keerde Bosschart terug, en nam van de sectie
de la Sablonière vier man af, welke onder korporaal
Bachman vlak voor de poort geplaatst werden.
Luitenant de la Sablonière nam met den mortier en de
ambulance positie tegenover de oosterface ; en de dekking
maakte front naar eene tegenover die face gelegen kleine
Atjehsche benting, ten einde deze behoorlijk in 't oog
te houden.
Na de la Sablonière het punt te hebben aangewezen,
waar eene bres moest gemaakt worden, begaf Bosschart
zich weer naar het zeestrand.
De benting, welker facen ongeveer 35 k 40 passen lang
waren, was omringd door een stevigen pagger van ongeveer
3 meter breedte, bestaande uit twee rijen levende boomen
en zware takken, die è meter diep en i meter van elkaar
stonden, onderling verbonden door sterke gordingen van
zware bamboe-doerie, terwijl de ruimte tusschen beiden,even-
eens opgevuld was met in elkaar gewerkte bamboe-doerie.
Tusschen de versperring en den hoofdwal, die 1.90 meter
hoog was, had de versterking aan de noordoost- en
zuidzijde nog eene aarden borstwering van 0.7 meter hoogte
en 0.3 meter bovenbreedte; de gang, gevormd tusschen
beide bostweringen, was van eene mansbreedte. De poort
bestond uit eene smalle, zware deur, die correspondeerde

24O DE VEROVERING
met den ingang van een huis, waarvan de wanden werden
gevormd door eene borstwering met steile taluds; de
bovenbreedte, waarop het dak rustte, bedroeg 0.5 meter.
Het terrein om de versterking was met scherpe randjoes
van arèngpalm geplant; ook de wortels der klapperstammen
en andere boomen waren aan de zijde, welke van de
benting afgekeerd was, met dergelijke randjoes beplant,
zoodat de aanvallers zich daarachter niet gedekt konden
opstellen. Waarlijk, de Atjehers verstaan bij uitnemend­
heid de kunst om hunne verschansingen stormvrij te maken.
Het gedeelte der versperring, waarin eene bres zou
gemaakt worden , werd met peteroleum begoten. Eensklaps
steeg een roode vuurgloed opwaarts: helle vlammen
verlichten den omtrek en de geweldigde hitte deed weldra
de bamboe-doerie knallend uit elkaar springen. Dit geluid,
niet ongelijk aan geweervuur, wekte de Atjehers uit hun
vredigen slaap. Een panische schrik overviel de nalatige
bezetting, die onder een woest gehuil naar de wapens
greep, en in allerijl naar de poort snelde. Te vergeefs!
Niet alleen vond zij deze bezet, maar de sectie Polling,
die thans rechts daarvan stelling had genomen, en zoo­
danig was opgesteld, dat zij de binnenruimte bestreek,
opende zulk een hevig vuur op de opening van 's vijands
slaapvertrek, dat hij hals over kop rechtsomkeert maakte.
Slechts enkele stoutmoedige verdedigers verspreiden zich
achter de wallen en beantwoordden het vuur der onzen.
Bosschart bemerkte inmiddels, dat het vuur aan de
bres niet veel vorderde, en beval nu den mortier voor
de poort te plaatsen om deze door rolschoten te verbrijzelen.
De sectie de la Sablonière moest vooruit rukken, en

