Untitled - Stichting Papua Erfgoed

HANS VAN ASSUMBURG:
TOURNEE
Een boeiende roman over Nieuw-Guinea
Door middel van deze goed geschre-
ven roman maken we kennis met een
ons totaal onbekende wereld en met de
toestanden in het oerwoud van Nieuw-
Guinea, een landstreek, waar de wester-
se beschaving nog niet is doorgedron-
gen. - .
We worden geconfronteerd met de oer-
krachten der schepping en vinden daarin
verloren Evert Caldenhove, een jonge
Nederlander.
Hij is aangesteld als assistent van het
Hoofd Plaatselijk Bestuur, Jaap van
Weghen, en als zodanig wijken zijn
levenservaringen wel heel sterk af van
die, waaraan hij op huize „Caldenhove"
en in Amsterdam gewend raakte.
De tochten door de rimboe, de heidense
dansen, de vijandelijkheden, de primi-
tieve staat van de bevolking, de voor
een jonge, onervaren Nederlander vrij-
wel onoverkomelijke moeilijkheden —
bijzonder suggestief en boeiend wordt
ons dit alles verteld.
Het is dan ook een roman met vele span-
nende, aangrijpende momenten, waaruit
wij leren welk een grote taak Neder-
land nog in Nieuw-Guinea heeft te ver-
vullen.
G. F. CALLENBACH N.V.
NIJKERK

TOURNEE

HANS VAN ASSUMBURG
TOURNEE
G. F. CALLENBACH N.V. - UITGEVER - NIJKERK

Het schrijven van dit boek werd mij mogelijk gemaakt
door mijn vriend Bram van Echt, die mij de gegevens er
voor verstrekte. Voor zijn hulp en medewerking zeg ik
hem hierbij van harte dank.
H. v. A.

EERSTE HOOFDSTUK
I
In het breed-uitwaaierende licht van de morgenzon lag de Jautefabaai;
het water rimpelloos en heldergroen tot in de schemer van de
gele zandbodem, waarop hier en daar rotsblokken lagen, omwuifd
door de lange, strelende vingers der wieren. Links en rechts waren
de hellingen als een donkergroene, bijna zwarte omlijsting van de
spiegel van de baai. Langs de oevers, scherp afstekend tegen de
donkere bebossing der heuvels, stonden enkele palmen, rank en
slank als met zichzelf ingenomen ballerina's. De hemel was fletsblauw
met aan de horizon wat rosse wolkenvlagen; het ijle dons uit
het bed van de jonge dag. Ondanks het vroege uur brandde de zon
al fel op het landschap, schel blikkerend op de waterspiegel, heetwasemend
op de dichte bebossing van de heuvels.
Een smalle, lange vlerkprauw voer de spiegel van de baai aan
scherven. De primitief versierde boeg, vlammend-gele buik van
een hagedis, wier vraatzuchtig-woeste kop hoog boven het water
oprees, trok een gouden V en waar de pagaai met korte, driftige
slagen door het water stampte, sloeg het zonlicht in duizenden
fonkelende diamantjes, streelend langs de boorden van het wankele
vaartuig.
Hoog op de op het vlondertje van de prauw gestapelde barang —
gedeukte, roestige blikken, kartonnen dozen omwikkeld met oude
legerzeiltjes, rugzakken en koppels, alles bijeengebonden door ruw-
7

harde boomvezels tot pakken van ruim twintig kilo — zat Evert
Caldenhove, aspirant-controleur bij het Binnenlands Bestuur. Hij
staarde naar de brede rug van Polisie Arnold, die voor op de smalle
vlerkprauw was gezeten, met de tenen van zijn blote voeten om de
rand van de uitgeholde boomstam geklemd.
Polisie Arnold was niet de eerste de beste en hij accentueerde zijn
waardigheid van politieman met een zware, Amerikaanse helm, welke
hij, niet achtend op de brandende zon, op zijn zwarte kroeshaar
had hangen. Op zijn rug bungelde een lichte karabijn en in het
achterzakje van zijn verschoten khaki-broekje stak een patroonhouder
met daarnaast een paar, in een flard krantenpapier gerolde,
plukken inlandse touwtjestabak.
Evert Caldenhove keek naar de regelmatige bewegingen, waarmee
de Papoea de korte pagaai door het water schepte en hij zag het
rollen van de spierbundels over de schouderbladen. Hij had een
droog-kleverig gevoel in zijn mond en de punt van zijn tong
schrijnde van de scherpe tabak, die hij zojuist gerookt had. Hij verlangde
naar een teug koel water. Hij boog zich wat voorover en
stak zijn hand in het lauwe zeewater en liet het tot boven zijn pols
spoelen. Zijn lange, licht behaarde armen waren bedekt met fijne
pareltjes zweet en hij voelde hoe het langs zijn nek in straaltjes zijn
open shirt binnenliep.
Evert Caldenhove voelde zich onzeker en dat zou hij voor geen
geld ter wereld aan anderen hebben durven toegeven. In zijn herinnering
trachtte hij het ogenblik te achterhalen, waarop zijn leven
een zodanige wending had genomen, dat de reeks van de daarop
volgende gebeurtenissen logisch beredeneerd kon worden tot op
het moment, dat hij transpirerend en dorstig, op de bultige barang
gezeten, in een prauw door Polisie Arnold over het spiegelgladde
water van de Jautefa-baai werd gepagaaid. Hij geloofde, dat als hij
dat ogenblik op heterdaad zou kunnen betrappen, de zin van de
situatie, waarin hij verkeerde, voor hem begrijpelijk zou worden.
8

Er was zeker zo'n moment geweest, dat buiten hem om over dingen
besliste, welke hij in de verste verte nooit geambieerd had. Ergens
in zijn verleden was dus iets voorgevallen, waardoor hij nu
aspirant-controleur bij het B.B. van de onderafdeling Hollandia was
geworden en dat, terwijl hij tot voor twee maanden over Nieuw-
Guinea gedacht noch gesproken had. Tenminste niet in de zin van:
„Daar zou ik wel eens heen willen!"
Maar hij zat er. Levensgroot in een prauw en op weg naar kampong
Nafri, van waaruit hij zijn eerste tournee als B.B.-ambtenaar
door de oetan zou ondernemen met als eindpunt kampong Waris.
Een beetje komisch was de situatie wel. Voor zover hij zich herinneren
kon, had Evert Caldenhove zijn leven lang een vergeefse
strijd tegen het avontuur gevoerd. In zijn diepste wezen had hij een
afschuw van alles, wat hevig en emotioneel was, maar hij was er
nimmer in geslaagd zijn leven zo in te richten, dat aan zijn verlangens
naar een rustig, normaal burgermansbestaan tegemoet
werd gekomen. Dat hij geen ridder van de droevige figuur was geworden,
was te danken aan het gemak, waarmee hij zich wist aan
te passen. Hij verbeet zijn angst en zijn afschuw, trad snel en doortastend
op ten einde zich zo spoedig mogelijk te bevrijden van de
situatie, welke hij niet gezocht, laat staan gewenst had. Dit had
hem echter in brede kring de naam bezorgd een man te zijn, die
niet voor één gat te vangen was.
„Evert Caldenhove?" zeiden ze. „O die! Dat is een ijskouwe!"
Zijn uiterlijk weersprak zijn ongewilde faam van Draufganger niet.
Hij was groot en breed van gestalte. Hij had een vierkante, zongebruinde
kop met golvende, donkerblonde haren en scherpe,
grijze ogen. Zijn kin was breed, agressief bijna. Alleen zijn mond
was wat week en vrouwelijk van lijn.
„Die mond heb je van je moeder," placht zijn vader altijd te
zeggen. „De rest heb je van mij." De oude heer Caldenhove was
heel trots op zijn oudste zoon, die zo in alles zijn evenbeeld leek.
9

Hijzelf deed niets liever, dan woeste ritten op een paard maken
door de uitgestrekte bossen rond „Caldenhove", het fraaie buiten
aan de noordrand van de Veluwe, dat door de bewoners van
het nabijgelegen dorpje „het kasteel" genoemd werd. En 's winters
jaagde hij met zijn vrienden en zakenrelaties. Tot zijn veertigste
jaar was de oude heer een vermetel alpinist geweest en niets en
niemand kon hem weerhouden, als hij in het voorjaar naar Zwitserland
of Zuid-Duitsland reisde, om, tezamen met beroemde gidsen,
gedurfde bergtoeren te ondernemen.
Evert's vader vermoedde niets van de innerlijke strijd, die zijn zoon
telkenmale moest leveren als hij voor de een of andere onmogelijke
situatie kwam te staan. Het kwam eenvoudig niet bij hem op er ook
maar één ogenblik aan te twijfelen of Evert evenveel plezier had
in gewaagde ondernemingen als hijzelf. Evert leek op hem en daarmee
basta. Maar Evert zelf wist wel, dat hij zijn angst en zijn afkeer
van het emotionele bij zijn moeder kon terugvinden. Zijn moeder
was een lieve, zachte vrouw, die de roekeloosheden van haar
man een huwelijk lang met een bevende glimlach om haar mond
had aangezien. Zij was dolblij, dat de jaren haar echtgenoot op
den duur weerhielden van veel wat haar vroeger de doodsschrik
op het lijf gejaagd had. Zij genoot van de rust, die er langzamerhand
voor in de plaats kwam. Haar tijd was eindelijk gekomen.
Zij kon nu voor hem zijn wat zij al die jaren verlangd had
te kunnen zijn, maar waartegen zijn bruisende vitaliteit zich altijd
had verzet.
De oude heer Caldenhove leerde op zijn beurt het genoegen van de
huiselijkheid kennen en hij moest toegeven, dat het rustig thuiszitten,
een sigaar roken, een kleine wandeling door het bos of een
visite bij de notaris of de burgemeester ook zijn goede kanten had.
Nu zijn lichaam de inspanningen van vroeger niet langer kon
dragen, richtte zich zijn belangstelling geheel en al op zijn beide
zoons. Zijn drie dochters interesseerden hem slechts in zoverre, als
10

zij in verband met schoonzoons gebracht moesten worden; als dat
maar flinke kerels waren, die een goed glas wijn of een spannende
jachtpartij konden waarderen, was het hem goed. De rest was zaak
voor zijn vrouw, vond hij. Zijn beide zoons echter bekeek hij met
heel andere ogen. Hij vond, dat Evert het meest op hem leek en
daarom had hij een groot zwak voor hem. De jongste daarentegen,
die de fijne lichaamsbouw van zijn moeder had, stelde hem hevig
teleur. Karel ging theologie studeren en werd dominee in een klein
Fries dorpje. De oude heer wist niet goed hoe hij het had. Hoewel
hij een gelovig man was en trouw de dienst in het dorpskerkje bijwoonde,
lag het ambt van predikant zover buiten zijn gedachtensfeer,
dat hij het zijn jongste zoon bijna kwalijk nam. Evert daarentegen
kwam geheel en al tegemoet aan het beeld, dat hij zich van
een ideale zoon had gevormd. En het waren de omstandigheden,
die er voor zorgden, dat Evert in zijn ogen die voortreffelijke zoon
bleef.
De eerste maal, dat Evert bewust de confrontatie met het avontuur
beleefde, was in zijn zevende jaar. Hij was door zijn grootmoeder,
die in Amsterdam aan een der grachten woonde, te logeren gevraagd.
Zijn vader zou hem met de auto wegbrengen, maar op het
laatste ogenblik was daar iets tussen gekomen en de oude heer
Caldenhove had Evert zonder meer op de trein gezet. „De groeten
aan oma! Goeie reis, jong!" Hij was in Amsterdam aangekomen en
niet, zoals zijn moeder vreesde, in Maastricht of Groningen. Maar
tijdens de reis en toen hij kleintjes het Centraal Station uitstapte en
overweldigd werd door de drukte van het verkeer in de stad, werd
de aversie tegen het avontuur in hem geboren en tegelijkertijd ook
het besef van de onafwendbaarheid. Zijn trots verzette er zich echter
tegen ooit zijn gevoelens te laten blijken. Hij leerde zijn angst
en zijn afkeer maskeren met voorgewende onverschilligheid en met
een manier van doen als sprak eigenlijk alles vanzelf. Hij zocht het
avontuur nimmer, maar hij was er zich van bewust, dat het altijd
11

op de loer lag om hem te overrompelen. De meest alledaagse
dingen eindigden bij hem dikwijls in hevige gebeurtenissen. Hij
werd voorzichtig en trachtte tevoren te peilen of er in een bepaalde
daad mogelijkheden voor emotionele belevenissen verborgen zaten.
Het had geen zin dit te doen, want op de een of andere manier
wist het avontuur hem toch weer te vangen. Zijn vader was opgetogen
en zijn moeder bezorgd; hijzelf in het begin gealarmeerd,
later berustend. Zo verkreeg hij de roep nergens voor terug te deinzen,
hoewel hij in werkelijkheid gevecht op gevecht met zichzelf
moest leveren om de situaties de baas te blijven. Na zijn gymnasiumtijd
ging hij indologie studeren in Amsterdam, meer omdat
zijn vader er geestdriftig voor was, dan hijzelf. Het was de eerste
keer in zijn leven, dat hij bewust toegaf aan iets, waarvan hij tevoren
wist, dat het het loerende avontuur een kans zou geven. Zelf
was hij liever letteren gaan studeren. Deze studie had zijn belangstelling
en hij geloofde er zich een rustiger bestaan mee te scheppen
dan met indologie. De Meidagen van 1940 vielen als stenen in
de vijver van zijn leven. Hij weigerde, uit solidariteit met zijn vrienden
en studiegenoten, de studenten-verklaring te tekenen en dook
onder bij een goede kennis van zijn vader, die een klein buiten
ergens in Drente bewoonde. De bezetting was voor hem een openlijke
uitdaging van het avontuur, maar hij keerde zich af en sleet
zijn dagen met lezen en studeren. Totdat hij op een avond de
dominee van het naburige dorp een vriendendienst meende te bewijzen,
door hem te helpen een paar zware pakken kranten naar
een boerderij in de buurt te brengen. Een half jaar later was hij op
weg naar Engeland, dwars door België en Frankrijk; één lange
tocht vol adembenemende belevenissen met de ruige muur der
Pyreneeën als sluitstuk. Via Spanje naar Engeland. Een jaar later
werd hij ingedeeld bij de jachtvliegers, die na een succesvolle strijd
om Brittannië de eskaders bommenwerpers op hun dood- en verderfbrengende
tochten naar Duitsland escorteerden. Na de be-
12

vrijding werd hij driemaal gedecoreerd en hij schaamde zich diep,
omdat hij al die tijd bang was geweest, verschrikkelijk bang. Maar
het avontuur was onafwendbaar.. .
Na zijn demobilisatie hervatte hij met een zucht van verlichting
zijn studie, vastbesloten deze zolang mogelijk te rekken. Indologie
scheen met de onzekere toestanden in Indonesië een vrijbrief voor
verdere emoties. Het lukte hem aardig dat lanterfanten, hoewel
zijn vader het met lede ogen aanzag. Een zoon, die de eeuwige
student ging uithangen, beviel hem niet. Hij trachtte Evert met alle
mogelijke argumenten te bewegen wat meer haast achter zijn
studie te zetten, maar de verwarde sfeer in het na-oorlogse Europa
zette weinig kracht aan zijn woorden bij.
Toen ontmoette Evert op een toneelvoorstelling, die de studenten
ten bate van de kankerbestrijding hadden georganiseerd, Heleen
Geraerds. Zij studeerde rechten. Zij was klein en tenger van postuur,
donker van uiterlijk met grote, bruine ogen, een kleine, rode
mond en een matbleke teint. Zij had iets kwijnends zoals een tere,
kostbare orchidee. Zij was langzaam in haar bewegingen op een
charmant-verveelde manier en zij sprak steeds op gedempte toon
als deed een te hard geluid haar onzegbaar veel pijn. Zij kleedde
zich met uiterste zorg en verfijnde smaak.
De eerste ontmoeting met Heleen Geraerds ervoer Evert Caldenhove
als een openbaring. Hij verliefde zich in het mysterie van het
emotieloze, dat rond deze jonge vrouw waarde en hij werd bezield
van een hartstochtelijk verlangen haar aan zich te binden. Haar
gracieuze apathie was als een stil, peilloos diep meer, waarin hij
zich wilde baden. Hij maakte haar het hof en na enkele maanden
reeds vroeg hij haar zijn vrouw te willen worden. Zij accepteerde
zijn aanzoek met dezelfde onverstoorbare rust als waarmee zij zich
zijn attenties liet welgevallen.
Hij stelde haar voor, zo spoedig mogelijk na de verloving te gaan
trouwen. Hij wilde, dat zij beiden hun studies zouden afbreken en
13

op „Caldenhove" gaan wonen, waar zij van dat ogenblik af een
rustig buitenleven zouden leiden.
Met verwondering, even kenbaar aan het nauw merkbaar fronsen
van haar fijne wenkbrauwen, luisterde zij naar zijn plannen en
toen hij was uitgesproken en op haar antwoord wachtte, wees zij
het voorstel zonder meer van de hand. Zij wilde wel buiten wonen,
maar zeker niet in Nederland. Haar hele leven lang had zij het
vochtige, kille klimaat van het land verfoeid. Door zijn indologische
studie had hij het in zijn hand, haar mettertijd een woonplaats aan
te bieden, waar zij niet het grootste deel van het jaar hoefde te
rillen van kou. Bovendien was zij helemaal niet van zins haar eigen
studie af te breken. Zij wilde wel verloven, maar met trouwen zou
zij zeker wachten totdat zij haar meesterstitel had behaald.
Haar woorden waren een streep door zijn rekening. Zij kwamen er
op neer, dat, als het hem inderdaad ernst was met zijn aanzoek, hij
moest zorgen zo spoedig mogelijk zijn studie te voltooien. Dan zou
hij moeten solliciteren bij het departement met het verzoek mettertijd
te worden uitgezonden, waarna hij dan gelegenheid zou hebben
haar komst voor te bereiden en zijn proefschrift te schrijven.
Misschien was dat het ogenblik geweest, waarop hij een andere
weg had moeten inslaan. Hij stond op een tweesprong en hij koos
de weg, waar hij aan het einde Heleen Geraerds meende te vinden.
Hij vond Nieuw-Guinea ...
Hij studeerde binnen het jaar af en kreeg een plaats op het
departement in afwachting van het ogenblik, waarop men hem zou
uitzenden. Hij dacht aan Curagao en Heleen Geraerds zei: „Het
waait daar nogal, geloof ik."
Zijn vader had zijn verloving met Heleen Geraerds zonder veel
geestdrift begroet. Het enige lichtpunt, dat hij in de situatie vermocht
te ontdekken, was het feit, dat Evert zijn slabakkerij aan de
universiteit had laten varen en zich, waar het de keuze van zijn
werk betrof, gelukkig weer een echte zoon van de oude Caldenhove
14

toonde. Maar voor de rest was zijn aanstaande schoondochter hem
weinig sympathiek. „Het is een saai wezen!" zei hij ronduit. „Het is
een plant, als je het mij vraagt. Zij lééft niet, zij vegeteert!"
Ook Evert's moeder bleek, tot zijn niet geringe verbazing, weinig
ingenomen te zijn met zijn verloofde. Zij zei het hem wel niet in
zoveel woorden, maar het was aan haar te merken. Zij bleven op
een afstand, niet alleen met Heleen, maar ook met haar familie.
Heleen's vader was chirurg, een deftig, enigszins plechtstatig man
en haar moeder was een klein, schuw en verlegen vrouwtje. Haar
beide broers waren als de vader en haar jonger zusje was een
mager, spichtig kind, dat in tranen uitbarstte als men haar onderzoekend
aankeek, waarna zij stampvoetend de kamer uitrende.
Het was bij een paar beleefdheidsbezoeken gebleven.
„Je moet het me maar niet kwalijk nemen, jong," zei de oude heer
Caldenhove, „maar voor mijn plezier ga ik niet in de kelder zitten
als ik een sigaar wil roken."
Toen, volkomen onverwachts, was het bericht gekomen, dat hij
naar Nieuw-Guinea zou worden gezonden als aspirant-controleur
bij het B.B. van de onderafdeling Hollandia. Voor de zoveelste
maal in zijn leven had het avontuur hem weten te overrompelen en
weer voerde hij een verbeten strijd tegen zijn angst voor het ongewisse.
Heleen Geraerds keek een ogenblik heel bedenkelijk, toen zij het
nieuws hoorde. „Je kunt waarschijnlijk overplaatsing vragen als je
er een tijdje hebt gezeten," zei ze en daarmee was voor haar de
kwestie opgelost. Zij wist van Nieuw-Guinea precies evenveel als
iedere andere Nederlander en dat was heel weinig.
Zijn vader was opgetogen. „Precies iets voor jou, jong!" riep hij uit.
„En je komt niet terug voor je minstens een stam koppensnellers
gepacificeerd hebt!"
Zijn moeder omringde hem met alle mogelijke zorgen en attenties.
Hij werd er bijna verlegen onder. De laatste week voor zijn vertrek
15

was hij op „Caldenhove" en iedere avond als hij naar bed ging,
kwam zij hem „even onderstoppen", zoals zij dat met een verlegenverontschuldigende
glimlach zei. De laatste nacht, dat hij op „Caldenhove"
sliep, ging zij op de rand van zijn bed zitten en schreide
even. Daarna gaf zij hem een klein, in marokijnleer gebonden
zakbijbeltje.
„Vergeet Hem nooit, Evert!" fluisterde zij, terwijl zij hem welterusten
kuste.
Die middag had zijn vader de paarden gezadeld en zij hadden
samen een lange rit door de bossen gemaakt. Het was koud, mistig
herfstweer, de lucht was vol rinse geuren van rottende bladeren.
Zij zwegen en luisterden naar het doffe stampen van de paardehóeven
op de zachte bosgrond. Wiegend deinden zij mee met de
paardelijven en boven het driftige knikken van de hoofden met de
gespitste oren staarden zij voor zich uit. Zijn vader maakte slechts
één opmerking. „Dat van die koppensnellersstam was natuurlijk
maar een grapje van me, jong! Je snapt me wel."
Heleen was ook een paar dagen op „Caldenhove" geweest. Tot
grote verontwaardiging van zijn moeder en onthutste verbazing
van zijn vader bleek zij haar dictaatcahiers te hebben meegebracht
en iedere dag had zij een paar uur gestudeerd.
Evert was haar daar dankbaar voor geweest. Haar onverstoorbaarheid
egaliseerde zijn angst en het was hem mogelijk zijn houding
van „waar-maken-jullie-je-toch-druk-over" te hervinden. Per slot
van rekening was er weinig verschil tussen een jongetje van zes
jaar, dat op zijn dooie eentje naar Amsterdam reist en een jonge
man, die per K.L.M, naar Nieuw-Guinea vliegt. Als je het op de
keper beschouwde, was de laatste zelfs in het voordeel.
Zijn vader bracht hem met de wagen naar Schiphol. Het afscheid
van zijn moeder was kort. Het had geen zin er een drama van te
maken.
„Je hebt het bijbeltje, jongen," zei ze. „Goede reis en... en laat
18

gauw eens wat van je horen!" Toen was zij het huis in gevlucht.
De oude heer Caldenhove reed als een razende Roeland naar
Amsterdam. Er was geen reden voor, want ze zouden ook met een
matig gangetje ruimschoots op tijd komen. Maar het was zo zijn
manier om iets af te reageren. Hij had zich op Schiphol zover herwonnen,
dat hij Evert gewoon de hand kon drukken. „Schrijf maar
eens gauw, jong! En laat je niet kisten!"
Het vertrek was een droom. Heleen was er, rustig en onaangedaan
als altijd; een oase temidden van de nerveuze vrienden, die allemaal
waren komen opdagen om hem vaarwel te zeggen. Hij drukte
handen, handen, handen. Hij zag gezichten, gezichten, gezichten.
Hij zei dwaze, nietszeggende dingen op andere dwaze en nietszeggende
dingen. En al die tijd was het of hij ergens buiten zichzelf
stond en een lange, breedgeschouderde jongeman zag staan in
een uniform, waarop trots een gouden streep rond de epauletten
spande.
Ten laatste bleven alleen zijn vader en Heleen over.
„Nou!" zei de oude heer Caldenhove schor. „Nou!"
De zakelijke luidsprekersstem van de omroepster waarschuwde, dat
het tijd werd naar de douane te gaan.
Toen sloeg Heleen Geraerds haar armen om zijn hals. „En als het
klimaat er niet helemaal is zoals in Nice, is het ook niet zo erg,"
fluisterde zij in zijn oor. „Ik kom toch, Evert!"
En het was het allerergste moment, toen hij tranen in Mar ogen
zag.
Hij was in Hollandia aangekomen, waar men hem met gemengde
gevoelens ontving. Niemand begreep, waarom hij zo plotseling
naar Nieuw-Guinea was gedirigeerd en niemand had een bericht
van zijn komst gestuurd. Hij kwam letterlijk en figuurlijk uit de
lucht vallen. Bestuursambtenaren konden ze echter altijd gebruiken,
maar omdat hij zo'n baroe 1 was, wisten ze de eerste weken
1 Nieuweling.
17

niet goed, wat ze met hem zouden beginnen. Hij moest eerst maar
eens inburgeren, vonden zij en bij werd assistent van het H.P.B. *
van Kota Baroe, Jaap van Weghen.
Van het eerste ogenblik af, waarop Evert met Van Weghen kennis
maakte, wist hij een vriend gevonden te hebben. Van Weghen was
een grote, breedgeschouderde man van achter in de twintig. Hij
had een wilskrachtig-intelligent gezicht, waarin twee donkere,
bijna zwarte ogen stonden, waar gouden vonkjes doorheen schoten,
als had hij voortdurend binnenpretjes. Hij was jaren geleden vanuit
Parijs naar Boven-Digoel vertrokken, waar hij zich had ontpopt
als een fantastisch oetanloper. Hij had een beruchte koppensnellersstam
onder bestuur gebracht en was, korte tijd voor Evert's
aankomst op Nieuw-Guinea, naar Hollandia overgeplaatst. Hij leefde
daar betrekkelijk in een geestelijk isolement. De mensen van
Kota Baroe waren over het algemeen wel geschikte orangs 2 , maar
de belangstelling ging meestal niet veel verder dan het dagelijkse
werk. Er waren enkele vrouwen, die heimwee hadden, doch haar
verlangen richtte zich voornamelijk op het comfort, dat zij in Holland
gewend waren geweest en dat zij op Nieuw-Guinea zo node
misten. De blanke gemeenschap van Kota Baroe speelde onder
elkaar het bittere spel der surrogaten en voor velen was het contact
met de Europese culturele wereld langzamerhand verloren gegaan»
Er was een wat duf-burgerlijke interesse voor in de plaats gekomen.
Van Weghen speelde het spel mee, met overgave zelfs, doch altijd
met dat kleine tikje ironie, dat het spel nog juist scheidde van de
ernst. Hij was misschien meer Parijzenaar dan Nederlander in zijn
denken. In hem leefde de Europese geest nog wezenlijk, tastbaar
bijna in zijn schier eindeloze alleenspraken, als hij 's avonds met
Evert achter een glas bier zat.
Het was het plan, dat Evert met Van Weghen op tournee zou gaan
1 Hoofd Plaatselijk Bestuur.
2 Mensen.
18

door het Zuidelijke District. Daar was al sinds jaren geen bestuursambtenaar
geweest en het werd tijd, dat daar een inspectie-tocht
werd ondernomen. Het zou tegelijk een prachtige vuurdoop voor
Evert zijn.
Van Weghen verheugde er zich op, weer eens, op echt ouderwetse
manier, een paar weken oetan te trappen. Een welkome afwisseling
in de dagelijkse kantoorsleur. Maar toen het ogenblik van vertrek
was aangebroken, kwamen er een paar spoedzaken voor hem om
af te handelen en hij besloot, dat Evert hem dan maar vooruit
moest reizen. „Je zult wel moeten," zei hij, „want we hebben de
kampongs al eeuwen geleden bericht gestuurd, dat we in aantocht
zijn en het is al een paar maal gebeurd, dat er zo'n vijftig koelies
vergeefs zes dagen door de blubber hebben lopen zwoegen om
toean H.P.B, op te halen. Dat moet nu voorkomen worden."
„Maar het is toch waanzin," had Evert zwakjes geprotesteerd. „Ik
ken het land niet en ik heb nog nooit van mijn leven een stap in de
rimboe gezet!"
Van Weghen had maar wat zitten grinniken. „Voor ons allemaal is
het eens de eerste keer geweest, peer. Het zal wel wennen. En hulp
krijg je onderweg in de kampongs wel. Ze lopen daar hun benen
onder hun je-weet-wel vandaan als ze maar denken een wit voetje
bij je te kunnen halen."
En zo was Evert Caldenhove, met zijn tournee-barang en Polisie
Arnold, in een wankele vlerkprauw gestapt op weg naar kampong
Nafri.
Hij voelde zich onzeker, omdat zijn afkeer van het avontuur onverminderd
was, maar hij zou zijn tong liever hebben afgebeten, dan
zijn onzekerheid ooit tegenover anderen te bekennen. Onzeker zijn
was een luxe, welke hij zich af en toe permitteerde als hij alleen
was. Hij was weer echt het jongetje van zes, dat door zijn vader
op de trein wordt gezet: „Goeie reis, jong! En doe de groeten aan
oma!"
ia

II
Polisie Arnold draaide zich om, een brede grijns rond zijn blauwgrijze
lippen. Hij wees recht vooruit. „Kampong Nafri!" zei hij met
zijn schorre stem.
Evert zag enkele hutten, op hoge palen in het water gebouwd,
langs de oever staan. Op het strand ontwaarde hij enige Papoea's,
die kennelijk de aankomst van de prauw stonden af te wachten. Zij
hadden voor deze bijzondere gelegenheid een broekje en een jasje
aangetrokken.
Evert ging rechtop zitten en veegde met zijn zakdoek over zijn
bezwete voorhoofd. Zijn onzekerheid, zijn gedachten aan Heleen,
aan zijn ouders, aan Van Weghen, het kantelde allemaal uit zijn
bewustzijn weg. Kampong Nafri bleef over.
Kampong Nafri... Bamboehutten, die de indruk wekten in een
voortdurende, wiebelende beweging te zijn. Het waren architectonische
dwaasheden, zoals ze daar op de dunne, lange palen boven
het spiegelende water stonden. Op de oever wachtte een tiental
mannen.
Polisie Arnold pagaaide de prauw snel en handig naar de oever en
sprong een paar meter van het strand overboord om het vaartuig
naar de kant te trekken. De Papoea's schoten naderbij en hielpen
Evert uitstappen.
In de kampong was het stil. Vrouwen lagen naakt en roerloos voor
de openingen der hutten op de grond. Zij sliepen of deden alsof.
Een kind hief even nieuwsgierig het hoofd op, maar drukte zich
meteen weer plat tegen de bodem. Behalve de tien, die hem opgewacht
hadden, en bij wie zich de korano met enkele dorpsnotabelen
bevond, zag Evert geen mannen. Een bang voorgevoel
bekroop hem. Hij keek de korano strak aan.
„Er zouden twintig dragers zijn," zei hij streng.
Er waren er maar zeven, die een eindje verderop zaten te wachten.
20

„Waar zijn de anderen?"
De korano wuifde met zijn hand in de richting van de hellingen.
„Weg, toean."
Evert liep het huis van het kamponghoofd binnen en liet zich in
een van de twee rieten stoelen zakken, die het huis rijk was. Het
was er schemerig en benauwd. Er hingen lange, verkleurde slierten
guirlandes en rood-wit-blauwe vlaggetjes met trieste feestelijkheid
langs de lage zoldering. Tegen de wanden waren hier en daar foto's
bevestigd, uit de tijd toen Hollandia door de Amerikanen bezet
was. Een paar Papoea's bleven voor de deuropening staan en keken
nieuwsgierig naar binnen. Een rauwe schreeuw van Polisie Arnold
riep hen weg naar het strand, waar zij de barang uit de prauw
moesten helpen lossen.
Evert veegde opnieuw zijn bezwete voorhoofd af. Hij strekte zijn
benen en staarde naar de punten van zijn schoenen. „Lekkere
boel!" zei hij halfluid. „Zo schieten we wel op!" Hij knipte misnoegd
met zijn vingers. Toen stond hij op en liep naar de deuropening,
waar hij staan bleef, kijkend naar de sjouwende mannen
bij de prauw op het strand. — Twintig pakken, dacht hij. — Zeven
dragers ... Dat zijn er dertien te weinig. Van Weghen zei nog, dat
het rotjongens waren hier in Nafri.
Hij trok zijn schouders op en haalde een pakje sigaretten uit
zijn zak. Hij keerde zich om en liep terug naar de rieten leunstoel,
die hard kraakte toen hij er zich in liet neervallen. Hij stak een
sigaret op en blies de rook in een felle, blauwe pluim naar het
lichtgat van de deur. — Teruggaan naar Kota Baroe en het morgen
nog eens proberen? De korano zijn huid vol schelden en hem
dreigen met alles wat maar verschrikkelijk is als hij niet zorgt, dat
er morgen twintig dragers staan aangetreden?
Hij overwoog het even, maar de gedachte lokte hem niet aan. Hij
had met Van Weghen gewed om een fles goede wijn, dat hij niet
binnen de twee maanden zou terugkomen, geen groenkoorts zou
21

krijgen en zeker niet gek zou worden. Het was niet zozeer die
weddenschap, die hem deed aarzelen naar Hollandia terug te keren
als wel de gedachte, dat hij dan morgen weer opnieuw zou moeten
beginnen, weer opnieuw zijn angst zou moeten overwinnen. Zijn
eerste tournee was aangevangen. Hij zat in Nafri. Het was niet ver,
goed, maar het was een begin. Teruggaan betekende een nederlaag,
ook al had hij zo'n prachtige verontschuldiging aan de dertien
dragers, die het vertikt hadden klaar te staan om voor tachtig cent
per dag door de blubber van de oetan te sjouwen met twintig kilo
op hun nek.
— Verder gaan dus?
Hij stond weer op en liep naar buiten.
De barang lag nu netjes opgestapeld op het strand. Twintig grote
pakken. Geen vrachtje, dat je voor het gemak maar even onder je
arm meeneemt.
Hij smeet met een driftig gebaar zijn sigaret op de grond en zette
er zijn hak op. Toen liep hij met grote passen naar het kamponghoofd
toe, die met Polisie Arnold bij de barang stond. De anderen
zaten een paar meter verder op hun hurken en staarden voor zich
uit als ging de hele kwestie hun niets aan.
„Wanneer komen die dertien kerels terug?" vroeg hij op scherpe
toon, toen hij vlak voor het kamponghoofd stond.
De man week verschrikt een pas achteruit. „Morgen, toean!" zei hij
zwakjes. „Morgen zeker!"
Evert wendde zich tot Polisie Arnold. „We gaan verder. Trommel
die zeven bij elkaar. De barang wordt overgepakt. Alleen het hoognodige
wordt meegenomen." Abrupt draaide hij zich weer om naar
de korano. „En die dertien lammelingen volgen morgen, begrepen?
Met de pakken, die we in het kamponghuis zullen achterlaten. Er
hangt wat boven je hoofd als het niet gebeurt."
„Saja, toean! Saja..."
Het werd passen en meten. De volgorde van de dragers moest wor-
22

den herzien. Met zeven man begon je niet veel. Polisie Arnold had
er meer kijk op en met zijn adviezen lukte het ten laatste. Meer
hoofdbrekens kostte het, een keuze te maken welke barang kon
worden achtergelaten en welke moest worden meegenomen. De
petroleum en de schoolschriften voor de missiepost in Wembi
mochten onder geen beding blijven liggen. Ze zaten er om te springen.
De contactgoederen waren voor het ogenblik van minder belang.
Het was zijn plan een paar dagen in Wembi te blijven. In die tijd
konden de dertien deserteurs wel zijn aangekomen met de pakken,
die hij in Nafri moest achterlaten. De proviand baarde weer grote
zorgen. Er waren geen blikjes om de rantsoenen voor de komende
dagen in over te pakken. Na veel passen en meten werd ook hier
een oplossing voor gevonden.
Het zweet stroomde Evert tappelings langs zijn gezicht, toen hij,
na een uur, eindelijk het sein voor vertrek kon geven. De zeven
koelies stonden bepakt klaar en Polisie Arnold gooide zijn karabijn
over zijn schouder. Hij grijnsde naar Evert, die op dat moment het
allerliefste bij de dertien pakken in het kamponghuis was gaan
zitten om uit te rusten ...
23

TWEEDE HOOFDSTUK
I
1 ussen de Jautefa-baai en het eigenlijke oerbos lagen de steile
heuvels, bedekt met leemachtige, rode aarde, begroeid met laag
struikgewas, waaraan scherpe dorens haakten. De grond, nog wasemend
van de regens der laatste weken, was glad en vettig. Dikke,
rode leemklompen bleven log en zwaar aan de schoenzolen klonten.
Onbarmhartig fel brandde de zon boven het landschap in een
enorme, alles omvamende hitte.
Op handen en voeten kroop Evert Caldenhove tegen de hellingen
op. Hij gleed, struikelde, viel een paar meter terug, hees zich
verder op, schramde zijn armen, wondde zijn handen en krampte
zijn spieren samen om een houvast, een klein steunpunt in de botervette
leembodem. Voor hem uit klom Polisie Arnold en achter hem,
in verspreide orde, klommen de zeven dragers. Zij hadden, zo
gauw zij kampong Nafri verlieten, hun broeken en jasjes uitgetrokken
en zij liepen naakt, op een vies, voddig schaamdoekje na.
De rauwe kreten, waarmee zij elkaar aanriepen, snerpten hoog door
de zinderende hitte. Zij hadden de barang met een reep boomschors
om hun voorhoofd gebonden. De twintig kilo zware vrachten
rustten op hun gespierde nekken en ruggen.
De enige gedachte, waarvan Evert zich bewust was, terwijl hij
hijgend voortzwoegde, was: niet achterblijven, in vredesnaam niet
achterblijven! Het enige gevoel, dat hem beroerde, was jaloezie, als
hij de lange, forse gestalte van Polisie Arnold voor zich uit zag
24

lopen met het gemak als wandelde hij op een goed aangelegde
weg.
Langzamerhand werden de struiken hoger en hoger. Zij werden
bomen. Het brandende zonlicht werd dampende schaduw. Zonder
dat zij het ogenblik, waarop het gebeurde, konden betrappen, betraden
zij het eigenlijke oerwoud. Zij werden verzwolgen in een
oceaan van groen. Het licht was vaal en flets, zoals dat zijn kan in
een kamer aan de zonzijde, waar groene lancaster-gordijnen voor
de ramen zijn neergetrokken. Het zingen der ontelbare vogels en
het snerpend tjirpen van de krekels vloeide samen tot één groot,
schel geluid. Na een kwartier was het zo met zijn indrukken vervlochten,
dat hij het nauwelijks nog hoorde, evenmin als hij zich
nog langer bewust was van de enige en overheersende kleurimpressie:
groen, groen, groen ...
De vurige nijptang van de zon, die zijn zwoegend lichaam in een
felle greep had gehouden, verloor haar kracht tegen de groene
schemer boven zijn hoofd. Het lopen viel hem nu makkelijker, al
had hij nog moeite genoeg Polisie Arnold bij te houden.
Van Weghen had hem verteld van een journalist, een nogal zwaarlijvig
man, die Nieuw-Guinea was komen bezoeken. Hij wilde met
alle geweld het rimboekruisje achter zijn naam hebben. Zij hadden
hem toen naar een tam stukje bos ergens langs de weg tussen
Hollandia-stad en de haven gebracht. Voor het begin wilden zij het
hem niet al te moeilijk maken.
De man had zich met veel moeite een paar honderd meter door de
oetan geworsteld en was toen plotseling stil blijven staan. „Is het
verderop precies zo?" had hij gevraagd. Ze moesten dat toegeven.
Per slot van rekening zijn alle bomen eender. De journalist was
direct teruggekeerd. „Dan heb ik het wel gezien," had hij gezegd.
Van Weghen vertelde dit verhaal luid-lachend als was het een
goede mop, maar Evert had de bewering van de journalist nog niet
zo onredelijk gevonden. „Het is toch waar!" had hij gezegd. „Een
25

oom is een boom en een heleboel bomen bij elkaar zijn een bos en
als het een beetje wild en woest door elkaar groeit, heb je een
rimboe."
Maar Van Weghen had zijn hoofd geschud. „In wezen had die
man natuurlijk gelijk," zei hij. „Het ging hier niet over de vraag:
heb ik een rimboe gezien, doch: heb ik de rimboe ervaren. Dat is
heel wat anders. Ervaren kun je een rimboe alleen als je dagen, ja,
weken aan één stuk in het oerbos rondzwerft, als je de eenzaamheid
leert begrijpen, als het groen van de bomen je langzamerhand
tot een obsessie wordt, als je denkt, dat er geen einde en geen begin
meer aan de oetan is. Dan... Die journalist ziet nu de rimboe
als iets. Het is geen iets, het is wel degelijk een persoonlijkheid,
waarmee je moet leren vechten, dikwijls tot je er bij in elkaar dreigt
te zakken. Sommigen verliezen de strijd."
Aan die woorden van Van Weghen moest Evert Caldenhove denken,
toen hij bijna op de hielen van Polisie Arnold over boomwortels
stapte, door struikgewas waadde en slingerplanten opzij
duwde.
— Dit is pas het begin, dacht hij.
Ze bereikten een grote, open plek in de oetan, schurftig kaal temidden
van de overvloedige groei.
Polisie Arnold bleef even staan. „Kampong Cosso!" zei hij, wijzend
naar de open plek.
Evert herinnerde zich de naam. Van Weghen had hem de plaats
aangeduid op zijn tournee-route. Vroeger was hier een kampong
geweest. De bewoners waren door oorlogzuchtige stammen verdreven
en het dorp was vervallen tot een dode plaats, tussen muren
van groen. De oetan sloop van alle kanten naderbij en stak haar
groene klauwen uit. Mettertijd zou niemand meer precies kunnen
zeggen waar kampong Cosso gestaan had. Mettertijd... Het bos
kende geen tijd.
„Voorbij Cosso beginnen de sago-moerassen," zei Polisie Arnold,
26

terwijl hij verder liep, de kleine vlakte over, het bos weer in.
Het pad werd smaller tot het nauwelijks breed genoeg was om
twee voeten naast elkaar te zetten. Het was geen pad, het was een
platgetrapte streep grond, die met grillige bochten tussen knoestige
boomstronken, struikgewas en stekelige sago-palmen door slingerde.
De bodem was grijze, stinkende, kleffe modder, die in dikke
koeken aan de schoenen vastklontte. Onder de modder lagen de
hinderlagen van half-weggerotte boomwortels en takken en enorme
flarden van bladeren. De struiken en slingerplanten vlochten naar
boven een dicht, groen kleed, tot aan de toppen der bomen, die
hoog en onzichtbaar door het dikke bladerendak adem stonden te
happen om te ontkomen aan de wurgend benauwde vochtigheid
aan hun voeten. Het licht was nu niet meer dan een vals-gekleurde
schemer. Een schemer, die, zoals Evert zich voorstelde, over de
aarde zou strijken bij de Jongste Dag; onheilspellend en onwerkelijk.
De modder zoog-slurpte bij iedere moeizame stap, die hij deed.
Rond zijn schoenen vormde zich een dikke brei-klomp, die aankoekte
tot een bonk, als de vormloze poot van een reusachtige
olifant. De modder kroop langs zijn benen omhoog, langs zijn
broek tot aan zijn middel en met het slijmerige water, waarover
duizenden zwarte muskieten in pijlsnelle, korte vluchten heen en
weer schoten, drong de brij door zijn schoenen en zijn broek heen.
Zij beet zich vast op zijn bezwete huid, die korrelig was van het
zout. Eerst was zij nat en hard, met grote, langzaam aandikkende
koeken, daarna ging zij ondraaglijk schrijnen, branden en jeuken.
Evert Caldenhove voelde de modder komen, langzaam en onweerstaanbaar.
Hij kon er zich niet tegen verzetten. Hij kon zich niet
met één machtige beweging bevrijden van de opsluipende brij, die
zijn lichaam begon te overdekken en hem vervulde met een zeurend
pijngevoel. De modder kwam en hij ging er in ten onder. Hij
werd er door vervormd tot een grijze massa drek, voortzwoegend
27

in de tijdloosheid van de oerstof. In het begin was er nog slechts
één gedachte: verder! verder! Later werd ook dit vonkje bewustzijn
achterhaald en ingekoekt door de modder. Hij was een wezen, dat,
zonder het te beseffen, voortploeterde. Er was geen oerbos meer,
geen groen, geen hemel, geen zon, geen morgen, geen middag, geen
avond, geen... wereld meer. Er waren geen muskieten, die snerpende
woede-aanvallen op hem ondernamen. Er waren geen dikke,
kleverige vliegen, die rond zijn gezicht zoemden en bij tientallen
tegelijk op zijn wenkbrauwen en oogleden neerstreken, nauwelijks
verjaagd door de reflex-beweging van zijn bemodderde hand. Er
was slechts modder, dikke, vette modder, waarin zijn voeten decimeters
wegzakten. Er was slechts vallen, glijden, weer overeind
krabbelen, met handen tasten naar een steunpunt, een houvast
in een wereldwijde modderstroorn. Hij veranderde in een varken,
knorrend en wroetend, doch zonder de wellust voor de drek,
waarin hij voortstrompelde. Bij iedere stap voorwaarts groeide de
modder in haar vreselijke tegenwoordigheid, tot zij na uren een
gruwelijk monster was geworden, over wiens lichaam hij rondstapte,
telkens aangegrepen door zijn zuigende, borrelende tentakels.
De tijd kantelde weg in de eeuwigheid. De tijd stond roerloos,
ver en spottend met een tot modder verworden mensenkind.
Alles had zijn zin verloren. Er was geen Polisie Arnold meer, die
voor hem uit liep. Er waren geen dragers meer, die achter hem
aankwamen, hoorbaar door klappen als pistoolschoten, waarmee de
blikken van de barang tegen elkaar sloegen. De meters, die hem
van hen scheidden, waren uitgegroeid tot een ontzaglijke, niet meer
te meten afstand. Dat hij zich voortsleepte, was het meesterschap
van zijn onderbewustzijn. Zijn wil en energie waren allang weggegleden
in de zompige, kleffe modder. De mens in hem was
ondergegaan in het moeras, het dier bleef in leven. Het dier
worstelde voort, meter na meter, uur na uur ...
28

II
I oen was er plotseling het wonder van de open plek, wijd en
groen met kniehoog, nat gras, waarin millioenen diamantjes tintelden
onder het laaiende zonnelicht. Een wonder, dat hij niet direct
in zijn geheel vermocht te overzien en te aanvaarden. Hij deed nog
een paar moeizame stappen en liet zich toen als een blok neervallen.
Hij sloot de ogen. Nooit zou hij meer overeind komen. Maar
de zon brandde op zijn languit liggend lichaam en zoog het water
uit de modder, die hem overdekte; harde, trekkende kleiplakken
achterlatend. Langzaam keerde het denken in hem terug en met
het denken het leven. Nog wist hij nauwelijks, dat Polisie Arnold
zich over hem heenboog en hem een veldfles tussen de tanden
stak. Het water kolkte in een koele stroom over zijn slijmerige tong
en langs zijn verdroogd verhemelte tot in zijn brandende keel.
Werktuiglijk slikte hij, een beetje verbaasd kijkend naar het donkere
gezicht, dat boven hem was.
„Het is avond, toean," zei Polisie Arnold.
Het was avond.. .
Er waren een morgen en een middag aan voorafgegaan, geen tijdloos
zijn en ondergaan in een onafzienbare modder-zee. De tijd was
barmhartig en wilde weer terugkeren tot Evert Caldenhove. Hij
wilde zich laten vangen in het woord „avond".
Avond... De zon ging onder, betekende dat. Het zou nacht worden.
De aarde draaide haar baan door het universum.
Er was een aarde. Er was een zon. Er was een dag. Er was tijd.
Evert richtte zich moeizaam overeind. De droog geworden modder
brak korstig over zijn hele lichaam. De modder was bleek-grijze
schurft.
„Dit is bivak Sekanto, toean," zei Polisie Arnold.
Er was niet alleen tijd, maar ook plaats. Bivak Sekanto aan de
29

Sekanto-rivier. De modder was niet eindeloos dus en ook niet onoverwinnelijk.
Hij krabbelde omhoog en strompelde door het gras naar de kali,
het tweede wonder, dat hem geschonken werd. De rivier stroomde,
breed en kolkend, vanuit de groene muur van de oetan, tussen
hoge oevers. Donkerbruin water met flarden spierwit schuim.
Evert stond aan de oever en staarde naar de kali. Het was hem als
slurpte hij met zijn brandende blik het water in. Toen begon hij
met langzame, bijna automatische bewegingen zijn kleren los te
knopen. De eerste laag schurft gleed van hem af en viel met doffe
geluiden op de grond. Toen sprong hij in de rivier.
Het koele water omvatte hem. Het streelde langs zijn lichaam, het
overspoelde hem, drong zich in hem. Hij werd één met het water.
Hij zwom met langzame slagen. Het was bijna een wellust. Het
water werd meer dan water. Hij zwom een voorzichtige schoolslag,
een vreemde dankbaarheid voor het water; een crawl was te ruw,
te autoritair. Het water was goed, het was troostend, balsemend,
verkwikkend. Ket water werd een grote, allesbegrijpende vriend,
beschermend en oppermachtig, machtiger dan de modder, die hij
met zachte vingers van zijn lichaam weekte.
Een nieuwe mens kroop na een kwartier het water uit en begon
zich af te drogen met de handdoek, die Polisie Arnold voor hem
had klaargelegd. Er waren schone kleren, een hemd, een broek en
een paar sokken. Hij trok ze aan, genietend van de weelde van al
dit zuivere, dit soepele en fris-warme.
Aan de hemel begon bleek-vaal de avond te komen.
De dragers waren begonnen het posthuis aan de Sekanto-rivier in
orde te brengen. Er brandde al een vuurtje en in een keteltje, dat
aan een stok boven de vlammen bungelde, dampte het water voor
de koffie. Onder het lage atapdak zaten de koelies op hun hurken
bijeen; een donkere massa mensenlijven in de schemer. Zij draaiden
30

pikzwarte, inlandse tabak in gedroogde pisangbladeren tot vormloze
strootjes.
In de hut had Polisie Arnold een hangmat met een klamboe tussen
de palen gespannen. Op de vloer lag een deken, waarop Evert zich
met een zucht van welbehagen liet neervallen. Uit zijn rugzak
haalde hij een pakje sigaretten. Met een gloeiende spaander zoog
hij het vuur in de tabak en inhaleerde diep.
De avond was koel. Uit de oetan slopen de schaduwen van de nacht
tot aan de kleine vuurtjes, welke door de Papoea's buiten waren
aangelegd. Zij kookten de rijst voor Evert, het water aandragend
in de bladschede van een niboeng-palm. Zij roosterden hun sago in
een pisangblad boven het vuur.
Na het eten lag Evert Caldenhove languit op de deken en staarde
naar de duisternis, die zich boven zijn hoofd al tussen het riet genesteld
had. De wereld was stil geworden, het hoge dreinen van
de myriaden krekels was een deel van die stilte, het zachte ruisen
van de kali verdiepte haar. De hitte van de dag was teruggeweken
tot onder de bomen van de oetan, waar de lucht nog trilde en de
damp vochtig-warm te broeien hing. Over de vlakte, tot aan de
rivier, streek echter een zachte, koele wind. De rooksliertjes van de
vuurtjes kringelden omlaag en kropen aarzelend over de grond
tussen het gras. De reuk van het smeulende hout was prikkelend.
De nacht kwam plotseling van over de oetanrand de vlakte in vallen,
snel zijn zwarte sluier wevend, kleine openingen latend voor
de aarzelende vuurtjes en de zachte, gele lichtplek van het walmend
oliepitje, dat Polisie Arnold boven de hangmat had gehangen.
De dragers zaten buiten rond de vuurtjes en praatten met fluisterende,
donkere stemmen. Af en toe klaterde een lach op, kinderlijk
luid. Dan viel de rust weer rond hun goedig brommend babbelen.
Evert klom in zijn hangmat onder de klamboe, die hij half open
liet om de as van zijn sigaret te kunnen wegtippen. Hij slingerde
licht heen en weer, een zacht wiegen op tijd en rust. Hij was dood-
31

moe en hij verlangde slechts één ding: zo spoedig mogelijk in slaap
te vallen. Maar de slaap scheen weggezogen te zijn in de brij van
de sago-moerassen. Hij was klaar wakker, zijn hoofd héél licht als
een ballonnetje en ergens in zijn hersens zeurde een zachte hoofdpijn.
Hij lag geheel ontspannen, doch de spierbundels in armen,
benen en rug trokken pijnlijk. Zij waren zwaar en keihard. Zijn
bloed sloeg er met korte, driftige slagen tegenaan.
Hij gooide zijn sigaret op de vloer en zag het puntje beneden zich
gloeien tot het in een zwakke sprankeling van vonkjes stierf. Langzaam
trok hij zijn klamboe dicht.
— Slapen, dacht hij. — Ik moet slapen. Morgenochtend moet ik
verder kunnen.
Hij sloot zijn ogen.
— In een hangmat hangen. Slaap je niet, dan rust je toch, zou
moeder zeggen,
Hij zag haar plotseling zitten, klein en tenger in de grote leunstoel
bij de haard. Het lamplicht streelde over haar zilverwitte haar. Een
boek lag open op haar schoot, haar fijn gevormde, blanke handen,
waarover heel licht-blauw de aderen liepen, rustten op de leuning.
— Slaap je niet, dan rust je toch...
Zijn vader zat tegenover haar en rookte een sigaar. Zijn fors, wilskrachtig
gezicht, met de geweldige Bismarck-snor, stond nadenkend.
Hij hoorde hoe de tak van de grote kastanjeboom, die
vlak bij het venster van de zitkamer stond, zachtjes tegen het raam
tikte. Zijn vader had die tak willen afzagen, maar het was er nooit
van gekomen. Misschien was hij bang het zachte, geheimzinnige
tikken tegen het venster te moeten missen. Misschien was hij het
vergeten en hoorde hij het niet meer, zoals je een geluid, dat dagelijks
om je heen is, niet meer hoort.
— Dan rust je toch.. .
Heleen zat op haar kamer en schreef met fijne, spitse letters in een
cahier. Boeken lagen rondom haar. Haar gezicht stond strak en
32

aandachtig. Haar fijne wenkbrauwen trilden even mee met de
halen en lussen van de letters, die zij precieus op het papier
tekende. Ik heb gehoord, zei Heleen, dat het op Curacao nogal
waait. Van Nieuw-Guinea had zij niets gehoord, anders had zij misschien
gezegd: ik heb gehoord, dat een mens er langzamerhand
verandert in een varken. Ze zei echter wel, dat zij komen zou, ook
als het klimaat niet met de Cöte d'Azur te vergelijken was. Er is
geen enkele vergelijking mogelijk, dat moet ik haar schrijven.
— Slaap je niet...
Het werd winter op „Caldenhove". Er zou sneeuw vallen. Sneeuw.
Wat is sneeuw? Modder? Ik dacht, dat het 's winters modderig was
op de wegen rond „Caldenhove", maar dat woord duidt het begrip
niet meer aan. Modderig... Er is geen vergelijking mogelijk.
— Dan... rust... je...
De slaap had zich eindelijk uit de sago-moerassen weten los te
worstelen en zweefde het bivak binnen, drong door de klamboe
heen en legde een hand op zijn voorhoofd.
— Ik... moet... Heleen... schrijven, dacht hij nog. Met een
glimlach stak hij zijn hand onder de opgerolde deken onder zijn
hoofd, waar het bijbeltje lag, dat zijn moeder hem voor zijn vertrek
had gegeven. Hij streelde het zachte leer van het bandje. — Er...
is geen ... vergelijking... geen vergelijking... mogelijk...
Hij geeuwde.
— Dan ... rust... je... toch...
Toen viel hij in een diepe, grondeloze slaap.
Buiten lagen de Papoea's rond de vuurtjes. Af en toe gooide er een
wat droge takken in de vlammen. Zij knetterden zachtjes. De rook
kringelde zoetjes de duisternis in. Rondom het bivak stond de
nacht, zwart en verstild, boven alle dingen en geluiden...
33

III
1 oen hij de volgende morgen wakker werd, aarzelde het eerste
licht in het oosten, boven de oetan. Hij keek op zijn horloge. Het
was nog geen vijf uur. Van buiten kwam de pittige, donkere geur
van koffie. Hij richtte zich op en maakte zijn klamboe open. Zijn
spieren en gewrichten waren pijnlijk stijf. Wat houterig liet bij zich
uit de hangmat vallen, geeuwde, krabde zich door zijn haren en
liep naar buiten. Daar zat Polisie Arnold bij een der vuurtjes koffie
te zetten. Zijn zwarte gezicht stond somber en dreigend en toen hij
Evert ontwaarde, sprong hij haastig op.
„De dragers zijn weggelopen, toean."
Evert moest daar eens even over nadenken. Hij ging op een der
blikken van de barang zitten en keek naar zijn blote tenen, die hij
op en neer liet wippen tussen de riempjes van zijn sandalen. „Wanneer?"
vroeg hij. Als deed het er wat toe of hij precies op de hoogte
gesteld werd van de tijd, waarop die kerels van Nafri er tussenuit
geknepen waren. Van Weghen had hem gewaarschuwd. „De kust-
Papoea's zijn grondig verpest door de Amerikanen, die hier tijdens,
de oorlog hebben rondgezworven," had hij gezegd, „en Nafri is de
beroerdste kampong van de hele kust."
„Vannacht, toean."
Polisie Arnold schonk een beker koffie voor hem in.
Voorzichtig slurpte Evert van de gloeiend hete vloeistof. „Mooie
bende!" zei hij toen. Hij wist, dat er een stel dragers uit Kota Baroe
was vertrokken met meel voor de missie in Arso. Als hij goed
rekende, moesten ze vandaag het Sekanto-bivak passeren. Er zat
niet veel anders op dan te blijven wachten tot ze kwamen opdagen,
dan konden ze het meel in het posthuis laten staan en zijn barang
verder pikoelen. Er zat zowaar nog een goede kant aan deze tegenslag.
Een dagje lanterfanten was nog niet zo gek na de vermoeienis
van de vorige dag, die met de nachtrust nog lang niet uit zijn,
34

otten was verdwenen. Hij vertelde Polisie Arnold wat hij besloten
had.
De Papoea knikte ernstig en begon een strootje te rollen. Halverwegen
hield hij op en stak een wijzende arm uit. „Toean!"
Evert wendde zich om en bij de hangbrug, die over de kali was gespannen,
stonden drie Papoea's.
Polisie Arnold sprong overeind en riep hen aan, schorre, langgerekte
kreten uitstotend. Het antwoord werd teruggeschreeuwd.
„Het zijn er drie van Arso, toean, op weg naar Kota Baroe."
De drie mannen liepen met lange, lenige passen over de zwiepende
brug naar het bivak.
— Ze kunnen mooi voor postillon d'amour spelen, dacht Evert met
een grijns. — Een net briefje aan Van Weghen, dat hij die kerels in
Nafri de wacht moet aanzeggen...
De drie dragers waren in het bivak aangekomen. Zij knoopten de
repen boombast los, waarin hun barang hing en gingen zwijgend
op hun hurken rond het vuurtje zitten. Zij rolden een pisangblad
open en haalden er een brok sago uit, dat zij langzaam boven de
vlammen roosterden. Met een parang hakte een van hen een klapper
open. Het oude, vezelige vlees verdeelde hij in drie gelijke
stukken.
Evert dronk een tweede beker koffie en ging daarna naar binnen
om zijn sigaretten te halen. — Dat wordt slabakken vandaag, dacht
hij en hij was er niet rouwig om.
De zon kroop langzaam boven de toppen van de bomen uit. Uit de
oetan vlaagden zware geuren van groen en bomen en de grond
rond het bivak begon te dampen. Ijle nevelslierten zweefden boven
het natte gras. Toen schreeuwde, ergens diep in het bos, een vogel
hoog en schel. Een andere antwoordde en weer een en weer een.
De stem van de oetan zong luider en luider. De krekels vielen in,
zinderend tjirpend met lange rollers, plotseling eindigend in een
korte, hoge triller. De dag was geboren ...
35

Evert rekte zich uit. Hij koesterde zich in de koelte van de morgen,
die hem deed denken aan een lentedag in Holland. De jonge zon,
de zachte nevel, het natte gras, de vogels en het tere blauw van de
hemel boven hem. Toen schroefde hij zijn vulpen los en begon zijn
briefje aan Van Weghen te schrijven.
„Beste Jaap, die kerels van Nafri blijken er vannacht vandoor
gegaan te zijn. We zitten nu moederziel alleen bij de Sekanto. Kun
jij daar eens wat aan doen, minstens zorgen, dat er zo spoedig mogelijk
een nieuw stel komt, niet zo beroerd als wat ik van de korano
heb meegekregen. Overigens is de koffie warm en de hemel als in
de Mei van Gorter."
Een kwartiertje later verdwenen de drie dragers in de oetan, richting
Kota Baroe. Als alles meeliep, zou Van Weghen de volgende
dag het briefje in zijn bezit hebben. Dat het kamponghoofd van
Nafri een warm uurtje te wachten stond, vervulde Evert met een
diepe voldoening.
Er zat nu niet veel meer op dan wachten op de dingen, die komen
zouden. Polisie Arnold slingerde zijn karabijn over de schouder en
kondigde niet zonder snoeven aan, een vogel te zullen schieten,
waarna hij met vlugge tred in de oetan verdween.
Evert keek hem glimlachend na. — De opschepper, dacht hij. — Het
zal me benieuwen. Enfin, hij komt op een plezierige manier de tijd
door, misschien is het wel de roep van het bos, die hij niet weerstaan
kan.
Hij zocht een gemakkelijk plaatsje uit onder het atapdak en ging
zitten. Hij leunde tegen een paaltje en verdroomde een uurtje. Het
was een rustig zitten, waarbij gedachten zwierden en zwenkten als
vlugge vogels, heen en weer, zonder dat hij de moeite nam er één
te vangen.
In de oetan groeide het leven naar de volle dag toe. Het zingen der
vogels, het tjirpen der krekels en het kletteren der harde, brede
36

palmbladeren, bewegend in de zachte wind, werd steeds luider.
Het was of er telkens een regenbui in harde druppels op de bladeren
ranselde.
Kota Baroe lag ver achter hem, zó ver, dat het vreemd was te denken
aan een stad, aan huizen, straten, mensen, auto's ... Het sagomoeras
lag er tussen en het had de verbinding afgesneden. De verschrikkingen
van de vorige dag, toen hij voortploeterde in de
oceaan van modder, kon hij zich nauwelijks nog voor de geest
halen. In ieder geval was het maar een zwakke voorstelling van wat
hij doorgemaakt had, precies als kiespijn, die je je nooit in de volle
narigheid meer kon herinneren.
Nog twee dagmarsen was het tot Arso en daarna nog een dag tot
Wembi. Driemaal zou hij eeuwigheden moeten doorworstelen, eenzaam
temidden van een groep dragers, die zijn eenzaamheid niet
ophieven, doch accentueerden. Driemaal zou hij worden overspoeld
door de tijdloosheid. Driemaal zou hij mijlen schier ondoordringbare
oetan, modder, rottende plantenresten en hitte ontmoeten.
En toch kwam het hem voor, als waren die drie dagen gemakkelijker
door te komen dan de dag van gisteren. Hij wist nu
wat hem te wachten stond. Hij wist nu, dat na uren zwoegen en
ploeteren het mens-dier rust kreeg en weer geheel en al mens kon
worden in het koele kali-water, in de schemer van het bivak, in de
koelte van de avond, in de bittere aroma van de kokende koffie en
in de zoete geur van een sigaret. Hij trachtte zich voor te stellen
hoe het thuis was op dit ogenblik, maar een blik op zijn polshorloge
leerde hem, dat zijn fantasie weinig spectaculair kon zijn. Het was
tien uur in de morgen en zijn ouders en Heleen in Holland lagen
nu zeker nog onder de wol. Holland werd een klein, zacht
droompje. Het was niet eens moeilijk, je voor te stellen, dat het niet
bestond. Maar toch wist hij, dat het eens weer realiteit zou worden,
dat hij er weer middenin zou staan en dat de oetan dan in een
37

familie-album zou worden opgeborgen: ja, toen heb ik eens een
maandje of wat in de wildernis gezeten.. .
In de toekomst een herinnering en nu... een mensenleven hoog,
breed en diep. Het volume van zijn bestaan ...
IV
legen de middag waren ze er plotseling.Niemand had hen zien
komen, geen geluid hadden zij gemaakt, toen zij met hun zevenen
uit de oetan te voorschijn kwamen en het bivak betraden. Zij zetten
hun barang op de grond en gingen zwijgend op hun hurken zitten.
Het waren de dragers, die de dag tevoren met het meel voor de
missie van Arso uit Kota Baroe waren vertrokken.
Tot grote vreugde van Evert bleek het, dat zij het meel in Nafri
hadden achtergelaten en daar een deel van de barang, die hij in
het kamponghuis had moeten laten staan, hadden meegenomen. Hij
vroeg de mannen wat zij in Nafri hadden gezien. Zij wisten hem
niet veel te vertellen. De kampong was uitgestorven, er waren
geen mannen, 's Nachts hadden zij echter wel de gedroste dragers
ontmoet, die gezegd hadden, dat zij waren teruggestuurd.
Evert was geërgerd over de huichelachtige manier van doen, waarvoor
Nafri in de loop van de jaren een beruchte naam had gekregen.
De korano had staan buigen en knikken, maar daarbij was
het gebleven: geen man in heel Nafri dacht er aan de barang uit
het kamponghuis naar Wembi te pikoelen. Hij hoopte, dat Van
Weghen tijd en gelegenheid zou vinden onverwachts in Nafri te
verschijnen, om er als een oud-Germaanse dondergod het kamponghoofd
te vertellen, waar het precies op stond. Na zo'n bezoekje van
het H.P.B, ging het wel weer voor een paar maanden. Maar het
waren beroerlingen en het zouden wel beroerlingen blijven. Nafri
was de zwakke plek van de hele tournee naar Waris.
38

De Papoea's zeiden, dat ze direct door wilden lopen tot aan de
Isobo-rivier, een paar uur in zuidelijke richting. Zij zouden dan de
volgende avond in Arso aankomen.
Het was een redelijk verlangen, maar het plaatste Evert voor een
nieuw probleem: er zou barang moeten worden achtergelaten. En
dat betekende, dat hij weer een uurtje kon passen en meten, pakken
en binden, vóór de zeven beschikbare mannen het hoognodige
konden vervoeren. Daarbij wist hij niet goed wat hij moest doen
als alles in kannen en kruiken was. Polisie Arnold zat nog steeds
ergens in de oetan en trachtte een vogel onder schot te krijgen.
Wanneer hij terug zou keren, was een open vraag. Het enige wat er
op zat, was, de dragers vooruit te sturen met de opdracht het bivak
aan de Isobo-kali in gereedheid te brengen. Hij moest wachten op
Polisie Arnold en daarbij wist hij niet, of hij de overgebleven
barang zomaar aan de Sekanto kon achterlaten. Van Weghen had
hem hierover nooit iets gezegd. Hij had de echte angst van de
Nederlander om ergens iets onbeheerd te laten staan.
De zeven Papoea's verdwenen even later in de oetan. De oudste gaf
hij zijn jungle-karabijn met drie patronen, in de hoop, dat de knaap
een varken zou neerleggen. De man was zo trots als een pauw en
hij schreed met grote, bedaarde passen voor de andere zes uit, de
zwiepende hangbrug over. De bomen verborgen hen voor zijn blik.
Nog een paar minuten hoorde hij het geluid van hun rauwe stemmen,
toen stierf het weg, opgenomen in de groene stilte van de
oetan.
Het duurde nog wel een uur voor een schel gefloten Amerikaans
jazzdeuntje de komst van Polisie Arnold aankondigde. Hij kwam
uit het bos te voorschijn met het air van een gevierd acteur, die op
het punt staat het publiek weer eens te laten genieten van zijn
kunst. De helm hing achter op zijn hoofd, de karabijn hield hij losjes
in de handen. Een brede grijns blonk rond zijn mond, waar de
tanden fel-wit glommen. „Tida boeroeng!" zei hij achteloos. „Geen
39

vogel gevangen!" Hij luisterde aandachtig naar wat Evert hem vertelde
en lachte zorgeloos, toen deze hem sprak van zijn bezorgdheid
over de barang, die zij zouden moeten achterlaten. „Niemand
zal de barang aanraken, toean," zei hij en daarna hurkte hij bij het
vuur, viste er een stuk zwart verbrande sago uit en begon te eten,
Zijn dikke hangwangen zwabberden op en neer bij de heftige maalbewegingen
van zijn kaken.
V
Jntet waren enkele uren, die hem nog van de weldadige rust in het
bivak aan de Isobo-rivier scheidden. Het was echter één geweldige
rijstebrij-berg van vette, stinkende modder, maar er liep iets, wat in
de verte op een pad geleek, tussen de bomen door. Een ervaren
oetan-loper kon, zonder al te veel in een van boven tot onder met
modder bedekt wezen te veranderen, de afstand afleggen door onafgebroken
van boomwortel op boomwortel te springen.
Polisie Arnold liep voor Evert uit en deed het hem met benijdenswaardig
gemak voor. In het begin was het een prettige bezigheid.
Het deed Evert denken aan een spelletje uit zijn jeugd:
over alle plassen springen, steeds van het droge naar het droge.
Het springen werd echter al spoedig een bijna ondraaglijke kwelling.
Hij had nog niet geleerd, bij iedere sprong mee te geven. Telkens
bonkte hij met zijn volle gewicht en zijn volle voetzool op de
smalle, stakige boomwortels. Het begon te branden, te schrijnen en
ten slotte schier gek-makend te jeuken. Hij trachtte zijn taktiek te
veranderen door te proberen op zijn tenen terecht te komen, maar
de zolen van zijn schoenen waren vet en glibberig van de modder
en hij gleed, met een kletsende slag, languit in de stinkende brij.
Het koeken en korsten van de modder begon weer sarrend over
zijn lichaam te kruipen.
40

Het was een verademing als het pad dwars dooi een poel liep. Het
water, koel en helder, reikte dan tot aan zijn middel. Het verfriste
hem en hij verlangde een paar tellen te kunnen blijven staan, maar
de myriaden muskieten, die over het stille water heen en weer schoten,
zorgden, dat het alleen bij een verlangen bleef.
Een ondraaglijke dorst begon hem te kwellen en hij verwenste het
ogenblik, dat de zeven dragers bij de Sekanto-rivier in de oetan
waren verdwenen, want onder de barang, die zij nu uren voor hem
uit naar het Isobo-bivak sjouwden, was ook zijn veldfles. Hij probeerde
zijn dorst te ontkennen, trachtte tevergeefs aan iets anders
te denken dan aan een slok koel water, maar ten laatste schreeuwde
hij naar Polisie Arnold, die een paar meter voor hem uitliep.
„Drinken?" vroeg deze hoofdschuddend. „Drinken is niet goed,
toean." Uit het achterzakje van zijn verrafeld khaki-broekje viste
hij een klein flesje, schroefde het open en schudde wat van de
inhoud op Evert's uitgestoken hand. „Zout is goed, toean."
Verbaasd en teleurgesteld tegelijk keek Evert naar de zoutkristallen
in zijn handpalm.
„Eten, toean!" drong Polisie Arnold aan.
Evert trok een vies gezicht.
„Zout is goed!" zei Polisie Arnold weer en om meer overtuigingskracht
aan zijn woorden bij te zetten, schudde hij zelf wat zout
in zijn hand, at het op, smakte met zijn lippen en wreef over zijn
buik.
Aarzelend bracht Evert zijn hand naar zijn mond en gooide toen
het zout met een korte beweging op zijn tong. Hij staarde verwonderd
naar het lachende gezicht van de Papoea. Hij proefde het
zout niet en zijn dorst was veel minder. Zijn lichaam had bij het
transpireren zoveel zout verloren, dat de behoefte de vieze smaak
neutraliseerde. Het was een openbaring voor hem.
Tegen de avond bereikten zij het bivak aan de Isobo-kali, waar de
dragers alles in gereedheid gebracht hadden. De oudste was met
41

Evert's karabijn de oetan in getrokken om een varken te schieten,
waarvan zij de sporen onderweg hadden ontdekt. De vreugde over
de volbrachte tocht en de rust, die voor hem lag, deden veel van
Evert's vermoeidheid verdwijnen en in minder dan geen tijd stond
hij aan de rand van de rivier, gereed om een verre duik in het water
te nemen.
De Papoea's begonnen verschrikt te schreeuwen en maakten met
hun armen wijde, happende bewegingen, als stelden zij dieren
voor, die met bloeddorstige muilen hun prooi verscheurden. Er
zaten ontelbare krokodillen in de kali, vertelden zij.
Teleurgesteld week Evert terug. Het was een geduchte tegenvaller
en een beetje landerig waste hij zich, door water over zich heen te
gooien met een blik. De Papoea's spoelden hun vuile goed in de
rivier. Zij zaten langs de oever met vertrokken angst-gezichten, hun
voddige doeken met voorzichtig uitgestoken arm door het water
halend, gereed, om bij de minste of geringste beweging in de geheimzinnige
diepte van de rivier weg te springen.
Evert trok schone kleren aan en voelde zich behaaglijk, na de
modder van de oetan.
Toen viel, vlakbij, een schot, gedempt als de plof van een champagne-kurk.
De dragers kakelden opgewonden en wezen op de
oetan, waaruit even later de oudste drager, aan wie Evert zijn karabijn
had geleend, te voorschijn kwam. Hij holde met een triomfantelijke
grijns op zijn gezicht het bivak binnen, schreeuwend, dat
het hem gelukt was een „babi besar" te schieten.
„Een varken! Een varken!" De mannen waren wild en twee renden
er direct met hem terug de oetan in om het dier op te halen. De
anderen kwamen druk in de weer. Zij kapten jonge bomen, trokken
met hun tanden de bast los en scheurden deze in lange, taaie
vezels, waarmee zij hangmatten tussen de bomen spanden. Zij
haalden in holle palmstengels water, zochten, krakend en brekend
in de oetan, naar droog brandhout en verzamelden bundels blade-
42

en, die zij in bamboe-kokers persten en daarna in het vuur te
koken hingen.
Onder rauwe kreten, als messen kervend door de bezonken rust van
de late namiddag, werd een kleine zeug uit de oetan gedragen en
neergelegd op een bed van pisangbladeren. Het dier lag, donker
en een beetje afstotend, in de verstarde houding van een plotselinge,
krimpende dood, temidden van de mannen. De oudste, de
man, die het dier geschoten had, hakte met enkele flinke meshouwen
de kop van de romp. De ogen kierden glazig en wezenloos,
als sliep het dier nog en kon het ieder ogenblik ontwaken. Met
brede halen van de parang werd het lichaam opengesneden. Flabberend
puilden de ingewanden naar buiten en slibberden over de
pisangbladeren, onmiddellijk overdekt met een zwarte, wriemelende
koek van duizenden vliegen. De achterbouten en een lap van
de ribben werden losgehakt en verdwenen met spieren, beensplinters
en het vel, waaruit de borstelige, zwarte haren vijandig
opstaken, in een ijzeren pot met water, die inmiddels boven een
vuur te koken was gehangen.
Vijf dragers kwamen in aanmerking voor de verdeling van de rest
van het varken. De twee anderen waren van kampong Scofro, in
het district Wembi, waar het aan getrouwde mannen verboden was
varkensvlees te eten. Zij verdwenen met Evert's karabijn en twee
kogels de oetan in om te trachten een kroonduif of een casuaris te
verschalken.
De resten van het varken werden in stukken gescheurd en in gelijke
brokken onder de vijf mannen verdeeld. Zij draaiden hun
vleeshompen in pisangbladeren en legden ze in het vuur om ze te
laten roosteren. De oudste drager knauwde grommend aan de gebrande
kop, het vlees, de botten en het vel vermalend tussen zijn
sterke tanden. Behaaglijk slurpte hij van de grauwe hersenmassa.
Het vlees, dat nauwelijks tijd kreeg door te koken, was taai als leer.
43

Zij scheurden het met hun tanden vaneen. Het water, waarin de
brokken gekookt waren, was echter zacht en soepel als een goede
bouillon. Het eten van de dragers had iets roofdierachtigs: vol
overgave, geheel en al opgaande in het object, dat zij met hun
vingers grepen en met hun tanden vaneen scheurden, zacht grommend,
ergens achter in hun keel. Evert keek er gefascineerd naar. —
Zij eten totaal, dacht hij. — En het is toch geen vreten.
Het was bijna geheel donker toen de twee mannen uit kampong
Scofro uit de oetan terugkeerden, zonder iets geschoten te hebben.
Zij gingen bij het vuur zitten en roosterden stukken sago.
Evert bleef nog even buiten om een sigaret te roken, daarna klom
hij in zijn hangmat en schoof zijn klamboe dicht. Hij was moe en
verlangde te slapen. Toch was die vermoeidheid anders dan de dag
tevoren. Misschien had het te maken met het feit, dat hij vandaag,
op zijn zwoegend ploeteren door de modder, geen ogenblik de normen
en verhoudingen uit het oog had verloren. Er was een dag geweest
en er was tijd, zodat hij morgen, middag, avond en nacht bewust
had kunnen leven. Hij had de dingen opgemerkt, zoals ze
waren, niet vergroot in overspannen fantasie: de bomen, de wortels,
de modder, het stinkende water, de muskieten en de groene schemer
van het oerwoud met de gillende zang van de vogels en de
krekels. Hij vond het een winst, die hij boeken mocht en die hij
meende te kunnen aflezen in de zo geheel andere vermoeidheid,
welke hij nu voelde. Hij was dus bezig zich over te schakelen. Vroeger
was voorbij. Vroeger was Evert Caldenhove de zoon van de
eigenaar van „het kasteel", zoals ze in het dorp zeiden. De Evert
Caldenhove, die door zijn vader beschouwd werd als zijn evenbeeld
in alles, was uitgeschakeld. Er was een mens overgebleven,
die langzaam zou moeten leren wat het betekende eenzaam in het
oerbos te leven. Die zou moeten begrijpen, dat hij die eenzaamheid
alleen maar op zichzelf zou kunnen afreageren en dat hij in dit
44

proces de krankzinnigheid slechts zou kunnen bevechten, door
boven zichzelf uit te groeien.
„Er kunnen je in de rimboe maar twee dingen overkomen," had
Van Weghen gezegd. „Je wordt gek of je groeit ver boven jezelf,
boven je alledaagse niveau uit."
Evert Caldenhove lag aan die woorden te denken, terwijl de nacht
zich langzaam rond hem legde tot de duisternis volledig was.
— Zo moet het zijn om in een doodkist te liggen, peinsde bij. — Zo
geheel en al ingepakt en met duisternis rondom en de druk van het
hele universum op het nietige zijn van een dood lichaam ...
Maar het donker bleef doortrokken van de gil der krekels, golvend
als een branding aan een steile rotskust, steeds terugkerend met
nieuwe kracht en woede, daarna zuchtend weg-ebbend in de oneindigheid
van de oceaan...
Voor het eerst tijdens zijn tournee vouwde Evert Caldenhove zijn
handen. — Je wordt gek, dacht hij, — of je groeit ver boven je alledaagse
niveau uit... Kan ik dat alleen dragen? Onze Vader, die in
de hemelen zijt, geheiligd worde Uw Naam...
VI
1 n de gloeiende hitte van de middag bereikten ze op de vierde dag
kampong Wembi, die hoog op de kop van de eerste heuvels na
Arso lag. De heuvels klommen tot voorbij de Australische grens op
tot een machtig bergmassief.
Over de oetan, die er van de heuvel af uitzag als een enorm veld
met boerenkool, droeg het donkere, zware geluid van de tong-tong.
De kampongbewoners hoorden het geluid en begrepen de boodschap:
„De toean uit Kota Baroe is gekomen!" En zij haastten zich
van tussen de bomen, vanuit de hutten, vanachter de sago-palmen
vandaan naar de open plek, op de hoogste heuvel, waar het post-
45

huis stond. Een kip kakelde schel en verschrikt. Een hond jankte
klaaglijk. Een kind blèrde even fel op en werd dadelijk gesust.
Langs de hemel trokken lange, zilveren wolkenslierten traag tot aan
de horizon. De tong-tong gonsde rhythmisch over de kampong en
de slagen dreven weg van de heuvel en vielen in het zwijgende
groen van de oneindige oetan ...
46

DERDE HOOFDSTUK
I
Jivert liep de laatste helling naar het posthuis van Wembi op. De
eigenlijke kampong lag in een dal tussen sagopalmen. Op de platte
kop van de heuvel stonden alleen de officiële gebouwen: het posthuis,
het bureau van de schrijver en de politiepost. Er was een vers
voetpad gekapt en er lagen kleine, dwarsliggende boomstammetjes
als treden; een lange trap tot aan de top van de heuvel, waar de
schrijver een erepoort had opgericht. Evert keek met enige verbazing,
vermengd met geamuseerdheid, naar het bouwwerk, dat als
een primitieve triomfboog de toegang tot het erf tussen de bestuursgebouwen
afsloot. Het was een hut van boomvezels, versierd
met sinaasappelachtige vruchten, een kroon van papaja's, waarboven
een groot, houten kruis was bevestigd. Onder de kroon en
het kruis hing een bord, waarop in stijve, onhandige letters het
woord „WELKOM" geschilderd was. Boven van de heuveltop
rolden langgerekte, melancholieke fluittonen omlaag.
Evert bereikte de erepoort. Hij stond even stil, trok zijn vechtpetje
recht op het hoofd, sloeg langs zijn bemodderde kleren en stampte
met zijn voeten, even grinnikend om dat dwaze gebaar van voetenvegen-voor-j
e-binnenkomt. Toen duwde hij de lange rietslierten,
die als een gordijn in de poort omlaag hingen, opzij en betrad het
erf. Hij voelde weer diezelfde rust en zekerheid, welke hij gekend
had in het Sekanto-bivak, toen hij na zijn bad in de rivier langzaamaan
was bijgekomen van zijn vreselijke worsteling door de
sago-moerassen.
47

Het erf tussen de bestuurshutten was schoongeveegd en hard aangestampt
door de regens van de laatste weken. Midden op het plein
stond een lange, dunne boomstam, waaraan een gescheurde en
door de zon uitgebleekte rood-wit-blauwe vlag roerloos omlaag
hing. Voor het posthuis stonden de schrijver en de dorpsnotabelen.
Aan de uiterste rand van het erf was de kampongbevolking bijeengetroept;
de mannen vooraan, de vrouwen naar achteren, wat
schuw in de struiken, die het erf omzoomden. Kinderen hingen op
haar rug en verscholen zich verschrikt, zodra Evert zijn blik in hun
richting wendde.
Een kort, hard bevel klonk over het pleintje, een geslaagde imitatie
van de schreeuwende commando's der Jappen tijdens de bezetting.
De twee man sterke politie presenteerde het geweer.
De schrijver trad naar voren om Evert te verwelkomen. Hij was
een Papoea van het Sentani-meer, die lange tijd met de beschaving
in contact was geweest. Hij droeg zijn officiële uniform, een licht
khaki-kleurig costuum met een nauw gesloten boord. Op zijn borst
hing, trots aan een rood-wit-blauw lintje, het insigne van de kankerbestrijding
te pronken. Het was voor hem een ontzagwekkend
teken van zijn waardigheid. Het onderscheidde hem van alle
andere kamponghoofden. Hij boog, met een brede, diepe glimlach
over zijn zwarte gezicht. Onwennig schudde hij Evert's uitgestoken
hand en zei, langzaam en moeizaam zoekend naar iedere lettergreep:
„Roe... .den... .dag.... me... .neeg.... tot.... uw....
diens...."
Daarna was het de beurt aan de kepala en de korano, de toean uit
Kota Baroe te begroeten. Zij traden naderbij, tipten van een meter
afstand even aan Evert's hand en trokken zich toen met verlegen
lachjes terug.
De schrijver liep naar de tong-tong, een meterlange, uitgeholde
boomstam, die aan de takken van een djoeroekboom hing. Hij
sloeg. Drie korte slagen. Daarna een lang aangehouden roffel. Dan
48

weer drie korte slagen. Het doffe geluid rommelde over het pleintje,
steeg omhoog en duikelde over de struiken de hellingen van de
heuvel af naar beneden. Toen begonnen van alle kanten de fluiten
weer te roepen in lange, zwaarmoedige tonen. Het deed Evert denken
aan een polder in Holland, waar, tegen de avond, de koeien
bijeengedrongen aan het hek staan, loeiend en in ongeduld wachtend
op de melkers.
Door de erepoort kwamen twee mannen geschreden, een grote,
breedgeschouderde pater in het bruine habijt der Franciscanen en
een lange, slanke Papoea, de goeroe.
De pater liep op Evert toe en stelde zich voor: „Akkermans, in de
wandeling pater Piet!" en hij zond Evert een geweldige knipoog
toe, waarna hij zich naast hem opstelde. De goeroe drukte met een
vage glimlach Evert's hand. Hij had het smalle gezicht van de
Papoea's der Kei-eilanden. Hij ging naast de pater staan.
Toen kwam door de erepoort de schooljeugd van Wembi marcheren,
telkens drie kinderen in keurig gelid naast elkaar. Zij droegen
voddige hemdjes, die de vale kleur van jutezakken hadden. Om
hun hals hingen snoeren kleine, kleurige kraaltjes. De meisjes hadden
ijzerdraadjes door de oorlelletjes gestoken, sommige — de gelukkigen
— een veiligheidsspeld. Zij hadden allemaal gemillimeterd
kroeshaar. Hun lichaampjes waren overdekt met grote, donkere
builen, die waren veroorzaakt door inbrandingen in de huid. Zij
stelden zich voor de vlaggemast op, dicht op elkaar gedrongen,
dood-verlegen met schuin gebogen kopjes wegkijkend over hun
smalle schoudertjes.
De goeroe trad naar voren en stak zijn hand op. Aarzelend, hier en
daar even vals uitschietend met hoge, schelle stemmetjes, zetten de
kinderen het Wilhelmus in. De Maleise tekst was nagenoeg onverstaanbaar
in het onregelmatige zingen. Evert verstond de woorden:
„Wilhelmus van Nassouwe" en „Hispanje", de rest ging onder in
49

het triïïend-onzekere gezang der kinderen. Maar de melodie was
dezelfde, ernstig en gedragen.
Hij stond rechtop en stram, eenzaam in het midden van het pleintje.
Zijn saluerende hand, aan de klep van zijn verschoten vechtpetje,
trilde. Het was hem als liepen er stralen ijswater langs zijn
rug. Zijn ogen stonden wijd open en staarden brandend voor zich
uit. Zijn tanden knauwden op zijn droge, korstige lippen. In zijn
hart schrijnde een zacht heimwee, dat aanzwol tot een pijn, heen
en weer golvend tussen ontroering en verlangen. Door een zacht
waas van tranen, dat hij trachtte te verbijten, zag hij de ernstige
gezichtjes der kinderen. Hij zag de grote hapbewegingen van hun
mondjes, de toegewijde ernst, om zoveel mogelijk geluid voort te
brengen, in hun donkere oogjes. Hij zag de corrigerende hand van
de goeroe, als deze zich vooroverboog om de maat van het lied te
achterhalen en terug te brengen. Hij zag de fletse, verschoten kleuren
van de vlag, lang en slap neerhangend langs de dunne boomstam.
Het rood, het wit, het blauw. Het blauw was maar juist iets
donkerder van toon dan het ijsblauw van de hemel, die boven de
wereld spande. En al die tijd stond hij daar alleen, omspoeld door
de melodie van het grootse Wilhelmus. Hij verlangde hartstochtelijk,
dat de kinderen zouden blijven doorzingen. Hij was blij met
het volgende couplet; zij moesten doorzingen...
Het Wilhelmus bouwde voor hem de wereld, die hij verlaten had.
Het Wilhelmus was Holland en Europa samen. Het Wilhelmus was
Londen onder de ban van de V 1, het was de cockpit van zijn jager,
het was een brandende Duitse stad beneden hem, het was de
vurige komeet van een neerstortende Messerschmidt, het was het
Damplein vol juichende mensen, het was een oud, trots gelaat van
een dappere Koningin...
Het Wilhelmus was zijn hele leven en als de kinderen zouden ophouden
met zingen, zou een gordijn voor dat leven vallen en hij
50

zou gruwelijk eenzaam zijn, midden op dat pleintje voor het posthuis
in kampong Wembi.
Maar het Wilhelmus was ook: „Mijn schilt ende betrouwen, zijt Gij
o God mijn Heer... Op U zo wil ick bouwen, verlaet mij nimmermeer!"
Schilt...
Betrouwen...
Toen de stilte na het tweede couplet over de kinderen viel, stond
er een nieuwe Evert Caldenhove en hijzelf wist het nauwelijks. Het
was alleen maar, dat hij niet zo eenzaam was, als hij gemeend had
te zullen zijn ...
II
JTT.et leven in Wembi was als een eentonig voortkabbelende rivier.
De dagen kantelden onopvallend de eeuwigheid in, zoals een vogel,
die over de oetan vliegt en zich in langzame glijvlucht in het bos
neerlaat.
Vanaf de heuvel, waarop de bestuurshutten gebouwd waren, keek
men uit over de eindeloze boes-boes tot aan een verre horizon,
waar donkerblauw en nevelig de bergen torenden. Ver weg in het
noorden lag Hollandia. Vanuit Wembi kon men duidelijk de scherpe
bergtop van de Skyline onderscheiden. Het leek Evert eeuwen
geleden, dat hij daar eens op een avond met Van Weghen heen
gereden was, een gebraden kip en een fles niet al te slechte
Cantenac achter in de wagen. Zij waren in een opgewonden,
rumoerige stemming geweest en hadden, vals en schreeuwerig,
sentimentele liedjes zitten galmen. Bijna op de top hadden ze de
jeep langs de weg gezet en waren in het schemerduister gaan picknicken,
net zolang tot de Cantenac op was en de beentjes van de
kip links en rechts over de rotsen verspreid lagen. Daarna hadden
ze dwaas gedaan, als gekken krijgsdansen uitgevoerd rond een
oude bergstok van Van Weghen en buiten adem waren ze ten slotte
51

In de jeep gevallen om onder het zingen van plantation songs de
helling naar Kota Baroe weer af te zeulen. Het was een rare, en
toch ook weer ontroerende avond geweest. Zij hadden het gevoel
als waren ze twee kwajongens, die appelen uit de boomgaard van
de boer stalen, terwijl ieder ogenblik de hond kon opdagen om hun
een lap uit de broek te scheuren. Het was hun afweer geweest
tegen de wat saaie burgerlijkheid van Hollandia.
Als Evert naar de Skyline keek, moest hij altijd aan die avond denken.
In een rechte lijn lag de berg nauwelijks zestig kilometer van
hem verwijderd en als het wekelijkse K.L.M.-toestel voor de landing
in Hollandia zijn wijde boog beschreef, kon hij het geluid van
de zilveren vogel in Wembi horen. Vliegen was het hoogstens een
kwartier naar Kota Baroe, maar langs de begane grond, moeizaam
worstelend door het groen en de modder, waren het vier dagen.
Viermaal tien helse uren, eindeloze uren. En Hollandia leek zo uit
de verte een metropolis; onwezenlijk, verder van zijn voorstellingsvermogen
verwijderd dan de Middeleeuwen. Hij had immers de
grens overschreden...
Het posthuis was een nogal gammel geval, hoewel het bij gelegenheid
van de aangekondigde komst van het H.P.B, enkele maanden
geleden was herbouwd. Het stond op palen, ongeveer een halve
meter boven de grond en als men over de losliggende boomstammetjes
door de vijf vertrekken liep, zwiepte het gevaarlijk
heen en weer. Buiten het huis was een met atap afgeschut mandihok,
waar een grote ton boordevol water stond, dat iedere dag door
koelies uit de kali beneden aan de heuvel werd gedragen in kleine
emmertjes van de schede van de niboeng-palm. De schrijver, die
zich de huizen in Hollandia herinnerde, had in het posthuis een
overvloed van vensters laten aanbrengen en zo stak het schril af
tegen de behuizingen van de kampongbewoners, in wier lage,
rieten hutten geen lichtstraaltje binnendrong. Het atapdak bood
een goede bescherming tegen de middaghitte en tegen de koele,
52

hoge bergwind, die er 's avonds woei. Rond het huis bloeiden dikke
trossen paarse klaver. Rond het pleintje, waar de struiken een
meter verder overgingen in de eeuwige oetan, strengelden zich
schuchter papaja en djoeroek. De bomen klapperden de hele dag
met hun bladeren, als ontlastten zich steeds weer regenbuitjes.
Over de grond en langs de bamboewanden marcheerden meterslange
kolonnes mieren, terwijl de gehele ruimte vervuld was met
het brommend gonzen van ontelbare vliegen.
Evert voelde zich volkomen rustig en tevreden. Hij zetelde in het
posthuis boven de oetan uit, tegen het randje van de blauwe hemel
en hij bekommerde zich minder om stoffelijke zaken dan ooit tevoren.
Hij nam onbewust revanche op het mens-dier, dat zich door
de oetan en de moerassen een weg had moeten vechten. Hij at
iedere dag de eentonige maaltijden. Afwisseling in het voedsel was
niet mogelijk, omdat de barang uit Nafri, waarbij de voornaamste
levensmiddelen waren gepakt, nog steeds niet was komen opdagen.
Hij leefde van rijst, gekookt in water en van sajoer, welke
door de Papoea's in het bos werd gezocht. Het was een smakeloos,
klonterig eten, dat op slecht gekookte spinazie leek. Hij had nu een
bediende, Hermannus genaamd, die iedere morgen al vroeg de
oetan in trok in de hoop een vogel te schieten. Meestal kwam hij
met een kroonduif thuis, die hij aan stukken sneed en boven het
vuur roosterde.
Wembi had weinig aan te bieden. Het was maar een arme karnpong.
Er waren geen klappers, er was geen kasbi en slechts weinig
sago. De zwerfkippen, die zich maar zelden in de omgeving vertoonden,
legden geen eieren. Er groeiden echter wel massa's rode
papaja's, die een zacht, flauw smakend vruchtvlees hadden, maar
sappig waren als rijpe meloenen. Evert had een voortdurend
hongergevoel. Het deerde hem echter weinig. Te zeer was hij geabsorbeerd
door de rust, die rondom en in hem was.
Pater Piet woonde op een der andere heuvels. Vanuit het posthuis
53

kon Evert diens huis zien schemeren tussen het groen van de
bomen. Iedere dag, tegen het middaguur, liep Evert zijn heuvel af
en klauterde de helling van de missie op. Pater Piet, een goedige
Brabander, afkomstig — zo hij zelf zei — uit de kampong Ulvenhout
bij Breda, noemde Evert's dagelijkse bezoek: „Efkes buurte!"
Zij konden goed met elkaar opschieten. De pater had een gulle,
aanstekelijke lach, die hij om de haverklap door de kampong liet
daveren en hij wist op een humoristische en tegelijk leerzame wijze
van het leven in Wembi te vertellen. Zijn district was groot en
pater Piet was eigenlijk doorlopend op reis van de ene plaats naar
de andere. Hij zei, wat Evert ook al van diverse zendelingen aan
de kust had gehoord: „De oogst is groot, maar de arbeiders willen
niet best komen hier." Hij zei het met stille weemoed en zachte
spijt in zijn stem.
Evert geloofde in het begin, dat pater Piet een afweer tegen zijn
eenzaamheid zou kunnen zijn, maar tot zijn verwondering bleek
hem, dat hij weinig behoefte aan diens gezelschap had. Vanzelfsprekend
was het plezierig iedere middag een uurtje te kletsen
over alles en nog wat: over het nest van een metselbij tegen de
band van een wetboek; over de boter, die nog maar steeds in Nafri
wachtte op het ogenblik, tot het de heren daar zou believen de
barang naar Wembi te pikoelen; over de djongos van de missiestatie,
die met een zware malaria-aanval op bed lag, of over de
korano, die iedere morgen zonder mankeren om een nieuw broekje
kwam zaniken... Maar in wezen was het allemaal zo onbelangrijk.
Het hele gesprek was hij al vergeten, voor hij in het posthuis was
teruggekeerd. Zijn dagen gleden voorbij, ongestoord en met een
diepe vrede vervuld.
— Zo moeten, dacht hij, — kluizenaars en monniken leven.. .
Wanneer hij 's morgens tegen vijven opstond en zich huiverend
onder het koele water stond te mandiën, was de dag nog maar
nauwelijks in het oosten aan de kim verschenen.
54