VAN KOTA-PASIR 24I
in den pagger eene opening kappen; de ambulance-dekking
bleef in hare stelling om het vuur te beantwoorden, dat
uit den nevenbenting op die sectie gericht werd.
De Atjehers, van hun eersten schrik bekomen, vochten
nu met den moed der vertwijfeling.
Door voortdurend salvo's af te geven, trok de sectie
Polling het vuur des vijands tot zich , en gaf daardoor aan
de sectie de la Sablonière gelegenheid kalm aan de bres
door te werken. Bosschart, die met nauwlettendheid alles
gadesloeg, wist door een goed voorbeeld de zijnen tot moed
en volharding op te wekken. Het gevecht was nu in vollen
gang; terwijl de salvo's van sectie Polling de binnenruimte
der benting aanhoudend verlichtten, kraakte de deur
onder de geweldige slagen van den mortier, en knetterden
aan 's vijands zijde de verwarde schoten van geweer en
donderbus Te vergeefs echter beukte de mortier op de
zware, stevige poort; onwrikbaar bleef zij in hare hengsels.
Ook de bres vorderde langzaam, niettegenstaande de la
Sablonière met alle krachtsinspanning daaraan arbeidde. Tot
dusverre was niemand der onzen door het vijandelijke lood
gewond; nu echter trof het juister. De eerste, die viel,
was de Inlandsche fuselier Ressasmito; op handen en
voeten kroop hij naar zijn commandant om bij dezen te
sterven; kort daarop sneuvelde de Inlandsche fuselier
Sadek, die op den rechtervleugel der sectie Polling dood
achterover stortte. Ook de Europeesche fuselier Bosert
werd gewond , maar met mannelijke zelfbeheersching
bleef hij in het gelid; eerst na voor de tweede maal
eene doodelijke schotwond bekomen te hebben, trad hij
bedaard achteruit en legde zich achter zijne sectie neer.
16

242 DB VEROVERING
Reeds zes granaten waren door de poort, zonder haar
te doen wankelen of te verbrijzelen, waarop Bosschart ,
ongeduldig geworden, de daarvoor liggende bamboe-
doerie weg trok, om de deur van nabij te onderzoeken.
Toen het hem bleek, dat deze vooreerst niet te forceeren
was, zond hij den mortier naar de ambulance-dekking en
wapende de kanonniers met de geweren der gevallen
soldaten. De toestand begon te nijpen, want niet alleen,
dat elk oogenblik eene vijandelijke bende tot ontzet kon
opdagen, maar ook de aanbrekende dag zoude onze
geringe macht verraden.
Meer dan een half uur was reeds aan de bres gearbeid ;
de munitie bij sectie Polling begon te minderen. Eindelijk
viel een gedeelte van den pagger, dank zij den luitenant
de la Sablonière, die onder den uitroep van „comman­
dant, wij zijn er", zich door de opening wrong, gevolgd
door den koporaal Bachman en de overige manschap­
pen zijner sectie.
Bosschart zond nu ook de andere sectie naar de bres
en weldra was de gang bezet door onze manschappen,
die, als om strijd, het eerst op de vijandelijke borst­
wering trachtten te komen. De sergeant-majoor Polling
bleef met vier man de poort bewaken, om het ontsnappen
aan die zijde te beletten.
Bosschart stelde zich met eenige soldaten bij de bres
op, om, in geval van paniek of hulp van buiten, te
kunnen bijspringen. De Atjehers, die het ontkomen dooi­
de poort hadden opgegeven, beproefden nu over de
wallen te ontsnappen, maar hij, die slechts even het
hoofd boven de borstwering uitstak werd onvermijdelijk

VAN KOTA-PASIlt 243
neêrgeschoten. Ten einde raad vluchtten zij in hunne
woning; om hen hieruit te verdrijven gelastte Bosschart,
het dak, dat gedeeltelijk op den hoofdwal rustte, in
brand te steken.
Korporaal Bachman, één der eersten, die de borst­
wering beklommen had , nam die taak op zich. Met ware
doodsverachting trotseerde hij de kogels, die de vijand,
uit diens schuilhoek, op hem afzond. Na het dak zorg­
vuldig met petroleum bevochtigd te hebben, stak hij
het in brand. Joeg de hitte hèm naar beneden, ook den
Atjehers werd het in dien oven te warm; één hunner
gelukte het op den wal te komen; woest met lans en
klewang zwaaiende en onder het schreeuwen van Allah-
il-Allah, wierp hij zich naar beneden, doch werd opge­
vangen in de bajonet van den Europeeschen fuselier
Stromenger. Plet tooneel, dat zich nu voordeed, was
verschrikkelijk; de vijand, aan wanhoop ten prooi, liet
een oorverdoovend gehuil hooren en drukte zich tegen
de wallen om aldus bescherming te zoeken tegen het vuur
der onzen. Ten einde het dak in zijn geheel in brand
te steken, kreeg de dwangarbeider Si-Mardjan bevel,
dit nogmaals met olie te drenken. Met snelheid lekten
nu de vlammen om zich heen en breidden zich naar alle
zijden uit. Weldra was dan ook het geheele dak ééne vuur­
massa. In deze oogenblikken sprongen de la Sablonière,
Bachman en eene menigte onzer wakkere soldaten in de
versterking. „Voorwaarts, hoera!" riep de la Sablonière,
en met een luiden zegekreet stormden de onzen op den
vijand los. Een kort doch bloedig gevecht had nu plaats
tusschen de wanhopige Atjehers, die met leeuwenmoed