Hij at zijn bord droge rijst en dronk zijn hete koffie nog voor de
zon boven de oetan was uitgestegen.
Om zeven uur kwamen de eerste mensen met hun klachten en verlangens;
meestentijds nutteloze kletspartijen, die tot aan de middag
duurden. Daarna trok hij naar pater Piet, rookte een sigaret met
hem en maakte een praatje. Terug bij het posthuis bracht hij de
dag verder door met lezen of brieven schrijven. De brieven zouden
mettertijd wel naar Kota Baroe worden gebracht. Het was niet belangrijk
te weten wanneer ze gepost konden worden. Het schrijven
was een heerlijke ontspanning, die zijn bezonken leven in Wembi
accentueerde. Urenlang kon hij ook voor het posthuis zitten uitkijken
over de oetan. De wind en de wijdte namen bezit van hem,
spoelden hem schoon, tot zijn gedachten als dansende vlinders heen
en weer fladderden, nutteloos, maar schoon. Evert Caldenhove hervond
in deze grote teruggetrokkenheid zichzelf. Hij wikkelde zijn
eigen ik langzaam en voorzichtig los uit de cocon, waarin de tot
camouflage en maskerade dwingende wereld hem al die jaren had
weten in te spinnen. Hij hoefde niets meer te camoufleren, niets te
maskeren, want de wereld lag ver, ver weg en er waren geen
mensen.
Soms kwam hem de mens als een vijand voor, een geheimzinnige
vijand, die achter de bergen in het noorden woonde en daar naar
hartelust konkelde en intrigeerde. Evert bevrijdde zich van zijn
camouflagehuid en hij groeide zo, weerloos en eerlijk, hoger en
hoger, tot hij zijn gezicht ophief naar de hemel en zacht bij zichzelf
de Naam riep van Hem, voor Wiens aangezicht hij zich nu wilde
stellen.
God...
Er waren geen mensen meer en hij was blij, dat er vier dagtnarsen
tussen hem en de wereld lagen. Er waren alleen Papoea's, primitieve
wezens, uit een oerwereld opgedoken. Zij kwamen naar hem
kijken als naar een god op een gouden troon. Zij staarden naar hem
55

met dezelfde hunkerende nieuwsgierigheid in hun blikken als een
vrouw, die voor de etalage van een bontwinkel staat en even de
prijzen vergeten kan. De Papoea's stonden de hele dag in een wijde
kring rondom hem heen en staarden... Zij brachten hem ook de
enkele vruchten, die de kampong opleverde en zelfs éénmaal een
ei, de grootste kostbaarheid van hun dagelijks, armoedig bestaan.
Urenlang keken zij naar hem, zonder iets te zeggen, alleen een
flauwe, verbaasde glimlach rond hun mond en een nimmer wijkende
eerbied in hun ogen.
Kort na zes begon het donker te worden. Evert bleef dan nog een
half uurtje zitten bij het flauwe, walmende licht van een vetpotje.
Zijn stallantaarn was bij de barang in Nafri en hij behielp zich met
een jampotje, waarin een pitje op dikke, stroperige olie dreef. Bij
dit onzekere licht trok het leven zich terug tot binnen de dansende
schijn van het primitieve lampje. De Papoea's, die op de drempel
van de voorgalerij zaten, zag hij niet meer. Hij hoorde soms een
zacht gerucht als een van hen een beweging maakte. Dan ging hij
slapen, langzaam wegglijdend in een droomloze rust, waaruit hij
de volgende morgen verkwikt ontwaakte ...
III
xdet kantoor van de schrijver was een kleine, wrakke bamboehut
met twee van boven tot onder beschimmelde krot-kamertjes. Aan
de wand van het ene vertrekje hingen verregende flarden van
oude bekendmakingen en het portret van de koningin, dat door de
vocht bijna geheel was weggevreten. Er stond een wankele tafel,
waarop naast een penhouder zonder pen een flesje rode inkt stond.
Er lag nog een grote stapel papieren, waarvan niemand zeggen kon
waartoe hij diende. In het andere vertrekje was het aardedonker.
Er hing een bedompte, vunze lucht. Spinnen hadden er met luguber
geduld eindeloos lange, slijmerige draden doorheen geweven en
56

langs de wanden en over de vloer krioelde het ongedierte. Er stonden
twintig Japanse geweren zonder grendels, keurig in het gelid
opgesteld, als stonden zij in het gewerenrek van een kazerne. De
kolven waren overdekt met een wollig-witte schimmel-vegetatie en
de roest had zich diep in de lopen gevreten. Zij hadden eens toebehoord
aan een groep Jappen, die na de landing van de Amerikanen
in Hollandia door de oetan tot op Waris waren teruggetrokken.
De Yanks zetten een prijs op hun hoofden en van dat ogenblik af
waren de Papoea's in beweging gekomen. Zij waren geluidloos en
onzichtbaar met hun slachting begonnen, sluipend door het oerwoud
met in hun gespierde handen hun boog en hun lange pijlen
met de verschrikkelijke weerhaken. De uitgeputte, verspreide eenheden
der Jappen waren een gemakkelijke prooi. De oetan verstikte
groen en zwijgend de doodsrochel van de kleine, gele mannen.
Jaren later vond men nog overal in de rimboe half-vergane
uitrustingsstukken en de macabere grijnslach van de gebleekte
schedels. Hun geweren werden door de Papoea's gebruikt, maar de
munitie raakte spoedig op en één voor één belandden de wapens
in het kantoor van de schrijver, waar zij langzaam wegrotten en
wegroestten.
De eerste morgen na zijn aankomst in Wembi was Evert van het
posthuis naar het kantoor van de schrijver gelopen, waar voor de
deur al een tiental Papoea's te wachten stond om hun verlangens
en moeilijkheden kenbaar te maken. De schrijver zat breeduit op
de enige stoel, die het kantoor rijk was, achter de wankele tafel.
Het flesje inkt stond open, de penhouder zonder pen lag op de gewichtig
uitziende stapel papieren. Hij was werkelijk een indrukwekkend
man, breed, groot en dik en hij bezat een enorme, pikzwarte
hangsnor, waarop hij, als hij opgewonden werd, heftig
knauwde.
Het kantoor was echter zo donker en het stonk er zo walglijk, dat
57

Evert rechtsomkeert maakte en ogenblikkelijk het besluit nam zitting
te houden op de voorgalerij van het posthuis.
„Het is in zoverre al een voordeel, dat je hier bent," zei pater Piet,
„omdat de schrijver nu voor zijn fatsoen wel verplicht is van zeven
tot twee kantoor te houden. Dat ongeluk verdiende zijn tachtig
gulden in de maand al te gemakkelijk met lanterfanten en mensen
uitzuigen. Hij heeft te veel geleerd aan de kust."
Evert wilde dit maar niet voetstoots aannemen, doch het bleek al
spoedig, dat pater Piet geen al te gekleurde voorstelling van zaken
had gegeven. De schrijver had jarenlang aan de kust gewoond en
hij had daar veel, maar weinig goeds, opgestoken van de Ambonese
bestuursambtenaren. Van Weghen had hem voor zijn tournee wel
het een en ander verteld over de situatie, die na de oorlog was
ontstaan.
De Ambonezen en ook enkele Javanen, Keiëzen en Menadonezen
namen na de verdrijving van de Jappen vrijwel alle posten van bestuursassistenten,
politie en onderwijzers in.
De houding van deze heren, behoudens enkele zeer loffelijke uitzonderingen,
was in hoge mate kwetsend voor het langzaamaan
ontwakende zelfbewustzijn van de Papoea. Zij zagen diep op hem
neer, beschouwden hem nauwelijks nog als een mens. „Papoea
bodoh!" zeiden ze minachtend en de uitdrukking „Papoea binatang!"
lag hun in de mond bestorven.
Dit had uiteraard niets met rassen-discriminatie te maken, doch was
gevolg van de lage ontwikkeling der ambtenaren. De enkele goedontwikkelde
Indonesiërs, die bij het gouvernement werkten, behandelden
de inheemse bevolking nooit neerbuigend en uit de
hoogte. De meesten van de ambtenaren, die in hun manier van doen
„kolonialer" waren dan welke Europeaan ook, waren Ambonezen.
Het verzet tegen deze groep groeide aan de noordkust uit tot een
felle haat. Een geluk bij een ongeluk was, dat de Papoea's zich
alleen tegen de actuele bedrijvers van het kwaad keerden en niet
58

tegen de hoofdschuldige, het gouvernement, dat door gebrek aan
controle, ontbreken van belangstelling en onkunde, de misstanden
in de hand had gewerkt. Het waren deze ambtenaren, die onder
de Japanse bezetting afvallig werden en met de Jappen heulden
tegen de Nederlanders, tegelijk de Papoea's onderdrukkend waar
zij maar konden. Na de bezetting waren het de Papoea's, die van
het teruggekeerde Nederlandse bestuur verwachtten, dat het met
alle macht de misstanden uit de weg zou helpen, de ontrouwe
ambtenaren ontslaan en er andere, beter voor hun taak berekende
krachten voor in de plaats zou stellen.
„De Papoea's zijn intelligent," had Van Weghen gezegd. „Zij kunnen
— en het is bewezen — zelf de verschillende bestuursposten innemen,
maar de opvoeding en ontwikkeling van dit land en dit volk
dient eerst in verticale richting te worden aangepakt en stevig
ook!"
Maar ook op dit gebied was de oogst groot en lieten de arbeiders
zich niet zien ...
De schrijver van Wembi had de methoden van de Ambonezen
goed afgekeken. Hij kende de term „herendiensten" bijzonder goed.
Pater Piet vertelde, dat de familie van de schrijver aan het Sentanimeer
een huis had gebouwd en dit had laten doen door de mannen
van Wembi, die door de schrijver voor dit karwei eenvoudigweg
werden opgeroepen, zonder dat zij ooit één cent vergoeding voor
hun arbeid ontvingen. Zelfs hun voedsel kwam voor hun rekening.
Voor „toean controleur" sloofde hij zich natuurlijk enorm uit. Hij
wilde een zo goed mogelijke indruk maken, maar de kampongbewoners
waren allesbehalve over hem te spreken. Toen Evert
voorzichtig zijn voelhorens uitstak, stootte hij echter op een muur
van stilzwijgen. Geen van de Papoea's had de moed, openlijk met
klachten naar voren te komen. Zij waren bang, dat Evert met de
schrijver onder één hoedje speelde en wat zou er met hen gebeuren
als Evert weer vertrokken was? Evert zelf wist, dat na zijn vertrek
59

alles weer in de oude banen zou worden teruggeleid. Niemand zou
zich iets van zijn bevelen aantrekken. De schrijver knikte op alles
ijverig ja, maar als hij bij zijn volgende tournee over een paar jaar
terugkwam, zou hij alles nog in dezelfde toestand aantreffen.
Evert werd hier geconfronteerd met de ontzaglijke en allesoverheersende
problemen van tijd en afstand, die te groot waren voor
het handjevol blanken, dat vertwijfeld vocht voor het land en zijn
bevolking. Hij begreep nu ook de bittere glimlach van Van
Weghen, als die sprak over dit of dat gebied, „dat onder bestuur
gebracht was". Het betekende niet veel meer, dan dat er posten
waren gevestigd, waar mensen als de schrijver van Wembi ongestoord
konden doen en laten wat zij wilden, terwijl eenmaal in de
twee of drie jaar een controleur uit Kota Baroe op zijn tournee de
posten kon inspecteren. De zendelingen en missionarissen vormden
de enige, werkelijke voorposten, maar ook zij waren te gering in
getal, hoewel groot in hun bergen-verzettend geloof.
Evert begreep nu ook de onwil der Papoea's om in te gaan op de
toenadering van Indonesische zijde. Van die kant hadden zij niet
veel meer te verwachten dan uitbuiting en onderdrukking. Het
land zou onder hun bestuur in minder dan geen tijd terugvallen
naar de periode, waarin helaas nog een groot gedeelte verkeerde:
het stenen tijdperk. De ontwikkeling van Nieuw-Guinea vereiste
enorme kapitaal-investeringen, die echter — ondanks de geringe
mogelijkheden van het land in vergelijking met Indonesië — mettertijd
economisch verantwoord zouden blijken te zijn. Veel meer
echter dan de materiële zijde van het probleem drukte de ideële
kant op het bestuur, dat, juist nu de Papoea's in hun ontwakend
zelfbewustzijn zich tot de Nederlanders om hulp wendden, voor de
schier bovenmenselijke taak werd gesteld, met een minimum aan
middelen en mensen een maximum aan gebied en bevolking te
helpen op de lange weg naar grotere ontwikkeling en beschaving.
Zo zat Evert iedere morgen om zeven uur achter de tafel op de
60

voorgalerij van het posthuis te wachten op de klanten, die echter
niet in groten getale kwamen opdagen. De belangstelling op de
publieke tribune was groot: een groep kampongbewoners zat urenlang
zwijgend gehurkt bij de voorgalerij, met intense belangstelling
kijkend naar alles wat Evert deed. De meeste gevallen werden door
de schrijver ter tafel gebracht. Hij deed dit met pathetische gebaren
en een stortvloed van woorden, terwijl hij, om aan zijn woorden
kracht bij te zetten, „officiële stukken" voorlegde, welke bij
nadere beschouwing onooglijke vodjes papier bleken te zijn, waarop
met potlood enige onleesbare krabbels stonden.
Het enige geval, waaraan Evert met een glimlach kon terugdenken,
was de kwestie van de Papoea Ivanus, een jongeman van even
twintig jaar, die door de missie was opgevoed en van een naam was
voorzien. Ivanus was afkomstig van kampong Yetti, enige uren
gaans van Wembi verwijderd.
Het ongeluk wilde, dat Ivanus geen zusters had, terwijl er in zijn
hele familie geen ongetrouwde meisjes beschikbaar waren. De adat
in de streek bezuiden Hollandia, tot aan de grens van het onder
bestuur gebrachte gebied, schreef voor, dat een Papoea, die wilde
trouwen, de familie van zijn vrouw een zuster in ruil moest aanbieden,
zodat deze als vrouw kon worden bestemd voor een der
mannelijke leden van die clan. Bezat hij geen zuster, of was het
hem onmogelijk een vrij meisje in zijn familie te vinden, dan zat er
niets anders op dan ongetrouwd te blijven tot het einde van zijn
dagen of, en daar kwam het meestal op neer, om de kampong te
verlaten. Van Weghen had Evert voor diens vertrek deze adatgebruiken
haarfijn uitgelegd en hem op het hart gedrukt alle overtredingen,
die hem zouden worden voorgelegd, met veel souplesse
en met de wijsheid van een Salomo te behandelen.
En nu stond daar Ivanus voor de tafel onder beschuldiging, zo
deelde de schrijver met plechtige omhaal van woorden mee, het
ongehuwde meisje Rosalia uit de kampong Wembi geschaakt te
61

hebben. Hij was met haar naar Yetti vertrokken, waar pater Piet
hen in het huwelijk had verbonden.
Het geval was al een paar maanden oud, maar het had voor behandeling
op de komst van een bestuursambtenaar uit Kota Baroe
moeten wachten.
Pater Piet, mede schuldig aan deze door de adat gewraakte gang
van zaken, werd als getuige gedagvaard.
Evert begon met hem een sigaret aan te bieden, dit als bewijs van
vertrouwen tegenover de kampongbewoners, die de behandeling
van deze kwestie met meer dan gewone belangstelling volgden. De
schrijver bleek brutaal genoeg, om zonder veel plichtplegingen
ook in Evert's sigaretten te graaien. Hij deelde er zelfs royaal een
paar uit aan de achter hem staande politiemannen.
„Geachte controleur," begon pater Piet in het Nederlands, „ik heb
Ivanus de raad gegeven dat meisje te gappen en er als de wind mee
vandoor te gaan. Wat had jij in vredesnaam gewild, dat hij anders
gedaan zou hebben? Een man alleen is ook niet alles. Enfin, daar
kun jij beter over oordelen dan ik."
„Dus jij hebt die twee harten aaneen gesmeed, geschakeld en verbonden
in lief en leed?" vroeg Evert glimlachend.
Pater Piet hield zijn hoofd scheef. „Zo'n beetje wel," gaf hij toe.
„Ze zaten naast elkaar op mijn schooltje. Zij zullen elkaar af en
toe wel eens vriendelijk hebben aangekeken, lijkt me zo. Je weet
hoe dat met dat grut gaat, nietwaar. Toen Ivanus, een maand of
wat geleden, bij mij zijn nood kwam klagen over het feit, dat hij
geen zussen of nichten in voorraad had, heb ik hem geadviseerd
Rosalia zonder meer achterover te drukken en met haar naar Yetti
te gaan, waar ik de twee geliefden in alle eer en deugd heb getrouwd.
Hij heeft er een aardig huis gebouwd en ze stellen het best
samen."
Evert kreeg na verder onderzoek de indruk, dat de schrijver de hele
kwestie administratief weer eens behoorlijk op de spits had ge-
62

dreven. De familie van het meisje bleek zich allang bij de situatie
te hebben neergelegd. Alleen voor de vorm en de adat werd genoegdoening
gevraagd voor de maagdenroof, dat wil zeggen,
Ivanus zou de bij een huwelijk gebruikelijke bruidsschat moeten
betalen.
Evert ging recht doen. Hij trok zijn voorhoofd in diepe rimpels, als
peinsde hij ernstig over de moeilijke kwestie. Het was doodstil. De
Papoea's voor de galerij zaten roerloos en gespannen. De schrijver
fixeerde hem met zijn grote, zwarte ogen.
Evert begon te spreken. Hij berispte Ivanus, want hij had er verkeerd
aan gedaan een vrouw te stelen. In plaats van naar de missie
te gaan, had hij zijn moeilijkheden aan het bestuur moeten voorleggen,
desnoods in Kota Baroe...
Pater Piet zat minzaam te knikken. Hij kon een hatelijkheidje, in
alle vriendschap toegegooid, naar waarde schatten.
„Maar," vervolgde Evert, „dat heeft Ivanus niet gedaan en nu de
zaken zijn, zoals ze zijn, is er weinig meer aan te veranderen."
Hij veroordeelde de jonge Papoea tot het betalen van de gebruikelijke
bruidsschat aan de familie van zijn vrouw.
De zaak was hiermee afgedaan.
Ivanus glunderde als had hij een groot geschenk ontvangen. Hij
boog diep en liep achteruit de voorgalerij af, waar hij verdween in
het opgewonden gedrang van de kampongbevolking, die de uitspraak
met voldoening begroette.
De schrijver knikte als een wijze man, die het altijd wel heeft geweten
...
Wanneer Evert 's middags weer alleen was, vroeg hij zich wel eens
af of het resultaat van zijn werk in Wembi de moeite van een
tournee eigenlijk wel loonde. Aan de andere kant zag hij wel in,
dat hij hier niet klaarkwam met de gewone normen van bestuursvoering.
Alle lijvige handboeken, die hij jarenlang aan de universiteit
had versleten, kon hij met een gerust hart als museumstukken
63

in zijn boekenkast zetten. De gevallen, die hij in Wembi te behandelen
kreeg, weken zo af van de standaard-gevallen in de
.andere delen van de archipel, dat hij er alleen met begrip en
respect voor de adat niet mee kwam. In zijn ogen waren het
futiliteiten, waarover de Papoea's zich druk maakten, doch de
realiteit was, dat het voor hen zaken van leven en dood waren. Ingewikkelde
problemen, welke zij niet vermochten op te lossen en
waarvan zij het oordeel van toean controleur met diepe eerbied
aanvaardden.
Zo leerde hij iedere morgen op de voorgalerij recht te spreken,
wijs en ernstig en met de bedachtzaamheid van een oud man. Het
recht was geen dode letter. Het recht liet zich niet vangen in een
paragraaf. Het recht moest worden veroverd en er was begrip en
liefde voor nodig, veel liefde ...
En de schrijver zat al die tijd naast hem, nam ongevraagd sigaretten
uit zijn pakje en tekende met zijn potlood houterige lettertekens
op een vies velletje papier.
IV
Jrater Piet vertrok naar zijn missie in Yetti, waar hij een paar
weken zou blijven.
Evert besloot verder te gaan. Hij zou de Bedeog-kali in zuidelijke
richting opvaren met een prauw. Hij had het bericht ontvangen,
dat de nog onontdekte stammen der berg-Papoea's, achter het gebied
van de Pami's, contact met het bestuur zochten. Het lag buiten
zijn tournee-schema, maar hij meende, dat het geen kwaad kon
eens die richting uit te trekken, te meer daar hij nog geen enkel
bericht gekregen had, dat er op wees, dat Van Weghen eindelijk
ook naar het zuiden kwam afzakken.
De heenreis zou vijf dagen duren.
Toen hij Wembi verliet, had hij het gevoel als nam hij afscheid van
een dorp en van een huis, waar hij jarenlang gewoond had...
£4

VIERDE HOOFDSTUK
I
Van hoog uit de bergen kwam het water van de kali omlaag razen.
Sissend sprong het door de slingerende bochten van de rivier, kolkte
in felle golven door de rechte stukken en bruiste woedend rond
en om de enorme rotsblokken, die nors en massief uit de ondiepe
bodem optorenden. De kali flitste tussen de oetan door als de
zilveren streep van de bliksem tegen de nachthemel. Langs de hoge
oevers stonden de roerloos-groene muren der bomen, tientallen
meters hoog. De gillende stem van de kali sloeg er duizendvoudig
weerkaatst tegen stuk. De bomen bogen zich boven het water naar
elkander toe, vergeefs trachtend een tunnel van ondoordringbaar
groen te vlechten. Een brede strook moesten zij openlaten voor de
zon, die als een brandend ravijn van licht op het water neerstortte,
het in het midden van de dag verschroeiend tot een verzengend
hete vuurpijl.
Evert Caldenhove was met drie dragers in een kleine prauw de
Bedeog opgevaren in de richting van kampong Almin. Daar wilde
hij de tocht over land voortzetten ten einde te trachten contact op
te nemen met de berg-Papoea's. Hij had niet veel barang meegenomen,
slechts het allernoodzakelijkste had hij in drie kleine
pakken bijeen gebonden. Hij leefde van rijst en verder van wat zijn
dragers in het bos vonden. Dat waren meestal bladeren, die in een
holle stengel boven het vuur gekookt werden, een laf bijgerecht
65

voor de toch al zo smakeloze rijst. Er was geen tijd de oetan in te
trekken om een vogel of een varken te schieten. De kali bond hen,
van het eerste ochtendgloren tot aan de schemer van de snel vallende
avond, met wrede en niets ontziende heerszucht aan zich
vast. Slechts met de uiterste krachtsinspanning slaagden zij er in
dagelijks de uitgepaalde acht kilometer af te leggen. Zelden gebeurde
het, dat zij een honderd meter konden prauwen. De rotsblokken
en de stroomversnellingen maakten dit onmogelijk. Meestentijds
stonden de drie dragers tot aan hun middel in het kolkende
water, sjorden, sleepten en worstelden om de prauw over de gevaarlijkste
plekken heen te trekken. Dikwijls was het water sterker
en sloeg de smalle, wankele prauw op drift, als een dor blad meegevoerd
op de golven, tot zij krakend vastliep in een bocht. Duizend
meter per uur was de hoogste snelheid, die zij in het razende
water konden bereiken.
Na twee dagen probeerde Evert of het mogelijk was zich langs de
oever door de oetan een weg te banen, maar er was een schier ondoordringbare
rimboe van struiken en doornige klimplanten. Iedere
meter moest met de parang worden schoongekapt en toen hij, een
uur lang hijgend en transpirerend, dodelijk vermoeid, nauwelijks
vijftig meter was gevorderd, keerde hij mismoedig naar de prauw
terug.
De uren smolten tot een traag stromende brij van tijd. De zon
vlijmde meedogenloos en etste zijn lichaam. Zijn ogen, voortdurend
in een beschermende spleet saamgetrokken, krampten pijnlijk. Het
bewustzijn van het zien ebde langzaam weg bij iedere hamerslag
van het bloed tegen de binnenkant van zijn schedel. Zijn denken
verzandde in hitte en tijd. In elkaar gedoken zat hij op het vlondertje
van de prauw, zijn handen klemmend om de rand geslagen, om
het schokken en wentelen van het vaartuig op te vangen. Zijn voetzolen
schenen één te worden met de randen van de prauw. Zijn
voeten werden logge blokken cement, zonder gevoel, slechts die-
66

nend als ballast voor zijn lichaam, in het reddend gevoel van evenwicht
bewaren. Soms, als hij zo uren gezeten had, geloofde hij, dat
de zon en het vuur, dat van het water sloeg, hem in die houding
hadden vastgebakken, lugubere ceramiek van het oerwoud. Dan
hees hij zich moeizaam overboord in het water en waadde achter
de prauw aan. Het water bracht een ogenblik verkoeling, het drong
door zijn doorgezwete kleren tot op zijn huid en spoelde het
korstige zout weg, maar dan begon het lauw te worden en het
maakte zijn kleren tot natte, broeierige lappen, die aan zijn lichaam
gingen kleven als oud verband op een open, etterende wond. Dan
klauterde hij weer op het vlondertje en ging weer onder in een tijd,
die hem het soelaas van geheel en al stil te staan weigerde. Soms
verlangde hij naar de sago-moerassen. Daar was de tijd verdwenen
en daar was ook nog lichamelijke inspanning geweest. Hier was
het alleen maar zitten en wachten, verlammend wachten tot de zon
achter de oetan was weggedoken en het avond was geworden, het
sarrende bewijs, dat de tijd toch nog leefde.
De drie dragers waren teruggekeerd tot de oerstaat: bosmensen
met een weergaloos instinct. Zij werkten de uren door en vielen
s avonds in het primitieve bivak, na wat schamel eten, als blokken
op de grond in een bodemloze slaap. Zij spraken op een hele dag
nauwelijks tien woorden. Evert Caldenhove, toean controleur uit
Kota Baroe, bestond voor hen niet meer. Hij was een onderdeel van
de prauw, die zij om de een of andere reden, waarover zij nimmer
bleken na te denken, over de Bedeog de bergen in moesten trekken.
Evert trachtte zich iedere avond moed in te spreken met het
praatje, waar grote mensen kleine kinderen mee zoet houden: nog
zoveel nachtjes slapen en dan... Iedere dag telde immers af.
ledere dag waren zij acht kilometer dichter bij Almin. Maar hij had
opgehouden te geloven, dat deze tocht ooit eindigen zou. Zijn verstand
zei hem, dat de afstand tussen Wembi en kampong Almin
vijf dagen was, veertig kilometer, weinig meer dan honderd uren.
67

Maar de oetan sloeg over hem neer en veegde alle redelijkheid met
haar groene bezem uit zijn denken.
En de zon brandde een pad van vuur in de gillende kali. De zon
schroeide zijn hersenen weg, een holle schedel latend, waarin het
groen begon te vegeteren, te woekeren, steeds verder en verder,
zijn hele lichaam vullend, sluipend in zijn bloed, meedreunend in
de hartslag, dik en traag opbonkend naar zijn slapen. Het groen
overmeesterde hem. Hij meende het te proeven, bitter als gal, op
zijn leren tong. Hij geloofde het groen te ruiken als enige bestaande
geur op de gehele wereld. Hij hoorde het groen in het zachte geschuifel
van de wind door de druipende, groene watervallen der
zwijgende bomen langs de oevers. Ten laatste was hij het Groen
zelf, het Groen in de gedaante van een mens, in elkaar gedoken op
het vlondertje van een wankele prauw. Het Groen at en dronk en
strompelde af en toe door het klamme water. Het Groen werd langzaam
geheel en al uitgevreten door de zon en de vuurstreep van
het water, dat zo scherp leek als het lemmet van een parang ...
II
1 egen de avond van de vijfde dag bereikten zij, onder de treiterende
spotlach van de tijd, kampong Almin. Het waren enkele hutten,
die, op wankele palen van een meter hoogte, boven de grond
heen en weer wiegden, dicht langs de oever van de Bedeog. De
kampong was bijna verlaten. De vrouwen en kinderen hadden zich
bij het naderen van de prauw verscholen en Evert ontmoette slechts
drie mannen, die als bewaking waren achtergebleven. Het waren
vriendelijke, wat schuwe mensen, kleiner van postuur dan de kust-
Papoea's. Zij hadden een opvallend Semietisch uiterlijk, dat het
sterkst tekende in de scherp gebogen neus en de gedrongenheid,
waarmee het hoofd op de schouders stond. Hun naakte lichamen
68

waren overdekt met getatoueerde figuurtjes, een wirwar van
cirkels, driehoeken en golflijntjes; simpele uitingen van hun sierkunst.
Door hun lange, uitgezakte neusvleugels staken bruinachtige
varkenstanden, die in een gat in het neusbeen rustten. In
de lange oorlellen hingen kleine, gebleekte vogelbeentjes. Zij hadden
kleine, op peren gelijkende peniskokers, geel van kleur en versierd
met grillige, zwart-ingebrande arabesken. Met een dunne
boomvezel was de koker om hun middel en tussen hun benen bevestigd
en als zij zich bukten, sloeg hij met een zacht, hol geluid
tegen de onderbuik. Het demonische in hun verschijning werd verzacht
tot een wat macabere zin voor opschik, door het schuwhartelijke
van hun optreden. Zij kwamen onmiddellijk aandragen
met kasbi, kleine sajoerstengels en een stuk zwart gebrand varkensvlees.
Evert kende hun taal niet en hij kon zich slechts verstaanbaar
maken met een overvloed van gebaren en de enkele woorden, die
de drie dragers van Wembi konden begrijpen en vertalen.
Het bleek, dat alle andere mannen het bos waren ingetrokken om
voedsel te verzamelen voor een groot dansfeest, dat over een paar
maanden zou plaats hebben.
Hij zat met hen rond een klein, rokerig vuurtje in een hut, die vlak
bij de kali stond. In de schemer van de vallende avond was het
moeilijk alles goed te onderscheiden. Aan de zoldering hingen een
paar bogen en pijlen, langs de wanden stonden pakken natte sago
in bladeren verpakt. Er hing een zware, penetrante geur van verbrand
varkensvlees en ongewassen mensenlij ven.
Een voor een kwamen nu ook de vrouwen naderbij. Zij droegen
allen een kind met een paar boomvezels tegen het lichaam gebonden.
De gezichten en halzen waren, tot aan de slappe, uitgezakte
borsten, overdekt met ineengestrengelde tatoueringen. Het
menselijke werd er door teruggedrongen in de zwarte fonkelblik
van hun ogen. In het dichte, hooggroeiende kroeshaar staken over-
69

al kleine stukjes riet. Zij waren naakt op een klein, van bruingeworden
rietvezels gevlochten schaamschortje na. De kinderen
hadden dikke, gezwollen buikjes. De beentjes waren dun en stakig
als van oedeemlijders en de meesten waren overdekt met een witte,
schilferige cascado-schimmel.
De vrouwen stonden zwijgend bijeen voor de deuropening en zij
namen het laatste licht van de trage avond weg, die de smalle
Tdoof, in de oetan boven de kali, dichttrok met duisternis.
Evert wrong met langzame gebaren en moeilijke slikbewegingen
wat rijst naar binnen. Hij voelde geen honger en hij meende, dat
het oververmoeidheid was, maar toen hij zijn hangmat naast de
rook van het vuurtje spande, werd hij duizelig en hij wist, dat hij
ziek geworden was. Hij liet zich naast het vuur vallen en staarde
misselijk in de flakkerende vlammetjes, even zijn ogen dichtknijpend
tegen de scherpe rook. Toen vlijmde er een scherpe kramp
als een mes door zijn onderlichaam. Alles begon te draaien voor
zijn ogen en aan zijn oren zoemde een zachte bromtoon. Zijn keel
klemde dicht, zijn maag schokte en wrong zijn mond open in grote,
krampende braakbewegingen. Hij krabbelde overeind en liep gebogen,
graaiend met zijn handen naar steun, het deurgat uit. Hij
viel, meer dan hij liep, de tien treden van het wrakke trapje af. Een
dikke, gonzende tros vliegen wolkte om hem heen en de lucht was
vol van in snelle, gierende vluchten heen en weer schietende,
zwarte muskieten.
— Dysenterie, dacht hij en hij draaide het woord een tijdje in zijn
gedachten om en om, als een kind, dat met zijn verjaardag een
kleurige bal ten geschenke heeft gehad. — Dy... sen... te... rie...
Het was een lichtvoetig, bijna vrolijk woord.
— En ik heb geen enkele obat, behalve wat kinine ...
Hij strompelde terug naar de hut, naar het rokerige vuurtje, naar
de maskergezichten der Papoea's, als vreselijke droOmgestalten
rondom hem in het flakkerend schijnsel van de vlammen.
70

Met de galgenhumor, welke zieke mensen op de rand van een volledige
ineenstorting soms kenmerkt, hield hij een telling bij van de
keren, die hij krimpend van pijn naar buiten strompelde. Na de
twee-en-dertigste maal, toen de morgen vaal boven de oetan begon
te trekken, was alle vermoeidheid uit hem verdwenen en er was een
trillende slapte voor in de plaats gekomen, waartegen hij weerloos
was. Zijn armen en benen waren vreemde, niet meer bij zijn
lichaam horende uitsteeksels geworden. Hij ademde, zonder dat hij
frisse lucht kreeg. Het zien van een homp koude, droge rijst bracht
hem voor de drie-en-dertigste maal buiten, waar hij zich zonder
meer van het trapje liet vallen. Later slurpte hij traag een blikje
met groentewater leeg en binnen vijf minuten was hij het al weer
kwijt. Hij lag ineengezakt in zijn hangmat en zijn blik beet zich
vast in het kleine, zeildoeken afdakje er boven. De vlammen van
het vuurtje en het licht van de komende dag deden groteske schaduwen
voor hem dansen. Hij staarde naar het schimmenspel boven
zijn hoofd, rusteloos en spottend, een gruwelijke danse macabre
van uit de oetan aansluipende geesten en demonen.. .
Zijn vader zei: „Karel, ga jij eens voor mij naar de zolder en haal
mijn ski-schoenen, wil je." Maar Karel dook weg achter moeders
leunstoel en moeder stuurde haar zachte glimlach naar het spottende
gezicht van vader. „Je moet dat kind niet zo plagen," zei ze.
„Je weet, dat hij bang is."
„Haha!" riep vader. „Karel is bang. Hij is een echte kakkebroek!
Evert, jij bent tenminste een kerel, haal jij die schoenen dan maar!"
En Evert ging de kamer uit, rechtop, om te laten zien, dat hij geen
vrees had, maar met de angst als een dikke krop in zijn keel. Hij
liep door de donkere gangen van „Caldenhove" en hij stampte
flink hard, omdat er al die tijd Iemand achter hem aankwam en die
IEMAND wilde hem dwingen hard te lopen. De angst vervulde
hem en sloeg uit hem. De zolder was groot, wijd en donker. Een
71

gebint kraakte plotseling. Hij dwong zich, met de uiterste wilskracht,
zich niet te haasten. Haasten was verkeerd. Haasten gaf die
IEMAND gelegenheid op hem te vallen en iets vreselijks met hem
te doen. Zo liep hij naar beneden, steeds langzamer lopend nu hij
de veilige huiskamer weer dichterbij voelde komen. Het was een
verschrikkelijke overwinning op de angst en op de IEMAND, die
hij bijna tastbaar in zijn nek voelde ademen ...
Evert keek naar het grauwe zeil van de hangmat. De schaduwen
dansten. „Ik ben," zei hij hardop, „Evert Caldenhove, assistentcontroleur
bij het Binnenlands Bestuur en in Kota Baroe zitten ze
te wachten tot ik terugkom vóór de tijd. Maar ze kunnen barsten!"
Hij begon te vechten met het bewustzijn. „Ik ga verder!" zei hij.
„De bergen in! Dat moet! Maar nu kan ik niet!"
Hij richtte zich half overeind in zijn hangmat, maar er was geen
kracht in hem en hij zakte terug...
Heleen zat tegenover hem in een laag fauteuiltje. Zij leunde achterover,
haar hoofd rustend tegen een antimakassar. Evert had een
gruwelijke hekel aan antimakassars. Deze was heel groot en blinkend
wit, een aureool rond Heleen's donkere, bijna zwarte haren.
„Het waait nogal op Curacao," zei Heleen langzaam. „Dat heb ik
gehoord van iemand, die er geweest is."
„Ja," zei Evert, „dat kan heel goed zijn. Passaatwinden zijn dat,
geloof ik."
..Ik houd helemaal niet van wind," zei Heleen. „Mijn neus gaat er
altijd zo van schilferen, het is geen gezicht."
„Maar ik ga helemaal niet naar Curagao," zei Evert. „Ik denk er
niet aan. Ik ga op tournee naar Waris."
„Ik weet niet of ik je tot zover volgen kan," zei Heleen, „maar als
het klimaat er is, zoals in Menton, wil ik er graag over denken."
72

„Er waaien niet zulke winden als op Curacao," zei Evert, „dus je
neus zal er niet schilferen."
„Er is over te denken," zei Heleen en de antimakassar groeide uit
tot een groot, verblindend wit wiel.
„Je neus schilfert er niet!" schreeuwde Evert tegen het licht in. „Je
schilfert zelf, je valt uiteen in milliarden kleine schilfertjes!"
„Ik zal toch van je houden," zei Heleen, middenin het licht van de
antimakassar, „ook al ben je niet veel meer dan een schilfertje,
Evert..."
Het was dag geworden en buiten blonk weer het scherpe mes van
de kali in de brandende zon. — En toch moet er iets gebeuren,
dacht hij. — Ik geef het niet op! Nooit!
Hij riep de drie Papoea's van kampong Almin bij zich en begon
langzaam en omslachtig uit te leggen waarvoor hij gekomen was.
Hij vocht, terwijl hij sprak en bewegingen maakte, met zijn duizeligheid.
De mannetjes stonden hem met angstige gezichten aan te staren.
Zij volgden ieder gebaar dat hij maakte en plukten de woorden van
zijn droge, koortsige lippen. In hun donkere schitteroogjes lag iets
van de uitdrukking, die je ook in de ogen van een Fransman kunt
opmerken als je hem in Parijs naar de weg vraagt en de taal slecht
spreekt. Ten laatste knikten zij ten teken dat zij hem begrepen
hadden en voerden met lenige, kleine beweginkjes een pantomime
op, waarin zij zijn verhaal opnieuw vertelden.
Toen duurde het nog wel een half uur voor hij hun aan het verstand
had gebracht, dat twee van hen de bergen moesten intrekken om
de kamponghoofden der berg-Papoea's op te halen. — Het contact
moet tot stand worden gebracht, dacht hij koppig. Hij gaf de
mannetjes zeven dagen tijd om de opdracht uit te voeren. Hij stak
zijn twee handen omhoog, zeven vingers opstekend.
73

Zij begonnen ijverig te tellen, maar zij kwamen er niet uit en terneergeslagen
keken zij hem hulpeloos aan.
Evert nam een touwtje en legde er zeven knopen in. Als de zon
achter de oetan was verdwenen, moesten ze een knoop losmaken,
dan was er een dag voorbij. Op de avond van de zevende knoop
moesten zij weer terug zijn in kampong Almin.
Zij begonnen te lachen en knikten blij. Zij waren als kinderen, die
er eindelijk in geslaagd zijn de moeilijke som zonder rest uit te
rekenen.
Evert liet zich uit zijn hangmat zakken en kroop op handen en
voeten naar de deuropening, waar hij zich aan de post ophief. Hij
keek de twee mannen na, die zonder voorbereidselen en alleen met
pijl en boog gewapend de oetan inliepen en verdwenen.
Het bos stond hoog, in een halve cirkel, rond de kampong. Het
leek of het slechts even diep hoefde ademhalen om de hutten met
één beweging van haar groene muren de kali in te vegen. Er zou
geen kampong Almin meer zijn, het zou onmogelijk zijn te weten,
dat er ooit een kampong Almin geweest was.
Hij wilde alles, wat hij met zijn zintuigen kon waarnemen, beredeneren
en het een vastomlijnde plaats in zijn gedachten geven,
maar het ontglipte hem. Er was geen enkele zekerheid. „Ik moet
nadenken," zei hij hardop. „Luister, Evert Caldenhove, je hebt
twee mannen de bergen in gestuurd en zij zullen zeven dagen wegblijven.
Zeven dagen zul je moeten wachten." Hij zweeg om het
effect van zijn luidop uitgesproken woorden te overdenken, maar
zijn hersenen reageerden niet meer. Hij was zichzelf niet, maar
iemand anders. Hij was in het lichaam van een vreemde man.
„Zeven dagen!" schreeuwde hij wanhopig. „Zeven dagen!"
Hij keek op zijn polshorloge.
Het was stil blijven staan op kwart over vier...
Zijn vader stak een sigaar op en blies een kringetje naar bét
74

plafond. „Dominee had een bijzondere preek vanmiddag," zei hij
goedkeurend. Zijn moeder glimlach La naar Van Weghen, die op
zijn horloge zat te kijken.
„Gaat u om kwart over vier weg?" vroeg zij.
„Ja," zei Van Weghen, „je wordt hier gek of je stijgt boven jezelf
uit en ik moet dat in zeven dagen voor elkaar zien te krijgen."
„Zeven dagen," zei zijn vader, „daar had dominee het over. God
schiep de hemel en de aarde in zes dagen en de zevende rustte Hij."
„En de mens," zei Van Weghen, „wordt weer dier als hij in het
groen gekleed wordt."
„Wat vreemd," zei zijn moeder peinzend, „en dat allemaal in zeven
dagen?"
„Nee," antwoordde Van Weghen, „niet in zeven dagen, maar om
kwart over vier."
„Ik begrijp u niet," zei zijn vader, „maar de sigaar is goed. Gaat u
morgenmiddag mee op de varkensjacht?"
„Ik heb geen korreltje rijst meer in huis!" riep zijn moeder verschrikt.
„Dat is niet zo erg," meende Van Weghen. „Als u zeven knopen in
een touwtje legt, heeft u over zeven dagen rijst en varkens, behalve
als de klok stilstaat."
„En Evert dan?" vroeg zijn vader bezorgd.
Van Weghen begon verschrikkelijk hard te lachen. „Evert bestaat
toch niet!" gilde hij, zich op de dijen slaande van plezier. „Die
moet nog geschapen worden om kwart over vier!"
De drie dragers uit Wembi brachten hem naar zijn hangmat terug,
waar hij in een lichte slingering tussen hemel en aarde hing. Hij
werd zijn eigen pendule...
Tussen zijn dromen in telde hij de uren aan de verschuivende
schaduwen op de wanden.
75

III
In de middag van de tweede dag trok de hemel boven de bergen
langzaam dicht; een vuil-grijze hemel, welke zich verdichtte tot een
dreigend zwarte wolkenmassa. De zon blikkerde vals en zwakte
haar licht af tot zij was als een omfloerste lantaarn aan een lijkwagen.
De wind stak op en sloeg hard over de toppen der bomen.
Het water van de Bedeog raasde en kolkte. In de oetan krijsten
verschrikte vogels, de gilstemmen der kakatoes priemden er schel
bovenuit.
De dragers uit Wembi kwamen verschrikt de hut binnenrennen,
waar Evert slap en willoos de uren hing te verslingeren. Zij
schreeuwden verward door elkaar. Er was een bandjir boven in de
bergen losgebarsten.
Het woord bandjir viel als een steen in het wereldwijde, luchtledige
van zijn bewustzijn en raakte ergens heel diep in hem het
mensdier, dat met de instinctieve vezels van het zelfbehoud aan
het leven gebonden was. Hij liet zich uit zijn hangmat vallen en
strompelde naar buiten.
Voor de hut stonden de vrouwen met de enig overgebleven man
van kampong Almin en keken angstig naar hem op. Toen begonnen
zij met drukke, van vrees vervulde gebaren naar de hemel boven
de bergen te wijzen. Dikke, inktzwarte wolk-massieven rolden over
de bergtoppen naar beneden.
Evert zag het. Hij rook, meer dan hij begreep en overzag, het gevaar.
Het gevaar bracht de verbinding tussen gedachten en daad
in hem tot stand. Hij richtte zich op, zijn dysenterie vergetend, zich
met één ontzaglijke beweging losscheurend van de apathie, die
hem de laatste dagen had weten te overmeesteren.
Er was iets te doen!
God Zelf zond hem, in de eeuwigheid van de zeven dagen, de
daad. Evert Caldenhove werd opnieuw door Hem geschapen.
76

Met de drie dragers uit Wembi en de man uit Almin sjorde hij het
onhandelbare gevaarte van de prauw, die aan een dunne boomvezel
gebonden in de kali lag, de hoge oever op en bond het vaartuig
muurvast tussen de hutten van de kampong. Daarna gaf hij het
bevel, dat de vrouwen zoveel mogelijk droog hout moesten verzamelen
en in de hutten bergen.
Toen was er niets meer te doen dan wachten.
De regen kwam...
Een golvende donder over de oetan, een enorme stortvloed, welke
op de aarde neerranselde en haar weg scheen te spoelen. De hut,
waarin Evert tegen de wand gehurkt zat, werd geïsoleerd door het
water, hij was een vreemd diertje in een rieten cocon middenin een
gigantisch aquarium. De hut kromp ineen onder de razende stortzeeën
van de regen. Zij zwiepte heen en weer op haar gammele
onderstel van palen en kraakte in al haar voegen.
De regen viel.
Uur na uur.
De aarde werd gepijnigd en gemarteld, spoelde weg in vlagen
gierend schuim. De oetan hijgde en kreunde. Bomen spleten met de
knallende donder van wild vurend geschut. Zij werden ontworteld,
sloegen om, grepen zich vast aan andere bomen. Struiken, groen,
jonge sago-palmen, velden kasbi... ze werden meegesleurd in de
draaikolk van de bandjir, die raasde en tierde in een hysterische
bezetenheid. Een surrealistisch dansfeest van louter krankzinnigen!
Het was nu helemaal donker geworden. De wolken veegden over
de toppen der bomen, de regen werd een muur, die, als een enorm,
ondoorzichtbaar matglas, rond alles en alle dingen stond.
De Bedeog-kali huwde met de bandjir in een razende bruiloftsdans;
zwart schuimend water, dat steeds hoger steeg.
Evert zag het water komen. Drie meter oever en daarna werd het
een zee, die de kampong en de oetan inbruiste. Het water steeg.
Het trapje van zijn hut verdween in het wielende water.
77

Toen sprong de angst in hem los. Hij liet zich op de grond vallen,
languit, het hoofd in zijn armen begraven. Hij snikte. „Moeder!"
De bandjir raasde zijn donderend antwoord.
„Vader!"
De hut bewoog heen en weer als door een enorme hand bewogen.
„Heleen!"
De storm loeide met lang aangehouden huilen en rukte aan het
atapdak.
Hij groef zijn nagels in de voegen tussen de bamboe. Hij drukte
zijn lichaam tegen de grond en de wand, vechtend tegen zijn waanzinnige
verlangen het allemaal op te geven, naar buiten te gaan en
zich in de bandjir te storten om meegesleurd te worden naar een
bandeloze eeuwigheid.
Zijn angst stond levensgroot over hem heengebogen en trok een
kille vinger langs zijn ruggegraat.
„Help!" schreeuwde hij. „Moeder! Vader! Heleen! God!"
En het antwoord kwam uit de donder van de bandjir tot hem met
een luide, vragende stem, waarvan de woorden hem vertrouwd in
de oren klonken.
„Waar waart gij toen Ik de aarde grondde . ..?"
De pijn in zijn buik begon weer als vuur te branden. Het hielp hem
om bij bewustzijn te blijven, want hij luisterde ...
„Zijt gij gekomen tot de schatkamers der sneeuw en hebt gij de
schatkamers van de hagel gezien, die ik ophoud tot de tijd der benauwdheid,
tot de dag van de strijd en de oorlog? Waar is de weg,
waar het licht verdeeld wordt en de oostenwind zich verstrooit op
de aarde? Wie deelt voor de stortregen een waterloop uit, en een
weg voor het weerlicht van de donder? om te regenen op het land,
waar niemand is, op de woestijn, waarin geen mens is; om de
woeste en het verwoeste te verzadigen, en om het uitspruitsel der
grassprietjes te doen wassen. Heeft de regen een vader? of wie
baart de druppelen van de dauw? Uit wiens schoot komt het ijs
78

voort? En wie baart de rijm van de hemel? Als met een steen verbergen
zich de wateren en het vlakke van de afgrond wordt omvat
..."
„Ja ..." kreunde hij en de tranen gleden over zijn wangen. „Ja ..."
IV
ilen nauwelijks zichtbare regenzon aarzelde de volgende morgen
aan de schoongestormde lucht. De kampong was veranderd in een
grote modderpoel. De zwarte, vette aarde was bedekt met een
dikke laag slib en lag opengewoeld en geslagen als na een urenlange
beschieting met granaten. Rotsblokken, boomstronken en afgerukte
takken maakten de paadjes tussen de hutten nagenoeg onbegaanbaar.
Pijlsnel stroomde de Bedeog tussen zijn oevers. Het water siste een
bruisend lied, als waren er geen nacht en bandjir geweest. De muskieten
snierpten laag over het spattende water. Uit de oetan klonk
de monotone koorzang der krekels. Hoog op het dak van een hut
zat een verregende haan, die zijn schor kraaien in flarden de lucht
instootte. De prauw hing scheef tussen de hutten als was zij uitgeput
van haar strijd tegen het woedende water, dat 's nachts aan
haar getrokken en geduwd had.
Evert zat in de deuropening van zijn hut. Het licht was balsemend
na de infernale duisternis en de nachtmerries van de bandjir-nacht.
Het vuur van de dysenterie vrat in zijn ingewanden. Hij zag de
prauw hangen en hij wist, dat zij naar de kali zou moeten worden
teruggebracht. Hij tilde zichzelf heen over de willoosheid, die hem
weer dreigde te besluipen en riep de mannen bijeen. Het verbaasde
hem, dat hij nog lopen kon, zijn lichaam voelde hol en leeg als een
slappe ballon, alleen de pijn trok er met langzame messen doorheen.
Met z'n vijven maakten zij de koorden los, waarmee de
79

prauw lag vastgebonden en zij begonnen te trekken en te slepen.
Na de eerste tien centimeter was er echter geen wrikken of bewegen
meer aan; het vaartuig zoog zich vast in de modder en
iedere ruk, die zij gaven, deed het dieper wegzinken.
Er waren twee mogelijkheden: wachten tot de grond weer hard geworden
zou zijn of een geul graven naar de oever, waar zij de
prauw doorheen zouden kunnen trekken. Evert besloot tot het
laatste. Hij geloofde iets van zekerheid terug te vinden in het beeld:
prauw in de kali. Het was een verbinding met de wereld, die achter
hem lag.
Zij begonnen te graven. Er waren drie parangs en een leeg tournee-blik
en de afstand tot aan het water bedroeg ruim twintig
meter. De parang hakte een scheur in de vette modder. Rauwe,
zwarte handen met afgescheurde nagels krabden de grond weg in
grote, dikke kluiten. Evert schepte met het tournee-blik. Hij werd
drijfnat van het zweet, dat in zijn kleren vastklitte. Hij trok zijn
hemd uit en even later zijn broek. Naakt werkte hij naast de vier
Papoea's. Zijn rode, koortsige huid werd zwart van de aarde. Zijn
ontstoken oogranden begonnen te steken van de modder, die er
aan vastkoekte. Het zand knarste tussen zijn tanden en hij proefde
de lauw-zoete smaak van het modderwater. Hij hield zich overeind
aan het tournee-blik, wendde zijn lichaam aan de automatische
slingering van scheppen, oprichten, weggooien, tot hij niet meer
wist wat hij deed.
Eerst laat in de middag was de geul gereed. De prauw werd met
vereende krachten naar de rivier gesleept. Het was als een te water
lating van een nieuw schip. Hij keek het na toen het van de oever
afschoof en met een plons in het water dook. Een der Papoea's
bond de boot vast aan een overhangende tak.
Toen was er geen kracht meer in hem en hij moest ondersteund
worden, terwijl hij naar zijn hut terugkroop.
— Nu is het weer goed, dacht hij moe. — Nu is alles weer goed. De
80

prauw ligt in het water. Ik kan nog terug naar Wembi... straks.
Ik heb de bandjir overwonnen met Gods hulp.
Hij vouwde zijn zwarte modderhanden en bad. Zijn gezicht was
een griezelig verwrongen kleimasker. Zijn naakte lichaam was de
aarde zelf. Als hij op dat ogenblik gestorven was, zou hij gegaan
zijn met een diepe, allesverterende vrede in zijn hart. Er waren
geen mensen meer, geen oetan en geen kali. Er was alleen nog
maar een wezen, waarin de oervlam van de schepping flakkerde:
Evert Caldenhove, de naakte mens met aarde overdekt. Hij was
nu volslagen alleen in een wereld, die woest en ledig was als op de
eerste scheppingsdag. Hij had zijn ik overgegeven aan Hem, Die
hem in de bandjir-nacht gevraagd had waar hij was, toen Hij de
aarde grondvestte.
Toen kwam de slaap in een diepe bewusteloosheid.
V
Jlen van de drie dragers uit Wembi trok hem heen en weer. Hij
reisde langzaam terug naar de werkelijkheid en staarde in het
zwarte, uitdrukkingloze gezicht boven hem.
„Nog geen mannen!" zei de koelie in gebrekkig Maleis. Hij hief
zijn armen in een uiterst gebaar van machteloosheid omhoog en
schudde heftig zijn hoofd. „Al zeven dagen, toean!"
Evert hees zich met moeite overeind. Zijn benen waren dik opgezwollen
en hingen als loodzware gewichten aan zijn lichaam. Hij
zag met walging, dat zij van boven tot onder waren overdekt met
vuurrode, korstige zweren. — Wondkoorts, dacht hij en het woord
echode tegen de binnenkant van zijn schedel, waar de donder van
zijn jagend bloed bonkte en hamerde. — Wondkoorts ...
Hij kon niet lopen en liet zich naar de deuropening van de hut
dragen. Beneden hem stond de hele kampong-bevolking aangetreden.
De mannen van Almin waren tijdens zijn bewusteloosheid,
81

die hij op geen tijd kon meten, uit de oetan teruggekomen. De
beide Papoea's, die hij de bergen had ingezonden om het contact
met de daar wonende primitieven op te nemen, waren er echter
niet bij. Niemand wist iets te vertellen over hen.
Een van de Wembi-dragers had op de avond van hun vertrek
eveneens een touw met zeven knopen gemaakt en als Evert hem
moest geloven, waren die zeven dagen nu verstreken. „Zon achter
oetan weg, ik losmaken knoop, toean!"
Zeven dagen ...
Waren er inderdaad zeven dagen voorbij getrokken? Had zijn bewusteloosheid
dan vijf dagen en vijf nachten geduurd?
Klonk daar hoog boven hem in de oetan niet de schelle spotlach
van de tijd, die hem neersmakte in iets, wat zonder begin en zonder
einde bleek te zijn? Of was het een koningskakatoe, die klapwiekend
de kali overvloog?
Een touw met zeven knopen...
Hij ondervroeg de mannen met steeds eendere vragen, doch zij
schudden hun hoofd en haalden hun schouders op. Ten slotte begonnen
zij op hun vingers te tellen.
„Een ... twee ... drie ... dagen, toean. Weet niet." Zij keken
hem verlegen aan.
„Oh!" riep Evert. „Oh! Mijn God!" Het was de schreeuw van de
mens, die spitsroeden liep tussen leven en dood.
— Blijven betekent zelfmoord.. . zelfmoord... zelfmoord ...
Teruggaan heeft ook geen zin ...
De koorts kwam weer opzetten. De koorts stuwde visioenen van
dood en verkommering naar zijn fantasie. Iedere dood was een
rust...
Er klonk een andere stem, heel zwak tussen zijn overspannen verbeeldingen
door: „Terug naar Wembi! Daar zijn mensen, die je
kunnen verstaan. Je zult contact hebben met Kota Baroe! Ga terug!
Ga terug! Terug! TERUG!! TERUG!!"
82

Voor hij weggleed in een nieuwe bewusteloosheid, zei hij met
dikke tong: „Terug... naar... Wembi..."
De dragers brachten hem naar het vlondertje van de prauw en
toonden hem met de barang en al vast aan de bamboe. Hij was een
groot, slap, naakt lichaam. Zijn hoofd bungelde heen en weer op
zijn rugzak. Zijn handen hingen naar beneden, sleepten door het
water.
De dragers sprongen in de prauw en pagaaiden met razendsnelle
slagen over het woelige water van de Bedeog stroomafwaarts naar
Wembi.
Evert Caldenhove lag bewusteloos op het vlondertje gebonden.
Het was alsof er een dode vervoerd werd...
83

VIJFDE HOOFDSTUK
I
Xivert Caldenhove lag met wijd-open ogen in de donkerte van de
nacht te staren. Zacht heen en weer schommelend hing hij in zijn
hangmat in het posthuis van Wembi, op de grens tussen slaap en
ontwaken. Van ergens ver weg uit de nacht rondom hem bonsde
een dof, donker geluid, dat zich in hem drong en zich omvormde
tot een lichte, van de werkelijkheid doorweven droom.
De droom reisde vele jaren met hem terug naar zijn jeugd. Hij lag
boos en teleurgesteld in zijn bed, omdat hij niet had mogen opblijven.
Het was Koninginnedag en 's middags had hij het versierde
en bevlagde dorp gezien, samen met zijn moeder en zijn broer
Karel. Er was zelfs een kermis: een draaimolen, een zuurkraam en
een schiettent, bonte paleizen, die in zijn ogen uit het sprookjesboek
waren weggelopen om het dorp te betoveren. Hij voelde,
meer dan hij wist, dat de avond een hoogtepunt zou zijn. Dan zou
alles uitbarsten in een luide hartstochtelijkheid van kleur, licht en
muziek. Hij wilde het zien en ondergaan, doch zijn ouders oordeelden
hem te jong en brachten hem op de gewone tijd naar bed.
Daar lag hij, vechtend met zijn tranen van onmachtige woede. Heel
uit de verte drong het geluid van de dorpsharmonie tot hem door,
als een rhythmische spot in de doffe slagen van de Turkse trom...
Boem ... Boem... Boem ... Boem...
84

De droom zonk weg. Hij was nu klaar-wakker. Het doffe dreunen
van de verre trom bleef. Hij luisterde gespannen en toen hoorde
hij, tussen het bonken door, af en toe de verwaaide klanken van
langgerekte kreten.
Hij ging rechtop zitten en liet zich uit zijn hangmat zakken. Op de
tast schuifelde hij tot op de voorgalerij, waar de koelte van de
nacht zacht te huiveren hing op een vlagend windje. Hij ging aan
de trap zitten, zijn voeten op de bovenste trede, zijn handen om
zijn knieën geslagen. Hij luisterde naar het dreunen van de trommen,
dat nu duidelijker te horen was en naar de kreten in rauwe,
kort afgebroken stoten er tussendoor krijsend.
Het geluid was hem vreemd, maar hij kende de herkomst er van.
Op een dagmars ten zuiden van Wembi vierde kampong Kombjeti
zijn jagesfeest, dat de joeskwanto van Kombjeti had uitgeschreven,
omdat de weinige geboorten en de slechte oogsten zorgen gingen
baren.
Hij glimlachte en rekte zich uit. — Maandagmorgen ga ik verdery
dacht hij. — Naar Waris ... via Kombjeti; het kan jaren duren voor
ik weer in de gelegenheid kom zo'n feest te zien. Het kan best. Ik
bepaal mijn eigen tempo, langzaam aan, dan breekt het lijntje niet.
Als ik hier blijf zitten wachten tot Van Weghen eindelijk komt opdagen,
moet ik met hem verder trekken en dan ben ik binnen twee
dagen buiten adem. Dat hijs ik niet...
Hij voelde zich weer gezond, in ieder geval lichamelijk in staat de
tournee voort te zetten. Hij kon zich nog maar nauwelijks voorstellen,
dat het al bijna een maand geleden was, dat de drie dragers
hem van Almin naar Wembi brachten. Tussen kampong Almin en
het ogenblik, waarop hij in Wembi eindelijk ontwaakte uit de
razende ijlkoortsen, die zijn lichaam doorschokten, lag een volslagen
niets.
De verhalen, welke pater Piet en de mantri van Wembi hem vertelden
over de veertien dagen, waarin zij wanhopig voor zijn leven
85

hadden gevochten, sloegen de brug over de peilloos diepe rivier
van bewusteloosheid.
Als een dode was hij door de drie koelies de kampong binnengedragen.
Zijn benen waren opgezwollen als werd hij door
«lefantiasis geteisterd en zij waren bedekt met vuurrode koortszweren.
Pater Piet, die op zijn missie in Yetti was, werd gewaarschuwd
en holde in een ijltempo dwars door de oetan naar Wembi,
waar hij Evert ijlend in het posthuis aantrof. Hij schreeuwde met
krijsende kreten en begon dan te lachen als een waanzinnige. Er
waren perioden van urenlange, diepe bewusteloosheid. Gelukkig
had de mantri van Wembi obat voor hem. Wembi was een hoofdplaats
en de mantri was in staat hem met cibazol-injecties te behandelen.
Als de cibazol er niet geweest was, hadden ze hem naar
Kota Baroe moeten pikoelen en dat zou hij nooit overleefd hebben.
De kampongbevolking leefde mee.
„De arme stumpers waren als de dood, dat je het niet zou halen,"
vertelde pater Piet. „Ze waren bang, dat als de toean van Kota
Baroe in hun kampong zou sterven, zij naderhand straf-expedities
te duchten zouden hebben. Of zij het konden helpen, dat jij zo ongelofelijk
stom bent geweest op een onverantwoordelijke manier
naar Almin te reizen! Ik heb geprobeerd het de mensen uit hun
hoofd te prateni, maar zij waren niet te overtuigen." Het was ontroerend
geweest. Zij waren komen aandragen met alles wat zij
maar missen konden en meer dan dat: eieren, kippen, sago-koeken
en keihard gebrand varkensvlees. Zij brachten het met een vreemde
mengeling van vrees en werkelijk meeleven met de toean, die zo
door de boze geest der ziekte bezeten was.
Evert ervoer deze stemming, toen hij, na twee weken, voor het
eerst buiten kwam en gedurende de zonne-uren door de kampong
wandelde. De mensen groetten hem verlegen, nog steeds met iets
van schuwe eerbied, maar met werkelijke vreugde in de glimlach
rond hun mond. Zij stonden bijeengetroept voor de lage opening
86

van hun bamboehutten. Magere scharminkels van honden slopen
om hen heen of joegen achter een verschrikt kakelende kip aan.
Als hij voorbij was, voelde hij, hoe ze hem nakeken, hun blik brandend
op zijn rug.
De dagen waren lang en doordesemd van een diepe, zalige rust.
De zon brandde van 's morgens vroeg tot 's avonds laat boven de
bergen, op de eindeloze boerenkoolzee van de oetan. De regen
bleef uit. Men kon zich niet herinneren, dat het ooit zo lang achtereen
droog geweest was. Het was een geschenk van de Hemel zelf.
De droogte koesterde hem en slurpte de koorts uit zijn lichaam. De
regen zou zijn herstel hebben vertraagd.
Een maand lang was hij nu reeds in Wembi. Een maand vertraging
op zijn tournee-schema. Nee, hij moest nu niet langer talmen. Hij
was weer sterk genoeg om verder te lopen en hij wilde Van
Weghen, als hij zou komen, in Waris ontmoeten en niet halverwegen
in Wembi. Waris betekende een overwinning, Wembi was
een halve nederlaag.
In het oosten begon de dag bleek te trekken aan de horizon boven
de oetan. Op de heuvel, tegenover die waarop het posthuis stond,
werd op een gong geslagen; een hoge, zinderende klank, die door
de prille morgen rolde. Pater Piet wekte zijn leerlingen op naar de
Zondagsdienst te komen. Even later klonk het zachte rumoer van
pratende stemmen van hen, die langs de heuvel van de missie
omhoog klommen en nog weer later, toen het geluid der stemmen
was weggestorven, begon een wankel zingen te rijzen en te dalen
in een monotone beurtzang. De dienst was begonnen.
— Het is Zondag vandaag, dacht Evert en hij stelde zich voor, hoe
zijn ouders door de bossen rond „Caldenhove" naar het dorp
liepen om ter kerke te gaan. — Altijd lopen, nooit met de wagen.
Naar een kerk hoor je te lopen, zei moeder altijd en het moest wel
heel slecht weer zijn als vader de wagen uit de garage haalde.
Hij stond op en ging naar binnen, waar hij het bijbeltje opensloeg,
87

dat zijn moeder hem op de dag voor zijn vertrek uit Holland had
gegeven. Hij las er vaker in dan hij ooit vroeger in Holland in de
bijbel gelezen had. — Het is vreemd, dacht hij, maar het zegt me
hier meer, of is het zoals pater Piet laatst zei, toen ik hem daar
over sprak? Is de eenzaamheid als een dokter, die het klankbord
van onze ziel groter maakt? Horen wij Gods Stem beter in de stilte,
dan in het rumoer van het dagelijkse, comfortabele leven?
Hij keek neer op de bladzijden, die waren opengevallen en las ...
„Alles heeft een bestemde tijd en alle voornemen onder de hemel
heeft zijn tijd. Er is een tijd om geboren te worden en een tijd om
te sterven, een tijd om te planten en een tijd om uit te roeien! Een
tijd om te doden en een tijd om te genezen, een tijd om af te breken
en een tijd om te bouwen. Een tijd om te wenen en een tijd
om te lachen, een tijd om te kermen en een tijd om op te springen.
Een tijd om stenen weg te werpen en een tijd om stenen te vergaderen.
Een tijd om te omhelzen en een tijd om ver te zijn van
omhelzen. Een tijd om te zoeken en een tijd om verloren te gaan,
een tijd om te bewaren en een tijd om weg te werpen. Een tijd om
te scheuren en een tijd om toe te naaien, een tijd om te zwijgen en
een tijd om te spreken. Een tijd om lief te hebben en een tijd om
te haten, een tijd van oorlog en een tijd van vrede..."
Hij keek op en ontmoette de brede, vlammende waaiers goud en
rood van de opgaande zon achter de bergen.
„Wat voordeel heeft hij, die werkt van hetgeen hij bearbeidt?"
vroeg de Prediker en hij vervolgde met goede, vertroostende wijsheid:
„Ik heb gezien de bezigheid, die God aan de kinderen der
mensen gegeven heeft om zich daarmee te bekommeren..."
— Hij heeft ons het ambacht gegeven, het ambt en het beroep,
dacht Evert ontroerd. — Onze handen construeren, onze geest beredeneert
en denkt uit, onze voeten wandelen over de aarde of
strompelen door de moerassen van de oetan. Het is allemaal bezigheid,
die God ons gegeven heeft, opdat wij ons daar om zouden
88

ekommeren. Prachtig woord is dat eigenlijk ... bekommeren. Het
drukt een liefdevolle zorg uit, die wij dienen te bezitten...
En de Prediker vervolgde: „Hij heeft ieder ding schoon gemaakt op
zijn tijd, ook heeft Hij de eeuw in hun hart gelegd, zonder dat een
mens het werk dat God gemaakt heeft kan uitvinden van het begin
tot het einde toe ..."
II
's Middags dineerde Evert op de missie-statie bij pater Piet. Het
werd een uitgebreid etentje, dat zij zelf, gniffelend als twee uitgelaten
kwajongens, bereidden. Zondags stuurde de pater zijn
djongos het bos in om met zijn kameraden op te trekken en zij hadden
het rijk alleen. Het was plezierig zo'n beetje te kokkerellen,
hoewel Evert ernstige bezwaren had tegen de grote hoeveelheden
lissa en lombok, die de pater door het eten werkte. „Mijn maag
brandt af," beweerde hij, maar pater Piet bulderde zijn bezwaren
weg. „Rijst moet gekruid zijn!" riep hij uit. „Neem van mij aan,
manneke, binnenkort eet je Spaanse peper of het een snoepje is."
De tafel werd feestelijk gedekt met een van de twee beddelakens,
die de missie rijk was en die werden bewaard voor de hoge, kerkelijke
omes, die wel eens een enkele maal hun eerwaarde neuzen
naar Wembi kwamen uitsteken. In plaats van de blikjes van alle
dag kwamen er schalen en borden van aardewerk op tafel; een
echt servies met rode en blauwe bloemetjes.
„Da's 'n cadeautje van ons moeder uit kampong Ulvenhout bij
Breda," zei pater Piet glunderend. „Ze heeft er nog twee schone
bloemvazen bij gepakt voor de kerk. Zeg niet, dat ik geen verwend
mens ben. Ga zitten, peer, en laat het je goed smaken."
Na het eten gingen ze op de voorgalerij zitten met hun koffie.
Pater Piet deed heel geheimzinnig met een blikje, dat hij uit de
89

la van zijn bureau haalde. „Ook van ons moeder!" zei hij, triomfantelijk
twee in plastic-kokertjes verpakte sigaren omhoog stekend.
„Toe maar, het kan niet op," zei Evert verrast.
Zij zaten naast elkaar in hun stoelen geleund en zogen tevreden
aan hun sigaren. De rust van de middag zweefde in het blauw van
de rookslierten rond hun hoofden.
„Ik ga morgen verder," zei Evert plotseling. Hij moest er toch eens
mee voor de dag komen. „Eerst naar Kombjeti. Ik wil dat jagesfeest
wel eens zien. Het Bestuur is er glad tegen en voor ze het
helemaal verbieden, wil ik de kans toch nog even waarnemen."
Pater Piet wendde zijn gezicht niet naar hem toe. Hij bleef voor
zich uit zitten kijken. „Je kunt niet gek worden wanneer je wilt,"
zei hij ten slotte. „Daar staat een tijd voor, als ik het wel heb. Je
kunt beter hier blijven, Evert, nog wat aansterken en zo..."
„Net als Hans en Grietje bij de heks," grinnikte Evert, ondanks
zichzelf een beetje gepikeerd over het woord „aansterken".
„Bedankt!" zei pater Piet, even met zijn vingers tegen zijn slapen
tikkend. „Ik weet, dat ik niet van de schoonsten ben, maar een
heks is me toch te grijs."
Evert lachte en zei: „Ik voel me weer helemaal fit."
Pater Piet haalde zijn schouders op. „Je moet het natuurlijk zelf
weten, maar je bent volslagen idioot als je het doet."
Evert ging rechtop zitten. „Nou moet je eens goed luisteren," zei
hij, de pater strak aankijkend. „Je bent, zolang ik hier was, als een
vader voor me geweest. Dat mag gerust wel eens gezegd worden.
Maar ik begrijp werkelijk niet waarom ik gek ben als ik morgen
doortippel. Stel je nou eens voor, dat Van Weghen plotseling kwam
opdagen, dan moest ik evengoed verder. Nee, ik kan het beter op
mijn eentje doen. Ik kan dan mijn eigen tempo bepalen. Een dagje
rustig lopen en ik ben in Kombjeti. Zou ik daar uitgeput aankomen,
dan kan ik er altijd een dag of wat blijven hangen om weer
bij te komen, zeg nou zelf."
90

Pater Piet trok zijn wenkbrauwen op. „Ik heb het allang afgeleerd
iemand, die eigenwijs is, tot andere gedachten te brengen. In jouw
plaats wachtte ik nog een weekje, maar je moet het natuurlijk zelf
weten. Als jij wat in je hoofd hebt..."
„... heb ik het niet in mijn schoenen," zei Evert tevreden.
Het liep al tegen donker, toen hij afscheid nam van pater Piet, de
vrolijke, vaderlijke vriend, de onvermoeibare zwoeger in de wijngaard,
die de Here hem te verzorgen had aangewezen. „En doe
de groeten aan de concurrentie," zei hij lachend, „vergeet ze niet,
Evert. Vooral aan dominee Paalman, da's een reuze geschikte peer
en we hebben wat afgelachen samen, toen ik hem een paar maanden
geleden in Kota Baroe trof."
Evert liep langzaam tussen de kamponghuizen door, de heuvel van
de missie af en klom naar boven, naar het posthuis, waar Papoea
Poesjie de barang voor de tournee al bijna had ingepakt. Een week
geleden had Evert zijn bediende Hermannus naar zijn kampong
teruggestuurd, omdat hij hele dagen in de oetan zat en er nooit was
als Evert hem nodig had. Hij had het, zoals pater Piet het uitdrukte,
wel van eieren gemaakt. Hermannus was half-huilend en
met een boos, donker gezicht de oetan ingelopen, terug naar Arso.
De zwaarste straf was wel, dat hij nu zijn plaats op de politieschool
in Kota Baroe verbeurd had en het was Hermannus' grootste
ambitie geweest daar ooit te komen. Poesjie, zijn opvolger, was een
beste jongen; goedig, wat dom en langzaam, maar uiterst gewillig.
Evert geloofde, dat hij het met Poesjie voor de rest van de tournee
best zou kunnen stellen.
III
1 ot Wembi was er iets geweest, wat met wat goede wil en fantasie
een weg genoemd kon worden. Voorbij Wembi, in de richting van
Kombjeti, kon zelfs de verbeeldingrijkste optimist geen weg ont-
91

dekken. Waar zij over liepen was een Papoea-pad, niet meer dan
een platgetrapte streep gras en struiken, die zich tussen de bomen
en over de boomwortels slingerde, door kali's liep, opkroop tegen
steile hellingen langs en over enorme rotsblokken, die er lagen als
had een reuzenhand hen in een woede-aanval als dobbelstenen op
de wereld geworpen. Naar Kombjeti was het een onafgebroken beklimmen
van bergen, gevolgd door levensgevaarlijke afdalingen
langs gladde, algenbegroeide rotsen, met de volgende, nog hogere
berg als een dreigende schaduw voor zich.
Evert liep, zoals hij van plan was geweest te lopen: rustig en langzaam.
Hij had uitgerekend, dat hij in dit tempo, met rustpauzen om
het uur, voor donker in Kombjeti zou aankomen. Er was geen
enkele reden om zich te haasten. Trouwens, daar waren de berghellingen
te steil en het Papoea-pad te onbegaanbaar voor. Het was
een uitputtend klimmen over gladde, natte boomstronken en hoge
rotsblokken, wier scherpe kanten hem zijn handen en knieën pijnlijk
verwondden.
Toch ervoer hij het vermoeiende klimmen en het uiterst gevaarlijke
afdalen als een bevrijding na de nachtmerrie van de wondkoortsen,
de wurgende angst-nachten en de tomeloze bandjir in
kampong Almin. Hij had nu weer een doel voor ogen. Het was het
positieve, na het wachten op herstel in Wembi.
Met een grijns van spot dacht hij aan de woorden van pater Piet:
„Je moest maar hier blijven om aan te sterken!" — Hij zal bedoeld
hebben: om vetgemest te worden.
Ja, de inspannende activiteit van de bergtocht was heerlijk. De
uren vlogen voorbij en de vermoeienissen wogen maar half zo
zwaar als vroeger.
Toen hij aan de vlakke oever van de Deoer-kali halt hield voor het
middagmaal, ontdekte hij, dat zijn rechterschoen van de hak tot
aan het puntje van zijn zool gescheurd was. Het ongelijke bergterrein,
met de afschuwelijk scherpe rotsblokken, was zelfs te veel
92

voor stevige schoenen als de zijne. Hij zat er een tijdje mee in zijn
hand en verwisselde ze toen, met een zucht, voor een paar linnen
sluipschoenen. — Nu kan ik net zo goed op mijn blote voeten gaan
lopen, dacht hij en hij hoopte vurig, dat ze het toch nog even zouden
uithouden. Er zat anders niet veel meer op dan zich tot Waris
te laten dragen.
— Maar als dat de enige tegenslag is tot Kombjeti, mag ik niet
mopperen, dacht hij, terwijl hij, aan de bruisende kali gezeten, de
sago-koekjes, geweekt in klappermelk, verorberde. — Helemaal
zonder narigheid zal het wel niet lukken.
Hij merkte, dat hij zich het gematigde pessimisme van een ervaren
oetanloper reeds eigen begon te maken.
Na het eten ging hij verder, de kali over, de zoveelste berghelling
op. Hij vorderde sneller dan hij dacht en ruim drie uur voor zijn
berekening bereikte hij Kombjeti.
Hij werd opgewacht door de korano, een oude man met een pokdalig
gezicht en ruwe, grijze baardstoppels rond de kin. Hij had
een lange, puntige neus, die bijna zijn bovenlip raakte. Hij sprak
geen woord Maleis. Poesjie werd er bij geroepen om als tolk op te
treden, doch met diens geringe talenkennis en langzaam begrip
duurde het geruime tijd, voor Evert en de korano enigermate van
elkanders bedoelingen op de hoogte waren. De korano bracht hem
naar het posthuis, dat op een afgelegen heuvel was gebouwd. Het
was een wrakke bamboehut, die aan alle kanten kraakte en kreunde
als stond zij op het punt van instorten. Het mandihok zakte in
elkaar, zodra Evert het betrad. Het water moest door de vrouwen
van de kampong de heuvel op worden gebracht in kleine bademmers.
Het was vies, stinkend, grijs water. Van enige verfrissing
bij het baden was geen sprake.
Evert stond voor het posthuis en rookte een sigaret. De heuvel,
waarop hij stond, lag laag in een nauwe ring van hoge, dicht beboste
bergen. De toppen staken in dichte, laaghangende wolken-
93

massa's, die in slierten de hellingen afrolden en als zwevende, witte
gewaden boven de bomen hingen.
Beneden in de kampong krijste een kind...
IV
JVombjeti danste ...
Maanden tevoren waren de mannen van de kampons? de bossen ingetrokken
om eten te verzamelen voor het feest. Sago-palmen vielen
onder het kappend geweld van hun scherpe bijlen krakend
door de oetan en wilde varkens zakten dof-rochelend door hun
voorpoten en stierven onder de snelle flits van pijlen. Het voedsel
werd de kampong ingedragen en opgetast. Sago-koeken en hompen
gebrand varkensvlees, het eten voor de genodigden — en wee hem,
die het wagen durfde geen acht op een uitnodiging te slaan! — en
de kampongbevolking.
Het terrein voor het heilige huis, een paar honderd meter buiten de
kampong gelegen, werd schoongekapt en aangestampt. Dagenlang
bonsden de stampers tussen de uitgespreide benen der vrouwen,
totdat de bodem zo hard als gebakken leem was geworden.
Onder het stampen door hadden zij, met schuwe eerbied en vrees
in hun ogen, gezien hoe de mannen rond het sacrale huis een pagger
van sago-bladeren hadden opgetrokken. Zij wisten het: achter
deze beschutting maken de mannen zich gereed voor de dans. In
de dans zullen zij niet langer onze mannen zijn, doch jiemsa, de
geesten van onze voorvaderen. Vloek en dood komen over ons, zo
wij hen als mannen en niet als geesten herkennen. Onze mannen
worden jiemsa, hadden zij gepeinsd, — jiemsa of jejonggoewai,
aofrai of janges, dansende geesten in ons midden. Dat de vruchtbaarheid
over ons komen moge...
Kombjeti danste...
94

De schelle, krijsende kreten van de dansenden stegen omhoog,
boven de bomen uit tegen de bergen op. Zij weerkaatsten in duizenden
echo's.
„Wah ... Wah ... Wah ..."
De donkere tonen der kaio foef, de dikke, houten fluiten, pijpten
dof de ondertonen, de trommen dreunden in eindeloze rhythmiek.
Het golfde bonzend door de kampong. Uren achtereen, van het
ogenblik dat het licht nog nauwelijks aan de oosterkim geboren
was, tot ver voorbij de schemer, als de duisternis in kille kou de
hitte van de dag had weggespoeld. Uren achtereen, weken aan één
stuk, één ononderbroken rhythme, uit de diepste diepten der oerinstincten
opstijgend en naar buiten berstend in een schier nimmer
eindigende orgie van gebaar en klank.
Kombjeti danste...
Mensen werden tot geesten, angstaanjagend in de grimmige maskering
van hun lichamen, uitbundig getooid met de felle kleuren
van duizenden vogelveren. Rondom stond de eeuwig groene muur
van de oetan, mysterieus reliëf verlenend aan de demonie van haar
wezen. De geesten dansten de eeuwenoude passen, die ziekte, dood
en onvruchtbaarheid verbeeldden in duivelse bedreigingen. Zij waren
het tot leven gewekte oerwoud.
Kombjeti danste ...
In lange rijen stonden de mannen naast elkaar. Op het hoofd een
lange rotanstok, omwonden met de zwarte, harige veren van de
casuaris, gekroond met de wit-gele, gouden schoonheid van de
staart van de paradijsvogel, de boeroeng koening, de koningsvogel
van de oetan. Daar omheen een raam van rotan, waaraan het hele
weergaloze kleurenpalet van Nieuw-Guinea's vogelwereld bloosde,
afgestoken met lange haneveren, omzoomd met snoeren oranje
kaibons en djoeroeks. Aan de uiteinden hingen in zware trossen de
dikke veren der kroonduiven en jaarvogels.
Kombjeti danste...
95

De gezichten der mannen waren verborgen achter de van touw
gevlochten maskers, bizar beschilderd in een bonte wirwar van
kleuren en lijnen. Dikke snoeren vruchten hingen aan de hals, langs
het lichaam, tot op de borst, die, zoals het hele lichaam, met rode
en zwarte ruiten, verdeeld met witte strepen, was beschilderd. Om
het middel spande een nauw snoer van schelpen en varkenstanden,
waar onder het dansen de kleurig beschilderde peniskoker met
droge, korte tikjes tegenaan stootte. Van de armen hingen, in brede
gordijnen, lange grasvezels omlaag. De benen en armen waren
overal omspannen door banden met varkenstanden en belletjes en
schelpjes. Het maakte een tinkelend geluid, dat in zijn massa juist
niet teloor ging in de orgie van lawaai rondom.
Kombjeti danste...
De demonen sprongen, hoog opverend, van het ene been op het
andere. Ze maakten drie passen voor- en drie passen achteruit en
sprongen weer, terwijl zij zich omdraaiden. Zij kreten hoog-gillend
en zonder enige afwisseling: „Wah ...! Wah...! Wah ...!", een
monotoon krijsen op het primitieve leitmotiv van het ongebonden
bosleven.
Kombjeti danste...
De vrouwen dansten in twee rijen voor en achter de mannen mee.
Zij waren on versierd. Zij droegen alleen een schaamschortje en in
•de oren lange varkenstanden en benen ringen. Op iedere rug
bengelde een stokje, dat met een vezel aan het voorhoofd was vastgebonden.
Aan het stokje waren veren, tanden en belletjes bevestigd,
die heen en weer wipten en tinkelden in de eentonige
cadans van het bewegende lichaam. De hoofdvrouw hield een doek
boven haar hoofd als afweermiddel tegen de bedreigingen der
demonen, die op haar aan dansten. Zij mochten hun eigen mannen
niet herkennen. Zij zouden aan stukken worden gescheurd en hun
lichaamsdelen zouden worden verspreid, als zij ook maar met het
geringste teken lieten blijken, dat zij wisten, wie er achter de af-
$6

grijselijke maskers verborgen zaten. Zij trachtten de geesten te verdrijven
en dansten, terwijl zij lange, harde schreeuwen de lucht instootten.
Kombjeti danste...
Tussen de dansers zwermden kleine, pikzwarte varkentjes, de
jongen van de voor het feest geschoten moederdieren. Kinderen
hingen aan de lichamen der moeders vastgebonden en werden gezoogd,
terwijl de vrouwen extatisch de dansbewegingen maakten.
Urenlang dansten zij zonder ophouden en zonder een spoor van
vermoeidheid, zonder afwisseling van thema, zonder variaties.
„Wah...! Wah...! Wah...!"
Evert Caldenhove onderging de dans-orgie der Papoea's in het
begin met de nieuwsgierige belangstelling van een toerist, die
Marken of Volendam een bezoek brengt. Later werd hij gegrepen
door de demonie van de beweging en het rhythme en ten slotte
werd het een obsessie voor hem.
Hij zat aan de rand van het dansterrein en hij had het gevoel of de
satan zelf rond hem sloop. In onderbewuste afweer tekende hij
met een rotanstokje een cirkel rond zich in de aarde. Hij zat in die
cirkel als op een eiland in een woedende oceaan. De dansers merkten
hem niet op. Zij zagen hem wel, maar hij was hun volkomen
onverschillig. De dans doorschokte hun lichamen, deed hen rijzen
tot ongekende hoogten van extase. De aarde zelf scheen te bewegen,
de oetan rondom trilde groen, de hemel golfde als vervuld
van een compacte massa duivels en demonen, zwierend en
zwaaiend op de cadans van het eeuwige rhythme. Het was een
heksensabbat.
Het boeiende in het schouwspel, de kermesse héroique, zoals bij
het in het begin had opgevat, maakte plaats voor een benauwenis,
die hem ten slotte op de vlucht dreef.
Hij sliep slecht die nacht, telkens opschrikkend uit zijn slaap,
97

direct weer overvallen door het gillen der dansers en het eentonige
pijpen van de kaio foef. Hij verzette zich drie dagen lang tegen de
macht van het rhythme en besloot toen hals-over-kop te vertrekken.
Er lagen nog enkele zware dagmarsen vóór hem naar Waris.
Maar Kombjeti bleef dansen ...
98

ZESDE HOOFDSTUK
I
X oen hij 's morgens om zes uur bij de barang voor het posthuis
stond, gereed om te vertrekken, was er geen drager te bekennen.
In de kampong, op de heuvel tegenover hem, raasde het dansfeest,
het posthuis omspoelend met de eindeloze golfslag van het hoogopgierend
„Wah ...! Wah...! Wah...!"
Er trok een boze rimpel tussen zijn wenkbrauwen en hij gaf Poesjie
bevel de kampong in te gaan om de dragers op te halen. Hij keek
de jongen na, toen deze zich langs de heuvelhelling omlaag repte
en ging op een barang-blik zitten. Hij stak een sigaret op, maar
na een paar trekken gooide hij haar weg. — Niet roken, dacht hij.
— Direct zit ik in de bergen achter mijn adem.
Hij had wel gemerkt, dat het roken invloed had op het tempo,
waarmee hij liep en het had hem veel wilskracht gekost het te beperken
tot een paar sigaretten 's avonds, als hij in het bivak was
aangekomen. Vooral 's morgens was het niet gemakkelijk. Aan de
ene kant was het een gewoonte en aan de andere kant vond hij het
prettig op zijn nuchtere maag, met langzame trekken, van zijn
sigaret te genieten.
Poesjie kwam naar boven klauteren. Hij keek als een angstige hond,
die een pak slaag verwacht. Hij meldde met een zacht, benepen
stemmetje, dat de dragers nog lagen te slapen.
99

Evert sprong op. „Heb je ze dan niet uit hun bed getrapt?" riep hij
boos.
„Ze waren moe, toean. Zó moe. Ze hebben gedanst..."
„Niks mee te maken!"
Evert deed een stap vooruit. „Haal de korano! Direct!"
Poesjie maakte zich als een haas uit de voeten.
— Dat ook nog, dacht Evert wrevelig, terwijl hij zich weer op het
barang-blik liet zakken. — De heren liggen nog op één oor, moe van
het dansen ...
„Wah...! Wah...! Wah...!" dreunde het uit de kampong.
Het geluid ergerde hem ineens, het wekte zelfs weerzin in hem op.
De korano kwam buiten adem de heuvel ophollen.
„Toean..."
Evert stond op. „Waar zijn die snertkerels?" schreeuwde hij en hij
hield zijn horloge onder de neus van de korano. „Halfzeven is het!
Zie je het? Halfzeven!"
De korano knikte ijverig, hoewel hij in zijn leven nog nooit een
horloge had gezien, laat staan dat hij wist wat het was. Hij kroop in
zijn schulp voor de woedende blik van Evert. Hij kende de toean
niet meer terug, nu hij diens vriendelijke glimlach miste. De dragers
waren er niet, ja, dat was vervelend. Met een vergoelijkend
gebaar legde hij bei zijn handen tegen zijn wang en knikte zijn
hoofd opzij. „Koelie tidoer," zei hij langzaam. „Mwrrrrrr...
Mwrrrrrr..." Hij snorkte. „Dansa... dansa!" voegde hij er nog
verduidelijkend aan toe.
„Ga ze halen!!" bulderde Evert en tegelijkertijd had hij het idee,
dat hij zich op een geweldige manier stond aan te stellen. Die opgeschroefde,
kunstmatige woede ging hem niet goed af. Ergens in
hem verzette er zich iets tegen. „Je speelt maar behoorlijk op je
poot," had Van Weghen gezegd. „Als je je als een halve zachte gedraagt,
zien ze dat heus niet als een te waarderen vriendelijkheid
van jouw kant, maar als een teken van zwakheid. Denk daar aan,
100

als je niet halverwege in de oetan wilt blijven steken om te verkommeren!"
Het was misschien wel zo. Zelfs de zachtzinnige pater
Piet moest af en toe met enige verheffing van stem spreken als hij
iets gedaan wilde hebben. Maar ideaal vond Evert het niet.
„Het zijn geschikte jongens," had Van Weghen gezegd, „maar ze
hebben de kuren van kinderen en zonder koloniaal op te treden
moet je ze af en toe wel laten weten, dat je er ook nog bent. Kijk,
je kunt het die lui niet uitleggen, dat je hier niet bent gekomen om
van ze te profiteren. Mijn hemel! Profiteren kun je overal ter
wereld beter doen dan op Nieuw-Guinea. Wij hebben hier een
taak. Een hele bevolking dient uit het stenen tijdperk naar boven
gehaald te worden en zachte heelmeesters maken stinkende
wonden."
Terwijl de korano, gevolgd door Poesjie, de heuvel afholde om de
dragers, die tot diep in de nacht hadden gedanst en nu doodop op
hun tampatjes lagen te snorken, te porren, ging Evert ondanks alles
glimlachend zitten. De situatie, waarin hij verkeerde, deed hem
denken aan een zijner kennissen, die eens zijn zoontje behoorlijk
onder handen had genomen, omdat hij op straat was blijven spelen,
in plaats van naar huis te komen voor het avondeten. — Het zijn
kinderen, dacht hij. — En je kunt van ze gaan houden, beweerde
pater Piet. Alleen liefde kan hier iets bereiken, zei hij. Liefde betekent
ook strengheid op zijn tijd. Er is zo ontzettend veel van ze
te maken...
De dragers kwamen langzaam de heuvel op en stonden even later
voor hem met wezenloze slaapgezichten. Hij zag wel in, dat het
weinig zin zou hebben de kerels nog eens extra de huid vol te
schelden. Zwijgend wees hij op de barang.
Zij bukten zich en bonden de pakken met de vezelbanden rond hun
voorhoofd op hun rug en liepen in ganzepas achter elkaar de
oetan in.
De korano stond er bij met een uitdrukkingloos gezicht. Hij was
101

met zijn gedachten bij het feest, dat met onverminderde geestdrift
verder ging. Het was meer plicht, dan vriendelijkheid, dat hij bij
Evert's vertrek aanwezig was.
Evert liep met Poesjie achter de dragers aan het smalle modderpad
op de oetan in. Hij had nog geen honderd meter gelopen toen hij
iemand achter zich aan hoorde komen. Hij stond stil en draaide
zich om. Even later dook er een Papoea-meisje uit het groen op. De
meisjes uit de kampong kreeg hij weinig te zien, omdat zij door de
ouders tot haar huwelijk binnenshuis worden gehouden en alleen
buiten mogen voor wat licht werk.
Het meisje boog even schuchter in zijn richting, schoof toen schuw
langs hem heen naar Poesjie en sprak met hem in een dialect, dat
voor Evert alleen maar uit medeklinkers scheen te bestaan. Zij gaf
de jongen een pakje geroosterde bananen en sago-koekjes in bladeren
verpakt, en rende toen als een hinde terug de oetan door
naar de kampong. Af en toe kreet zij luid en doordringend en
Poesjie antwoordde, ook toen zij allang niet meer te horen was.
Evert liep verder. Hij lachte naar zijn bediende. „Was datje vrouw,
Poesjie?" vroeg hij, maar hij kreeg slechts een vreemd, halfverlegen
lachje ten antwoord.
— Van de liefde en het huwelijk van de mensen hier zal ik wel
nooit veel leren begrijpen, dacht hij. — Misschien zie ik alleen de
dingen, zoals ze door de adat bepaald zijn, maar in het wezenlijke
dring ik niet door.
Hij herinnerde zich een gesprek, dat hij eens, op een avond in Kota
Baroe, met Van Weghen had gehad. „Dat zijn dingen, waar je
eenvoudig niet achter kunt komen," zei hij. „Je moet begrijpen, dat
wij met de Papoea alleen maar goed van gedachten kunnen wisselen
als het over zuiver materiële dingen of uiterlijke verschijningsvormen
gaat. De diepste gedachten en gevoelens zijn niet uit te
drukken, omdat... zij die zelf niet kennen, althans zich niet gerealiseerd
hebben. Wij komen er in de toekomst ook niet achter.
102