244
U K
VKIiOVKKINO
zich verdedigden, en onze zoo lang getergde soldaten.
Gedurende dit gevecht dacht niemand aan schieten;
het was een wild moorden met de blanke wapens; een
strijd op leven en dood. Eindelijk verstomde het wapen­
gekletter; de laatste Atjeher was geveld.
Nog was men bezig de wapens van den verslagen vijand
te verzamelen , toen een vaatje buskruit nabij de brandende
woning ontdekt werd; dichte vonken vielen er reeds omheen.
Verrast deinsden onze soldaten terug en verlieten zoo spoedig
mogelijk de benting , daar een langer verblijf levensgevaar­
lijk werd. Met een' vreeselijken slag, die de aarden wallen
deed dreunen, ontbrandde het kruit en omhulde de ver­
overde benting met eene wolk van kruitdamp.
De overwinning was volkomen, en alzoo besloot Bosschart
den terugmarsch aan te nemen De gesneuvelden en de
zwaarst gewonden werden over de beide tandoes verdeeld
en men trok in geregelde orde op Melaboeh terug. Het
was hoog tijd, want de dag was aangebroken en het
morgenlicht verried aan de bezetting van de naastbij ge­
legen verschansingen, hoe gering het aantal vermetelen
van de „ Compagnie " was, dat den aanslag gewaagd had.
De lafhartigen, die hunne makkers in het gevecht aan hun
lot overlieten , beproefden thans den terugtocht der kleine
colonne te bemoeilijken. Want van alle kanten daagden
er gewapende Atjehers op; ook uit de benting Oedjong-
Kali verscheen een drom gewapende lieden, welke met
tijgerwoede de handvol dapperen aanviel. Maar Bosschart
verloochende zijne kloekheid ook hier niet; met kalmte nam
hij zijne maatregelen en bereidde den aanvallers zulk eene
warme ontvangst, dat deze op eerbiedigen afstand bleven.

VAN KOTA-PASIB 245
Ofschoon dc onzen , dank zij den beleidvollen comman­
dant, geen ernstigen aanval meer te duchten hadden, zoo
was het voor deze dapperen toch een blij gezicht, toen
zij hun post wéér in het oog kregen. En toen nu ook de be­
volking van den bevrienden kampong ter hulpe snelde , om ,
voor zooverre noodig, den terugtocht der onzen te dekken,
staakte dc vijand eene verdere vervolging.
Bij aankomst in de benting werd de troep met een
uitbundig gejuich begroet. Allereerst werd thans voorde
gewonden gezorgd. En het goede hart van onze brave
soldaten liet zich bij deze gelegenheid weder niet onbe­
tuigd; uit eigen beweging hielden de manschappen eene
collecte voor de gewonde makkers, en van hunne arme­
lijke spaarpenningen bracht de kleine bezetting zeventig
gulden bij elkaar , waarvan , onder meer, ook de eenvoudige
houten kruisen werden bekostigd, die de graven zouden
aanwijzen van hunne gesneuvelde kameraden.
De gevolgen van de verovering van Kota-Pasirwaren,
zooals Bosschart terecht verwachtte, niet onbelangrijk.
Behalve dat de rust en de veiligheid niet meer verstoord
werden, haastte zich Tengkoe-Mankoer de deputatie te
volgen, welke hem te Rigas moest halen. Zeer ootmoedig
en onder betuiging zijner gehechtheid aan ons Gouverne­
ment , stelde hij zich ter beschikking van den commandant
van Melaboeh, en aanvaardde het bestuur dezer landstreek.
Op den 27" September 1889 werd aldus te Melaboeh
door eene schitterende overwinning op den vijand nog­
maals bewezen, dat, hoe klein ons leger ook is, zijn
overwicht op den Atjeher nog groot kan zijn.
De eer van dit heldenfeit komt voorzeker allereerst