Zodra de Papoea meer ontwikkeld is geworden en zijn denkwijze
zich op westerse wijze oriënteert, gaat het contact met zijn lagerontwikkelde
stamgenoten verloren. Hij kan zich dan niet meer
voorstellen hoe hij vroeger over liefde dacht, waarschijnlijk omdat
hij er in wezen nooit werkelijk bij stilstond. Er valt dus, als je het op
de keper beschouwt, niet over te redeneren, Evert. De subtiliteit
van het begrip liefde is alleen te vangen en te verwoorden als wij
het beredeneren vanuit het standpunt en de mentaliteit van de
mens, die het betreft. Wij kunnen de gedachtengang van een
Papoea, over alles wat met de aantrekkingskracht der mensen te
maken heeft, niet volgen. Aan de andere kant zou ik niet zomaar
klakkeloos willen aanvaarden, dat het bij hen zuiver en alleen op
instinct berust. Het dierlijke van de geslachtsdrift, gericht op de
instandhouding van de soort, is het niet alleen. Het is meer, maar
wij weten niet hoeveel meer..."
Dat had Van Weghen gezegd. Daarnaast stond de adat, die bij
het huwelijk werd gevolgd.
Als het meisje geslachtsrijp is, wordt zij door haar familie in optocht
naar het huis van haar toekomstige man gebracht. Zij loopt
dan diep gebogen aan de hand van haar moeder of een oudere
vrouw en wordt langs een achter-ingang het huis binnengebracht,
waar zij in een donker kamertje wordt opgesloten. In het hoofdvertrek
vindt de maaltijd plaats. Het gewone voedsel komt op tafel,
zij het dan in wat grotere hoeveelheden dan gewoonlijk. Daarna
vertrekt de familie weer, het meisje met zich meenemend. Het
huwelijk is dan voltrokken, dat wil zeggen, administratief. De geslachtsdaad
volgt pas weken later. Dan komen vrouwen uit de
kampong naar het huis van het meisje en vragen haar mee te gaan
het bos in om hout te sprokkelen. Het meisje weet tevoren wat er
gaat gebeuren, want ergens onderweg zit de man tussen de struiken
verborgen. Als zij voorbijkomt, springt hij te voorschijn en sleurt
103

haar met zich mee de oetan in. De vrouwen rennen giechelend
terug naar de kampong.
„En hoewel een man, die genoeg heeft van zijn vrouw, haar zonder
meer kan ruilen voor een andere uit de kampong, komt overspel
nagenoeg niet voor," zei Van Weghen. „Overspel wordt met de
dood gestraft. De schuldigen worden doorzeefd met pijlen, waarna
hun lijken de oetan worden ingesleept. Worden er mannen of
vrouwen ziek, dan laten zij hen links liggen. Sterven zij, dan is het
goed. Worden ze beter, dan is het ook best. Ik ben geneigd dit niet
als harteloosheid of onverschilligheid te brandmerken. De ziekte is
een boze geest en de mens, die er door wordt bezeten, moet het
maar alleen tegen hem uitvechten. Daar mogen de anderen zich
niet mee bemoeien. Kijk, Evert, je ziet dus wel, dat je uit deze
dingen moeilijk het liefdegevoel, dat wij kennen en hoogachten,
kunt peuren, hoewel je het daarentegen niet zou mogen ontkennen."
En Poesjie schreeuwde door de oetan en van ergens ver weg in de
richting van Kombjeti antwoordde een meisje, dat hem achterna
was gelopen om hem haar kleine geschenk te geven.
II
xien uur voor het bivak Meor viel de eerste regen. Evert had hem
al van ver horen aankomen; een zacht bruisen als van een verre
kali. De toppen van de bomen begonnen te wiegen en te kreunen in
de aanwakkerende wind. Het licht, het groene, schemerachtige
licht, dat door de bladerenmuur boven zijn hoofd wist door te
dringen, verkilde en tussen de bomen en de struiken wrong zich
een dikke, grijze nevel, laag dampend over de vochtige grond.
En plotseling was de regen er. Hij viel niet. Hij was overal en uit
alle richtingen. Hij kwam uit het oerbos zelf. De nevel verdichtte
104

zich tot water, zwaar en dik, dat gierde uit de toppen der bomen
en uit de ondoordringbare struiken aan de voet en langs de stammen
van de bosreuzen. De regen scheen uit de grond op te springen
uit duizenden bronnen.
De bergen leken onherbergzamer en ruiger dan ooit tevoren. De
bladeren van de bomen lagen in een meterdikke brij op de grond te
rotten en maakten het lopen tot een vallend glibberen van de ene
boomwortel naar de andere. Evert remde de vaart van zijn vallen
aan takken en boomstammen. Handen en voeten moest hij gebruiken
om bij het naar boven klauteren niet uit te glijden en neer
te storten in diepe afgronden. Hij vorderde slechts een paar honderd
meter per uur. Het afdalen was nog verschrikkelijker. De
borrelende bladerenbrij bood geen enkel houvast aan de voeten.
Het enige wat hij kon doen, was vallen van boom tot boom, van
struik tot struik, zijn lichaam openschrammend en kneuzend aan
scherpe doornen en hard hout.
In de dalen stortten zich de berg-kali's met donderend geweld
langs en over de rotsblokken naar beneden. Een landschap van een
ruige, woeste schoonheid, zó groots, dat Evert zich nauwelijks kon
voorstellen, dat een mens zich ooit hier gewaagd zou hebben.
Maar de dragers, die voor hem uitsjouwden, zochten zeker hun
weg en zij zagen paden, zo klein als het nauw zichtbare spoor van
een bosdier.
Toen de regen begon te vallen, verhoogden zij het tempo. Bij de
afdalingen renden zij de hellingen af met een gemak en een
souplesse, welke Evert hun benijdde. Zij wilden zo spoedig mogelijk
bivak Meor bereiken. Daar vielen zij uitgeput op de grond,
gooiden de barang van hun schouders en rolden dikke, vormloze
strootjes van boven een vuurtje gedroogde bladeren. Zij hijgden
en kreunden alsof zij nooit weer overeind wilden komen.
Evert kwam als laatste binnen met Poesjie achter zich aan. Hij
snakte naar adem van het harde lopen. Het water had hem door-
105

weekt en het spoot tussen de voering van zijn kleren door in dunne,
kleffe straaltjes. De hitte hing broeierig te vechten tegen de regen.
Hij ging zitten en keek naar de lucht, die loodgrijs en zwaar boven
hem hing. Het was duidelijk, dat de regen nog uren zou aanhouden.
De dragers kwamen hem vragen of ze de nacht in het bivak mochten
doorbrengen om de volgende morgen via Ampas naar Merren
door te trekken. Een kort ogenblik dacht hij er over, aan hun verzoek
gevolg te geven. Het was nog een vermoeiende tocht naar
Ampas, urenlange klim- en daalpartijen en dat onder een steeds
harder neerstromende regen. Maar toen zei hij bars, dat hij meteen
doorging naar Merren. De dragers begonnen te mopperen en zelfs
Poesjie kwam vragen of bij niet op zijn besluit wilde terugkomen,
maar Evert schudde koppig zijn hoofd. Ze zouden direct doorlopen
naar Ampas en vandaar naar Merren. Per slot van rekening was
het de schuld van de dragers zelf, dat ze moe waren. Als ze niet tot
diep in de nacht hadden gedanst, zouden ze nu fit geweest zijn. Hij
wilde er geen rekening mee houden.
„Maar ze hebben nog niet gegeten vanmorgen, toean," zei Poesjie.
„Dan eten ze maar hier en dan komen ze ons maar achterna. Ik ga
verder!" zei Evert wrevelig. — En je bent een lekkere doordrijver,
dacht hij er achteraan. — Het is niet verstandig om die lui hier
achter te laten. Tussen Meor en Ampas ligt een terreintje, waar je
bleek van om je neus wordt, daar heeft zelfs pater Piet een heilig
ontzag voor. Als ik nou doorloop, heb je kans, dat ze me kalm in de
steek laten.
Hij kwam in zoverre op zijn besluit terug, dat hij de dragers gelegenheid
gaf eerst goed te eten. Maar daarna trokken ze verder,
ze konden op hun kop gaan staan.
Kampong Meor bestond uit zes hutten, die op de grond waren gebouwd.
Het Bestuur had bevolen alle hutten op palen te bouwen,
maar in Meor, waar hooguit zestig Papoea's woonden, was men
106

daar nooit aan toe gekomen. Evert ontmoette de korano, een schrale
man, wiens enige kennis van het Maleis bleek te bestaan uit een
paar maal herhaald: „Selamat hari, toean," zodat de conversatie
binnen de minuut doodviel.
Na drie kwartier kwamen de dragers overeind, nog moe en niet
uitgeslapen, maar tenminste verzadigd. Evert trok met Poesjie achter
hen aan de kali door en liep door het regengordijn de eerste
helling op. Het was vier uren lopen van Meor naar Ampas en er
was geen levende ziel te bekennen. Niets wees op de aanwezigheid
van mensen, behalve het smalle, nauwelijks te onderscheiden
paadje, dat in de grilligste bochten door het terrein slingerde.
Hij kwam slechts langzaam vooruit, maar hij zag in, dat als hij zijn
tempo opvoerde, hij deze urenlange marteling onmogelijk zou kunnen
volhouden. Hij trachtte tijd en vermoeidheid te bevechten door
zich te verbeelden, dat Heleen uit Holland was gekomen en in
Kota Baroe op hem wachtte.
De Amerikanen hadden in Kota Baroe huizen gebouwd, houten
keten met een geprojecteerde levensduur van twee jaar; typische
geringschatting van een in overvloed levend volk voor het materiaal,
want de huizen stonden er nog steeds. Het was Evert opgevallen,
dat zo'n primitieve behuizing met wat eenvoudige middelen
bewoonbaar en gezellig gemaakt kon worden. Het zachte,
vriendelijke licht van een schemerlamp, een paar gemakkelijke
rotanstoelen, vrolijk-frisse gordijntjes, een aardig pulletje met bloemen
... het verried de zorgende hand van een vrouw. Zo'n huisje
werd een oase van rust en intimiteit. Hij meesmuilde bij de gedachte,
dat zijn verlangen naar rust de eerstvolgende jaren belichaamd
zou zijn in zo'n houten keetje, waarbinnen hij vergeten
kon, dat hij maandenlang gevochten had met de barnende krachten
ener verlaten en woeste natuur. Hij verlangde naar een klamboekamer,
naar een taf ellaken, helder wit voor het ontbijt gespreid en
hij stelde zich voor, dat hij eten zou van echte borden en drinken
107

uit echte kopjes. Het gedeukte etensblik en de veldfles waren er
iedere keer weer even zovele bewijzen van hoever hij van de beschaving
verwijderd was. Hij had er zich op betrapt, dat hij in de
kleine dingen, zoals scheren en wassen en het gebruik van een lepel
bij het eten, vocht tegen de degeneratie van het oerwoud. Hij wist,
dat er niet veel voor nodig was te zakken tot het peil, waarop voor
de oorlog zoveel kolonialen terecht waren gekomen, die ten slotte
apathisch op de rand van de kampong te leven kwamen. De gedachte
aan Kota Baroe, dat hem nu voorkwam als een hypermoderne
stad met alle mogelijk denkbare luxe en oomfort, was
zijn wapen tegen het verpauperen. Maar hij had ook geleerd, dat
een man met weinig tevreden kan zijn: een bed om op te slapen,
een etensblik als bord, een veldfles als beker en een sigaret van inlandse
tabak, dikwijls in gewoon schrijfpapier gedraaid. Hij had de
kleine vreugde leren smaken, die een kop gloeiend hete koffie zonder
melk en suiker hem gaf en hij voelde zich 's avonds, als hij na
het wassen een schone, maar bijna tot de draad versleten broek
aantrok, in gala.
Hij begon zich af te vragen of hij, na zijn terugkeer in Kota Baroe,
de dingen, die hij vroeger als vanzelfsprekend had aanvaard, zou
gaan her-waarderen en op hogere waarde schatten. Waarschijnlijk
zou hij dat in het begin doen, maar later, als het gewone leven hem
weer in zijn sleur meesleepte, zou het vervlakken en dan ... zou
hij weer heimwee krijgen naar de oetan.
Evert Caldenhove begon zich te realiseren, dat het bestaan van
controleur bij het Binnenlands Bestuur hem danig in zijn ban begon
te krijgen. Het zou meer worden dan een tournee door de
binnenlanden.
Het oerwoud, de mensen, die er hun primitieve existentie hadden
en de enorme mogelijkheden, die er waren, fascineerden hem. Hij
zou een leven krijgen, dat in werkelijkheid tournee was. Een kringloop
van beschaving naar de rimboe, van rimboe naar beschaving
108

en beide zouden de rust en de zekerheid van zijn bestaan uitmaken.
Toen hij ten slotte drijfnat neerzakte op het bivak Ampas, was hij
niet zo uitgeput als hij gevreesd had, na de verhalen van pater Piet
over het terrein, dat hij achter de rug had. Het was hondenweer,
maar tot zijn eigen verbazing had hij nog energie genoeg om na
een korte rust door te trekken naar Merren. De slechte toestand,
waarin het bivak van Ampas verkeerde, werkte wel aan dat besluit
mee. De hut, waarin hij een onderkomen zocht, was zo lek als een
mandje. Het water droop aan alle kanten door de atap heen.
Tot Merren was het drie kwartier, maar hij rende en sprong door
de gutsende regenvlagen en haalde het binnen een half uur.
III
De regen loeide oorverdovend door de avond en overstemde de
koorzang der krekels en vermengde zich met het donderend bruisen
van de Pambar-kali, die over de aarde golfde, het oerbos spoelend
in een schuimende vloed.
Maar in het bivak zelf was het droog. Het overhangende dak bood
voldoende beschutting tegen de vlagende regen en de wanden van
pisangbladeren en bamboe hielden de gierende wind verre.
Evert's drijfnatte kleren hingen over een balk te drogen en werden
stijf en grijs-grauw van de opdrogende modder.
Hij had zich gewassen in de kali en als een uitdaging naar de gutsende
regen een smetteloos-witte broek aangetrokken. Zijn rijst
hing te pruttelen in een potje boven het vuur, dat hij vlak naast
zijn hangmat had laten aanleggen, omdat de ene deken, waarover
hij beschikte, te weinig beschutting bood tegen de koude, die verraderlijk
met de regen en de wind meegolfde.
De dragers zaten in de bijgebouwen. Hij kon de gebogen, zwarte
109

silhouetten van hun lichamen zien afsteken tegen de flakkerende
lichtschijn van het vuurtje, waar omheen zij gezeten waren.
De regen, die met kletterend lawaai op het atapdak neerranselde,
kreeg nu iets gezelligs, iets troostends. Het dak en de wanden van
de hut bouwden zich rondom hem en het water streek er overheen,
de intimiteit van het vertrek verdichtend tot een behaaglijk vertoeven.
Evert lag met gesloten ogen, zich koesterend aan de
warmte van het vuur. Hij hoorde het zachte gekletter van eetgerei,
waarmee Poesjie bezig was en hij verbeeldde zich in een gemakkelijke
fauteuil te zitten. Vlak naast hem brandde de haard...
Hij was in de kamer, die hij tijdens zijn studententijd in Amsterdam
had bewoond. Een grote kamer op de vierde verdieping van een
oud grachtenhuis. Hij lag lui met zijn benen over de rand van de
fauteuil en rondom hem was een zachte warmte met de geur van
zoete tabak. Buiten was de regen, het leven van de stad dempend,
met als enige speelsheid in het gestage vallen van het water het
tintelende spel van plenzende waterdroppels in het donkere grachtenwater,
waar de weerschijn der lantaarns duizenden malen werd
gebroken en vervormd tot grillige lijnen en punten. Het was heerlijk
zo te zitten in een van regen vervulde avond. Hij hing, zonder
gedachten, in zijn stoel en luisterde naar de geluiden.
Soms kon hij plotseling oprijzen, zijn jas aantrekken en met een
oude hoed achter op zijn hoofd gedrukt de deur uitlopen, de regen
in, de grachten langs helemaal tot aan het IJ, waar de beslotenheid
van de stadsregen plaats maakte voor de ruwe, uit de vlakke polder
aanbolderende wind, die hem de regen recht in het gezicht woei
met duizend speldeprikken.
Soms ook ging hij naar Heleen en haalde haar op voor een wandeling.
Dan liepen zij samen door de natte avond, dicht langs de
huizen, die hoog en donker boven hen oprezen. In het donker
waren de huizen anders dan overdag. Des avonds waren zij in
zichzelf gekeerd, besloten en vol zwarte afweer. En toch leefden er
110

achter hun muren mensen. Het was prettig te fantaseren, wie er
woonden en de kaleidoscoop van hun levens te verzinnen.
Zaterdagsavonds stonden de werkers van het Leger des Heils bij de
Westerkerk. De regen deed hen donker glimmen. Hun zingende
stemmen klonken hoog en ijl door de natte avond. Het koper van
hun muziekinstrumenten vlamde kil in het licht van de straatlantaarns.
Een langsgierende tram duwde hun gezang weg in het
ratelen van de wagens. De takken van de bomen dropen met uitgespreide
vingers boven hen. De duisternis onder de bomen sloeg
dood tegen de hoge muren van de kerk.
De regen viel...
De regen bracht Evert terug naar het bivak Merren. — Morgenochtend
om vijf uur vertrek ik met mijn zeven dragers, dacht hij. —
De laatste etappe naar Waris ...
Dat was de werkelijkheid, maar de regen vlaagde hem heen en
weer in de tijdloosheid van verleden naar heden en weer terug. Hij
lag languit achterover in zijn hangmat en hij liet zich meevoeren in
een behaaglijke willoosheid. Het verleden was nog nooit zo sterk
aan hem opgedrongen als nu. Van het ogenblik af, dat hij de tournee
begon, was het verleden iets onwerkelijks geweest, iets, waarvan
hij zich nauwelijks kon voorstellen, dat het ooit een realiteit in
zijn leven geweest was.
— Misschien is het een teken, dat ik de oetan de baas ben gebleven,
peinsde hij. — Ik herleef als Evert Caldenhove, die vroeger in Holland
woonde en een eigen omgeving had en tegelijk ben ik Evert
Caldenhove, het eilandje middenin een eindeloze oetan-oceaan. Ik
sta op de drempel tussen wereld en oer-natuur en ik keer terug
naar het verleden, naar de werkelijkheid van een eigen, vertrouwd
leven. Doe ik dit om mijn eenzaamheid af te reageren? Is het een
reactie op de vermoeienissen van de afgelopen uren, waarin ik over
berghellingen glibberde? Of is het een begin naar mijn eigen evenwicht,
dat balanceert tussen wereld en oetan? Groei ik boven beide
111

uit...? Keer ik als mens terug naar mijn geestelijk niveau, zoals de
kompasnaald zich steeds naar het noorden keert?
De regen bruiste op het atapdak en hij liep door de stad met opgeslagen
kraag, de handen diep in de zakken van zijn regenjas en
zijn pijp, met af en toe een waaiende vonk, in zijn mond.
De trams waren broeierig; er hing een muffe stank van natte
regenkleren. De mensen hadden bleke gezichten en starende ogen.
Uit de kroegen schetterde muziek. De verlichte winkel-etalages
weerkaatsten rood, groen en helder wit op de natte trottoirs. Een
hoge lichtreclame trilde over het asphalt. Langs hem heen liepen
de duistere gestalten van mensen, sommige als grote vleermuizen
onder zwarte parapluies. Een ver carillon rinkelde natte klanken
over de verregende stad, die was uiteengevallen in duizenden
aparte wereldjes, gescheiden door de regen, die ruiste ...
Poesjie stond voor hem met een kop gloeiende koffie. De schakel
met het verleden brak in een nieuwe, oorverdovende roffel van het
water op het dak van het posthuis in bivak Merren.
De nacht hing dik, log en nat over de wereld...
IV
JEvert schrok wakker. Hij ging rechtop zitten. Onafgebroken bulderde
de regen rond de hut. Het was koud. Hij huiverde onder
zijn deken. Zijn vuurtje was uitgegaan en het vertrek was vol
schimmige schaduwen, waarvan hij zich verbeeldde, dat zij bewogen
als hij er lang naar keek. Hij liet zich uit zijn hangmat zakken
en schuifelde naar de deur. Buiten lagen de vuurtjes van de
dragers onder het afdak na te gloeien in zachte sprankelingen rood
vuur. Vlak voor de galerij hoorde hij een zacht kraken. Er bewoog
zich daar iets. Voorzichtig liep hij verder, totdat hij bijna de regenvlagen
middenin zijn gezicht voelde. In het bijna uitgedoofde vuur
112

lag een varken. Het nam in de halve duisternis enorme afmetingen
aan. Het was een kolos van een zwijn, zacht neerliggend in de
warmte van het stervende vuur.
Evert draaide zich om en zocht in het posthuis op de tast zijn
karabijn en kwam terug naar de voorgalerij. Hij wipte de veiligheidspal
om. Het tintelde in zijn bloed, toen hij het geweer ophief
en aanlegde. Hij kon de kop van het varken niet onderscheiden en
hij besloot snel twee kogels na elkaar af te vuren. Zo'n kans kreeg
hij niet iedere dag. Hij spreidde zijn benen om stevig te staan op
het doorzwiepende bamboe van de voorgalerij.
De haan sloeg over met een droog, tikkend geluidje. Verder gebeurde
er niets.
Het varken stoof overeind, rende log een twintig meter, draaide
zich toen om en knorde boos.
Evert beet zijn tanden op elkaar en vuurde weer, maar ook de
tweede patroon weigerde. — Nat geworden! dacht hij teleurgesteld
en holde naar binnen om Poesjie's geweer te pakken, een onhandelbaar
gevaarte uit de tijd van de Jappen.
De jongen werd wakker en volgde hem naar buiten, maar toen hij
opnieuw aanlegde, drukte Poesjie de loop omlaag. „Tida tembak,
toean!" siste hij verschrikt. „Niet schieten! Het is het varken van
de korano."
Het varken knorde misnoegd, liet zich in de modder zakken en
werd één met de duisternis.
Evert staarde zijn bediende een ogenblik verbluft aan en begon
toen te lachen. „Ben ik even blij, dat mijn karabijn weigerde!" riep
hij, Poesjie een kletsende klap op diens schouder gevend. „Daar
had ik morgen een keet mee gekregen van heb-ik-jou-daar!"
Poesjie verstond er niets van, maar hij grinnikte of hij het grapje
door had. Hij legde het vuur opnieuw aan en omdat het toch bijna
morgen was, kookte hij meteen maar koffie.
Evert slurpte behaaglijk van de warme vloeistof. Hij luisterde naar
113

de regen en glimlachte. Vandaag zou de laatste etappe beginnen
met Waris als eindpunt. — Ik hoop niet veel, dacht hij, — maar nou
mag Van Weghen eindelijk wel eens komen opdagen ...
Het was of de oetan voor dit laatste traject nog eens al haar krachten
verzamelde. De uren naar Waris schenen even zovele eeuwigheden
te zijn. De berghellingen waren steil, spiegelglad van modder
en rottende bladeren. Bomen en struiken hadden zich tot een
schier ondoordringbaar massief ineengestrengeld. De rivieren
waren kolkende razernijen, zodat Evert en Poesjie zich aan elkaar
moesten vastklampen, om niet door de kokende golven te worden
meegesleurd en te pletter geslagen te worden tegen de enorme
rotsblokken, die zwart en vijandig uit het ziedende schuim oprezen.
Eerst tegen de avond bereikte hij Waris, een kampong van tien
armelijke hutten. De bewoners waren niet te ontdekken. Evert
veronderstelde, dat zij de oetan waren ingetrokken om eten te
zoeken.
Het land was zeer arm, sago groeide er bijna niet, kasbi en kladdi
kwamen bijna niet voor en uren van de kampong verwijderd hadden
de mensen hun primitieve kebons, waaruit maar een karige
oogst te halen viel.
Voor het posthuis zittend keek hij uit over de donker beboste
berghellingen. In de dalen steeg de nevel uit de oetan op. Het
waren net kleine meertjes in de eindeloosheid van het groen. De
schemer trok langs de kleuren en verfletste ze tot onduidelijke
nuances tussen zwart en grijs.
In een jampotje had hij wat olie gegoten en er een pitje in gezet.
Het was een primitief, vies-walmend lichtje. Het wierp lange,
dansende schaduwen. Zelf was hij als een groot, donker dier, ineenkrimpend
en weer oprijzend, op de wand geprojecteerd. Hij zat
zijn dagrapport te schrijven op een tournee-blik, dat als lessenaar
dienst deed. Hij had een hekel aan het dagrapport, omdat het hem
114

ambtenaar maakte in de droge, zakelijke zinnen van zijn relaas.
Hij mocht niet de sfeer van het land in het rapport leggen, slechts
nuchtere, zakelijk vastgestelde feiten.
De bewoners van de kampong waren teruggekeerd. Buiten in de
nacht speelde er een op een fluit; een zacht, rillend toontje, dat
door de nacht aarzelde en met nauw waarneembare stootjes werd
opgedreven tot een weemoedig melodietje. Voor het posthuis liep
een Papoea-politie heen en weer met rhythmische voetstappen.
De avondhemel, die uit de dalen optrok, slierde door de kampong,
huiverend kil als een lange, witte doodswade.
Evert zat voorovergebogen te schrijven. Zijn pen kraste op het
papier. Hij bouwde korte zinnen. Feiten. Tussen de feiten lagen
werelden...
De prauw met Polisie Arnold, die hem over de Jautefa-baai gepagaaid
had...
De sago-moerassen...
Pater Piet...
Wembi... Het Wilhelmus van de schoolkinderen. ..
De Bedeog-kali tot kampong Almin...
De razende bandjir...
De koortsen...
De genezing en een sigaar in een plastic-kokertje, gestuurd door
een moeder uit kampong Ulvenhout, ergens in Brabant...
Kombjeti danste. ..
De bergen ...
De regen ...
De maanden vol angst, pijn en zweet. Stukgelopen voeten en opengeschramde
armen en benen. Hitte en honger. Dorst en eenzaamheid.
De strijd van een man, die de oetan bevocht en de baas bleef,
omdat hij niet versaagde en omdat hij zijn zaak op God gericht had,
Die hem nabij was als de wanhoop en de nood tot aan zijn
koortsige lippen reikten.
115

Er zat een andere man in het posthuis van Waris dan uit Kota
Baroe vertrokken was. Hij was mager geworden en er waren
scherpe lijnen opzij van zijn neusvleugels. Ouder was hij geworden
en zijn lichaam was getaand door de altijd brandende zon.
Hij bouwde de korte zinnen van zijn rapport aaneen tot een logisch
geheel, maar zijn gedachten zwierven weg. Zij wiekten met een
brede vleugelslag over de wereld en daalden neer in de oetan. Het
oerbos was de grote vloek, maar tegelijkertijd de grote zegening in
zijn leven. Hij wist, dat hij zich nimmer uit zijn ban zou kunnen en
willen bevrijden...
116

ZEVENDE HOOFDSTUK
I
„.... In Menton wil ik een huis boven op de rotsen," zei Heleen,
haar fijne wenkbrauwen optrekkend.
„Ja," zei Van Weghen, „met veel oetan er omheen, lieveling."
Evert wilde roepen, dat het geen manier was van Van Weghen, zo
tegen Heleen te praten en bovendien had hij een huis van het
Amerikaanse leger gekregen.
„Helemaal vol met bloemen en gordijnen," zei hij moeilijk pratend.
Zijn keel zat dicht en hij moest de woorden wringen. „Maar het
giet er altijd pijpestelen," zei Van Weghen, „soms ouwe wijven,
maar die heten eigenlijk bandjirs."
Heleen pakte een geweer en richtte op een groot varken, dat met
zijn poten over elkaar aan tafel zat.
„Het ketst toch!" riep Van Weghen. „Alle patronen zijn kletsnat en
het varken is de korano van Waris. Schiet dan! Schiet dan! Schiet
dan!!!!!"
„Nee!" schreeuwde Evert, overeind schietend. De hangmat bewoog
wild schommelend heen en weer en hij moest zich vastgrijpen om
niet over de rand te duiken. Zijn bloed bonsde aan zijn slapen van
de schrik en hij liet zich voorzichtig achterover zakken en keek
naar het donkere, zeildoeken afdakje boven zijn hoofd.
— Wat een krankzinnige droom, dacht hij. — Het afdakje mag ik
wel eens laten vernieuwen als ik in Kota Baroe terug ben. Het zit
117

vol met barsten. Net landkaarten ... Frankrijk... En daar...
ja... de laars van Italië...
Hij grinnikte, klaar wakker nu, en trachtte zich uit te rekken, maar
zijn hangmat was te klein. Met een zwaai wipte hij over de rand
op de grond. Het posthuis wiebelde heen en weer door de plof,
waarmee hij op de bamboestammetjes van de vloer terechtkwam.
— Alles zo gammel als wat, dacht hij, zijn armen boven zijn hoofd
rekkend en een paar diepe kniebuigingen makend. Zijn gewrichten
kraakten. — Je wordt zo stijf als een plank in die hangmat. Ik kan
beter een nieuwe zien te organiseren als ik terug ben. Eentje, die
bij mijn lengte past. In dit kreng hebben vroeger waarschijnlijk
alleen Amerikanen van een bijzonder klein formaat kunnen maffen.
Pygmee-Amerikanen bijvoorbeeld.
Aan een touw, dat dwars door het vertrek gespannen was, hingen
zijn kleren. Hij ging er wijdbeens, zijn handen in de zij, vóór staan
en inspecteerde zijn garderobe. — Vandaag een beetje netjes, Evert,
dacht hij. — Je bent in Waris en je moet je stand ophouden. Die
sokken daar, die witte broek en dat shirt... ja, dat ziet er nog een
beetje toonbaar uit.
Met zijn handdoek over zijn schouder slenterde hij op zijn sloffen
naar het mandihok. Het koele water verdreef de laatste slaap en
opgefrist kwam hij terug. Voor het posthuis stonden een paar
Papoea's. Zij salueerden overdreven stram en bogen daarna diep
voorover, toen hij voorbijliep. Het waren de korano's van de kampongs
in de omgeving van Waris, die hun opwachting kwamen
maken. Zij waren pontificaal uitgedost met hun speciale, door het
Bestuur verstrekte pakkian: tot op de draad versleten Amerikaanse
veldkleding en een vechtpetje of een Australische zonnehoed.
Evert maakte op zijn dooie gemak toilet. Het was prettig er de tijd
voor te nemen. Goed gewassen en geschoren voor de dag komen,
betekende voor hem nu meer, dan vroeger al het geval geweest
was. In de oetan was het een vastgrijpen aan uiterlijke dingen, die
118

ergens met een verre beschaving in verband stonden.
In het kleine, met riet afgeschoten vertrekje naast het zijne maakte
Poesjie het ontbijt klaar: de koffie en de gekookte rijst met een
papaja. Evert ging zitten eten. Buiten stonden de mannen en keken
zwijgend toe. Zij stonden roerloos en wachtten.
De regen had 's nachts opgehouden te vallen en de vroege zon
streek over de oetan, die op de bergen aan de horizon diep-blauw
opkleurde als een voortzetting van de hemel. Voor het posthuis
klapte lui een grote, rood-wit-blauwe vlag in de zachte morgenwind
heen en weer. Een haan kraaide en liep daarna met heerszuchtige
stappen achter een paar kippen aan. Rondom de kampong
lag het struikgewas en het onkruid in een lichte nevel, die langzaam
optrok.
Evert schoof zijn etensblik weg en wenkte de korano's naderbij te
komen.
Aarzelend klommen zij het trapje op en traden binnen. Zij bleven
in een rijtje voor hem staan. De schrijver van Waris trad naar
voren. Hij maakte een verpieterde indruk; halfnaakt met een gescheurd
broekje en een bovenlichaam bedekt met modder en vuil.
Hij stond te trillen op zijn benen en in zijn ogen blonk een bijna
dierlijke angst.
Evert had de avond tevoren al gehoord, dat de schrijver in de richting
van kampong Waine was vertrokken, ten einde te trachten
een bestuurspost te vestigen bij de daar wonende wilde Papoea's.
Evert's aankomst in Waris was zo snel en zo volkomen onverwachts,
dat niemand er eigenlijk iets van had geweten voor hij de
kampong binnenkwam. Hij meende nu, dat men de schrijver
's nachts in allerijl had laten terughalen en dat de man nu stond te
beven van angst, omdat Evert hem niet op zijn standplaats had
aangetroffen.
Evert wilde hem op zijn gemak stellen. Hij was helemaal niet van
plan de schrijver hard te vallen. Integendeel, het was in de man te
119

prijzen, dat hij op eigen initiatief het binnenland, waar nog geen
blanke ooit een voet had gezet, had willen onderzoeken en — zij
het dan provisorisch — onder bestuur brengen.
De schrijver begon hakkelend te spreken. Hij zocht naar zijn woorden,
maar al spoedig ging het gemakkelijker, te meer omdat toeanoontroleur
hem met zijn innemendste glimlach bleef aankijken.
Evert luisterde aanvankelijk met weinig interesse. Hij had zijn
herinneringen aan de schrijver van Wembi en hij verwachtte een
stroom van verhalen over futiliteiten. Maar plotseling nam het verhaal
van de schrijver een wending, zo onverwachts, dat Evert met
een ruk rechtop ging zitten. Zijn bloed begon sneller te stromen.
Dit was niet het gewone verhaaltje. Dit was iets anders. Het was
bittere ernst. Er voer een dreiging door de oetan; de Wainernensen
waren in oorlog met de Waris-Papoea's.
En de schrijver vertelde...
II
LJe korano's van de kampongs Epmi en Maisink uit het Warisgebied
waren ongeveer twee weken geleden, vergezeld van vijftien
mannen uit de kampongs, naar het Waine-gebied vertrokken.
Waine was rijk. Er groeiden klappers en sago-palmen in overvloed.
Het Waris-gebied was arm, het bezat alleen wat kasbi en de sagopalm
wilde er niet best wassen.
De mannen waren, beladen met geschenken en wat hun armelijke
kebons opleverden, naar Waine gegaan. Zij wilden ruilen. Zij hadden
tien stenen bijlen bij zich. Dat was hun grootste rijkdom, want
wil de adat niet, dat een man, die trouwen gaat, eerst twee bijlen
aan de ouders van zijn uitverkorene schenkt? Tien stenen bijlen
hadden die van Waris in hun barang, de waarde van vijf vrouwen
en de waarde van de jarenlange arbeid om het keiharde berggraniet
te slijpen en te polijsten tot vlijmscherpe bijlen, die een
120

mensenleven meekonden. Tien dolken hadden zij, lange vlijmscherpe
dolken, vervaardigd van botten van de casuaris. Een geoefend
krijger kon er met één stoot een mens mee doden. Versierselen
droegen zij mee voor de mannen van Waine: lange
casuaris-nagels om door de oorlellen te steken; ronde snijtanden
van het wilde zwijn om te dragen bij feestelijke gelegenheden,,
krijgshaftig door het neusbeen gestoken; huiden van de koeskoes;
een geroosterde varkenskop en grillig beschilderde peniskokers.
Ja, de mannen van Epmi en Maisink kwamen niet met lege handen.
Zij hadden behalve de ruilhandel nog een doel, dat belangrijker
was, hoewel zij er zeker pas het laatst mee voor de dag zouden
komen. Zij wilden vriendschapsbanden aanknopen met die
van Waine. Hun eigen kampongs waren door de jarenlange uitwisseling
van vrouwen zó met elkaar vermaagschapt geraakt, dat
er nieuw bloed moest komen. Zij hoopten op de stammen van het
Waine-gebied.
Zwaar beladen trokken zij de oetan in. Alle voortekenen waren
gunstig. De regens hadden opgehouden te vallen en reeds de eerste
dag schoten zij een groot varken. Zij sneden het aan stukken, roosterden
het vlees boven het vuur en pakten de grootste en beste
hompen als geschenken voor die van Waine bij hun barang.
Zij overnachtten in de oetan, vlochten van bladeren een kleine beschutting
en wreven wat droog hout tot een vuurtje. Zij zaten tot
laat rond de vlammen en spraken van hun verwachtingen. Hun
kampongs lagen hoog in de bergen en zij werden minder geteisterd
door de boze geest der malaria-ziekte dan de warmer gelegen
kampongs in het noorden. Er stierven minder kinderen en zij hadden
veel huwbare meisjes. Wel waren zij nimmer grote vrienden
van de Waine- en Punda-Papoea's geweest. Spraken de overleveringen
niet van talrijke, bloedige oorlogen? Maar de laatste
tien jaren was het rustig gebleven; van enig contact in vijandige of
vriendschappelijke zin was geen sprake geweest.
121

Zij liepen de volgende dag verder en zongen hun liederen, vreemde,
monotone melodieën, waarop zij zelf de woorden maakten.
„Parangs voor Waine
Parangs voor Waine
Parangs voor Waine
De hoedjan verschuilt
zich
achter de bergen
in de wolken
Parangs voor Waine
zij hebben mannen
en vrouwen
en sago
Parangs voor Waine
voor Waine
voor Waine..."
De avond van de derde dag bereikten zij de Tjanti-kali, waar zij
hun bladerenhut vlochten en zich voorbereidden op de volgende
dag. Reeds in de morgen zouden zij in Waine aankomen.
Zij bliezen de kaio foef met lange, zwaarmoedige tonen en stootten
harde, gillende kreten uit. Zij sloegen op de luchtwortels van de
ijzerhoutboom en staken een blad van de ijzerhoutboom in hun
haren. De ijzerhoutboom was een goede boom. Zijn hout was sterk
en van een enkele stam konden zij een hut bouwen. Lang geleden
was er een oude vrouw gestorven. Haar geest woonde in de ijzerhoutboom
en in nachten, waarin de maan was opgegeten en de
oudere mensen de oetan in waren, kwam zij naar de kampong en
deed goed aan de kinderen. Een blad van de ijzerhoutboom zou
een zending voorspoedig maken ...
De zon was nog maar juist gerezen uit het bed van de morgen-
122

stond, toen die van het Waris-gebied kampong Waine betraden.
De mannen zaten bijeen op de vergaderplaats, de vrouwen en
kinderen waren niet te zien. Zij waren misschien in de hutten, misschien
in de oetan, want die van Waine hadden ook hun overleveringen,
die vertelden van de rooftochten der Waris-Papoea's,
waarbij zij waren uitgemoord, hun vrouwen verkracht of meegenomen
en hun kampongs tot de grond toe verwoest.
Die van Waine waren grote, sterke mannen. Zij zaten hoogopgericht
op de vergaderplaats. In hun haren staken de kleurige
veren van vogels uit de oetan. Hun pijlen waren scherp van punt
en voorzien van weerhaken. Hun bogen groot en sterk gesneden en
getooid met de kleine veertjes van de neushoornvogel, wiens brede
vlucht en kracht in boog en pijlen moesten overvloeien. Die van
Waine kenden geen vrees. Zij hadden geen schilden om hun krachtige
lichamen te dekken. Zij hadden de ondoordringbare oetan als
hun schild en zij kenden paden langs iedere boom en rond ieder
rotsblok. Zij klommen in bomen als hun vijanden naderden en
overvielen hen zo.
Maar nu kwamen de mannen van Epmi en Maisink uit het Warisgebied
en die van Waine wachtten op hun boodschap.
De afgezanten gingen zitten en legden hun pijlen en bogen achter
zich neer ten teken, dat zij zonder kwade bedoelingen gekomen
waren en begonnen de onderhandelingen.
De mannen van Waine begrepen, dat zij in het voordeel waren,
anders waren die van het Waris-gebied niet drie dagen komen
lopen en zij sloegen hooghartig het eerste aanbod over de goederenruil
van de hand. Wat wilden de mannen van Epmi en Maisink?
Hadden de Waine-Papoea's zelf niet alles in overvloed?
Zwierven er geen talloze varkens door de oetan? Legden de
casuarissen niet hun reusachtige eieren? Waren er op nog geen zes
uur van de kampong verwijderd geen sago-palmen, meer dan zij
ooit zouden kunnen bewerken? Staken de klapperbomen niet hun
123

ijle kronen hoog boven de hutten naar de strak-blauwe lucht? Wat
wilden de mannen van Epmi en Maisink eigenlijk?
De mannen van Epmi en Maisink staarden enigszins onthutst naar
de zwijgende, norse gezichten van de Waine-mannen en trokken
zich toen terug om over de weigering te beraadslagen. Zij moesten
die van Waine zoveel mogelijk toegeven. Er moest vriendschap gesloten
worden, want het voornaamste doel van hun reis was immers
de uitwisseling der huwbare meisjes.
Zij keerden terug naar de Waine-Papoea's, die waren blijven zitten
als ging het hun eigenlijk niet aan. Hun bogen en pijlen lagen
onder het bereik van hun handen. Om hun gespierde linkerbovenarmen
droegen zij vlijmscherpe casuarisdolken in een brede, rieten
band gestoken. Zij legden bladeren in het vuur te drogen en begonnen
daarna rustig en onaangedaan strootjes te rollen.
De zon bereikte haar hoogste stand. De onderhandelingen liepen
traag voort. De korano's van Epmi en Maisink werden onrustig.
Zij zagen aan de horizon in het zuiden grote, donkere wolkenmassa's
opstuwen. Er stond regen in de lucht geschreven, een boos
voorteken, dat hun angst aanwakkerde. Zij drongen hun ontsteltenis
terug en spraken verder, langzaam en zoekend naar woorden,
want hun taal was niet rijk. Zij legden de bijlen voor zich neer en
streken met hun hand over het gepolijste graniet. Zij haalden hun
vingertoppen langs het scherp van de snede en keken naar de
dunne straaltjes bloed, die uit hun vlees naar buiten drongen. Het
waren goede, sterke bijlen. Mannen van Waine, ziet onze bijlen!
Zij trokken de grote hompen varkensvlees uit de pisangbladeren te
voorschijn en schoven ze in de richting van de Waine-mensen.
Mannen van Waine, ziet dit vlees van de sterke babi!
Zij speelden met de varkenstanden en de casuarisnagels en lieten
ze voor zich op de grond rollen. Mannen van Waine, ziet de opschik,
die wij voor u meebrachten uit onze kampongs! Mannen van
Waine, het is alles voor u, geeft ons sago!
124

Eindelijk stond een van de Waine-Papoea's op en haalde uit zijn
hut een pak sago. Hij legde het neer en trok een tweede homp
varkensvlees naar zich toe.
Die van het Waris-gebied schudden heftig hun hoofden en
schreeuwden met schelle, verontwaardigde stemmen over zulk een
ongehoord hoge eis.
De onderhandelingen liepen weer dood. Het bieden en loven begon
opnieuw. Traag kropen de uren voorbij.
Ten slotte was men zover gekomen, dat er een groep van Waine de
oetan introk om pakken sago te halen. De zon daalde in de middag
en het was omstreeks drie uur. Die van het Waris-gebied
hadden nog steeds niet gegeten. Zij waren dat wel gewend in de
armoede van hun landstreek, maar vlak voor hun ogen zaten de
Waine-Papoea's en deden zich te goed aan dikke, brijïge pepeda
en sago-koekjes in klappermelk geweekt. Zij waren ontzet over
zoveel openlijk ten toon gespreide ongastvrijheid.
Geen van de mannen, die in die middag op de vergaderplaats van
Waine bijeenzaten, zou hebben kunnen zeggen hoe de onenigheid
ontstond. Zij was er. Plotseling. Volkomen onverwachts. Overrompelend
snel. Misschien waren de mannen van Epmi en Maisink
wrevelig geworden over de slecht lopende onderhandelingen;
misschien wantrouwden die van Waine hun bezoekers. Wie zal het
zeggen...
Maar zij gingen elkander te lijf. Eerst met de vuisten, harde, doffe
slagen op lichamen, later met de vlijmscherpe steek van de
casuarisdolken.
De kepala van Maisink, Bras, een reusachtige Papoea, die bij vroegere
rooftochten een gevreesd oorlogsleider was geweest, een man
even over de veertig, zwaar gebouwd met dijbenen als boomstammen
en dikke spierbundels, rollend over armen, schouders en
rug, greep het eerst naar zijn pijl en boog.
Dat was het teken.
125

Toen de eerste pijl van Bras uit zijn boog snorde en insloeg in de
borst van een Waine-man, vervaagden met één slag alle gedachten
aan onderhandelingen, alle plannen, alle verwachtingen. De pijl
sloeg in de borst van de man en het bloed sijpelde langs diens
achterover zakkend lichaam. Het bloed sijpelde ... Het trok een
grillige, rode weg over het zwarte vlees. Het bloed ... Het bloed...
Het bloed van de Waine-man drong in de blikken van die van het
Waris-gebied en begon te branden in hun hersenen. Er knapte iets
en er barstte een wilde golf van tomeloze vernielzucht naar buiten.
Het bloed was rood en de haat was rood.
Zij stonden één moment bewegingloos onder de enorme naar buiten
berstende spanning in hun bloed en toen schreeuwden zij met
een groot en machtig geluid.
Zij sprongen opzij en verborgen zich achter en tussen de hutten
van de kampong, vanwaar zij hun pijlen lieten flitsen van de strakgespannen
pees.
Zij schreeuwden in een overweldigend gevoel van bevrijding en
geluk, een bijna zinnelijke gewaarwording van bloed, dat hamerde
in hun lichaam, een bandeloos en zinneloos uitleven van een diep
in hun hart barnende moordzucht.
Hun lichamen spanden zich, veerkrachtig en soepel als tijgers voor
hun sprong. Het zweet stroomde langs hun lijven, hun ogen waren
wijd opengesperd en het bloed brandde in hun extatische blikken.
Zij zagen de geschenken, die zij hadden meegebracht, niet meer.
Zij zagen slechts die van Waine en hun pijlen flitsten, hun stemmen
krijsten hoog en gillend, soms krampend in hun keel, wild en ongetemd.
De demonen van de oetan stortten zich uit de muur van
groen en vereenzelvigden zich met de glimmende, zwarte lichamen,
die dansten en sprongen, knielden en slopen. Zij vlogen op elkaar
in en staken en sloegen, schoten en trapten. Zij waren reuzenherten,
krakend met de geweien tegen elkaar als in de bronsttijd.
De oetan verhief haar stem. De vogels begonnen te schreeuwen.
126

De kakatoes vlogen gillend boven de vergaderplaats heen en weer.
Kamponghonden huilden en jankten met lange, jammerende uithalen.
De wind stak op en joeg gierend door de bomen, langs de
hemel trokken pikzwarte wolken, torenend hoog het naderende
onweer. Achter de bergen dreunde de donder...
Zes mannen van Waine werden neergepijld. Zij lagen neer, de
lichamen in een groteske kramp, middenin de sprong gevangen
door de dood. Opengereten buiken met puilende ingewanden, half
weggeschoten schedels, de hersenen klontend op het bloed van de
gescalpeerde hoofdhuid. Zes mannen ...
Toen klonk vanuit de oetan het woedende brullen van de mannen,
die waren uitgestuurd om de verborgen sago op te halen en die nu
door het bos renden om hun stamgenoten te helpen.
Die van Epmi en Maisink hoorden het razende huilen der Waine-
Papoea's snel naderen. Zij staakten het gevecht, bukten zich, grepen
stukken brandend hout en wierpen die in de hutten. Daarna
renden zij de oetan in. Zij zagen niet meer hoe het vuur langs de
gaba-gaba omhoogkroop, hoe dikke, vettige rookwolken over de
vergaderplaats walmden, hoe felle, hoge vlammen opschoten en de
kampong van Waine in lichterlaaie zetten. Zij stormden voort, het
brullen van de razende Waine-mannen als een vreselijke kreet om
wraak in hun oren. Enkelen van hen waren gewond aan armen en
benen. Afgebroken pijlen staken met de weerhaken in het vlees en
het bloed stroomde uit de wonden. Zij voelden geen pijn. Zij
waren bezeten van een wilde vreugde, de oermensen, die eindelijk
zichzelf weergevonden hadden in de satanische wellust van moord
en brandschatting.
Zij liepen de hele nacht door het oerbos. Zij vertraagden hun passen
niet, kenden geen vermoeidheid en vonden in het aardedonker
met hun nachtogen een zekere weg tussen bomen en struiken, over
luchtwortels en rotsen, langs berghellingen en door kolkende kali's.
Het onweer barstte over hen los met ongebreidelde kracht. Bomen
127

werden ontworteld en vielen met donderend geweld door de oetan.
De regen raasde neer, de grond veranderend in een kokende en
borrelende moddermassa. Maar die van het Waris-gebied renden
voort, schreeuwend en gillend door de inktzwarte nacht, mensgeworden
magiërs, huilend en bezwerend de boze geesten, die in
het natuurgeweld aanstoven en rondom hen dansten. De Waine-
Papoea's konden hen niet meer volgen. Het krijsen van hun stemmen
vervaagde en stierf ten slotte geheel weg.
Laat in de avond van de tweede dag bereikten zij de kampongs
Epmi en Maisink.
De kampongs vierden feest. De zes gedode mannen van Waine
moesten worden weggedanst, opdat hun kwade geesten de kampongs
niet zouden overvallen en rampspoed brengen. Alle weerbare
mannen stroomden samen, hun vrouwen en kinderen meebrengend.
De varkens werden geslacht en gebraden. Het voedsel
werd opgegeten en toen het verzwolgen was, werden de vrouwen
en kinderen de oetan in gezonden om meer te zoeken. De mannen
hadden geen tijd daarvoor. Zij bekommerden zich niet om het
eten. Zij dansten. Zij dansten de oeroude zegedans. Zes vijanden
waren verslagen. Zes vijanden lagen op de aarde, getroffen door de
dodelijke flits van hun snelle pijlen.
Zij dansten...
Papoea Bras was de grote held van de dans. Zijn stem bulderde
luider dan die van de anderen. Zijn lichaam sprong hoger. Zijn
dans was feller en uitdagender. En als de anderen vermoeid raakten,
danste hij verder. Hij was de koning der demonen. De kaio
foefs loeiden zwaarmoedig, dagen en nachten lang. De bergen
bogen zich over naar de melodie en droegen haar verder dan het
Waris-gebied. Verder, veel verder, opdat een ieder zou weten, dat
er in Epmi en Maisink nog mannen woonden ...
In Waine smeulde de haat. Voor iedere gesneuvelde man moesten
twee koppen vallen. De haat groeide in de harten van die van
128

Waine, tot zij bonsden van ondraaglijke spanning. Overal in het
gebied stroomden de mannen naar Waine. Zij waren beschilderd
met de kleuren van de oorlog, het rood van het bloed, het zwart
van de dood. De gezichten waren bedekt met een dikke laag modder,
opdat zij gelijk zouden zijn aan de oetan. Zij sneden hun pijlen,
kerf den de weerhaken, spanden de bogen en slepen hun casuarisdolken.
De haat groeide... Twaalf koppen zouden er worden gesneld!
Twaalf! Voor iedere dappere Waine-krijger twee laffe
Waris-honden!
De lijken van de zes gesneuvelde mannen werden opgehangen in
het kerwari-huis, het heilige huis van de kampong, waar alleen de
mannen toegang hadden. Onder de dode lichamen brandden vuurtjes.
Het vlees werd langzaam van de beenderen geroosterd.
De kampongbevolking zat rond het vuur, de vrouwen weeklaagden
dagen en nachten achtereen in een langgerekt huilen als van honden,
die de kop opheffen naar de volle maan.
De mannen huilden niet. Boven de smart stond bloedrood de haat.
In het Waine-gebied golfde één kreet: „Oe wa loe wellü!"
Oorlog!
Wraak!
Dood!
Brand en vernieling!
Wraak! Wraak!!
De oetan sidderde. De aarde beefde.
„Oe wa loe wellü! Oe wa loe wel!!!"
III
JVlaiwe Aande, de schrijver van Waris, wist niets van wat er in
Waine gebeurd was, anders was hij er niet heen getrokken met de
bedoeling er een bestuurspost te vestigen. Maiwe Aande was niet
129

van de streek, hij kwam uit de buurt van de Vogelkop, waar hij
tijdens de beginperiode van de Amerikaanse bezetting als korporaal
bij het Papoea-bataljon dienst had gedaan. Een grote groep
Papoea's had zich meester weten te maken van geschut en wapens
en wilde er een opstand tegen de Nederlanders mee beginnen.
Maiwe Aande had de zijde van de laatsten gekozen en met controleur
Meeghuis de opstand onderdrukt. Het was geen probleem
geweest de rust en de orde weer te herstellen, want toen Meeghuis
zich moederziel alleen en ongewapend temidden van de oproerlingen
begaf en hun luidkeels de huid vol vloekte, gingen ze halsover-kop
aan de haal, hun stellingen en wapens achterlatend. „Ik
geloof," zei Meeghuis later, „dat ik het van angst in mijn broek gedaan
heb, maar dat kon ik die kerels niet laten merken."
De raddraaiers werden voor een paar maanden opgeborgen en
keerden daarna als ontwikkelde mannen en toegewijde onderdanen
naar hun kampongs terug.
Maiwe Aande was als schrijver in Waris geplaatst. Hij was een opvallende
figuur, want hij liep altijd gekleed rond. Zijn trots waren
een paar Amerikaanse, vetleren schoenen, die hem echter te klein
waren, zodat hij de veters er uit had moeten trekken.
Niemand in Waris had het in zijn hoofd gehaald Maiwe Aande van
de gebeurtenissen in Waine op de hoogte te stellen. Hij was een.
vreemdeling en een bestuursman. Hij zou zeker Kota Baroe gewaarschuwd
hebben en nu konden de Papoea's van het Warisgebied
duizendmaal onder bestuur gebracht zijn, en al verrichtten
zij zonder tegenstribbelen de herendiensten, die de schrijver van
hen vergde, zij waren en zij bleven inboorlingen, wier harten sneller
gingen kloppen, toen zij hoorden van de heerlijke moordpartij,
in Waine. Zij zouden wel wijzer zijn om de kampongs Epmi en
Maisink te verraden! Wat er in Waine gebeurd was, herinnerde hen
aan de roemruchte tijden van weleer, toen hun rooftochten zich
uitstrekten tot Merren, Ampas en zelfs Meor, waar zij kampongs in
130

and staken en vrouwen roofden. De bloedwraak mocht bijgelegd
zijn, de oude vechtersnatuur leefde op bij het horen van de slachting
in Waine. Menige oude man, bij wie de herinnering aan vroegere
tochten nog levend was, streek met zijn oude vingers nadenkend
langs de scherpe pijlpunten en schudde dan bedroefd het
hoofd...
Nee, zij zouden de schrijver van Waine niet wijzer maken. Als de
oorlog in Waine ter ore zou komen aan het Bestuur in Kota Baroe,
werd immers alles bedorven met een patrouille van de politie.
En Maiwe Aande schreef dagelijks zijn rapporten. Hij schreef met
grote, moeizame lettertekens iedere dag, dat er niets bijzonders te
melden viel. En op zekere dag voegde hij er aan toe, dat hij het
plan had naar het zuiden te trekken om in Waine, twee dagreizen
van Waris, een bestuurspost te vestigen.
Maiwe Aande was een ambitieus man ...
Hij vertrok met de korano van Waris en een groot aantal dragers
naar Waine. De zware hoedjan bemoeilijkte het lopen en zo bereikte
hij pas de derde morgen na zijn vertrek kampong Waine,
waar hij door een vijftigtal tot de tanden bewapende mannen, die
hun lichamen met de rood-zwarte kleuren van de oorlog beschilderd
hadden, werd opgewacht. Zij stonden voor hem, een
lange, zwijgende muur van mannen. Zij hielden hun boog in de
vuist geklemd, dikke pijlenbundels hingen aan hun zij.
De schrijver van Waine zag hierin niets bijzonders. Hij vermoedde,
dat de Papoea's van Waine via andere wegen van zijn komst op de
hoogte waren gebracht en het was in die streken de gewoonte, als
een vreemdeling zich in het gebied waagde, dat hij werd begroet
(als vijand of als vriend) door alle weerbare mannen uit de omgeving,
die naar de hoofdplaats kwamen.
De mannen van Waine zagen, dat de schrijver van Waris niet met
kwade bedoelingen gekomen was. Hij had weliswaar zes man
politie bij zich, die oude Japanse geweren droegen, waarvan de
13L

gebarsten kolven met ijzerdraad bijeengehouden werden, maar dat
zei hun niets. Het geweer kenden zij niet, zij telden de sterkte aan
mannen en het was geruststellend, dat zij verre in de meerderheid
waren.
Maiwe Aande kende de taal van Waine niet. Hij moest zich verstaanbaar
maken via een tolk, de korano van Waris. Hij liet de
mannen van Waine zeggen, dat er een grote tijd voor hun kampong
was aangebroken. Het bestuur van de blanda's zou zich in Waine
vestigen! Zij zouden een school en een goeroe krijgen. Een school,
waarheen zij hun kinderen zouden kunnen zenden, opdat zij de
wijsheid zouden drinken als de kebon de regen, die uit de hemel
valt. Een goeroe, die hun kinderen de wijsheid der blanda's zou
meedelen. Maar er was meer! „Mannen van Waine, de blanda's
zullen u voortaan beschermen tegen de aanvallen uwer vijanden!"
Die van Waine hoorden hem aan. Zijn woorden zeiden hun niets.
Wat een school was, wisten zij niet en wijsheid bezaten zij. Waren
er geen wijze mannen in hun midden? En zouden de blanda's hen
voortaan beschermen tegen de aanvallen van hun vijanden? Welnu,
dat de schrijver van Waris wete, dat de mannen van Waine
in staat waren iedere vijandige daad te beantwoorden en afdoende
te bestraffen!
„Oe wa loe well!"
Tegen Maisink.
Tegen Empi!
Twaalf koppen zouden worden gesneldl Twaalf koppen voor de
zes vermoorde krijgers van Waine!
Maar zij spraken die gedachten niet hardop uit. Wie was die man,
die grote woorden sprak over wijsheid en bescherming? Toch niet
meer dan een vreemde! Nee, vertrouwen konden zij hem niet schenken.
Vertrouwen moest verdiend worden.
Maiwe Aande bracht geschenken voor de dappere mannen van
Waine mee. Ziet, mannen van Waine, ik breng u twaalf bijlen!
132

Bijlen, zoals de blanda's maken. Wat betekenen uw stenen bijlen
vergeleken bij de ijzeren, die ik u ten geschenke geef?
Hij liet de lemmeten in de zon blinken en maakte er houwende
bewegingen mee. Hij wees op de stenen bijlen en schudde verachtelijk
het hoofd. Daarna reikte hij een ijzeren bijl over aan het
kamponghoofd en beduidde hem, dat hij er mee in het hout van
een boom moest kappen. Toen stootten de mannen van Waine kreten
van verbazing uit. Enkele slagen deed het kamponghoofd en
reeds was er een diepe snede in de stam.
Maiwe Aande glimlachte tevreden en schonk een nieuw wonder
aan de mannen van Waine. „De geest van het vuur laat zich moeilijk
vangen," sprak hij. „Gij wrijft lange tijd het droge hout tegen
elkaar voor gij er een kleine vonk aan kunt ontlokken. Welnu..."
Hij schrapte een lucifer aan. Het mirakel van de vlam wrong zich
langs het dunne houtje.
De mannen van Waine gierden hoog en luid hun verbazing uit. Zij
grepen de lucifers, die de schrijver van Waris hun gaf en streken de
vlammetjes met een kleine beweging aan het stokje. Zij bouwden
een stapeltje hout en het vuur vrat zich langs de dorre takken omhoog.
Wonderen!
O, vreemdeling, die ons spreekt van het bestuur der blanda's. Gij
zijt welkom met uw wonderen. Zie, wij leggen onze wapens achter
ons neer.
Maar Maiwe Aande had nog meer in zijn barang. Hij deelde zakspiegeltjes
rond en de mannen van Waine zagen tot hun schrik
zichzelf. Zij waren niet langer één, doch twee. Een angstaanjagende
persoonlijkheidsvermeerdering, waaraan de dappersten pas na
geruime tijd durfden wennen. Zij dansten een nieuwe dans, kijkend
in hun eigen blik...
De schrijver van Waris deelde tabak uit. Grote, kleurige pakken uit
de enorme Amerikaanse voorraden in Hollandia. De tabak was in
133

de loop der jaren duf geworden. De kust-Papoea's wilden ze niet
meer roken en verkozen hun eigen, geuriger en zwaarder tabakken
boven de smakeloze, muffe Amerikaanse mixture en shag. Doch de
mannen van Waine zagen de doosjes, waarin de tabak verpakt was:
fel-gekleurd met op ieder pakje een onwerkelijk mooi meisje.
„Dill's best since 1848", stond er boven geschreven, en opzij vertelde
de fabrikant: „a fragant, smooth and natural tasting smoking
tobacco for pipes", mysterieuze tekens van een andere, grootse
wereld, waaruit de vreemdeling naar Waine was gekomen! Zij
trokken de bandjes met „Free of tax. For use only of U.S. military
or naval forces in Alaska and Hawai" van de pakjes en borgen ze
voorzichtig en eerbiedig in hun nokkis, de kleine, gevlochten tasjes,
die zij om hun hals droegen en waarin zij hun kostbaarheden bewaarden:
een varkenstand, een nagel van een casuaris, tabaksbladeren
en een stukje hout van de goede ijzerhoutboom ...
De schrijver zag de grote vreugde en verbazing van de Waine-
Papoea's. Zij kwamen aandragen met hun eerbewijzen. Zij brachten
hem voedsel: warme, stijve pepeda van de beste sago bereid, jonge,
malse klappers en een grote homp van een varkensbil, het vlees,
waarvan anders alleen het kamponghoofd mag eten. Hij zag hun
gulle hartelijkheid en hij wist, dat hij aan Kota Baroe zou rapporteren,
dat zijn zending een succes geweest was. In Waine zouden
een schrijver en een paar inlandse polisie's kunnen worden gedetacheerd.
De zon daalde reeds naar de avond, toen de mannen van Waine in
hun dankbare eerbied voor de vreemdeling, die hen had overladen
met wonderbaarlijke geschenken, hem de geschiedenis van de
moord op de zes dappere krijgers door de mannen van Epmi en
Maisink vertelden.
Maiwe Aande rees verschrikt overeind en vloekte luid. Epmi en
Maisink vielen onder zijn bestuursgebied. In feite lagen zij dagen
ver van Waris verwijderd, maar de blanda's in Kota Baroe zouden
134

hem verantwoordelijk stellen voor het gebeurde. Vloek over Epmi
en Maisink, die door de schone ambities van Maiwe Aande, schrijver
van Waris, zo'n ruwe streep hadden getrokken! Maar misschien
was er nog iets te redden als hij zijn zending in Waine tot een
schitterend einde bracht. „Waar zijn de zes mannen, die onder de
pijlen van de rovers uit Epmi en Maisink gevallen zijn?" vroeg hij.
Die van Waine brachten hem naar het kerwari-huis, waar de lijken
van de vermoorden hingen te verschrompelen. Als het vlees aan
hun beenderen verrot was, zouden zij de beenderen in het vuur
zwart branden en ze daarna ophangen aan de donkere, vervuilde
wanden van het kerwari-huis, naast de beenderen van hun voorvaderen.
Zo wilde het de adat.
Het kerwari-huis stond in het centrum van de kampong. Het was
een hut, gebouwd van gaba-gaba en een dak van atap, door de zon
verschroeid tot een bruinachtig grijs. Het kerwari-huis was het
heilige huis. Het bestond uit twee vertrekken. Voor de vrouwen
was het kerwari-huis taboe. De mannen mochten alleen het eerste
vertrek betreden, enkele vierkante meters groot, met langs de wanden
lage baleh-baleh's. In de schemer kon men vaag aan het
plafond de zwarte doodsbeenderen zien hangen, macabere gestalten,
verstard in een lugubere dodendans. Spinnen hadden er
door de jaren heen een zacht waas van webben omheen geweven.
Alleen de korano van Waine en de kepala, adathoofd en oorlogsleider,
vergezelden de schrijver van Waris naar het tweede vertrek.
Daar hingen de zwart geblakerde koppen van geschoten mannelijke
zwijnen en aan het dak de beenderen der gestorven kepala's
en korano's en in het gevecht gevallen mannen. Het was een dicht
bos van beenderen en schedels, want Waine had vele oorlogen gekend
en vele krijgers moesten worden beweend, voordat hun gebeente
in het kerwari-huis werd opgehangen. Eén wand was leeg,
op een paar verdorde, verdroogde voorwerpen na, die in het mid-
135

den van de wand hingen. Het waren de testikels van een varken,
want het geloof van de mensen van Waine zegt, dat de mens van
het varken afstamt. Het varken is immers het grootste en het kostbaarste
dier uit hun streken. De Waine-krijger, die in de oetan een
varken schiet, mag niet van het vlees eten, omdat anders de boze
geesten uit het lichaam van het dier bezit van hem, de moordenaar,
zullen nemen. En verstrengelt het geloof zich niet op een vreemde
wijze met het reële vechten voor het bestaan, als de vrouwen in
tijden van hongersnood eerder een big, dan hun eigen kind zullen
zogen?
Maiwe Aande was een man, die jarenlang met de blanda's in contact
had gestaan. Hij had kennis gemaakt met hun wereld en hij
was de levensbeschouwing en het primitieve bijgeloof van zijn volk
reeds lang vergeten. Hij probeerde in zijn levenswijze op de blanke
te lijken en hij voelde zich ver verheven boven de gewone Papoea.
Maiwe Aande kon lezen en schrijven.
Maiwe Aande droeg een broek, een khaki-hemd en leren schoenen.
Maiwe Aande kon een auto besturen.
Maiwe Aande had een vulpenhouder, die weliswaar stuk was, maar
toch als een sieraad in het borstzakje van zijn hemd stak.
Maiwe Aande had zich van zijn eigen volk afgekeerd. Hij was er
van vervreemd, hij aanvaardde zijn volk niet meer, wilde het ook
niet.
Maiwe Aande was in wezen een vijand van zijn volk.
Maiwe Aande was de gelovige, die zijn geloof de rug toekeert en
het daarna verafschuwt en aanvalt, omdat hij er de diepten en de
zwakten van heeft leren kennen.
Maiwe Aande was bezield van één ideaal: alles moest zo snel mogelijk
worden aangepast aan de normen en leefwijze, die hij in
Kota Baroe had leren kennen. Hij had daarbij geen geduld, omdat
hij geen begrip had.
Toen hij de lijken van de zes vermoorde Waine-krijgers in het
136

kerwari-huis zag, herinnerde hij zich een bepaling, dat een dode in
de grond moest worden begraven. Een dode mocht niet worden
uitgedroogd en de beenderen mochten niet worden zwartgeblakerd.
Dat was een bepaling, die in Kota Baroe was uitgevaardigd.
Maiwe Aande draaide zich om en beval zijn polisie's achter het
kerwari-huis een diepe kuil te graven.
De mannen van Waine begrepen het bevel van de vreemdeling
niet. Het was iets vreemds. Een kuil graven? Maar had de vreemdeling
hen niet overladen met weldaden en geschenken? Het was
goed wat hij beval.
De mannen van Waine grepen hun nieuwe bijlen en hielpen de
polisie's de harde grond open te hakken. Het werd een grote kuil,
een gapende wonde in moeder aarde, donker en diep.
De schrijver van Waine knikte, ten teken dat het goed was en beval
toen, dat de lijken van de zes vermoorde mannen in de kuil gelegd
zouden worden.
De mannen van Waine stonden verstard. In hun hart zwol afgrijzen
en woede om zoveel openlijke minachting voor hun dappere doden.
Waren zij dan honden? De vreemdeling was een man met vriendelijke
daden, maar met een hart vol vergif. Wat betekenden nu de
bijlen, de lucifers, de spiegeltjes en de tabak tegenover zulk een
afgrijselijke belediging? Een dof gemompel van woede steeg in
hun midden op.
Maiwe Aande hoorde het niet. Hij stond in diepe, gezapige tevredenheid
toe te kijken hoe de polisie's de lijken snel met zand bedekten.
Het was goed wat hij gedaan had en zijn toeans in Kota
Baroe zouden vergeten, dat Epmi en Maisink hadden gedood en
geroofd. Hij richtte zich op. Hij zou zijn ordenend werk vervolmaken.
„Werp het vuur in het kerwari-huis!" beval hij de polisie's.
De vlammen lekten langs de gaba-gaba tot aan het atapdak. Rook
137

kringelde omhoog en plotseling loeide een hoge, gele vlam naar de
hemel. Het heilige huis van Waine brandde.
De vlam, die uit het dak van het kerwari-huis naar boven schoot,
sloeg over op de harten van de mannen van Waine. Een wilde, alles
verterende haat maakte zich van hen meester. De wraak, die bloedrood
in de vlammen flakkerde, overspoelde alle andere gevoelens.
Zes mannen waren gedood. Een vreemdeling had hen in de aarde
geworpen als waren zij verachtelijke honden. Wraak! Wraak!
„Oe wa loe well! Oe wa loe wellü"
De mannen van Waine stortten zich naar voren. Pijlen werden op
de strakgespannen boogpezen gelegd. Een dof brullen steeg uit hun
kelen op.
De schrijver van Waris zag het en het was alsof de hele wereld op
hem neerstortte. Razend snel trok hij zich met zijn polisie's terug
in twee kamponghutten en beval, schor van angst en ellende, het
vuur te openen.
Maar de mannen van Waine kenden het geweer niet. Zij renden
onbeschermd vooruit, de kreet om wraak gillend opstotend naar
de hemel.
De polisie's, die hun geweren nooit anders gebruikten dan om er
mee over de schouder te lopen en het bij bijzondere gelegenheden
te presenteren, wisten niets van vuurspreiding af. Zij schoten de
ene kogel na de andere af, als het maar veel lawaai maakte. Zorgvuldig
richten deden zij niet. Doch de mannen van Waine waren
talrijk en zij stroomden als één man naar de hutten, waarin de
vijandige vreemdelingen verborgen waren. Bij tientallen werden
zij weggemaaid. Over de lijken van hun stamgenoten renden zij
verder en slaagden er in de twee hutten van elkaar te isoleren,
waardoor het de schrijver van Waris onmogelijk werd gemaakt zich
onder dekking van het geweervuur in de oetan terug te trekken. De
polisie's zaten in de ene hut en de schrijver met twee met pijl en
boog bewapende dragers in de andere.
138

De polisie's, die het hachelijke van de situatie inzagen, sloegen de
achterkant van hun hut open en vluchtten de oetan in. Dit was een
geluk voor Maiwe Aande, want de woede van de mannen van
Waine concentreerde zich op de polisie's, die schietend en
schreeuwend de muur van groen indoken. Hij sloop, gevolgd door
de twee dragers, de hut uit en verdween in de oetan. Hij rende als
een bezetene. Het was een wedloop met de dood, die achter hem
aan kwam, gedragen op de ontzettende kreet: „Oe wa loe wellü
Oe wa loe wellü!"
Hij was een opgejaagd dier en de oetan, waarin hij geboren en getogen
was, nam wraak op de afvallige Maiwe Aande, die zich voor
vijftig gulden per maand verkocht had aan de blanda's en die het
liefst niet herinnerd werd aan de tijd, dat hij in het oerbos leefde.
De oetan was er plotseling levensgroot en overweldigend. De oetan
stak haar doomige lianenvingers naar Maiwe Aande uit en trok
met wilde rukken zijn hemd en broek aan flarden. De oetan kleedde
hem uit en hij was naakt en onbeschermd, weerloos tegen een
vijand, die vroeger — lang geleden — zijn vertrouwde vriend geweest
was. De oetan zoog met haar zompige modder de schoenen
van zijn voeten. Toen was Maiwe Aande een mensdier, in het
luchtledige zwevend tussen twee levens. Het leven, dat hem had
voortgebracht en waaraan hij was ontgroeid en waaraan hij in
hoogmoedige verachting was vervreemd; en het leven, dat niet het
zijne kon worden, maar waarnaar hij haakte met een groot,
ambitieus verlangen en dat hem nu alleen liet, zonder bescherming.
Als een verslagene, voor wie de duimen omlaag wijzen.
Zijn lichaam werd geschramd en opengehaald. Het bloedde uit talloze
wonden. Zijn voeten schaafden op het rotsachtige bergterrein
tot open, bloederige klompen, waarin de pijn zo snerpte, dat zij gevoelloos
werden.
Maiwe Aande rende verder. Hij lette niet op richting of paden. Hij
rende, hijgend en met zijn bloed steeds harder bonzend aan zijn
139

slapen. Hij voelde de vermoeidheid trekken in zijn spieren. Een
verlammende pijn remde zijn bewegingen. Hij keek door een rood
waas en ten laatste liet hij zich vallen. Hij kon niet meer. Hij verborg
zijn hoofd in zijn armen en drukte zich tegen de grond. Hij
verlangde, dat de aarde zich openen zou, dat er duisternis rondom
hem zijn zou, dat hij niets meer weten zou.
De avond viel en het was donker geworden, toen hij zich langzaam
oprichtte. De twee dragers zaten op hun hurken naast hem en
staarden hem zwijgend met grote, wijd-open angstogen aan. Maiwe
Aande voelde de koude van de nacht zijn lichaam doorhuiveren.
Hij zou een vuurtje hebben willen aanleggen, maar hij durfde niet.
De mannen van Waine slopen door de oetan en een lichtschijnsel
zou hem kunnen verraden. Hij had de wraakzucht in het wit van
hun ogen zien vlammen.
De nacht kroop traag voorbij. De nacht had duizenden angsten
meegebracht. De krekels snierpten, de kikkers rochelden, tezamen
een muur van geluid, waarachter de mannen van Waine dichterbij
slopen, hun pijlen op de bogen, gereed om te schieten. De nachtwind
beroerde de struiken en de bomen, zij werden vervuld van
onhoorbaar aansluipende mannen. De boomstammen veranderden
in Waine-Papoea's. Het zachte vezelen van de wind door de takken
was het geruis van plotseling overeind springende vijanden.
De schrijver van Waris meende van alle kanten de kreet „Oe wa
loe well!" te horen aangolven. Het water in de kali, dichtbij, ruiste
de wraakroep. Een nachtvogel gilde hem schril door de oetan. Hij
kromp ineen. Hij was de angst zelf geworden. De gestalten van de
bomen en de bergen groeiden tot aan de hemel en daarna stortten
zij zich om Maiwe Aande neer, gillend en schreeuwend met een
infernale woede.
De nacht scheen voor eeuwig over de wereld te liggen.
In de morgen zond hij de twee dragers uit om de polisie's te zoe-
140

ken. Hij bleef achter, verborgen in het struikgewas, koud, hongerig
en doorhuiverd van een grenzenloze angst, die nergens door een
weerstand tegemoet kon worden getreden. Eerst laat in de middag
keerden de dragers terug met een groep uitgeputte polisie's, die
aan de pijlenregen der Waine-Papoea's waren ontkomen. Zij trokken
direct verder naar het noorden, in een wijde boog om het
Waine-gebied heen. In de avond van de volgende dag waren zij
tot op drie uren van Waris gevorderd. Hier durfden zij voor het
eerst een vuurtje te maken en zij aten uitgehongerd van de taaie,
donkerrode vleeslappen van een oude casuaris, die een van de
polisie's had weten neer te leggen.
De schrijver herademde. Hij begon, stukje bij beetje, zichzelf terug
te vinden. Hij werd weer Maiwe Aande, de schrijver van Waris.
Maar tegelijkertijd met het hervinden van zijn waardigheid en
persoon sloop een nieuwe, wurgende angst zijn hart binnen. De
toeans in Kota Baroe zouden van dit avontuur horen. Dit kon niet
geheim blijven. Hun toorn zou zich over zijn hoofd uitstorten.
Maiwe Aande zou worden afgezet als schrijver en hij zou terugkeren
naar de Vogelkop, waar hij de rest van zijn leven zou moeten
slijten als een Papoea, gewoon, zoals de anderen, in de kampong.
De morgen van de zesde dag brak aan en zij braken op voor de
laatste etappe. Moeizaam strompelden zij over de bergrug, die hen
nog van Waris scheidde, heen. En daar viel het nieuws als een
enorme hamerslag op de schaduw van wat eens Maiwe Aande geweest
was: toean controleur uit Kota Baroe zat in het posthuis van
Waris.
Neergebogen in zijn ellende kwam hij aan het hoofd van zijn
polisie's de kampong binnen. Hij richtte zijn aarzelende schreden
naar het posthuis. Hij voelde hoe de blikken van de kampongbewoners
op hem gericht waren.
Zij zwegen...
141

De stilte was als een bol van fijn geblazen glas rond de aarde.
Toean controleur zat in het posthuis.
Er spande een gouden streep rond de epauletten van zijn hemd.
Toean controleur wenkte hem.
Maiwe Aande schuifelde naar voren en sprak...
142

ACHTSTE HOOFDSTUK
I
Jtlvert Caldenhove had gespannen naar het relaas van de schrijver
geluisterd. Soms had hij een paar gebeurtenissen nog eens laten
vertellen. De polisie's, die voor de deuropening bijeendrongen,
vielen de schrijver af en toe in de rede, schel schreeuwend en verward
dooreen roepend, maar met een snauw legde Evert hun het
zwijgen op.
Toen de schrijver zweeg en zich het zweet van het voorhoofd
veegde, viel er een diepe stilte in het vertrek. De stilte groeide uit
tot een geweldig klankbord, waartegen het kloppen van zijn hart
en het zachte ruisen van zijn adem werd weerkaatst en duizendvoudig
versterkt. Evert voelde de blikken van de schrijver, de
korano's en de polisie's op zich gevestigd. Zij verwachtten van hem
het verlossende woord. Maar hij sprak het niet. Zijn gedachten
maakten woeste salto's mortales aan de trapeze van zijn bewustzijn.
Hij zag alles zeer scherp. Hij zag de fijne, kringelende rook van de
sigaret tussen zijn vingers. Hij zag de bloedige schrammen op de
armen en benen van de schrijver van Waris. Hij zag de verdroogde
modder tussen de tenen van een der korano's koeken. Hij zag de
roestvlekken op de geweerlopen van de polisie's. Hij zag de zonovergoten
plek voor het posthuis, waar een bonte haan triomfantelijk
de kippen opzat. Hij zag de ochtendnevel over de oetan, als
een groot, spiegelblank meer. Hij zag die ene boom, vlak tegenover
143

de deuringang, oprijzend uit de mist, ijl tegen de bijna wit-blauwe
lucht afsteken, ragfijn in de tekening van stam, takken en bladeren
als een oude Japanse prent op zachte zijde geschilderd.
Poesjie kwam het vertrek binnen. Hij wilde hem iets vragen, maar
de woorden bevroren op zijn lippen toen hij Evert's blik ontmoette
en hij sloop weg.
Evert Caldenhove zwaaide mee met de acrobatiek van zijn gedachten
en hij trachtte ze terug te brengen op het platform van de
werkelijkheid door te spreken.
„Dit is verschrikkelijk," zei hij.
De schrijver boog zich naar voren om te trachten hem te verstaan,
maar de taal was hem vreemd.
„Dit is rampzalig," ging Evert verder. „Dit is een zwijnenkeet, waar
ik geen raad mee weet. Waarom is die lamstraal van Van Weghen
niet komen opdagen? Die zit op zijn achterste te luibakken in Kota
Baroe en laat mij alleen de boel opknappen."
De schrijver kuchte. Het klonk als een krakend pistoolschot.
Evert schrok. „Laat ik niet gaan zitten kankeren," zei hij. „Van
Weghen kan er per slot van rekening ook niets aan doen." Hij ging
rechtop zitten, streek met zijn vingers zijn haren achterover, zette
zijn vechtpetje op en sloeg toen zacht met zijn vlakke hand op de
tafel. „Schiet maar op," zei hij hard tegen Maiwe Aande. „Zie dat
je wat op je verhaal komt." Hij maakte een vegende beweging met
zijn hand. „Allemaal d'r uit hier! Vort! Vanmiddag om vier uur zijn
jullie hier terug, de korano's, de polisie's en jij ook, schrijver!"
Zij herademden als was met de plotselinge activiteit een loden last
van hun schouders gevallen. Zij drongen het vertrek uit naar buiten,
waar de kampongbevolking hen opwachtte in een geroezemoes
van praten en vragen, schreeuwen en joelen.
Evert zag hen gaan en hij was blij alleen te zijn. Hij zat rechtop en
bewegingloos; alleen zijn rechterhand, die zijn vulpen omklemde,
maakte kleine, schrijvende bewegingen. Hij tekende zorgvuldig
144

grote H's op een velletje papier. Hij maakte er krulletjes aan en de
krulletjes werden cijfers: 8.... 1 7 5.,.. 0 Het was
het telefoonnummer van Heleen. De H was van Heleen. Heleen
zat voor hem op de galerij van het posthuis in Waris en zij keek
hem rustig aan. Haar gezicht was van een diepe, bezonken rust,
als bij een madonna van de Primitieven. Alleen haar fijne wenkbrauwen
trilden een beetje.
Heleen's gestalte vervaagde en hij zat weer alleen in het posthuis.
De zorgvuldig getekende H's met het telefoonnummer lagen onder
zijn vingers. Hij verfrommelde het blaadje en gooide het op de
vloer, bukte zich toen, raapte het weer op en stak het in zijn zak.
Zijn bewegingen waren mechanisch. Hij greep een voddige doek
en begon de vliegenstrontjes van het tournee-blik te poetsen. Hij
maakte er figuurtjes van als ogen van dobbelstenen. Hij was een
trage, zoekende slaapwandelaar. Zijn gedachten zwierven onvatbaar
ergens ver van hem verwijderd door de kosmos en het was
onmogelijk ze te ordenen en saam te voegen tot een logisch geheel.
De tijd sloop op kousenvoeten voorbij...
Na het middageten kroop hij in zijn hangmat, zijn handen onder
zijn hoofd gevouwen. Boven hem kroop een trage spin langs de
zoldering, liet zich onverwachts een paar centimeter zakken en
koorddanste toen over een onzichtbaar draadje door de ruimte.
Evert keek naar de spin en hij moest zich beheersen niet te krabben
aan de rode muskietenbeten op zijn armen. Hij hoorde zijn polshorloge
vlak bij zijn oor tikken. Het werden dreunen, die in zijn
hoofd sloegen als hamerslagen.
Zo was het vroeger eens geweest, vlak voor zijn doctoraal. Hij was
volkomen leeggezogen. Hij wist niets meer, alleen het weten van
het met weten gonsde door een luchtledig in zijn hersenen. In hem
klom de wanhoop langzaam langs het touw van zijn zenuwen. Hij
was doodmoe. Hij verlangde te liggen en te slapen. Hij wilde niet
meer denken en hij kon niet meer denken. Er was alleen maar
145

leegte! Leegte! Leegte!! En buiten zijn kamer draaide de wereld
gewoon door. Hij hoorde auto's toeteren. Hij hoorde de hese roep
van een voddenkoopman. Een melkboer rinkelde met flessen
onder zijn raam. Een straatjongen schreeuwde. Iemand floot schel
een Schlager. Op de straat liepen de mensen voorbij, kleine, rennende
insecten met dunne beentjes en nerveuze beweginkjes. De
zon spiegelde in het donkere grachtwater en de huizen kaatsten
hun doorleefde beeltenis in een groen, mysterieus waas. Hij had
nog één uur tijd. Nog één uur en dan zouden kille mannen komen
om zijn hersenen bloot te leggen. Zij hadden slimme, venijnige
lachjes rond hun dunne lippen. „U moet het over drie maanden
maar weer eens proberen," zouden zij zeggen en zijn feestelijk rokcostuum
werd een begrafenisdracht.
Hier in Waris, nog een uur vóór de korano's, de polisie's en de
schrijver zich bij hem zouden melden, was het precies eender.
— Ik moet wat doen. Ik moet iets beslissen! Er is nog een uur! Dan
moet er een besluit genomen zijn ...
Hij beet het glazuur van zijn tanden en dacht... dacht...
II
i^lokslag vier uur kwam Maiwe Aande met de korano's en de
polisie's naar het posthuis. Evert hoorde hen al van ver aankomen.
Zij liepen in een strakke, gescandeerde pas, als militairen, die op
mars zijn. Hij keek pas op, toen de schaduwen van de aangetreden
mannen over de bamboestammetjes van de voorgalerij vielen.
Langzaam stond hij op. — Nu moet ik laten merken, dat ik een besluit
genomen heb, dacht hij. — Ik weet nog op geen stukken na
wat ik beginnen moet.
Hij begon te spreken, langzaam en nadrukkelijk en al sprekende
hervond hij zijn zekerheid en kalmte. Het plan groeide met zijn
woorden mee.
146

„Morgenochtend om zes uur zijn jullie allemaal hier present," zei
hij. „De korano van Waris zorgt voor vijftien koelies. Zie, dat je
voldoende eten meeneemt, want geduvel over het voedsel kunnen
we onderweg niet hebben. Wij vertrekken naar Waine."
De schrijver knikte nadrukkelijk. „Er zijn veel mannen in Waris,"
zei hij, groeiend in zelfbewustzijn. „Zij willen allen mee. Het zijn
goede mannen, toean. Zij kunnen vechten!"
„Hou jij je bek!" snauwde Evert. „Prent één ding goed in je stomme
hersens, schrijver. Er wordt niet gevochten! Je hebt al genoeg in de
soep getrapt. Je kunt er op rekenen, dat je een zware pijp zult
roken, dat beloof ik je."
Maiwe Aande kroop in zijn schulp. Hij schrompelde in elkaar tot
een zielig hoopje mens.
„En jullie houden allemaal je mond dicht tegen iedereen!" ging
Evert verder. „Begrepen? Niemand heeft er iets mee te maken. Als
ik ontdek, dat een van jullie zijn bek niet heeft gehouden, sla ik 'm
persoonlijk zijn hersens in. Nou ingerukt!"
De mannen salueerden. Zij stonden overdreven stram in de houding.
De taal, die Evert over hun hoofd had losgelaten, was de taal,
die zij verstonden en respecteerden. Het prestige was ongeschokt.
Zij marcheerden tevreden en gerustgesteld naar de kampong terug.
Evert Caldenhove stond op de voorgalerij en keek hen na. — Dus
nou zit ik er aan vast, dacht hij. — Morgen vertrek ik naar Waine
en ik zal eens zien of er vrede te sluiten is. Als het allemaal op niets
uitloopt, moet er een strafpatrouille volgen en daar voel ik weinig
voor. Die knapen in Waine zullen er de dupe van zijn. Bij tientallen
worden ze neergeknald en dat allemaal voor een kwestie, waarin
zij op slot van zaken niet eens de grootste bokken hebben geschoten.
Hij zuchtte en ging langzaam naar binnen.
— Rechtvaardigheid is maar een wankel begrip als het gepaard
gaat met prestige, dacht hij moe. — Als we de zaak laten lopen,
147

zitten we binnen een maand middenin een enorme roof- en moordorgie.
Nee, als mijn pogingen tot verzoening geen succes hebben,
moeten we wel hardhandig optreden. Maar het is evengoed zuur
voor die van Waine.
Hij ging zitten en sloeg zijn dagrapport open.
— Maar als er een strafexpeditie van komt, moet Jaap dat maar opknappen,
dacht hij opstandig. — Ik heb me al meer dan genoeg uitgesloofd.
Het is zijn afdeling en ik ben niet meer dan een hulpievooruit.
Als hij niet komt opdagen, is het mij ook goed, dan moeten
ze in Kota Baroe maar zien hoe ze de zaak verder regelen. Ik ga
morgen naar Waine kijken of er met die kerels te praten valt. Méér
doe ik zeker niet. Enfin, ik zal Jaap een soeratje sturen, dan weet
hij tenminste wat er aan de hand is. Als hij nog één gram hersens
in zijn hoofd heeft, zit hij binnen twee weken hier.
Hij staarde naar de blanke bladzijden van het cahier, dat voor hem
lag en plotseling voelde hij een grote weerzin in zich opkomen.
— Ik ben het zat, dacht hij. — Meer dan zat. Ik moet iets gaan
doen, wat niets met mijn werk te maken heeft.
Hij glimlachte, ondanks alles. — Ik zou vanavond wel eens naar het
Concertgebouw kunnen gaan...
Bijna werkelijk zag hij het voor zich. De grote zaal, gevuld met
stille, aandachtige mensen, opgenomen in golven muziek, zwellend
•en dalend, hen optillend en meevoerend ver, ver buiten de enge
begrenzing van de vier zaalwanden. Hij hóórde de muziek en hij
neuriede haar zachtjes voor zich uit. De negende van Beethoven.
— Waarom de negende? vroeg hij zich af, maar toen hij met grote
stappen het posthuis uitliep naar buiten, zong hij zacht voor zich
heen: „Alle Menschen werden Brüder..."
Poesjie stond in de keuken te knoeien met een paar grote, bloederige
vleeshompen.
Evert bleef staan. „Wat heb je daar?" vroeg hij.
„Polisie Loeka heeft een babi en een casuaris in de oetan ge-
148

schoten, toean," antwoordde de bediende trots. „Hier is het kakld
van de casuaris en de schouder van het varken. Banjak babi, toean,
banjakka!"
— Geen Concertgebouw vanavond, dacht Evert en hij grinnikte.
„Geef maar eens hier," zei hij, opgewekt ineens en hij nam de
parang uit Poesjie's handen. „Vlees uitbenen is ook een verzetje,"
zei hij hardop. „En het Concertgebouw is aardig, behalve als je in
de pauze moet gaan stompen en slaan om een kopje koffie te kunnen
krijgen." Hij sneed het vlees in gelijke lappen en hakte de botten
en de pezen er uit. Het was een zwaar en warm werk, maar het
eiste al zijn aandacht. Het was al bijna donker toen hij veertien,
tamelijk nette varkenslapjes op een rijtje naast elkaar had liggen.
Het vervulde hem met trots. Hij strooide er overvloedig zout overheen
en Poesjie legde ze op een stapel, stampte ze dicht op elkaar
en pakte ze toen in een rieten zak, die hij stevig met boomvezels
dichtbond. Evert keek er sceptisch naar en vroeg zich af hoelang
het vlees te eten zou zijn. Hij waste zorgvuldig het bloed en het
vet van zijn handen.
De middag was voorbijgevlogen. De tijd was barmhartig voor de
mens, die een bezigheid onder handen nam. De avond kapselde het
posthuis in zijn fluwelen kleed van duisternis.
Hij at bij het walmende licht van zijn oliepitje en begon daarna, in
een opwelling van overmoed, aan een brief voor Heleen. Hij
schreef met korte, droge zinnetjes, maar hij had het gevoel, dat
Heleen, terwijl hij haar schreef, steeds verder van hem afdreef. In
hem openbaarde zich een onmacht, welke hij tevoren niet bij zichzelf
had opgemerkt, waarschijnlijk omdat hij nooit zo ingespannen
bezig was geweest een brug te slaan van de oetan naar Amsterdam.
Hij legde zijn pen neer en leunde achterover tegen de bamboewand
van het vertrek. „Het gaat niet," zei hij halfluid. „Er zijn
twee werelden, gescheiden door een afstand van lichtjaren..."
149

Hij legde de brief aan Heleen opzij en begon een nieuwe: „Beste
vader en moeder..." Verder kwam hij niet. — Wat zou ik moeten
schrijven? vroeg hij zich af. — Beste ouders, ik maak het goed en ik
ben op tournee. Ik zit nu in Waris ... Waris? Waris? Is het vreemder
te schrijven: ik zit nu op Mars en morgen tippel ik door naar
Mercurius? Het Hoofd van het Plaatselijk Bestuur is naar me
onderweg. Hij woont op de maan, beste ouders ...
Zorgvuldig legde hij de beide brieven op elkaar en borg ze in zijn
portefeuille. Hij schudde het hoofd. — Misschien, als ik in Kota
Baroe terug ben, dacht hij.
Toen begon hij de barang bij elkaar te zoeken, die hij de volgende
morgen op zijn tocht naar Waine wilde meenemen. Zijn kleren,
wat eten, zijn tabak en... ja, je kon niet weten, zijn junglekarabijn.
Hij klom in zijn hangmat en rookte nog een sigaret. Toen
trok hij de ritssluiting van zijn klamboe dicht en ging op zijn zij
liggen. Hij sliep onmiddellijk.
III
De ochtendkoelte hing tintelend fris over de wereld, toen Evert
de slaapstille kampong verliet. Een paar meter achter hem liepen
de schrijver en de korano van Waris, een tiental polisie's en twintig
dragers. De koelies hadden hun pijl en boog mee willen nemen,
maar Evert had het kortaf snauwend verboden. Hij was vastbesloten
het conflict met de Waine-Papoea's niet met nog een paar
nieuwe vechtpartijen uit te breiden.
Hij liep gemakkelijk, met grote, veerkrachtige passen. Hij was in
een stemming om luidop te zingen. De steile berghellingen verhinderden
dat, doch in zijn hart zong hij met lange, sentimentele
uithalen: „Aan de voet van die ou... .we Wester.... Heb ik vaak
150

in gedachten gestaaaaaanü" En met een kwajongensachtige glimlach
zong hij het in het platste Amsterdams, dat hij zich maar kon
voorstellen.
Een koude nevel slierde rondom hem uit de grond op in grijze en
lichtgroene slingers. Het aarzelende morgenlicht van de zon kleurde
ze in prachtige schakeringen van rood, geel, groen, blauw en
violet, als waren het grote, glazen stuiters, waar binnenin een wonderlijke
kleurenpracht geblazen was. Ergens zongen de heldere,
melodieuze trillers van de paradijsvogel. Een kakatoe schreeuwde
schaterend. Voor zijn voeten ritselden kleine, schrikachtige, bruine
slangetjes en hagedissen over de grond vliegensvlug weg in het
beschermende struikgewas. De voortdurende zang der krekels
spoelde tussen aarde en hemel.
Ondanks de frisse morgenlucht had hij zijn shirt uitgetrokken en
liep hij in zijn hemdje. Het zweet stroomde tappelings langs zijn
hals over zijn borst en armen, doch hij merkte het nauwelijks op.
Achter hem was het rumoer van de polisie's en de dragers.
De morgen ging snel voorbij. Zij volgden voor een groot deel de
kali Fwoe, een breed en snelstromend water, dat tot aan hun
knieën reikte. Het spoelde hitte en vermoeidheid weg.
Tegen de middag hielden ze hun eerste pauze. Dicht langs de
oever van de rivier zaten zij onder hoge, langzaam heen en weer
wuivende klapperpalmen. Een van de dragers klauterde langs de
dunne stam omhoog en smeet tientallen noten omlaag, die de
anderen met hun parang openhakten.
Het klapperwater klokte zoet en koel over zijn tong en langs zijn
verhemelte. Honger had hij niet, maar voor het genoegen van de
dragers, die zich zoveel moeite gaven, at hij een paar sago-koekjes,
welke hij lang in de klappermelk weekte. Hij deelde sigaretten uit
en hij wist voldoende zelfbeheersing op te brengen om zelf niet te
roken.
Even over halfvier in de middag bereikten zij kampong Burbo, een
151

lege plek in de oetan. Jaren geleden was Burbo door de bewoners
van Waris uitgemoord en platgebrand. Het dorp was nimmer herbouwd.
Aan de rand van de oetan stonden een paar bouwvallige
hutten, waar Evert met de dragers een bivak inrichtte. Toen dook
hij in de kali en ging daarna languit op een deken liggen, omhoog
kijkend naar de effen, blauwe hemel. Hij voelde zich diep tevreden
en in staat de inspanningen van de tocht de baas te blijven. Hij
zou nog uren hebben kunnen doorlopen, maar hij wilde de morgen
van de derde dag in Waine aankomen. In geen geval mocht hij het
risico nemen daar tegen de avond van de tweede dag aan te komen.
In hem was niets meer van de besluiteloze verwarring van de
vorige dag, toen Maiwe Aande hem het verhaal van Waine had gedaan.
Zijn gedachten waren helder en overzichtelijk. Het besluit
naar Waine te gaan om te proberen daar de vrede te herstellen, was
het duwtje, dat hij nodig had om over het dode punt van zijn
aversie tegen alles wat hevig en emotioneel was heen te komen.
Hij kroop die avond vroeg onder zijn klamboe, maar hij bleef nog
urenlang wakker liggen in een behaaglijk rusten, volkomen ontspannen
en in diepe tevredenheid met de wereld. Het geluid der
krekels zwol in de groeiende nacht. De vogels trokken zich terug in
de grote stilte tussen de takken en bladeren der bosreuzen. Het
gebabbel der dragers verstomde. Alleen de vuurtjes stuurden nog
wat dunne, kringelende rooksliertjes omhoog uit de gloeiende as.
Tegen de avond van de tweede dag was hij tot op vijf kilometer
van Waine gevorderd. Het terrein was aanmerkelijk zwaarder geworden.
De kali's waren bijna ondoorwaadbaar door de vele rotsblokken
en scherpe riffen en langs de oevers lag een vette, decimeters
dikke modderlaag. Een ogenblik dacht hij erover verder te
trekken om nog dichter bij Waine te komen, maar het had geen
zin. Hij wilde in ieder geval zorgen fris en uitgerust in Waine te
arriveren om, als de toestand daar precair was, genoeg reserves te
hebben om snel in de oetan terug te trekken.
152

In het bivak riep hij de korano, de schrijver en de polisie's bij
zich en deelde hun het plan de campagne voor de volgende ochtend
mee. Het was tamelijk eenvoudig. Een van de polisie's zou ongewapend
naar Waine lopen, terwijl de anderen hem in de rug dekten.
Die polisie moest de kepala van Waine vertellen, dat er een
blanke gekomen was om vrede te sluiten. Die blanke had geen
kwade bedoelingen. Hij bood hun geschenken aan en hij zou zorgen,
dat er koelies kwamen om hun verwoeste kerwari-huis opnieuw
op te bouwen. Vrede wilde de blanke, geen oorlog ...
Als de zending van de polisie met succes bekroond was, zou Evert
zelf te voorschijn komen en de kampong binnengaan.
De schrijver, de korano en de polisie's moesten onder alle omstandigheden
op de achtergrond blijven. Evert wilde niet het risico
lopen, dat de woede der Waine-Papoea's opnieuw zou losbarsten.
Hij wist heel goed, wat hij riskeerde. Hij accepteerde het echter
met de Stoïcijnse kalmte van een soldaat, die in de oorlog een
vreemd huis binnentreedt, niet wetend of de vijand er een hinderlaag
gelegd heeft. Hij wilde, hoe dan ook, het conflict met Waine
in der minne schikken. Hij wist, dat als hij niet zou slagen, het vuur
van de oorlog door de oetan zou slaan. Aan de hemel zou, rood als
bloed, de wraak geschreven staan.
„Oe wa loe wellü"
Evert speculeerde op het element der verrassing. In het uiterste
geval zou hem dat in de gelegenheid stellen terug te trekken. Hij
had de polisie's achter de hand. Het enige, waarover hij zich werkelijk
zorgen maakte,was, dat de mannen zich niet zouden kunnen
beheersen en zonder zijn bevel af te wachten een lustig knalpartijtje
zouden beginnen. Hoewel de Papoea's op pijl en boog
meesters waren, konden ze met een geweer nauwelijks een olifant
op tien meter afstand raken. Maar het knallen van de schoten zou
al erg genoeg zijn om de woede der Waine-mensen in nog grotere
hevigheid te ontketenen.
153

Hij dreigde met de verschrikkelijkste straffen als één van de
polisie's de treurige moed zou hebben een schot buiten zijn medeweten
te lossen.
IV
liet oerbos was vervuld met de geluiden van de dieren en het
geruis van de wind door de boomtoppen. Maar het was of het geluid
een onderdeel was van de stilte, die samengeperst onder het
groene bladerdak hing te groeien tot een schier ondraaglijke
spanning.
Zij lagen nu op nog geen kwartier afstand van Waine en waren de
kampong zo stil en behoedzaam mogelijk genaderd. Evert hoopte,
dat die van Waine er geen lucht van zouden krijgen met hoe weinig
manschappen hij was. Hij had ruim een uur geleden de polisie
naar Waine gestuurd om zijn boodschap aan de kepala te zeggen,
maar zij kregen geen enkel teken, dat er op wees, dat de polisie was
geslaagd in zijn zending. Het tegenovergestelde was ook niet het
geval, doch het uitblijven van enig bericht deed de ongerustheid in
zijn hart groeien.
Hij lag in het groen gedoken, zijn blik op zijn polshorloge gevestigd,
waar de secondenwijzer driftig de tijd wegtikte. Zijn oren
stonden wijd open en vingen ieder geluid in zijn omgeving op. Het
wachten duurde eeuwigheden, die hij trachtte te begrenzen in
kleine weddenschappen met zichzelf: over vijf minuten komt de
polisie terug met het bericht of Waine vrede wil of niet. Telkens
vijf minuten, telkens een eeuwigheid. Maar de polisie kwam niet.
Ten laatste kon hij de spanning niet langer verdragen. Hij richtte
zich op. Voorzichtig kroop hij naar de korano van Waris, die een
paar meter opzij van hem in het struikgewas verborgen zat. „Jij
blijft hier, korano," zei hij, „met de dragers." Hij trommelde de
polisie's bij elkaar. „Op honderd meter achter mij aan!" beval hij.
154

„En wee je gebeente als één van jullie het hart in zijn lijf heeft een
schot te lossen zonder dat ik daarvoor het teken geef!"
De mannen knikten, ten teken dat zij hem begrepen hadden.
Voorovergebogen sloop hij daarna in de richting van de kampong.
Zijn slappe, linnen sluipschoenen maakten nauwelijks geluid. Hij
hoorde zijn eigen, zware ademhaling en voelde het bonzen van zijn
bloed in zijn lichaam. Zijn ogen knepen zich tot spleten en begonnen
te branden van het ingespannen turen. Het groen van de
oetan, rondom hem, stond bewegingloos.
De spanning, die in hem groeide, ontlaadde zich plotseling in een
dwaze gedachte, waarom hij grinniken moest. — Stel je voor, dacht
hij, — dat die lui direct de kampong uit komen rennen en zeggen:
wij spelen lekker niet meer mee, want jullie doen vals ...
Toen zag hij plotseling Waine liggen, gebouwd op een klein
plateau tegen de berghelling. Een verzameling rieten hutten, die
op de grond waren gebouwd, niet op palen, zoals in het onder bestuur
staande gebied gebruikelijk was. Hij sloop tussen de bomen
door tot aan de bosrand, waar hij de vooruitgezonden polisie vond.
Hij hurkte naast de man neer. „En?"
De Papoea haalde moedeloos zijn schouders op en wees voor zich
uit.
Van de bosrand naar de kampong was nog ongeveer dertig meter,
een groot, open stuk, waarop de zon ongenadig brandde. Bij de ingang
van Waine was een manshoge borstwering van pisangbladeren,
doorvlochten met stukken hout, boomschors en lianen opgetrokken.
Evert zag de borstwering zachtjes bewegen. Hij vermoedde een
groot aantal krijgers achter de primitieve beschutting. Er kwam
een droog gevoel in zijn mond. Hij slikte moeilijk. In zijn buik
krampte even een felle steek. Hij haalde diep adem. Toen richtte
hij zich op en liep tussen de bomen door, het open stuk voor de
kampong op. Het was, als zag hij zichzelf lopen: een kleine figuur
155

tegen de hoge oetan-muur, onder de oneindige hemelkoepel. Hij
werd fel beschenen door het genadeloze zonlicht. Hij had de sensatie,
weerloos te zijn.
Op een zes meter van de bosrand bleef hij staan. Hij stond rechtop,
zijn handen slap langs zijn lichaam hangend. De open vlakte tot
aan de kampong scheen uit te groeien tot een onafzienbaarheid.
Hij was daar middenin, eenzaam, het centrum van een absolute
verlatenheid. De stilte hing loodzwaar om hem heen. Hij voelde het
gewicht van het grote zwijgen op zich drukken, zwaarder en zwaarder,
tot hij er door verpletterd dacht te worden. De vlakte werd een
oceaan en hij veranderde in een eiland. De stilte duurde voort,
klemmend als een klauw rond zijn keel.
Er gebeurde nog maar steeds niets.
Niets...
Stilte...
Hij kreeg een waanzinnige aandrang om te schreeuwen, dwars
door de stilte heen.
Maar er gebeurde niets...
Zijn keel werd in een ijzeren band saamgesnoerd. Hij opende zijn
mond, maar zijn ademhaling was zelfs geen geluid meer. In zijn
nek begon een trilling, die voortkroop over zijn rug tot aan zijn
benen. Hij voelde kil zweet uit zijn oksels langs zijn lichaam druipen.
En op dat ogenblik wilde hij zich omdraaien en wegrennen,
de oetan in. De oetan was een vriend voor hem. Hij zou verlost
zijn van de obsessie van stilte en ruimte. Hij werd aangegrepen
door een wilde paniek en met het uiterste van zijn wil dwong hij
zich te blijven staan.
— Er moet iets gebeuren! God! Laat er iets gebeuren!
Toen snorde vanachter de borstwering een pijl door de lucht met
een zacht, zoemend geluid. Tok! Hij stak tien meter voor hem in de
grond.
Hij zag de pijl trillen in de aarde en hij deed een stap naar voren.
156