246 DE VEROVERING VAN KOTA-PASIR
toe aan het doortastend en energiek optreden van den
commandant, den 1" luitenant der infanterie Bosschart.
In die eer mogen echter, zonder onderscheid , allen deelen,
die de onderneming door hun moedig gedrag deden
welslagen.
En in de schaduw van Melaboeh's vriendelijk groen
werden op dien dag de vier gesneuvelde krijgers ter ruste
gelegd. Ditmaal waren het geene offers van kwaadaardige
moeraskoortsen , maar dappere helden, gesneuveld voor
de eer van de Nederlandsche driekleur !
„ Hunne assclie ruste in vrede."

N A S C li R I F T
Evenals bij het naschrift van onzen eersten bundel
schetsen, blijft het Indische leger den landgenoot het
woord van Coen toeroepen:
„linde desespercert niet!"

N" HOUD
Black.
I)F. VERKENNING VAN KOTA-PETJOET. Januari I 874 . . . I
DE VEROVERING VAN BLANG-PRIA. JutU 1878 17
DE EERSTE EXPEDITIE NAAR SAMALANGAN. 1876 33
DE TWEEDE EXPEDITIE NAAR SAMALANGAN 1880.
Aanleiding 75
Batoe-Iliq 83
TRANSPORT- EN PATROUILLE-GEVECHTEN. 1876, I884 . . 96
DE CON rilA-GUERlLLA IN Dl NOORD-OOSTF.K LINIE TE ATJEH,
1879.
I De Iman van Brama 117
II De tocht naar Doerang 126
III Selempo-Boeng
DE INSLUITING VAN KROENG-RABA. I878
VRIJHEIDSZIN OF FANATISME? 166
1
l
3S
DF. ATJEHERS ONDER HET CIVIEL BESTUUR. 1883 . . . . 177
DE VELDTOCHT TEGEN EDI. 1889 (met twee schetskaartjes) . . 18
Dl VEROVERING VAN KOTA-PASIR (Melal/Oeh). 1889
(niet schetskaartje)
NASCHRIFT
5 2
2
33
2
47

Vroeger verscheen bij dezelfde Uitgevers:
J. P. SCHOEMAKER 1
SCHETSEN UIT DEN ATJEH-OOHLOj
Eerste Bundel
DERDE DRUK
INHOUD: Vaandel-episode bij bet gevecht van Lemboe. — Veroven
van Soerian en van Lambaroe. - Het spook. - Overrompeling van c
Atjehsche wacht. — Onze Amboineesche soldaten. — Sarina. - Geslr
en beloond. - Gevangenneming van een Atjehsche» hoofdman — To<
naar Lepong onder Majoor Diepenheïm. - bivouak te Anabaloc. - E
nacht op de voorposten. — Eene Atjehsche vrouw; karakterschets. - I
patrouillegevecht bij Tjot-rang; episode uit het burgerlijk bestuur, - f
vecht bij l.angocd.
Voor het episch gedeelte der Schetsen uit den Atjeh oorlog een wo,
van hoogen lof Geen van het vijftiental zonder verdienste. Er .s.gang
De 35» -j" ^iver en de aanschouweUjkhc.d treft. TMm
sehriiver - en hij doet dit meermalen - zijn verhaal begint bij het l.c
en n el daarvóór, dan is dc toeschouwer in weinige oogenbhkkcn gevanj
door de beschreven gebeurtenis. Hij waagt een nachtje» nanvjd »
of schrijdt met kloppend hart voorwaarts, om een Ayehsch hooi l in
v jandel ke kampong van zijn bed te gaan oplichten, H U legt z,ch ne
iu nderlaag of stelt Ken verdekt op; hij schaart ach om zijne dapp
öffic èren of hij neemt zelf het woord en spreekt een bemoedigenden
t Tot zi ne manschappen, die aan uitputting beginne,, te M«.Geestó
voor