Hij zag wel, dat het een pijl was, maar het drong niet helemaal tot
hem door, overweldigd als hij was door een grote vreugde, omdat
er eindelijk iets gebeurd was.
— Een pijl steekt in de grond. Zie, de punt is rood van geronnen
bloed. Het is een pijl van de wraak, gedoopt in het bloed der gesneuvelde
mannen van Waine...
Een wolk van pijlen golfde op hem toe en roffelde voor hem in de
aarde. Het bracht hem tot de werkelijkheid terug. — Ik sta buiten
het bereik van hun pijlen, dacht hij. — Zij dragen hooguit vijftien
meter.
Hij bleef staan. Minutenlang. — Krankzinnig, dacht hij, — dat ik
hier blijf staan. Ik behoorde weg te lopen, te schieten. In ieder geval
behoorde ik iets te doen. Maar ik doe niets. Ik blijf staan, alsof
het allemaal een droom is, die ik vlak voor het ontwaken beleef en
waarvan ik al half en half overtuigd ben, dat hij niet echt is. Direct
word ik wakker...
Toen schrijnde de teleurstelling in hem, dat er geen vrede zou zijn
met Waine. — Ik sta hier als de kepala van de blanda's uit Kota
Baroe, dacht hij. — De oorlogsleider. Het moet oorlog zijn. Wat
dacht ik een paar dagen geleden? Rechtvaardigheid is een wankel
begrip als zij in aanraking komt met prestige...
De krijgers van Waine kwamen achter de borstwering vandaan en
renden op hem toe.
— Nu is het werkelijk oorlog, dacht hij. Hij hief zijn arm op en
schreeuwde een kort, hard bevel naar de polisie's aan de bosrand.
Hij liet zich plat op de grond vallen en robde naar de oetan terug.
De polisie's zaten in een lange rij op een knie en schoten op de
aanstormende mannen van Waine. Zelfs voor de slechtste schutter
was de kans op een misser uiterst gering, zó compact was de massa
der gillende en schreeuwende Papoea's.
„Oe wa loe wellü"
Vier ... zes ... negen... tien... twaalf mannen van Waine tuimel-
157

den met vreemd vertrokken gezichten op de grond, het lichaam
nog gekromd in de woede-sprong. De anderen vluchtten in paniek
terug achter de borstwering, vanwaar zij als razenden pijlen bleven
afschieten in de richting van de oetan.
Evert krabbelde overeind. „Terugtrekken!" beval hij met scherpe
stem. „Twee aan twee. Tussenruimte dertig meter. Ijltempo naar
het bivak. Wachten tot ik kom."
De polisie's trokken af. Twee aan twee verdwenen zij in de oetan.
Evert vuurde met zijn karabijn hoog in de lucht. De vlakte lag als
een laaiend vuur tussen hem en de barricade, waarachter de mannen
van Waine verborgen waren. In het vuur lagen de doden...
Hij bleef alleen achter, starend naar de stille lichamen voor de
borstwering en toen draaide hij zich om en volgde de laatste twee
polisie's. ledere tien meter stond hij stil en schoot een kogel door
het bladerdak van de oetan.
De mannen van Waine bleven achter hun borstwering en schoten
hun pijlenwolken vijftien meter ver over de vlakte.
In het bivak vond hij de mannen terug. Er ontbrak er niet een. In
aller ijl braken zij op en begonnen de terugtocht. Evert was de
laatste. Hij wilde eventueel de eerste stoot opvangen, een paniek
onder de dragers was wel het laatste wat hij wenste.
Maar die van Waine kwamen niet. Zij zaten achter hun palissade
en verwachtten een overval. Zij begrepen niets van die plotseling
ingetreden stilte. Zij staarden over de vlakte naar de oetan. Maar
het bleef stil.
De stilte was angstaanjagend. Zij bevochten de stilte en loeiden
hun strijdkreet. „Oe wa loe wellü"
Evert Caldenhove hoorde de kreet achter zich aan door de oetan
golven en hij versnelde het tempo. Zij renden bijna ...
Voor het invallen van de duisternis, de volgende dag, bereikten zij
Waris. Hij riep de mannen bijeen en beval hun over het gebeurde
158

te zwijgen, maar hij wist, dat het een vergeefse poging was het losgebrande
vuur tegen te houden.
„Oe wa loe wellü"
De oetan ten zuiden van Waris was in opstand.
Evert Caldenhove erkende zijn nederlaag.
Hij liep langzaam en alleen de berg op naar het posthuis ...
V
Jbvert liet de duisternis het posthuis binnensluipen en hij deed
geen moeite met wat schamel licht de nacht terug te dringen. Hij
zat op een tournee-blik, zijn hoofd tussen zijn handen. Voor het
posthuis liep een Papoea-polisie heen en weer. Hij telde de stappen.
Tien passen heen... Tien passen terug... Toen hij opkeek, zag
hij het vurige puntje van het strootje, dat de man rookte. Een
rossige streep door het duister.
Hij keerde de gebeurtenissen van de afgelopen dagen om en om in
zijn gedachten, tevergeefs zoekend naar een oplossing. Aan rechtvaardiging
durfde hij helemaal niet denken. Zuiver zakelijk geredeneerd
kon hij zeggen: het conflict in Waine kan uitgroeien tot een
volledige opstand, waarbij alle kampongs in het Waine- en Warisgebied
betrokken zijn. Er volgt een eindeloze moord- en roofpartij.
Het zal het leven van duizenden kosten. Ik moet daartegen optreden,
ook al kost het een paar doden.
Hij was opgetreden en het had twaalf doden gekost. Nu martelde
hij zijn geest met de vraag: had dit voorkomen kunnen worden?
Waren er nog andere mogelijkheden geweest? Heb ik werkelijk
het uiterste beproefd?
Hij voelde zich niet langer de zelfbewuste Evert Caldenhove, de
man, die maandenlang strijd had geleverd met de oetan en haar de
baas was gebleven. Hij was weer de baroe, de nieuweling...
159

Maar wat had het voor zin zich dit af te vragen? In het zuiden
klonk de oorlogskreet der Waine-Papoea's.
„Oe wa loe wellü"
Hij zou steeds luider klinken tot de oetan er geheel van vervuld
raakte. Hij moest deze toestand onder ogen zien en er iets tegen
ondernemen.
— God! dacht Evert Caldenhove, — ik ben een baroe, ik weet het.
Gij hebt het mij weer eens doen voelen. Ik ben een baroe in de
oetan en een baroe in het leven. Gij hebt mijn overmoed neergeslagen
en het is goed, dat Gij dit gedaan hebt...
Hij stond op en liep naar buiten, naar de voorgalerij. De nacht lag
als een dikke deken over de wereld. Evert Caldenhove hief zijn
hoofd op naar de hemel. — Mijn vader heeft eens gezegd, dat vele
mensen alleen maar bidden als ze in de penarie zitten, dacht hij.
— Ik ben één van die mensen, geloof ik...
Toen stak hij zijn oliepitje aan en pakte zijn brieventas. Hij legde
een velletje papier voor zich op een tournee-blik, schroefde zijn vulpen
los en begon met felle, bijna driftige bewegingen te schrijven.
„Beste Jaap! Het is nu werkelijk de hoogste tijd, dat je komt opdagen.
In Waris is de schrijver zo stom geweest op een verkenningstocht
in Waine de hele boel in de fik te jagen. De hel is
losgebarsten. Ik ben er persoonlijk heengegaan om de zaak te
sussen, maar ze ontvingen mij met pijlen. Er is van onze kant geschoten.
In Epmi en Maisink rommelt het. Die knapen daar blijken
een rooftocht naar Waine te hebben gemaakt. Zes koppen werden
gesneld.
Ik zal twee weken op je wachten hier. Als je er dan nog niet bent,
zit er voor mij niets anders op dan terug te gaan. Ik kan hier op
mijn eentje niet veel uitrichten. Ik had graag, dat je bij de ouwe
het zenden van een patrouille bepleit. Als hij die niet stuurt, zitten
we hier met onoverzienbare narigheid. Ik kan het niet tegenhouden.
Saluut"
160

Hij legde zijn vulpen neer en las het briefje nog eens over. Het was
misschien een beetje onsamenhangend, niets voor een ambtenaar,
van wie verwacht wordt, dat hij op ordelijke wijze verslag uitbrengt.
Maar zo ordelijk was de situatie, waarin hij verkeerde, ook
niet. Morgen zou hij een polisie met het soeratje naar Kota Baroe
sturen. Als alles meeliep, kon hij over twaalf dagen antwoord
hebben.
Hij vouwde het briefje op, schroefde zijn vulpen dicht en stopte
haar in zijn borstzak. Toen stond hij op, het wild-flakkerende olielampje
van het tournee-blik pakkend. Hij ging naar binnen en
kroop in zijn hangmat.
Twaalf dagen. ..
Twaalf dagen moederziel alleen in de oetan.
Twee dagreizen naar het zuiden donderde het „Oe wa loe well!!"
Twaalf dagen...
Alleen?
— Als de mensen in de penarie zitten, zei vader... Ik geloof, dat
ik zo'n mens ben...
161

NEGENDEHOOFDSTUK
I
De nieuwe dag was nauwelijks tien uren oud, toen Evert de wurgende
verveling en het afmattende wachten, waarin hij twaalf
dagen en twaalf nachten in het posthuis van kampong Waris zou
moeten doorbrengen, levensgroot voor ogen stonden. Er was maar
één mogelijkheid om in de tijd, dat hij op Van Weghen's antwoord
wachten moest, niet mataglap te worden: hij moest iets doen. Hij
moest iets ondernemen, waardoor zijn innerlijke spanning zou worden
afgereageerd. Hij wilde niet, dat de eenzaamheid hem weerloos
zou vinden, uitgehold door het nietsdoen en de suggestie van
het eeuwige groen der oetan rondom hem.
Voor het avond was, had hij zijn besluit genomen. Hij zou de volgende
morgen, vergezeld van een polisie, zeven dragers en de oude
Papoea Faroka als gids, vlak langs de Australische grens in zuidoostelijke
richting trekken om contact op te nemen met de Punda-
Papoea's, die daar in het dichtbevolkte berggebied woonden.
Nooit tevoren had een blanke een voet in deze streken gezet. De
Punda's leefden tamelijk geïsoleerd op een plateau bij de Siwobergen.
Wat de kampongbewoners van Waris, die heel zelden met
hen in aanraking kwamen, wisten te vertellen, was, dat zij blijkbaar
ruilhandel dreven met Waine. Uit de verhalen van de oude
Faroka kreeg Evert de indruk, dat de Punda-Papoea's weliswaar
162

schuwe, doch zeker geen kwaadaardige mensen waren. Hij vond
het bericht over een ruilhandel met Waine heel belangrijk. Misschien
had hij nu de oplossing voor het probleem van de dreigende
oorlog in zijn vingers. Wellicht zou het mogelijk blijken de Punda's
als bemiddelaars met Waine te gebruiken. In ieder geval wilde hij
poolshoogte nemen en daarna de zaak aan Van Weghen overlaten.
Het was twee dagreizen ver naar de streken der Punda's. De bergen
rijden zich tot lange ketens aaneen, hoger en hoger. Het kwam
Evert voor, als was dit gebied woester en onherbergzamer dan het
bergterrein in het noorden. Hoog in het bergland bemoeilijkte deijle
lucht het lopen, maar de bodem bood, met zijn hardlemen:
onderlaag, gelukkig voldoende steun om gemakkelijker vooruit te
komen dan in de streek vóór Waris.
Evert liep uitsluitend op de aanwijzingen van de oude Faroka, die
zonder aarzelen een weg zocht door de schier ondoordringbare
oetan, over de barre rotsmassieven en door bruisende, wielende
kali's, die met donderend geraas van de bergen stroomden. Het was
een groots landschap van ongebreidelde oer-natuur.
Eerst laat in de middag van de tweede dag, toen zij, volgens
Faroka, nog slechts enkele uren van Punda verwijderd waren, sloegen
zij een eenvoudig bivak op tegen een berghelling. Hij trok
Faroka's woorden in twijfel, want hij kende het verwarde begrip,
dat een Papoea van tijd heeft. Hij ging vroeg slapen, voelde zich
merkwaardig rustig. Hij had zich vast voorgenomen, zich geen
zorgen voor de tijd te maken. Tweemaal had hij nu een poging
ondernomen zijn tournee te bekronen met een contact met nog niet
onder bestuur gebrachte stammen. Tweemaal was het op een mislukking
uitgelopen. In Almin waren het de bandjir en de wondkoortsen
geweest; in Waine de opgezweepte wraakzucht van de beledigde
en getergde Papoea's. Punda was de derde poging.
— Driemaal is scheepsrecht, dacht hij glimlachend. — Ik hoop, dat
het ook het recht van de oetan is ...
163-

II
.Taroka bleef staan en boog zich voorover. Zijn ogen speurden
langs de grond. Toen wees hij naar een paar afgebroken takjes, die
tussen het gras lagen. „Hier liepen die van Punda, toean," fluisterde
hij.
Evert knikte. Hij kon onmogelijk in die paar takjes het spoor van
een mens ontdekken, maar hij wist, dat hij in dit opzicht verre in
de schaduw bleef van de oude man, die zijn hele leven in de oetan
had doorgebracht en ieder geluid, iedere beweging, ieder spoor op
de grond onmiddellijk thuis wist te brengen. Voor alle zekerheid
gebood hij Poesjie en de dragers, een flink eind achter te blijven.
Met Faroka en de polisie trok hij langzaam en geruisloos sluipend
verder.
De oude man bevroor plotseling in zijn stap. Het was zo onverwachts,
dat Evert, die vlak achter hem liep, tegen hem opbotste.
Faroka hief zijn hoofd op. Hij stond recht overeind en iedere vezel
van zijn lichaam was gespannen. De aderen tekenden zich als
dunne, smalle koorden af in de huid van zijn magere nek. Met een
knokige vinger wees hij de oetan in.
Evert luisterde. Van heel ver uit het oerbos klonk een dof, regelmatig
kloppen. Het deed hem denken aan de specht, die in het
park rond „Caldenhove" met zijn scherpe snavel tegen de stam
van een boom hamerde.
Uiterst voorzichtig slopen de drie mannen verder, dichter naar het
geluid, dat spoedig duidelijker te horen was. De polisie vezelde
Evert in het oor, dat daarginds iemand bezig was met sagokloppen.
Zij konden nu niet ver meer van kampong Punda verwijderd
zijn.
Zij bereikten een kleine, open plek in het bos. Een jonge Papoea
zat met de rug naar hen toe in een opengespleten sago-stam de
sago te kloppen. Met vlugge, harde slagen liet hij zijn stamper, die
164

van twee saamgebonden stenen bijlen vervaardigd was, in het
zachte merg van de palm neerkomen. Het geluid van de stamper
verhinderde hem de drie mannen te horen.
Evert zat ineengedoken tussen de struiken. Hij moest ten koste van
alles voorkomen, dat de jongen er verschrikt vandoor zou gaan. Hij
zou ongetwijfeld de kampong alarmeren en in dat geval was de
kans niet gering, dat hij een leeg dorp zou aantreffen. Hij besloot
de jongen gevangen te nemen en hem als gids en tegelijkertijd als
lokaas mee naar Punda te voeren. Hij beduidde de polisie wat hij
van plan was door een vlug spel van gebaren, dat de man snel
begreep.
Toen sprongen zij onverwachts de struiken uit en vielen boven op
de jonge Papoea, voor deze de kans had om te kijken. De jongen
kromp ineen van schrik, rolde zich toen op tot een harde kluwen
van louter spieren en trachtte zich met een ruk van zijn belagers te
bevrijden. Zij hielden hem echter stevig vast en toen hij Evert zag,
begon hij ineens hard te gillen en sloeg wild om zich heen.
In de oetan ritselden takken.
Evert draaide zich bliksemsnel om, greep zijn karabijn, gereed om
te schieten. In de struiken langs de rand van de open plek stond
een vrouw. Haar ogen waren groot, starend van schrik en ontzetting.
Zij uitte een kreet en dook vliegensvlug terug in de
struiken.
Evert hoorde haar wegrennen. Een ogenblik dacht hij er over haar
na te gaan, maar de oetan was zo dichtbegroeid, dat het onbegonnen
werk was. Het was nu in ieder geval uitgesloten, dat hij
kampong Punda bij verrassing zou kunnen binnenkomen. Hij
wendde zich tot de gevangene, die sidderend over zijn hele lichaam
bij een boom gehurkt zat, stevig vastgebonden door de polisie.
Evert ging naast hem zitten. Hij sprak geen woord en bewoog zich
niet. De minuten druppelden voorbij. Hij zweeg en zat naast de
165

jonge Papoea, wie de angst vertrokken op het gezicht getekend
stond.
Na een minuut of tien haalde Evert een brok lempeng uit zijn zak,
reikte de polisie een stuk toe en begon toen zelf met rustige, weloverwogen
bewegingen een sigaret te rollen. Hij gaf de sigaret aan
de jongen, die hem aannam, maar er roerloos mee in zijn hand bleef
zitten. Evert rolde een tweede sigaret, die hij in zijn mond stak.
Hij schrapte toen met een langzaam gebaar een lucifer aan.
De jongen kromp even ineen van schrik en keek toen met grote,
verbijsterde ogen naar het doosje, dat Evert in zijn hand hield.
Evert blies de lucifer uit, schrapte een nieuwe aan en zoog het
vuur in de tabak. Hij blies een grote rookwolk voor zich uit en stak
toen de brandende lucifer naar de jongen, die aarzelend, meer uit
angst dan bewust, begon te roken.
Daarna was het weer stil.
Evert tuurde naar het vuurpuntje van zijn sigaret. Hij wist voor het
ogenblik niet veel beters te doen, dan te proberen de jonge Papoea
uit kampong Punda op zijn gemak te stellen. Hij probeerde kringetjes
te blazen, maar het lukte niet.
Poesjie en de koelies waren inmiddels ook aangekomen en staarden
met onverholen verbazing naar toean-controleur, die roerloos onder
een boom naast een jonge Papoea een sigaret zat te roken.
Evert stond op en hing zijn karabijn over zijn schouder. Hij gaf het
bevel verder te lopen, naar kampong Punda. Voorop liep Faroka en
achter hem de polisie met de jongen, die weliswaar iets van zijn
angst verloren bleek te hebben, maar er niettemin duidelijk op uit
was bij de eerste de beste gelegenheid, welke zich zou voordoen,
de benen te nemen. Evert, die vlak achter hem liep, had het in de
gaten en hij was op zijn hoede. Poesjie en de dragers volgden op
twintig meter.
Het was nog ongeveer een uur tot kampong Punda. Zij liepen langzaam,
omwonden door de zwachtels van de grote stilte in de oetan.
166

— Het is paradoxaal, dacht Evert. — Ik hoor de kakatoes
schreeuwen en de krekels oorverdovend tjirpen. De bladeren der
bomen klapperen tegen elkaar als de wind er langs vaart. Duizenden
vogels zingen. En toch voel ik dit als een grote stilte. Misschien
komt het, omdat deze wildernis een volstrekte eenheid in organismen
is. Misschien ontbreekt er een klankbord. Misschien is het
alleen maar de eenzaamheid, die uit al deze geluiden opstijgt en
een beklemmende stilte bouwt...
Kampong Punda lag hoog op een bergplateau. Het dorp bestond
uit een tiental hutten, die langs een smal, in de oetan gekapt
paadje stonden. De hutten waren op lage, aarden terpen gebouwd.
Zoals Evert wel verwacht had, was Punda, nadat de vrouw gillend
de oetan was ingevlucht, volkomen verlaten. Hij wijdde nu al
zijn aandacht aan de jongen. Hij moest zijn vertrouwen winnen
voor er van enig contact met hem of met zijn stamgenoten sprake
zou kunnen zijn.
De dragers brachten de barang naar hem toe en hij begon uit te
pakken. Hij stapelde de geschenken rondom zich op en hij voelde
zich een ogenblik als Sinterklaas.
Dit was een kritiek ogenblik. Hij zat gehurkt naast de contactgoederen,
trillend van spanning. Als de jongen nu vluchtte, zou
alle moeite tevergeefs geweest zijn en kon hij opnieuw beginnen.
Maar hij moest het proberen, het was zijn enige mogelijkheid. Hij
kon buitendien de jongen moeilijk gevangen blijven houden. Als
hij zou moeten bemiddelen tussen hem en de gevluchte kampongbewoners,
moest hij dat in volle vrijheid doen.
Evert legde een bijl voor hem neer, nadat hij met gebaren had proberen
uit te leggen, waartoe hij diende.
De jongen nam de bijl op en liet het staal vonken in de zon. Toen
stond hij op en begon er als een razende mee tegen de stammen
van jonge papaja-boompjes te beuken. Hij uitte opgewonden kreten
bij het zien van de diepe, blanke snede in het hout. Hij hield op, de
167

ijl in zijn vuist langs zijn lichaam houdend. Hij keek van de bijl
naar Evert en van Evert naar de bijl. In zijn geest botsten op dat
ogenblik twee werelden: de eeuwenoude wereld, waarin hij met
beide voeten geworteld stond en de andere, onvermoede wereld,
die honderden kilometers verder in het oerwoud tot een grens was
gekomen. Toen kwam hij aarzelend, bijna schoorvoetend, naderbij
en hurkte naast Evert neer.
Evert's handen beefden van zenuwachtige blijdschap. Hij wist niet
hoe snel hij de andere contact-goederen te voorschijn zou halen. Hij
gaf... lucifers, parangs, spiegeltjes ... De wonderen hielden niet
op en de jongen reageerde als het kind, dat op Sinterklaasmorgen
bij de haard staat te dansen naast de welgevulde schoen.
Toen Evert alle meegebrachte artikelen voor de jongen had neergelegd
en diens vreugde en opwinding in wat kalmer water waren
weggeëbd, trachtte hij hem aan zijn verstand te brengen, dat hij
nu de andere mensen van de kampong moest gaan halen. De oetan
omvatte kampong Punda en Evert voelde, meer dan hij het wist,
dat van uit het groen tientallen ogen op hem gevestigd waren en
dat even zovele pijlen op de gespannen boogpees stonden, klaar
om op hem af te snorren als hij een verkeerde beweging maakte.
Dit intuïtieve weten maakte alles onwerkelijk. Het kwam hem voor
als speelde hij zelf niet mee, doch als zat hij het op een afstand
rustig aan te kijken. Hij voelde geen angst.
Het duurde geruime tijd, voor de jongen begreep wat hij bedoelde.
Toen hij eindelijk opstond, gaf Evert hem wat van de contactgoederen
mee en keek hem na, terwijl hij langzaam en treuzelend
wegliep naar de oetan. Onverwachts, als moest hij zich vermannen,
verdween.hij in de groene struiken.
Evert stond op en drentelde wat heen en weer bij de barang. Hij
keek goedkeurend naar Poesjie en de dragers, die zich, als was het
allemaal heel gewoon, bij een der hutten hadden teruggetrokken.
168

Zij zaten rond een vuurtje en tooden niet de minste zenuwachtigheid.
Hij ging weer zitten. Hij kon nu niets meer doen dan wachten.
Hij was nu niet meer bij machte iets aan de situatie te veranderen.
Hij had zijn hoogste troeven op tafel gegooid: ijzeren voorwerpen
en lucifers. Hij moest afwachten hoe de mannen van Punda daarop
wilden reageren.
Het was heel logisch geredeneerd: rustig afwachten. Maar zijn
zenuwen waren tot het uiterste gespannen. Hij stak een sigaret op,
maar na een paar trekken gooide hij haar op de grond. Hij spitste
zijn lippen om een deuntje te fluiten, maar hij deed het niet. Hij
haalde uit zijn rugzak het bijbeltje, dat zijn moeder hem gegeven
had, maar de woorden waren samengesteld uit letters en de letters
wilden geen woorden worden en de woorden waren geen zinnen
tezamen. Hij stopte het boekje weer terug. Hij leunde tegen een
barang-blik en wachtte. Het allerliefst was hij opgestaan en de
oetan ingetrokken om te kijken waar de jongen gebleven was. Maar
dat kon hij niet doen. Hij moest wachten...
Drie lange, eindeloos lijkende uren kropen voorbij.
Toen hoorde hij achter zich in de oetan geritsel en gekraak van
struiken en takken.
Evert richtte zich langzaam op.
Uit het bos kwam een groep mannen te voorschijn, dicht opeen gedrongen,
de kampong binnen.
Evert Caldenhove stond op...
III
IJ.et was een vreemd schouwspel, een massief van opeengedrongen,
zwarte lichamen, dat langzaam naderbij kwam en op
enkele meters afstand van Evert staan bleef. Evert liep langzaam,
bijna voetje voor voetje, op de mannen toe. Hij keek hen recht in
169

het gezicht en toen hij vlak bij hen was, greep hij een van hen bij
de hand en schudde die glimlachend heen en weer.
De man vertrok zijn gezicht in een bijkans panische angst, maar de
glimlach op Evert's gezicht was geruststellend en zijn schrik bedaarde;
een brede lach brak rond zijn blauw-grijze lippen.
Die lach was een teken.
De anderen barstten plotseling los in een pandemonium van
schreeuwen, lachen en gillen. Zij dromden rond Evert en bekeken
hem van onder tot boven. Zij verbaasden zich over zijn khakishorts
en zijn witte hemd. Zij streken over zijn haren, die, na de
maanden in de oetan, zo lang als het haar der Javaanse bedjahrijders
geworden waren. Zij betastten zijn armen en benen, knepen
er in en wreven er over en al die tijd kakelden zij opgewonden in
een taaltje, waar hij tittel noch jota van begreep.
Evert maakte zich los uit de kring en drentelde naar de barang,
waar hij neerhurkte. De mannen van Punda volgden zijn voorbeeld.
Hij begon zijn geschenken uit te delen. Hij gaf met gulle handen en
met een grote vreugde in zijn hart.
De mannen aanvaardden zijn gaven met verrukte kreten. Sommigen
konden zich niet langer bedwingen en dansten.
De blanke man was gekomen.
Hij had bijlen geschonken.
Scherper dan de bijl uit het graniet,
dat jarenlang geslepen wordt.
Hij had het vuur geschonken,
verborgen in een kleurige doos.
Hij had de spiegel geschonken,
het schone, blinkende wonder,
twee waren zij geworden.
Een der oudste mannen nam Evert's hand en strooide wat as in de
naar boven gekeerde palm. Daarna wreef hij zijn eigen hand aan
170

eide kanten door de as. Het was een gebaar van vrede en vriendschap.
De Punda-Papoea's waren stevig gebouwde kerels, hoewel zij kleiner
van postuur waren dan die aan de kust. Hun gezichten waren
niet onvriendelijk, niet verminkt door tatoueringen. Sommigen
droegen hun haar hoog, omwonden met de bruine huid van een
koeskoes; anderen hadden het in kleine bosjes bijeen gehouden met
vezels, zodat zij het uiterlijk hadden van een vrouw met papillotten
in het haar. Hun neusbeen en oorlelletjes waren niet doorboord.
Velen droegen als versiering een uit bamboe gesneden kam opzij in
het haar. Hun armen waren overdekt met kleine gezwellen van opzettelijk
aangebrachte brandwonden. Om hun hals en over hun
borst hingen lange snoeren van kleine varkens- en hondetanden en
glazuurachtige pitten, die zij beschilderd hadden. Om de linkerbovenarm
droegen zij nauwe, enkele centimeters brede rotanbanden,
waarin zij hun casuarisdolk gestoken hadden. Verder droegen
zij geen kleding of versiering, behalve een peniskoker of een
klein schaamschortje van dunne, rafelige boombast vervaardigd.
Hun pijlen waren aan de punt gespleten en versterkt met een botje
van de lau-lau. De pijlpunten waren voorzien van talloze kleine
weerhaakjes en de schachten waren versierd met heel kleine vogelveertjes.
De meeste mannen waren gladgeschoren. Evert ontdekte
later, dat zij zich schoren met een messcherp gesneden bamboesplinter.
De Punda's leden blijkbaar niet aan framboesia en cascado, want
bij geen der mannen was een spoor van die gevreesde ziekten te
bekennen. Zij verspreidden echter wel een zware, weeë lichaamsgeur,
die werd veroorzaakt doordat zij zich van boven tot onder
insmeerden met grauwe modder als bescherming tegen de
muskieten, waarmee zij in dit bergland lang niet zo geplaagd werden
als in het drassige kustgebied.
Het duurde geruime tijd voor Evert de vrouwen te zien kreeg. Zij
171

werden in de hutten of in de oetan verborgen gehouden. Toen
enkelen zich in zijn nabijheid waagden, bleken het bijna allemaal
oudere vrouwen te zijn: magere, lelijke schepsels met brede, platte
neuzen en dikke lippen. Zij waren naakt, op een schaamschortje na,
dat van dunne touwtjes gemaakt was; aan de voorkant enkel en
aan de achterkant driedubbel gevouwen. Zij droegen als versiering
snoeren van varkens- en hondetanden.
De avond viel over kampong Punda en Evert ging er over denken
een bivak op te slaan. Omdat hij zich aan de Punda's alleen door
gebaren verstaanbaar kon maken, ging hij languit op de grond liggen
en wees toen naar een der hutten.
De Papoea's begrepen zijn bedoeling en lachten, verheugd knikkend
en gebarend. Zij namen hem mee naar binnen. Het was een
kleine ruimte, waar hij nauwelijks rechtop kon staan. Er hing een
vale, benauwde schemer en het vertrekje was vervuld van de zware
geur van ongewassen mensenlijven en de prikkelende rook van een
vuurtje, dat zij in het midden van de hut aanlegden.
Het hoofdvoedsel van de Punda's was pepeda, de dikke, smakeloze
sago-pap. Zij kookten de pepeda met water in tassen van de bast
van de sago-palm. De tassen waren natuurlijk niet vuurvast, doch zij
maakten een aantal stenen wit-gloeiend in het vuurtje, haalden ze
er uit met behulp van lange, houten pincetten en lieten ze in de tas
met water zakken. Zij deden dit totdat het water door de hitte der
gloeiende stenen begon te koken. Bij de pepeda aten zij kasbi,
kladi en batates, die zij in het vuur roosterden, en pisangs.
Evert bemerkte tot zijn verbazing, dat, hoewel de streek rond
Punda rijk aan klappers was, er geen werd gegeten. Hij kreeg er
ook geen aangeboden. Later hoorde hij, dat er eens, jaren en jaren
geleden, zolang geleden, dat niemand zich die tijd kon herinneren,
een man was, die heel hoog in de bergen woonde. Op zekere dag
vloog hij door de lucht boven het landschap en hij liet op de plek,
waar naderhand Punda werd gebouwd, een groot aantal klapper-
172

doppen vallen. Uit die klapperdoppen ontstonden de Punda-
Papoea's en de klapper was sindsdien een heilige vrucht, waarvan
men slechts mocht eten bij gelegenheid der dansfeesten, die tweeof
driemaal per jaar werden gehouden.
De kasbi en de kladi en de batates, die Evert bij de pepeda kreeg
aangeboden, hadden de Punda's zelf verbouwd in hun primitieve
kebons, die er echter beter verzorgd uitzagen dan in het onder bestuur
staande Waris. De Punda's hadden er namelijk een manshoge
borstwering omheen gebouwd als bescherming tegen de wilde
varkens, die in groten getale door de oetan zwierven.
Het was een overvloedig maal, dat de Punda's Evert Caldenhove,
toean-controleur uit Kota Baroe, met een hartveroverende blijdschap
voorzetten. Er was vlees van de casuaris, het varken en de
kroonduif. Er waren taaie bouten van de jaarvogel en de kakatoe
en zij schoven hem zelfs de ongeveer tien centimeter lange, gebrande
aardratten toe.
„Eet, blanke, eet!"
Maar Evert bedankte voor dit laatste gerecht, voorgevend meer
dan voldoende gegeten te hebben. Hij wreef met een verheerlijkt
gezicht over zijn buik, schudde zijn hoofd en klakte met zijn tong.
De Punda's klapten als blije kinderen in hun handen.
De blanke was verzadigd ...
IV
De volgende morgen ontwaakte Evert met een groot gevoel van
diepe tevredenheid. Zelfs de gedachte aan het conflict in Waine
was niet in staat zijn blijde stemming te bederven. Het was alsof er
een zorgeloze vacantiedag voor hem lag. Goeie morgen, Evert!
Lekker geslapen? Goeie morgen, schemer van de komende dag!
Goeie morgen, bamboe-wanden en atapdak! Goeie morgen, bomen
173

uiten, roerloos in de ochtendkoelte! Goeie morgen, heel mooie
wereld! Goeie morgen!
Voor het eerst tijdens zijn tournee had hij de overtuiging iets bereikt
te hebben. Kampong Punda was hem in vrede en vriendschap
tegemoet getreden. Kampong Punda, waar nimmer tevoren een
blanke geweest was...
Hij ging op zijn rug liggen, zijn armen onder zijn hoofd en schommelde
zachtjes heen en weer, nog wat na-soezend van de diepe
slaap, welke hem eindelijk de ontspanning had gebracht, die hij, na
de gebeurtenissen der afgelopen dagen, zo van node had.
Poesjie was al op.
Evert zag diens vlugge, donkere gestalte buiten voor de hut heen
en weer lopen, bedrijvig doende met koffiezetten. In een plotseling
verlangen vertroeteld te worden speelde hij een ogenblik met de
gedachte Poesjie zijn koffie „op bed" te laten brengen. Maar het
was te dwaas. Poesjie zou stom-verbaasd zijn en daarna angstig
vragen of toean ziek was geworden.
— In Kota Baroe zal ik er toch eens ernstig werk van gaan maken,
dat ik een huis krijg, dacht hij, terwijl hij zich uit zijn hangmat liet
zakken. — Als Heleen dan overkomt, kan zij mij 's morgens thee op
bed brengen ...
Hij begon hard te lachen.
„Met beschuitjes!" riep hij en toen hij naar buiten liep, maakte hij
er een liedje van. „Thee met beschuitjes! Thee met beschuitjes op
bed, op bed! O, wat is dat een pret, een pret!!"
Poesjie grinnikte om toean-controleur, die in zijn gestreepte pyama
een paar danspassen maakte en zich toen proestend en snuivend
begon te wassen.
De koffie was gloeiend en het strootje een welverdiende luxe, die
hij zich nu wel kon veroorloven, omdat hij het plan had nog een
dag in Punda te blijven, voor hij naar Waris zou terugkeren.
Na zijn ontbijt wandelde hij, omringd door uitbundig babbelende
174

mannen en schreeuwende kinderen, door de kampong. De mannen
toonden hem trots hoe zij al aan het werk waren met de bijlen en
de messen, die hij hun gegeven had. Hij knikte goedkeurend en
voelde zich plezierig.
In een boom zag hij een tas hangen, die zachtjes heen en weer
bengelde in de wind, die koel vanuit het zuiden waaide. Hij vroeg,
wat die tas te betekenen had, maar niemand kon het hem uitleggen,
de gebarentaal schoot tekort.
Evert maakte de tas open en schrok. Hij zag een naakt kindje,
nauwelijks twee weken oud.
Poesjie, die naast hem stond, knikte en sprak een woord uit, dat
loodzwaar en somber op zijn zonnige stemming viel: „Suangi..."
Suangi...
Suangi was iemand uit de kampong, die niemand bij name kende.
Suangi's voetsporen beïnvloedden het leven in het dorp.
Suangi is de demon van het ingewikkelde natuurgeloof der
Papoea's.
Suangi's voetsporen schrijven een vreselijke taal: ziekte en dood,
geboorte en huwelijk, offerfeesten en de dans worden er door bepaald.
Suangi had geschreven:
„Man, aan wie reeds twee kinderen
door de geest van de dood
werden ontnomen,
offer het derde kind,
opdat de geest van de dood
zich verzoene met u
en uw vrouw
en opdat
het vierde kind leve..."
175

Evert haalde voorzichtig het kind uit de tas en gaf het aan de
moeder terug. De vrouw boog en glimlachte. Zij ging er mee naar
haar hut. Evert zag haar na en hij wist, moedeloos opeens, dat, na
zijn vertrek, het kind weer in de tas gehangen zou worden, totdat
het verhongerd zou zijn.
Suangi...
Als er iemand ziek is, komt de kepala aandragen met de gorakka,
een knolgewas, dat als een al-medicijn wordt gebruikt. De mannen
en vrouwen van de kampong kauwen de gorakka tot een pap en
spuwen deze over de zieke uit. Daarna begeven zij zich naar de
plek, waar de zieke voor het laatst gezond gezien is en roepen luidkeels
zijn naam, opdat de verdwaalde, gezonde geest de weg naar
de hut van de zieke zal terugvinden.
Suangi...
Als de zieke sterft, zoeken zij in de omgeving van zijn huis naar
voetsporen.
Suangi schrijft:
„Wiens voetsporen gij
zult vinden, bezit
de gezonde geest
van de gestorvene
en hij zal sterven
met hem..."
De voetsporen wijzen altijd iemand aan, die niet in de kampong
woont en hij wordt vermoord.
Suangi...
In het neven-gebouwtje van het boedjanghuis trof Evert een paar
dode Punda-Papoea's aan. De lijken lagen op baleh-baleh's uitgestrekt.
Onder de lichamen brandden kleine, rokerige vuurtjes.
Als de lijken begonnen te rotten, zette men er tassen met sago
onder, zodat het lijkenvocht in de sago druppelde.
176

Suangi schreef:
„Eet van deze sago,
opdat de kracht
en de geest
van de dode
in u overgaan."
Het duurde meestal maanden voor de lijken geheel verdord en uitgedroogd
waren. Daarna werden zij naar een geheime plaats in de
oetan gebracht en begraven onder rotsblokken.
Evert huiverde. Hij herinnerde zich echter het gedrag van Maiwe
Aande in Waine en de gevolgen van diens ingrijpen op de adat van
de Papoea's daar.
— Begrip, dacht hij. — Begrip en liefde ... Zullen wij er in slagen
deze mensen op te heffen uit afgronden van bijgeloof en geestelijke
slavernij? Zal het ons lukken van deze mensen, die ook onze broeders
en zusters zijn, gelukkige, vrije mensen te maken?
Deze gedachten tilden hem ver uit boven de zakelijke nuchterheid,
waarmee hij als B.B.-ambtenaar zijn rapporten zou moeten
schrijven.
— Het is gemakkelijk een land te bezitten, dacht hij. — Maar het
is moeilijk een land te besturen. Het recht om een land te bezitten
kunnen wij alleen dan verwerven, als wij alles in het werk stellen
het goed te besturen en als wij van het begin af bereid zijn het
mettertijd, als onze opvoedende taak beëindigd is, terug te schenken
aan de bewoners. Wij bezitten het eigenlijk niet, wij hebben
het in leen gekregen van Hem, die het hele universum in de holte
van Zijn hand omvat houdt. Hij verwacht van ons, dat wij nuttige
dienstknechten zullen zijn en woekeren met de talenten, die Hij ons
ter hand stelde. De rente zal worden bijgeschreven aan de vrede
en het geluk der mensen ... Wij mogen deze ontzaglijke lening niet
177

in de grond van onze luiheid en onverschilligheid begraven ...
Twee dagen later besloot Evert naar Waris terug te keren. Hij
wilde de komst van Van Weghen afwachten. Van Jaap zou het afhangen
of hij binnenkort weer naar Punda zou teruggaan.
Alle kampongbewoners deden hem uitgeleide. Hun angst was geheel
verdwenen. Er waren vreugde en dankbaarheid voor in de
plaats gekomen. De mannen sloegen hun arm om zijn schouders en
spraken druk tegen hem, hun woorden begeleidend met brede armgebaren.
Zij brachten Evert weg tot aan de rand van de oetan, in de nabijheid
van de plek, waar hij een paar dagen tevoren de jongen gevangen
had genomen.
Verder gingen zij niet.
Hun isolement was volkomen. Zij voelden geen behoefte te ontdekken
wat er aan de andere kant van de bergen lag. Zij waren
tevreden met hun eigen, kleine wereld.
De terugreis naar Waris verliep snel. In nauwelijks twee dagmarsen
bereikte hij de kampong, waar nog geen bericht van Van
Weghen was ontvangen.
Het was even een teleurstelling voor hem, maar hij bedacht toen,
dat het onmogelijk was zo vroeg al antwoord op zijn briefje te
hebben.
„Wachten ..." zei hij, het posthuis binnentredend. „Wachten ..."
De tijd viel log en zwaar over hem heen ...
178

TIENDE HOOFDSTUK
I
Uit de oetan, beneden aan de heuvel waarop kampong Waris
gebouwd was, klonk een droog, hard schot. Het geluid rolde tegen
de helling op en verwaaide in de lucht. Een seconde viel de stem
van de oetan stom in een diepe, onwezenlijke stilte, daarna golfde
het lawaai der krekels en vogels en het zachte suizen der eeuwige
bergwind weer over de kampong. Het was alsof het schot de middag
in tweeën scheurde.
Evert Caldenhove, die in zijn hangmat de uren van de dag lag te
verdromen in een afmattend wachten op het ogenblik, dat hij bericht
uit Kota Baroe zou hebben, richtte zich langzaam op. Hij had
het schot gehoord, maar het had nauwelijks een reactie in hem
opgewekt. Het wachten van de laatste dagen had hem in een toestand
gebracht, zwevend tussen droom en werkelijkheid en het
geluid van het schot was in het wereldwijde vacuüm van zijn denken
gevallen en pijlsnel verdwenen, zodat hij zich moest afvragen
of hij het werkelijk gehoord had, of dat het een suggestie was, een
gevolg van urenlange, martelende wensdromen.
Hij liet zich uit zijn hangmat zakken en slenterde traag naar buiten.
Hij bleef voor het posthuis staan en keek om zich heen, maar alles
was nog precies zoals hij het kende, zoals het fotografisch scherp
in zijn herinnering stond geëtst. Een ogenblik was hij geneigd te
179-

geloven, dat alles verbeelding geweest was, toen Poesjie plotseling
naast hem opdook. Hij begreep nu, dat het schot werkelijk gelost
moest zijn. De polisie's zaten in de bijgebouwen. Geen van hen was
de oetan ingetrokken in de hoop een varken of een casuaris te schieten.
Er bleef dus maar één mogelijkheid over: Jaap van Weghen
was, tegen alle verwachting in, toch komen opdagen. Hij had het
schot gelost beneden aan de voet van de heuvel, waar de kali
stroomde. Dat betekende, dat het nog hooguit een kwartier duren
kon voor hij boven was.
Evert keek op zijn horloge. Het was zeven minuten voor vier. Het
was de elfde dag, nadat de polisie met zijn soeratje naar Kota
Baroe gelopen was. Van Weghen was dus in aller ijl vertrokken. Hij
had er nauwelijks vijf dagen over gelopen ...
Van Weghen's komst werkte als een anti-climax. Een gevoel van
landerige onverschilligheid steeg in hem op. Maandenlang had hij
op Jaap's komst zitten wachten en dikwijls had hij zijn nagels verbeten
van zenuwen, maar nu het ogenblik er was, kon hij zich niet
tot enige geestdrift opwerken. Het was vreemd... En tegelijkertijd
was er in zijn hart toch een schrijnende pijn, die de tranen achter
zijn ogen deed branden. Hij wilde vloeken en schreien tegelijkertijd.
— Waarom ben ik niet razend blij? vroeg hij zich af, terwijl hij
gedachteloos in zijn zak tastte en een brok lempeng te voorschijn
haalde en er een vormloze sigaret van draaide. — Als Jaap nou
maar goeie sigaretten bij zich heeft. Voor mijn part desnoods die
afgrijselijke Signet-stinkstokken. Alles beter dan dat inlandse
bocht...
Hij stak het strootje tussen zijn lippen en joeg er de brand in.
— Kan ik niet aan wat beters denken dan aan sigaretten?
Het gevoel, dat hem vervulde, herinnerde hem aan zijn jeugd.
Toen hij een jaar of zeven was, hadden zijn ouders hem beloofd,
dat zij hem om klokslag twaalf met Oudejaar uit zijn bed zouden
halen, zodat hij het nieuwe jaar zou kunnen horen. Dagenlang had
180

hij er zich op verheugd, maar toen het ogenblik gekomen was en
zijn vader hem wakker maakte, had hij geweigerd zijn bed uit te
komen. Het was heerlijk, dat zijn vader gekomen was, maar hij was
bang, dat de rest een teleurstelling zou worden.
„Volkomen gek ben ik!" zei hij hardop tegen Poesjie, die hem nietbegrijpend
aankeek. „Ik zou moeten springen en dansen van
plezier, omdat Jaap eindelijk gekomen is en ik sta hier te dreinen
als een kind."
Achter zich hoorde hij vlugge voetstappen. De schrijver kwam hard
aanrennen. „Toean!"
„Het is toean H.P.B. uit Kota Baroe," zei Evert kort. „Trommel de
polisie's bij elkaar. Over een half uur voor het posthuis aantreden."
De schrijver was al weg. Hij was sinds zijn blunder in Waine onder
een hoedje te vangen.
„En ik waarschuw je, dat je de zaak voor elkaar hebt!" riep Evert
hem na. Het was overbodig dit te zeggen, maar hij had plotseling
behoefte aan actie. Het zou de tijd, die hem nog scheidde van het
ogenblik, dat Van Weghen uit de oetan te voorschijn kwam, gemakkelijker
doen voorbijgaan. „En loop jij naar beneden!" beval
hij Poesjie. „Toean H.P.B, tegemoet."
De jongen rende weg en verdween in het groen van de oetan, de
heuvel af.
Evert liep naar de voorgalerij van het posthuis en nam een grote
slok lauwe koffie uit zijn veldfles. Hij veegde met zijn hand een
paar tabakskruimels van de wankele tafel, legde een stapel
papieren recht en verzette het blikje met bloemen. — Ik lijk wel
een vrouw, die nog gauw even wat aan de kamer doet, als de bezoekers
al op de stoep staan, dacht hij geërgerd. — Net of Jaap hier
naar de bloemetjes komt kijken.
Toen hoorde hij uit de oetan het geluid van stemmen naderen.
Voetstappen vertrapten krakend het dorre hout. Tournee-blikken
tikten tegen elkaar. Een hoog schel fluitje klonk; op het randje van
181

dissonanten floot het een melodietje: „Douce France, cher pays de
mon enfance..."
Evert tuitte zijn lippen. Hij wilde terugfluiten, maar hij kon het
niet. Hij gaf een harde, boze trap tegen de bamboewand van het
posthuis.
Tussen het struikgewas van het bergpad trad een hoge, brede
figuur naar voren.
Evert haalde diep adem en liep de voorgalerij af, Van Weghen, het
Hoofd van het Plaatselijk Bestuur in Kota Baroe, tegemoet.
II
,,.Laten we niet gaan Stanley en Livingstonen!" riep Van Weghen
hem toe. Zij stonden vlak tegenover elkaar en met één greep lagen
hun handen ineen. „Kerel!" zei Jaap. „Kerel! Je weet niet half hoe
blij ik ben, dat ik eindelijk heb kunnen komen."
Evert wilde iets zeggen, precies op diezelfde joviaal-hartelijke toon,
maar hij kon geen woord uitbrengen. Hij zou het allerliefste in
huilen zijn uitgebarsten. Hij raasde in zichzelf de ontroering weg.
„Ha, die Jaap!" Dat was alles wat hij zeggen kon. En nog eens:
„Ha, die Jaap!"
„Ik heb zitten springen om je achterna te komen," zei Van Weghen,
terwijl ze samen naar het posthuis liepen. „Enfin, dat weet je zelf
ook wel. Maar er kwamen alle mogelijke klusjes tussen. Da's weer
een ander verhaal. Zeg, ik wilde me eerst mandiën en daarna een
stukje eten. Ik ben bek-af van die vijf dagen rennen."
„Wil ik graag geloven," zei Evert glimlachend. Hij draaide zich om
naar Poesjie en beval hem zeep, handdoeken en kleren voor toean
H.P.B, gereed te leggen.
„Maar eerst een sigaret," zei Van Weghen. Hij haalde een pakje uit
zijn zak en presenteerde Evert.
182

„Goeie!" zei Evert dankbaar. „Man, als je Signet meegebracht had,
was ik je evengoed nog om je nek gevallen." Hij inhaleerde gulzig
en liet de rook langzaam en genietend zijn neusgaten uitstromen.
Naast elkaar gingen ze op de rand van de voorgalerij zitten. De begroeting
was nu voorbij, de ontroering weggeschreeuwd in joviale,
kwajongensachtige opmerkingen.
Evert bekeek Van Weghen van opzij. Hij was niets veranderd. Hij
zag, dat diens khaki jungle-kleding bedekt was met modder en vuil
en hij rook, dat Jaap zurig stonk naar zweet. Het was hem, of hij
zichzelf zag zitten, zoals hij iedere avond, na een dagmars, doodmoe
in een bivak was aangekomen. Hij wist nu opeens hoe blij hij
was, dat Jaap eindelijk was komen opdagen. De spanning van de
afgelopen maanden ebde uit hem weg. De enorme verantwoordelijkheid,
die men hem, de baroe uit Holland, op de schouders had
geladen, werd van hem afgenomen. De eenzaamheid van maandenlang
oetan en nog eens oetan verdween. Er bleef alleen een ontzettende
vermoeidheid over. Hij wist, dat die vermoeidheid met
één nacht slaap verdwenen zou zijn. De volgende dag zou hij, verfrist
en gesterkt, helemaal opnieuw beginnen, met Van Weghen als
een grote kracht en steun naast zich.
„Ik ben eens een maand waarnemend praeses van het corps geweest,"
vertelde hij met zachte stem. Hij sprak als was het meer
tegen zichzelf dan tegen Jaap. „De echte praeses was ziek. Longontsteking
of zoiets, daar wil ik af zijn. Maar ik sprong tegen het
plafond van blijdschap, toen die man weer beter was." Hij hief zijn
hoofd op en keek Van Weghen vol aan. „Precies zo voel ik me op
het ogenblik."
Jaap van Weghen lachte zachtjes. „Ik kan het me voorstellen," zei
hij. „Maar vóór mijn komst aanleiding wordt voor jou om een portie
minderwaardigheidscomplex te spuien, moet je één ding goed in je
oren knopen: je hebt op je tournee prachtig werk gedaan, Evert.
Niemand zou je dat verbeterd hebben, ook wij, ouwe rotten, niet.
183

Je kunt gerust zijn wat dat betreft. Als je gehoord had, wat de
ouwe in Kota Baroe over je vertelde, zou je gaan blozen."
Evert Caldenhove kreeg een kleur. Maar het was geen gestreelde
ijdelheid, die hem deed blozen. De afgelopen maanden alleen met
zichzelf in de wilde, ongebonden natuur hadden langzaamaan
ieder spoor van ijdelheid uit hem weggezogen. Maar hij voelde zich
opgelucht, omdat hij al die tijd in angst had gezeten, dat hij de ene
blunder na de andere zou maken. Hij zou zijn eigen daden weliswaar
hebben kunnen vergoelijken, omdat hij, als een vreemdeling
in Jeruzalem, de oetan was ingestuurd, maar hij begreep heel goed,
dat de ouwe in Kota Baroe zich daar per slot van rekening niets
van hoefde aan te trekken. „En nou mijn post!" zei hij, bijna
schreeuwend van plotselinge zorgeloosheid. „Mijn brieven! Kom
op!"
III
1 erwijl Van Weghen zich luid zingend in het mandihok stond te
baden, scheurde Evert met driftige bewegingen de enveloppen van
de brieven, die Jaap voor hem uit Kota Baroe had meegebracht:
acht brieven van Heleen, vijf van zijn moeder, twee van zijn vader,
een van zijn broer Karel en een paar losse kattebelletjes van vrienden
uit Amsterdam.
Hij was begonnen te lezen, maar hij moest het opgeven. Zijn ogen
vlogen over de regels, zonder dat hij ook maar één woord begreep.
Hij nam de brieven een voor een op en legde ze toen weer neer.
Het kwam hem voor als vloog hij door een ontzaglijke ruimte, terug
naar een verleden, dat zich plotseling, volkomen onverwachts en
verrassend, aan hem voordeed als een werkelijk bestaand heden.
Hij gaf zich over aan het fluïdum, dat van de dichtbeschreven
velletjes papier straalde en toen wilde hij ze allemaal tegelijk lezen
en in zich opnemen. Een gevoel van onmacht besprong hem en de
tranen schoten in zijn ogen.
184

„Rustig!" mompelde hij, nerveus met zijn handen door de papieren
woelend. „Rustig! Vooral rustig! Toe nou!" Langzaam bedaarde hij
en ten slotte had hij zich zover in bedwang, dat hij de brieven kon
sorteren en ze op volgorde van datum leggen.
Toen, voorzichtig, en woord voor woord lerend en overdenkend,
begon hij te lezen ...
De winter was al vroeg begonnen, veel te vroeg voor de tijd van
het jaar.
Het had verschrikkelijk gesneeuwd. „We hebben weer eens echt
ouderwets met de ar kunnen rijden, vader en ik..."
„En toen ik 's morgens naar de tram wilde, had het zo geijzeld, dat
ik op handen en voeten naar de halte ben gekropen ..."
„De dominee is uitgegleden, toen hij van zijn fiets sprong. Hij
heeft zijn been gebroken ..."
„En laat ik me nou met die kou een griep op mijn lijf halen! Wel,
wat deksel, jongen, da's me nog nooit overkomen!"
„Ik ben begonnen adat-recht te studeren, Evert. Als vrouw van een
ambtenaar bij het B.B. kan me dat van pas komen ..."
„We hebben nu een plaatsvervanger voor dominee, maar we zullen
wel blij zijn als dominee weer op de kansel kan staan..."
„Hilda, de dog, heeft acht jongen. Prachtdieren. Je moest ze eens
kunnen zien. De burgemeester wilde er graag een hebben. Ze
kosten honderdvijftig, maar hij krijgt er een. Geschikte ouwe
baas..."
„Ik ben beroepen in Gouda, maar ik denk niet, dat ik het aanneem
..."
„Ik zal proberen mijn studie binnen de tijd af te maken, Evert. Ik
kom zo gauw mogelijk naar je toe..."
„En heb je gemerkt, dat ik je twee nieuwe pyama's toch maar in je
koffer heb gepakt? Draag je ze nu? Vader zegt, dat je in de rimboe
geen pyama's aantrekt..."
„Zeg, ouwe jongen, laat eens gauw wat van je horen. We geloven
185

hier allemaal zo half en half, dat ze je op een zacht pitje hebben
gezet. We hebben laatst een hele avond bij Kees zitten zwammen.
Die ouwe Rudolf, je weet wel, heeft ons door zitten zagen over het
existentialisme..."
„Ik ben een nare egoïst geweest, liefste. Ik hoop, dat je mij een
beetje nodig zult hebben in de toekomst. Ik heb jou ook zo nodig..."
„Geisha had wat aan het rechter-achterbeen. Ik heb er de veearts
bij gehaald. Een ontsteking in de spieren ..."
„Met Sinterklaas gaan we naar Karel. Ik heb gisteren met vader in
Amsterdam inkopen gedaan. Voor kleine Kareltje hebben we een
teddybeer gekocht en voor Marja een pop met slaap-ogen..."
„Kun je het nogal uithouden bij de menseneters? Het dispuut ligt
bijna op zijn achterste, een hoop keet onder elkaar..."
„Zou er een huis voor ons zijn in Hollandia, lieveling?"
„De kinderen worden echte duvels. Ze trekken er zich niet veel
van aan, dat pappa als dominee zijn prestige moet bewaren. Maar
de mensen hier zijn zo aardig..."
„Zul je voorzichtig zijn met koud water drinken, jongen? Als je zo
bezweet bent, is dat niet goed. Wacht liever tot je je afgedroogd
hebt..."
„Ik zeg tegen je moeder: wedden, dat we nog een baantje maken
samen? Ze wilde eerst niet, maar ik heb haar zo gek gekregen. En
het ging best. Je had ons eens moeten zien zwieren!"
„Ik houd van je, liefste..."
De stem van Van Weghen dreunde door het vertrek. „Zeg, ouwe
sobat, wat zou je er van zeggen als we eens een hapje gingen eten?
Ik rammel van de honger."
Evert schrok op. Hij reisde terug naar zijn eigen realiteit en hij zat
in het posthuis van kampong Waris en keek naar het lachende gezicht
van Jaap van Weghen, Hoofd van het Plaatselijk Bestuur in
Kota Baroe. „Ja .. ." zei hij wezenloos. „Ja ..."
186

IV
1 ijdens het eten vertelde Evert Caldenhove over zijn tournee. Hij
hield het verhaal van zijn belevenissen zo sober mogelijk, zo strak
zelfs, dat Van Weghen hem onderzoekend aankeek.
„Je bent toch behoorlijk ziek geweest, is het niet?" vroeg hij.
Evert haalde zijn schouders op. „Dat viel achteraf nogal mee. In
Almin kreeg ik last van dysenterie en wondkoorts. Het vervelende
was, dat er op dat moment een bandjir losbarstte. Nou ja, ik heb
me daarna een paar weken koest gehouden in Wembi. Ik ben nu
weer kiplekker."
„Zo," zei Jaap van Weghen en hij moest denken aan zijn eigen
nuchtere rapporten over zijn pacificatie van het koppensnellersgebied
in Boven-Digoel. Hij wist, beter dan iemand anders, hoe er
gevochten moest worden tegen de eenzaamheid, tegen de wanhoop,
tegen de wurgende obsessie van het groen der oetan, tegen
het eigen verlangen de boel er maar bij neer te gooien. Hij wist,
wat Evert Caldenhove te verdouwen had gehad.
Evert vertelde hem uitvoerig de geschiedenis van Waine. „Eigenlijk
had ik er misschien beter aan gedaan thuis te blijven, dat wil
zeggen, hier in Waris," verontschuldigde hij zich. „Maar ik wist
ook niet wat ik er mee aan moest. De hele zaak negeren kon ik toch
ook niet en omdat jij niet kwam, had ik geen enkele instructie. Je
moet goed begrijpen, dat ik zoiets nog nooit eerder bij de hand heb
gehad."
Van Weghen zwaaide met zijn hand. „Geeft niks! Je hebt niets
verkeerds gedaan."
Maar Evert was niet gerustgesteld. „Ik dacht: laat ik eens gaan
kijken, misschien kan ik de boel wel sussen. Dat is niet gelukt. Maar
toen het eenmaal zover was gekomen, kon ik werkelijk niet anders
doen dan jou een nood-soeratje sturen. God zij gedankt, dat je zo
vlug bent gekomen ..."
187

Jaap stak een sigaret op. „Man, je moest eens weten, hoe ik op
hete kolen heb gezeten. Ik had al maanden geleden de oetan in willen
duiken. Toen jouw bericht kwam, ben ik er direct mee naar de
ouwe gehold. En nu ben ik er dan met twintig polisie's."
Het was donker geworden en de nachtwind, die vanuit het zuiden
over de bergen waaide, was koel. Zij gingen binnen zitten bij een
klein vuurtje. Van Weghen haalde uit zijn barang een petroleumlamp
en stak haar aan. Het zacht-gele licht was voor Evert, die het
al weken met een walmend oliepitje in een jampotje had moeten
stellen, een klein, plezierig wonder.
Zij staken een sigaret op en verzonken in gepeins, waaruit Van
Weghen het eerst ontwaakte. „Heb je verder nog iets ondernomen?"
Evert knikte. „Ik ben naar Punda getrokken, in het zuid-oosten. Ik
hoorde van een der mensen hier, dat de Papoea's daar ruilhandel
met Waine bedrijven. Ik dacht, dat ze misschien te gebruiken zouden
zijn om te bemiddelen."
Jaap knikte goedkeurend. „En?"
Evert vertelde van zijn tocht naar kampong Punda en hoe hij daar
was ontvangen. Het kleine vertrek was vervuld van zijn stem, die
rees en daalde en zich voegde naar de herbeleefde emoties van de
tocht.
Toen hij eindelijk zweeg, keek hij afwachtend naar Van Weghen.
Diens gezicht stond strak en onbewogen. Dwars over zijn voorhoofd
trok een diepe rimpel naar zijn neus. Hij trommelde met zijn
vingers op tafel en siste tussen zijn tanden een gesyncopeerd
melodietje. „Ja!" zei hij eindelijk, hard in de stilte en sprong op.
Hij begon, zijn handen in zijn zakken, door het vertrek te lopen.
Het posthuis kraakte onder zijn zware stappen. „Ja..." zei hij
weer. „Dat was uitstekend werk van je, Evert. Geweldig, dat die
kerels je zo prettig ontvangen hebben. Het bespaart ons een boel
werk, dat kan ik je verzekeren."
188

„Zou je dat denken?" vroeg Evert aarzelend.
„Denken? Denken? Man, ik ben er van overtuigd. We gaan meteen
op die jongens daar af. Het zijn uitgezochte bemiddelaars voor
Waine."
Zijn gedachten werkten razend snel. Hij was in de loop der jaren
eraan gewend geraakt plotseling besluiten te moeten nemen als er
zich ingewikkelde situaties voordeden. Zijn hersenen hadden zich
ingesteld op dit snelle spel van wikken en wegen.
Evert zag hoe een vast omlijnd plan binnen enkele minuten in Van
Weghen's gedachten vorm en gestalte begon te krijgen. Hij stak
een sigaret aan, trok zijn benen op en sloeg zijn armen om zijn
knieën. De rook van de sigaret prikte aan zijn ogen, maar hij sloeg
er geen acht op. Hij volgde iedere beweging van de man tegenover
hem en trachtte de gedachten van diens strakke, donker-bruin verbrande
gezicht te lezen.
Van Weghen kwam naast hem staan en keek op hem neer. „Het is
nogal eenvoudig, geloof ik," zei hij. „We vertrekken morgen naar
Punda en proberen daar een paar lui te vinden, die naar Waine
willen gaan om contact met de bevolking daar te leggen. We moeten
morgen wel vertrekken, want ten eerste kunnen we hier toch
niets doen en ten tweede ben ik bang, dat er met al die onderhandelingen
een boel tijd verloren gaat. Dat heen en weer trekken
tussen Punda en Waine bijvoorbeeld... dat kost dagen. Lijkt jou
dat ook niet het beste?"
Hij wachtte Evert's antwoord niet af en vervolgde: „Van de onderhandelingen
hangt natuurlijk af wat we verder moeten doen, maar
ik geloof, dat het allemaal zo'n vaart niet lopen zal." Hij merkte
de sceptische blik in Evert's ogen op en glimlachte. „Ja, heus! Ik
heb die karweitjes al eerder aan de hand gehad. Jouw fout is geweest,
dat je er meteen bovenop gesprongen bent... Nee, denk
nou niet, dat ik je verwijten maak, op slot van zaken kon jij dat niet
weten. Maar het beste in dit soort van aangelegenheden is altijd ze
189

even te laten betijen. Daarna is er met de knullen wel te praten. Je
moet namelijk niet vergeten, dat het in deze streken geen koppensnellers
van beroep zijn. Als zij snellen, zijn ze kwaad en dan zijn
de anderen op hun beurt ook weer kwaad en snellen nog eens een
dubbele portie bij de tegenpartij. Ze slaan er alleen op los als ze
getreiterd worden. Dat is misschien niet altijd leuk, maar — van
hun standpunt bekeken — wel te begrijpen. Nu moeten we alleen
maar zien, dat wij weer met ze aanpappen. Dat kun je het beste
aan de Punda's overlaten. Die lui weten nu eenmaal beter hoe ze
met elkaar moeten opschieten, dan wij ooit in ons leven zullen
kunnen leren.
Evert knikte. „De Punda-Papoea's zullen zeker bereid zijn naar
Waine te trekken om te bemiddelen."
Van Weghen sloeg hem op zijn schouder. „Dan is alles geregeld!"
zei hij opgewekt. „De eerste steen is door jou al gelegd en het is
een flinke kei, als ik het goed begrepen heb ..."
V
In de late middag van de vijfde dag, nadat de drie Punda-Papoea's
als bemiddelaars naar Waine waren getrokken, keerden zij naar
Punda terug. De kreet, waarmee zij al van verre hun komst aankondigden,
scheurde rauw door de vallende avond.
Evert en Van Weghen, die in hun hut aan het avondmaal zaten,
keken elkaar aan, de spanning scherp getekend op hun gezichten.
Weer gilde de kreet en weer...
Zij sprongen op en renden naar buiten.
De kampongbevolking was ook uit de hutten gekomen en dromde
druk pratend en gebarend rond de beide controleurs. Evert, die in
de afgelopen dagen van wachten veel van hun taal geleerd had,
maakte uit hun opgewonden klanken op, dat de drie bemiddelaars
190

uit Waine moesten zijn teruggekomen. De verwachting laaide als
een felle vlam door zijn lichaam. Hij greep Van Weghen bij de
arm. „Daar zijn ze al!" siste hij. „Dat is verduveld vlug. Zou dat
betekenen, dat het gelukt is?"
Van Weghen stond groot en breed naast hem. Op zijn strakke gezicht
was niets te lezen. „Afwachten tot ze hier zijn," zei hij.
Evert ergerde zich aan zijn ijzige kalmte. Het was een domper op
zijn blije geestdrift. Hij had de afgelopen dagen nergens anders
aan kunnen denken dan aan een succesvol bemiddelen van de
Punda-Papoea's met die van Waine en ongemerkt had zijn verlangen
zich reeds tot werkelijkheid gevormd.
Er ging nog zeker een half uur van martelende spanning voorbij
voor, onder aan de berg, op het smalle Papoea-pad, dat tegen de
helling opslingerde, enkele mannen zichtbaar werden.
Evert telde hardop: „Een ... twee ... drie ... Vier!! Jaap!! Vier!!
Vijf! Zes! Zeven!! Jaap! Zeven kerels! Die lui van Waine zijn zelf
meegekomen!!"
Toen lachte Van Weghen en zijn gezicht verloor het genadeloos
strakke. Hij gaf Evert een vriendschappelijke peut in zijn rug. „Het
is voor mekaar, peer! Heb ik je niet gezegd, dat het lukken zou?
Als je de hutjes kent, kun je alles met ze doen. Ze zijn als kinderen
of als jonge honden..."
De zeven Papoea's klommen langzaam de helling op. Zeven donkere
gestalten. Boven hun hoofd staken hun pijlen in dunne streepjes
omhoog.
Evert stond iets achter Van Weghen. Hij zag met gretige ogen de
groep mannen naar boven komen. Aan de rand van de open plek
bleven de vier van Waine staan. Zij hadden hun gezichten met
rode strepen beschilderd, maar het dreigende van hun oorlogskleuren
werd getemperd door de gedachte, dat deze vier mannen
zeker niet alleen buiten hun gebied waren gekomen om een oorlog
uit te vechten.
191

De drie Punda-Papoea's, die als bemiddelaars waren opgetreden,
kwamen naar voren en begonnen onmiddellijk verslag uit te brengen,
maar Van Weghen legde hun het zwijgen op. „Regel jij dat
even, wil je?" vroeg hij aan Evert en grinnikte. „Jij hebt je de laatste
dagen zo intensief met hun taal beziggehouden, dat je die
ondertussen wel vloeiend moet spreken."
„De pip!" zei Evert, maar hij hurkte bij de mannen neer en liet hen
het verhaal langzaam vertellen. Met behulp van Poesjie en eindeloze
herhalingen met een verwarrende overvloed van gebaren begreep
hij ten slotte, dat de vier Waine-Papoea's waren meegekomen
om vrede met het bestuur te sluiten en te onderhandelen over de
schadevergoeding voor de twaalf doden, die, bij Evert's bezoek
aan Waine, waren gevallen.
Twaalf doden ...
„All rightl" zei Van Weghen opgewekt. „Dat is zo de gewone gang
van zaken. Als de heren eenmaal besloten hebben de oorlog te
staken, beginnen ze over schadevergoeding te praten." Hij wenkte
de vier Papoea's dichterbij te komen.
Zij kwamen schoorvoetend, maar toch met iets van vastberadenheid
in hun houding. Op een paar meter afstand van Van Weghen en
Evert bleven zij staan.
Jaap trad met vlugge stappen op hen toe en begon hen hartelijk de
hand te schudden.
"Zij schrokken geweldig van dit gebaar, doch begrepen al spoedig,
dat het een vriendelijke begroeting was en toen verloren zij met één
slag alle terughouding. Zij stortten een waterval van klanken over
de beide blanken uit en begonnen hun kleding en haren te betasten.
Evert herinnerde zich zijn eerste contact met de Punda-Papoea's en
liet hen glimlachend begaan.
Van Weghen nam de drie bemiddelaars met zich mee naar zijn hut
en gaf hun alle drie een grote parang. Het was de beloning voor
192

hun succesvolle zending. Zij waren opgetogen en renden
schreeuwend, hun parangs zwaaiend, de kampong in.
Van Weghen liep terug naar Evert, die met behulp van Poesjie een
stuntelig, traag lopend gesprek voerde met de mannen van Waine.
Zij zaten gehurkt in een kring en zogen aan de sigaretten, die
Evert had rondgedeeld. Jaap bleef vlak achter Evert staan, zijn
handen in zijn broekzakken gestoken. Hij wipte op tenen en hakken
en zei: „Voor iedere gesneuvelde een bijl, een parang en een
sarong voor de weduwe. Ik heb een hele bende van die dingen in
het posthuis van Waris zien liggen."
Evert keek op. „Dat klopt," zei hij. „Het zijn de contact-goederen,
bestemd voor de tournees van Maiwe Aande, maar die stakkerd zal
er voorlopig wel geen gebruik van maken, denk ik."
„Mooi!" zei Van Weghen en hij hurkte in de kring.
Het duurde geruime tijd voor de Waine-Papoea's begrepen welke
schadevergoeding de beide blanken voorstelden, maar toen knikten
zij en legden zich onmiddellijk bij het aanbod neer. Van Weghen
was daar danig over in zijn schik. Hij wist, dat het soms uren, soms
dagen kon duren voor men tot overeenstemming was gekomen.
„Het is een geluk, dat die jongens geen begrip hebben van de
waarde van een bijl of een parang," zei hij.
Evert keek voor zich uit. „Het is vulgair," zei hij toen. „Je koopt
geen mensenleven af met een bijl of een mes."
„Je hebt gelijk," gaf Van Weghen toe. „Het is vulgair. Maar wat
wil je anders? Je moet leren de dingen reëel te bekijken. Je moet je
niet door ethiek laten leiden in de binnenlanden. Daar kom je niet
ver mee. Normaal kopen die lui een dode af met twee koppen van de
tegenpartij. Dat lijkt veel op een partij voetbal, waar ze net zo lang
blijven schoppen tot de stand weer gelijk is. Als we dat zouden toelaten,
waren we helemaal ver van huis. Bovendien mag je niet uit
het oog verliezen, dat een bijl en een parang voor die kerels een
heel andere waarde vertegenwoordigen dan voor ons. Voor ons is
193

het niet meer dan het voorwerp. Als het stuk is, lopen we naar een
winkel en schaffen ons voor hooguit een tientje een nieuw aan.
Maar voor deze mensen is een bijl één der belangrijkste dingen van
hun leven. Je weet nou intussen wel, dat je hier voor één of
twee stenen bijlen een vrouw kunt kopen. Een ijzeren bijl is dus in
hun ogen een enorme afkoopsom. Wat zou jij nou willen? Deze
hele maatschappij ontwrichten door onze normen aan te gaan leggen?
Laten we daarmee beginnen als we alles zo'n beetje onder
bestuur hebben." Hij stond op. „En zou je willen beweren, dat we
al zover zijn? In de verste verte lijkt het er niet op, kerel."
Zij liepen samen terug naar hun hut en voor zij binnentraden, zei
Van Weghen: „Maar ik dank de hemel toch op mijn blote knieën,
dat het zo is afgelopen. Ik houd niet van ruzie en van strafpatrouilles
heb ik mijn buik vol."
VI
jLji] hadden de Waine-Papoea's meegenomen naar Waris om hun
de schadevergoeding uit te betalen. Tevreden waren ze met twee
polisie's naar hun kampong teruggekeerd. Die avond waren Evert
en Van Weghen een beetje luidruchtig geweest. Zij hadden de
spanning van de laatste weken er uit gezongen en geschreeuwd.
Van Weghen had, tot grote verrassing van Evert, uit zijn barang
een fles Cantenac opgediept. „Die hebben we wel verdiend," zei
hij, genoeglijk de fles omhoogstekend. Tot diep in de nacht hadden
zij zitten praten en roken.
Als bij stilzwijgende afspraak vermeden zij ieder onderwerp, dat
ook maar in de verte met de oetan of met de Papoea's te maken
had. Jaap vertelde over zijn leven in Parijs en over de mensen, die
hij daar ontmoet had en Evert sprak over „Caldenhove" en over
Heleen, die mettertijd naar Kota Baroe zou komen. In hun woorden
194

had heimwee geklonken, gemaskeerd door de uitbundigheid van
steeds sterker verhalen.
Het was bij halfvier, toen ze besloten „dan eindelijk maar eens te
gaan pitten". Zij hingen in hun hangmatten naast elkaar in het
zachte licht van het stervende vuur. Er was een zwijgen tussen hen
gevallen en in dit zwijgen groeiden de oetan, de Papoea's, de tournee.
Zij wisten het en wachtten op elkaar tot één van hen er met
een enkel woord over zou beginnen. Het was onontkoombaar. Zij
zouden niet hebben kunnen slapen als zij de werkelijkheid niet in
de magie van het woord hadden opgeroepen.
Evert lag op zijn rug. Als hij opzij keek, zag hij, donker en massaal^
de hangmat met Van Weghen afgetekend tegen de rossige schemer
van de door het dovende vuurtje verlichte bamboewand.
„Wat doen we nu?" vroeg hij plotseling. Hij bleef strak naar het
atapdak boven zijn hoofd staren. Hij had het gevoel als vroeg hij
het aan niemand en aan iedereen.
„Teruggaan," zei de stem van Van Weghen.
„Kota Baroe?"
„Kota Baroe."
„En dan?"
„Massa werk daar. Ik heb de ouwe voorgesteld, dat jij me in de
komende maanden zo'n beetje komt assisteren met al die kantoorrompslomp.
Je wordt er horendol van. Ik wil af en toe ook wel eens
op tournee. Je verstoft tussen de papieren."
„En ik?"
„Jij hebt voorlopig je portie wel gehad."
„Ja ... misschien."
Van Weghen grinnikte.
„Waarom lach je?"
„Zomaar."
„Mmmm."
„Je kunt een huis uithoeken in Kota Baroe, voor als Heleen komt.' y
195

„Dat zal nog wel even aanlopen."
„Je kunt het maar hebben. Ga je er alleen wonen voorlopig."
„Ja..."
„Over een dag of zes, zeven zit je weer in de beschaving, peer!"
„Ja..."
„Welterusten!"
„Welterusten!"
196

ELFDE HOOFDSTUK
I
jcvert Caldenhove zat naast de resident in diens auto. Zij reden
door de avond over de slingerende bergweg van de kota, waar de
resident die middag een detachement nieuw opgeleide Papoeapolisie's
had geïnspecteerd, terug naar Hollandia.
Beneden hen lag het zwart fluwelen Weed van de Jautefa-baai, bestrooid
met de kleine, flakkerende vlam-juwelen der vissende
prauwen van de kampongs Engros en Tobati.
Zij zaten zwijgend naast elkaar. De resident had al zijn aandacht
nodig voor het sturen, dat op de bochtige weg geen sinecure was.
Evert zat wat voorover, zijn kin op zijn borst gedrukt. Er hing een
vraag in zijn gedachten en hij wist, dat hij die nog, voor zij in
Kota Baroe waren, aan de resident zou stellen: „Wat voor werk
krijg ik te doen?"
Hij was nu een maand terug van zijn tournee naar Waris en al die
tijd had hij in een vage vacantie-stemming geleefd. Hij had zijn
tournee-rapport geschreven en wat administratief werk voor Van
Weghen gedaan, maar vergeleken bij de inspanningen, die zijn
tocht naar kampong Waris van hem gevergd hadden, was het
luieren. Daar kwam nog bij, dat Van Weghen zo half en half had
laten doorschemeren, dat zijn voorstel, Evert als assistent van het
H.P.B, te laten optreden, bij de resident niet in goede aarde ge-
197

vallen was. Wat de ouwe dan wel met Evert voorhad, wist Van
Weghen niet, of hij wilde het niet zeggen.
Evert ging rechtop zitten. Hij kuchte. „Resident, weet u al wat ik
voortaan voor werk krijg?" vroeg hij halfluid.
De resident schakelde terug in de tweede versnelling en reed de
wagen, remmend op de motor, een S-bocht door. Hij bromde iets.
Evert dacht, dat hij zijn vraag niet verstaan had en herhaalde hem,
luider nu. „Ik zou graag ..." voegde hij er aan toe. — Willen weten
waar ik aan toe ben, wilde hij zeggen, maar hij vond het te hooghartig
en hij slikte die woorden in.
De resident keek even opzij en daarna weer strak voor zich uit op
de weg, waar de auto zich met de felle voelsprieten der schijnwerpers
langzaam door de bochten wrong. „Ik begrijp best, dat je
graag weten wilt waar je aan toe bent," zei hij toen. „Maar je hoeft
er niet lang naar te raden. Ga direct even mee naar mijn huis. Ik
zal je een paar stukken laten lezen. Dat is meteen een antwoord op
je vraag."
Zij reden een tijdje zwijgend door. Evert zat bij het omlaaggedraaide
raampje en liet de koelte van de avond rond zijn gezicht
en door zijn haren waaien. Er waren geen gedachten ...
„Ja!" zei de resident plotseling hard en kortaf. „Als je in de oetari
zit, ga je afstand leren nemen van het leven."
Evert vroeg zich af, waarom hij dat zei.
„Je hebt me zelf verteld, dat jij dat ook gedaan hebt," ging de
ouwe verder. „Geloof me, kerel, het is de enige manier om ooit een
goede B.B.-ambtenaar te worden."
— Hij is ergens op uit, dacht Evert. — Dit is de inleiding ...
Hij knikte, zonder iets te zeggen.
„Afstand nemen betekent ook afstand doen," zei de resident. „Het
is niet plezierig, maar het is nu eenmaal zo. Je bent niet langer
baas over je eigen particuliere leven. Ik zit hier nou zo'n vijftien
jaar op Nieuw-Guinea en in die tijd heb ik mijn gezin behoorlijk
198

verwaarloosd. Da's beroerd, zul je zeggen, maar hoe zou je het
anders willen ..."
Evert hief zijn hoofd op. „Wat wilt u hier eigenlijk mee zeggen?"
vroeg hij.
De ouwe lachte even, een kort, brommerig lachje. „Dat zul je zo
dadelijk wel zien," zei hij en hij stuurde de wagen een zijweg in
naar het residentiehuis. De ouwe stopte de wagen met een ruk,
trok de handrem aan en leunde achterover. „Kom!" zei hij en stapte
uit.
Evert volgde hem naar binnen, naar zijn kantoor.
De resident knipte zijn bureaulamp aan en wees met een enkele
handbeweging naar de stoel tegenover hem. „Ga zitten," zei hij,
zoekend in de laden van zijn schrijftafel.
Evert nam plaats. Hij sloeg zijn benen over elkaar en vouwde zijn
handen rond zijn knieën. Hij zag de foto's van de vrouw en kinderen
van de resident onder een glasplaat op diens bureau liggen,
maar omdat zij omgekeerd lagen, kon hij de gezichten niet goed
onderscheiden.
„Ja!" zei de resident halfluid. Hij hief een map omhoog en gaf ze
aan Evert. „Kijk maar eens."
Evert sloeg de map open. Er lag een stapeltje telegrammen in. Hij
voelde de blik van de resident op zich gevestigd, die strakke,
fixerende, blauwe blik van de ouwe. Hij begon te lezen ...
AAN HPB SARMI VAN RESIDENT -
HEER VRIESMAN EN KLEIN GEZELSCHAP A/B KALOEHOE STOP
WENST EXPLORATIETOCHT VERKENNING DISTRICT SARMI EINDE
Het telegram was vier maanden geleden verzonden.
Het volgende was slechts acht dagen oud...
GEHEIM VOOR RESIDENT -
BLIJKENS VAN BEVOLKING ONTVANGEN BERICHTEN VRIESMAN
EN PINO MET VIJF DRAGERS GEDOOD DOOR PAPOEAS BINNEN-
LAND STOP NADERE BIJZONDERHEDEN NOG ONBEKEND STOP
COMMANDANT ALGEMENE POLITIE SARMI EINDE
199

Evert veegde met zijn tong langs zijn droge lippen. Hij legde het
telegram voor zich op de schrijftafel van de resident en begon het
volgende, dat vijf dagen geleden verzonden was, te lezen ...
GEHEIM VOOR RESIDENT -
TERUGGEKOMEN ACHT DRAGERS EN TWEE GEWEREN STOP ZEG-
GEN OVERSCHOT VRIESMAN TE HEBBEN AANGETROFFEN BIJ
BIVAK ENIGE TIJD DOOR HEN VERLATEN OM SAGO TE KLOPPEN
STOP PIJLEN UIT LIJK GETROKKEN EN MEEGENOMEN NAAR
SARMI STOP VERKLARINGEN DEZERZIJDS NIET ONVERDACHT GE-
ACHT EN MOGELIJKHEID AANWEZIGHEID VECHTPARTIJ MET
EIGEN DRAGERS THANS IN ONDERZOEK STOP VAN PINO EN VIJF
ANDEREN GEEN SPOOR STOP MERK OP DAT VRIESMAN REEDS
VANAF BEGIN GEWANTROUWD DAAR ZEER GEHEIMZINNIG OP
PUNT DOEL EXPEDITIE EN BESLIST AFKERIG VAN ENIGE IN-
MENGING DERDEN STOP CDT AP SARMI EINDE
Evert keek niet op naar de resident. Er lag nog een telegram. Het
was 's morgens binnengekomen.
GEHEIM VOOR RESIDENT -
VRIESMAN EN PINO DOOR EIGEN DRAGERS GEDOOD DUS NIET
DOOR BEVOLKING STOP REDEN MOORD ONDERWEG VIER DRA-
GERS ZIEKTE GESTORVEN STOP THANS VIER GEWEREN EN
MUNITIE IN HANDEN TERWIJL PISTOOL NOG IN HANDEN VAN
EEN MET NAME BEKEND DRAGER STOP WIL MEVROUW VRIES-
MAN DJALAN TELUK BETUNG 26 DJAKARTA INLICHTEN STOP
TIEN DADERS EN MEDEDADERS THANS IN GEVANGENIS SARMI
STOP VERZOEKE ONMIDDELLIJK INSTRUCTIES STOP CDT AP
SARMI EINDE
Evert Caldenhove staarde naar de letters van het laatste telegram.
Hij begon langzaam te begrijpen waarom de resident hem dit had
laten lezen.
De stilte hing dik tussen de beide mannen.
De ouwe gooide zijn sigaret in een blik water, naast zijn stoel. Het
maakte even een sissend geluidje.
Als een slang.
200
> '

Als...
Evert pakte het telegram op en bewoog het heen en weer tussen
zijn vingers. Het was het laatste telegram in de map.
De resident reikte hem over zijn schrijftafel een papier toe.
Hij nam het aan.
Het was het laatste telegram, een uur na ontvangst van het laatste
bericht uit Sarmi door de resident verzonden.
VAN RESIDENT AAN CDT AP SARMI GEHEIM -
ZENDEN ONMIDDELLIJK ASPIRANT CONTROLEUR CALDENHOVE
LEIDING ONDERZOEK ZAAK VRIESMAN STOP GEEN SCHEEPS-
VERBINDING DUS LANDTOURNEE MAXIMUM ZEVEN DAGEN
STOP MEVROUW VRIESMAN WORDT INGELICHT VERZOEKE
ADRES FAMILIE PINO STOP WIL MIJ DAGELIJKS BLIJVEN IN-
LICHTEN EINDE
Evert keek langzaam op en ontmoette de blik van de resident.
„Dus . .." zei hij schor.
„Overmorgen!" zei de ouwe. „Hoe eerder hoe beter."
„Zijn dit alle gegevens, die ik meekrijg?"
De resident stond met een ruk op en begon zijn kantoor op en neer
te lopen, zijn handen op de rug gevouwen. Hij liep achter Evert
langs.
Evert keek niet op. Hij staarde naar het telegram, dat hij nog steeds
in zijn hand hield. — Maximum zeven dagen, dacht hij. — Tournee
... Sarmi...
De ouwe stond stil achter zijn bureau en schonk twee glazen ijswater
in.
Evert zag het water in de glazen stromen en hij hoorde het geluid,
waarmee het glas volliep. Hij zag de wasem tegen het glas slaan.
— Maximum zeven dagen over land...
De resident pakte een glas op en reikte het hem aan.
Hij nam het en dronk. Het water sloeg koud tegen zijn verhemelte,
201

het prikte in zijn achterhoofd. De koelte van de nacht drong door
het muskietengaas het vertrek binnen. Hij huiverde.
De resident ging op de rand van zijn schrijftafel zitten en streek
met zijn vinger figuurtjes tegen het beslagen glas. Daarna dronk hij
het in een paar teugen leeg en zette het met een lichte tik naast
zich neer. Hij keek voor zich uit, over Evert heen.
Hij was een grote, zwaargebouwde man van middelbare leeftijd
met aanleg voor een buikje en een kaal hoofd. Hij had iets van een
rustige burger in een provinciestadje, maar zijn ogen waren anders.
Zijn ogen waren zo tintelend lichtblauw, dat zij zijn gezicht waren.
In zijn blik was zijn leven verborgen.
De resident staarde voor zich uit en zijn ogen reikten verder dan
Kota Baroe. Zijn blik tastte de eindeloze, zwijgende oetan af. Zijn
blik doorleefde de lange jaren, die hij in de oetan had doorgebracht.
Jaren van eenzaamheid, patrouilles en tournees. Hij was
een mens in een eenzaam land, in een. .. welhaast vergeten land.
Ineens begon hij te spreken met een droge, peinzende stem. „Ze
noemen het tanah merah, bloedgrond... Ze hebben gelijk, in
a way. Nieuw-Guinea is een gevloekt land. Maar de grootste vloek
van dit land is wel, dat je er nooit meer van los kunt komen, als je
het eenmaal hebt leren kennen."
Hij vestigde zijn doordringende, blauwe blik op Evert. „Je moet
één ding goed onthouden." Zijn stem was nu hard en scherp.
„Nieuw-Guinea is niet alleen het land van peniskokers en koppensnellers.
Dat verhaaltje vertellen ze in Holland. Het is een leugen.
Een even grote leugen als de bewering, dat Holland het land van
molens en jenever is. Nieuw-Guinea is een paar duizend jaar bij de
rest van de wereld ten achter. Dat halen we in. Vlugger dan je
denkt."
Hij sprong van zijn bureau en liep weer driftig het vertrek op en
neer. In zijn rechterhand droeg hij een afgebroken pijl, een herinnering
aan een schotwond door zijn arm, waarmee hij nadrukke-
202

lijk op een stoelleuning of zijn schrijftafelblad sloeg. „Er is van dit
land van alles te maken. Dat kun je van de rest van de wereld niet
eens zeggen. Maar hoe krijgen ze het in Den Haag in hun hoofd te
denken, dat wij dit land kunnen besturen met goed dertig B.B.-ers.
Elf maal Nederland. Het is waanzin."
Evert stond op en liep naar de muur, waar een enorme kaart van
het eiland hing. Hij keek naar de afstand tussen Hollandia en de
plek, waar Punda en Waine moesten liggen. De plek was onbedrukt.
Terra incognita... De afstand... Het mocht geen naam
hebben, vergeleken met het geheel.
De resident haalde een fles whisky uit zijn bureau en schonk twee
glazen vol. „Cheerio!" zei hij.
Evert keek over de rand van het glas naar het gezicht van de
resident. Het stond strak, hard, agressief. Hij moest aan het gezicht
van Churchill denken.
„Een goede dertig B.B.-ers," ging de resident verder. „En als ze
je soms vertellen, dat die B.B.-ers op Nieuw-Guinea prachtkerels
zijn, word dan maar niet verwaand. Nonsens! Ze zijn niet slechter
en niet beter dan de anderen. Er zitten prachtlui onder, maar we
hebben ook een paar uitgesproken klunzen."
Hij zette zijn glas neer en ging weer op de rand van zijn bureau
zitten. „Als ik een nieuwe vent krijg, begin ik altijd met hem onvoorwaardelijk
te vertrouwen. Dat blijf ik doen, totdat hij het
tegendeel bewijst. Als ik merk, dat een vent niet deugt, gaat-ie er
uit. Onherroepelijk. Jij bent hier nog te kort om dat helemaal te
begrijpen. Ik zal je een leerzaam verhaaltje vertellen, dat je wel
heel goed in je oren moet knopen, Caldenhove. Toen jij op tournee
was, kwam Sarmi onverwachts zonder controleur te zitten. Omdat
ik niemand anders heb, moet jij er heen. In Sarmi zat Piet Hazevoet
als H.P.B., een jonge vent, die na de oorlog was uitgekomen
met een air of-ie 't nou allemaal wel wist. Het is een van de knullen,
die van mening zijn, dat je dit land moet besturen op ethische
203

grondslag. Larie, Caldenhove, larie! Voor de ethiek zorgen de zending
en de missie wel. Wij hebben alleen maar te besturen en dat
heeft met ethiek niets te maken. Piet Hazevoet maakte in Sarmi
twee enorme blunders. Dat heeft hem zijn nek gekost. Iedereen
maakt fouten en ik zal de eerste zijn om dat toe te geven. Maar
er is een grens. Die moeten we op Nieuw-Guinea verduveld strak
trekken. Zijn eerste blunder was deze." De ouwe liep naar de kaart
en wees met de pijlpunt aan. „Hij maakte een paar maanden geleden
een kust-tournee. Hiervoor had hij de beschikking over een
Higgins-boat, die wij een paar jaar geleden van de Amerikanen
hebben overgenomen. Je weet, dat de Papoea's een technische
knobbel hebben, dus zat er een Papoea uit Sarmi als stuurman op.
Met ook nog het voordeel, dat die knaap de kust wel kan dromen.
Hazevoet ging op tournee en wilde op een gegeven moment terug
naar Sarmi. Zijn stuurman raadde hem dat af, omdat de stroming
tegen was. Maar wat doe je als Papoea tegen de wil van een controleur?
Niks! Het resultaat was, dat de Higgins ergens op de
klippen liep en met geen mogelijkheid meer was vlot te krijgen.
Het was Hazevoet bekend, dat binnen een paar dagen een K.P.M.boot
van Sorong naar Hollandia zou varen en hij stuurde een
Papoea naar Sarmi om de kapitein van die schuit per radio op te
roepen en te vragen of hij hem in het voorbijgaan wilde vlot trekken.
De Papoea tippelde naar Sarmi en liet het bericht per radio
doorgeven. Twee dagen later kwam de boot inderdaad onder de
kust om de Higgins vlot te slepen, maar wie of wat ze zagen, geen
Hazevoet en geen Higgins-boat. Drie uur hebben ze gekruist en
zijn toen verder gevaren. Die schipper was lang niet mals toen hij
in Kota Baroe kwam. Ik wist van het hele geval niks af en liet het
direct onderzoeken. Toen bleek, dat Hazevoet, na zes uur wachten,
genoeg van de Higgins had gekregen en zich met een prauw
aan land had laten zetten. Zonder zich verder nog iets van de
schuit aan te trekken, was hij naar Sarmi getippeld. Hij had ge-
204

dacht, dat die Papoea's er wel voor zouden zorgen. Maar je weet
hoe die knullen zijn. Als de controleur er niet meer is, voelen zij
zich niet senang en ze zijn 'm gesmeerd zodra ze de kans schoon
zagen. De Higgins-boat is waarschijnlijk 's nachts los gekomen en
afgedreven. Nooit meer gezien."
De resident trok zijn wenkbrauwen op. „Dat is ook de reden, waarom
jij over land naar Sarmi zult moeten trekken, vader."
Evert lachte, maar hij had het gevoel of het een dwaze grimas was.
De ouwe schonk de glazen opnieuw vol. Zij gingen naast elkaar
voor het grote raam staan, dat een hele wand in beslag nam en dat
uitzicht gaf over Kota Baroe.
„Dat was fout nummer één," ging de resident verder. Hij dronk
zijn glas in één teug leeg. „Ik heb 'm behoorlijk uitgeveterd. Daarmee
was de zaak afgedaan. Iedere B.B.-er maakt wel eens fouten,
die met een beetje gezond verstand voorkomen hadden kunnen
worden. Soms heb je pech. Dan vertel je het nooit meer na. Dat
komt ook voor in een land als dit. Maar goed. Het was een stomme
streek, maar soedah. Praten we niet meer over. Wat Hazevoet nü
heeft uitgevreten is erger. Zijn vrouw zit, zoals je weet, in Hollandia.
De kinderen kunnen hier beter schoolgaan dan in Sarmi.
Nu blijkt Hazevoet een dag of veertien geleden gehoord te hebben,
dat zijn zoontje malaria had en zijn vrouw zich ook al niet lekker
voelde. Wat deed die ongelofelijke lammeling? Ja, in het leger noemen
ze dat desertie en in de oorlog wordt zo'n vent zonder meer
neergeknald! Maar hij liet Sarmi rustig in de steek en tippelde, zonder
mij ook maar met een woord in te lichten, laat staan om permissie
te vragen, naar Hollandia. Hij stond op een gegeven moment
voor mijn neus. Ik was stomverbaasd en ik vroeg hem wat er aan de
hand was. Hij antwoordde in alle gemoedsrust, dat hij even was
komen kijken, omdat hij zich ongerust over zijn gezin had gemaakt.
Even komen kijken... Even... Verbeeld je! Mijn vrouw en drie
kinderen wonen in Den Haag. Ik zou jullie gezicht wel eens willen
205

zien als ik ... even ... naar Den Haag ging, omdat mijn zoontje de
mazelen heeft. Hazevoet wilde in dezelfde gemoedsrust weer...
even... teruglopen naar Sarmi, want er was niets aan de hand
thuis. Maar dat grapje ging niet door. Ik heb nog liever geen
H.P.B., dan zo'n kluns. Ik heb 'm voorlopig hier ter beschikking, tot
hij een enkele reis naar Holland nemen kan." De resident draaide
zich met een ruk naar Evert. „Afstand nemen betekent afstand
doen," zei hij langzaam en nadrukkelijk en zijn gezicht was als uit
steen gehouwen. Toen, plotseling, trok er een glimlach rond zijn
mond en zijn ogen tintelden. Hij gaf Evert een vriendschappelijke
klap op zijn schouder. „Overmorgen naar Sarmi. Kijk maar eens
wat je doen kunt daar."
II
Van Weghen hing lui achterover in een stoel te lezen toen Evert
binnenkwam. Hij mikte het boek achter zich op de grond en stak
zijn hand op. „Hallo, peer! Je hebt het uitgehouden bij de ouwe!
Nog een borrel?"
Evert liet zich in een stoel vallen en streek met zijn hand over zijn
voorhoofd.
„D'r is groot nieuws in de kota," ging Van Weghen verder, terwijl
hij opstond om in de kast een fles en glazen te pakken. „Brenkel,
de tandenpik, is gedemobiliseerd. Hij gaat volgende week Vrijdag
naar Holland terug. Hij is wild! Hij kletst aan één stuk over een
praktijk, die hij ergens in de Achterhoek wil overnemen. Dat zal
me een afscheidsfuif worden volgende week Donderdag. Kota
Baroe gaat ondersteboven! Er worden al plannen gemaakt."
Evert glimlachte bleek. „Ik zal er niet veel plezier van beleven,"
zei hij mat.
Van Weghen stond stokstijf stil, de fles en de glazen in zijn hand.
„Is er wat?" vroeg hij.
206

Evert schudde zijn hoofd. „Neu..." zei hij met een tuitlip. „Ik
vertrek overmorgen naar Sarmi. 'n Rotkarweitje."
Van Weghen knikte. „Ik weet er van. Dat wil zeggen, wat er gebeurd
is. Niet dat de ouwe jou daarheen zou sturen." Hij zette de
fles met een klap op tafel.
„Ik zie nog eens wat van de wereld," zei Evert met galgenhumor.
„Voor ik het vergeet," zei Van Weghen een beetje onzeker, „er is
een brief voor je." Hij rommelde tussen de papieren op zijn bureau
en gaf Evert een dikke enveloppe. „Brief van Heleen," zei hij.
Evert stopte de brief, zonder er een blik op te werpen, in zijn zak.
— Overmorgen, dacht hij. — Sarmi...
Hij zag Van Weghen bezig met de fles en de glazen en hij kreeg
plotseling het gevoel als werd hij met een enorme snelheid van
hem verwijderd. Van Weghen werd kleiner en kleiner, tot er nog
maar een nauwelijks te onderscheiden stipje overbleef. Maar het
helle getinkel der glazen en het zachte klokken van de drank uit de
fles was duidelijk in zijn oren.
„Alsjeblieft!" zei Van Weghen. „Op je tournee naar Sarmi, peer!"
„Op mijn tournee naar Sarmi!" antwoordde Evert met een stem als
moest hij door dikke dekens spreken.
III
JN adien zat hij op zijn kamer aan zijn schrijftafel en rookte een
sigaret. Voor hem lagen de velletjes van de brief, die Heleen hem
geschreven had. Uit Amsterdam, waar het lente was geworden.
Waar de mensen op de terrasjes zaten en koffie dronken. Waar het
pierement een aria uit Rigoletto speelde. Waar de hemel teer-blauw
boven de stad spande. Waar in het Vondelpark de moeders met de
kinderwagens drentelden. Waar .. .
— Afstand nemen, betekent afstand doen, dacht hij. — Ik moet
207

alleen verder. Alleen? Misschien was ik vroeger, thuis, eenzamer
dan hier in de oetan. Er is nu meer dan een Evert Caldenhove, die
het altijd alleen moet doen ... dacht te doen...
Hij glimlachte.
Toen pakte hij zijn brieventas en schroefde zijn vulpen los.
„Lieveling," schreef hij, „overmorgen vertrek ik voor een tournee
naar Sarmi en ..."
Hij keek voor zich uit.
— Tournee, dacht hij.
Hij zag de oetan voor zich. Hij rook haar geuren. Hij hoorde de
krekels en de kakatoes. En van heel ver kwam de triller van de
paradijsvogel...
208