KpVV-publicatie - Crow

Een handreiking voor gemeenten met een overzicht van lopende initiatieven
Menselijk toezicht op stations,
hoe realiseer je dat?
A1
Parkeertaken bij gemeenten
Juni 2008

2 Parkeertaken bij gemeenten

Een handreiking voor gemeenten met een overzicht van lopende initiatieven
Menselijk toezicht op stations,
hoe realiseer je dat?
A1
Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?
Juni 2008

Colofon
Uitgave
Kennisplatform Verkeer en Vervoer
Postbus 1031
3000 BA Rotterdam
Boompjes 200,
3011 XD Rotterdam
KpVV
Het Kennisplatform Verkeer en Vervoer (KpVV) ondersteunt als onafhankelijk instituut
de decentrale overheden bij het ontwikkelen en realiseren van hun verkeers- en
vervoerbeleid. Daarbij staat de huidige en toekomstige klantvraag centraal.
T 010 282 5000
F 010 282 5023
E info@kpvv.nl
I www.kpvv.nl
Productie
Tekst : Bureau Delfíni, ir. Matti Baggerman, Jan-Derk van ‘t Rot
Eindredactie : KpVV
Vormgeving : KpVV
Druk : TDS printmaildata, Schiedam
Contactpersoon
Guy Hermans
T 010 282 5177
E guy.hermans@kpvv.nl
Nabestellen
Secretariaat KpVV
T 010 282 5000
E secretariaat@kpvv.nl
Rotterdam, juni 2008
© KpVV, 2008
Gebruik van informatie uit dit rapport is toegestaan met bronvermelding
2 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Inhoudsopgave
1 Inleiding 5
Stappenplan Menselijk toezicht op stations 9
A. Toezicht fietsenstallingen 13
Station Zevenaar 13
Station Elst 16
Station Brugge (België) 20
B. Toezicht stationsgebied 23
Station Barneveld Centrum 23
Station Enschede 25
Station Wijchen 29
Station Rotterdam 32
C. Toezicht tracé 35
Merwede-Lingelijn 35
Station Coevorden en Emmen 38
Stations Helmond 42
Voordat u van start gaat 45
Bronvermelding 49
3 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

4 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

1 Inleiding
Meer toezicht in het openbaar vervoer. Onder reizigers, maar ook in de politiek, klinkt
al langer die dringende roep. Bedoeld wordt meer controle in het voertuig en meer
toezicht op de stations en in het stationsgebied. Vooral kleine stations hebben daar
baat bij. Steeds meer gemeenten onderkennen dat. Zij zetten zich in of hebben plannen
voor het organiseren van menselijk toezicht in het stationsgebied. De meeste
gemeenten doen dat op hun eigen manier. Er zijn immers nog weinig voorbeelden.
Deze brochure brengt daar nu verandering in. In opdracht van het Kennisplatform
Verkeer en Vervoer (KpVV), heeft bureau Delfíni alle bestaande initiatieven in Nederland
en één in België in kaart gebracht, inclusief een stappenplan en we sluiten af met
een overzicht ‘voordat u van start gaat’. Daarmee is deze brochure een handreiking
voor gemeenten, beleidsmakers en andere geïnteresseerden met plannen voor het
realiseren van menselijk toezicht op het station.
Leefbaarheid kleine stations afgenomen
Eind jaren negentig kwam de NS met een plan om op termijn alle loketten te sluiten.
Het plan werd gelanceerd tijdens het transformatieproces naar verzelfstandiging en
stond in het teken van de bezuinigingen, door de Tweede Kamer opgelegd. Kaartjes
zouden voortaan bij een van de vele kaartautomaten gekocht kunnen worden. Vooral
voor de middelgrote en kleinere stations had dit grote gevolgen. Op de meeste
middelgrote stations, met dagelijks tussen de 4.000 en 12.500 in- en uitstappers, is
nog wel sprake van een verkooppunt, waar reizigers met vragen en klachten overdag
terecht kunnen. Maar op sommige middelgrote stations zoals Arnhem-Velperpoort
en de kleine stations, waar dagelijks minder dan 4000 mensen in- en uitstappen, is
alleen nog sprake van een zogenaamde ‘basisservice’. Dat wil zeggen dat reizigers
hun vragen kunnen stellen aan een praatpaal met daarop een knop voor noodsituaties.
Overigens ontbreekt deze praatpaal op de meeste stations aan de regionale
spoorlijnen 1 , waar NS niet meer rijdt. De reizigers op deze stations, hebben enkel een
kaartautomaat en er is geen aanspreekpunt voor vragen, klachten of problemen.
Met de sluiting van de loketten en het schrappen van personeel, verdween ook het
toezicht en de sociale cohesie. Dit heeft geleid tot een verslechtering van de leefbaarheid
op en rondom de stations. Het station is immers een interessante plek voor
jongeren om te hangen en andere ongewenste bezoekers (drugsdealers, zwervers).
Een toename van het aantal geweldsdelicten, meer schade door vandalisme, steeds
meer fietsdiefstallen en auto-inbraken – een ontwikkeling die zich overigens in de
gehele samenleving voordeed – was het gevolg.
1 Met een regionale spoorlijn wordt in dit geval een decentrale lijn bedoeld, waar vaak een
andere vervoerder dan NS de vervoersconcessie uitvoert. Voorbeelden zijn de spoorlijn
Arnhem-Winterswijk, Valleilijn en de Merwede-Lingelijn
5 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

OV Klantenbarometer
Jaarlijks houdt het Kennisplatform Verkeer en Vervoer (KpVV) een onderzoek onder reizigers in het
openbaar stads- en streekvervoer. In deze zogenaamde OV klantenbarometer, worden reizigers onder
meer gevraagd naar hun mening over de veiligheid in het voertuig en op de opstaphalte of station.
Gemiddeld genomen, scoort de veiligheid op de regionale treinen en op de stations aan de regionale
spoorlijn goed. De veiligheid op de trein scoort in 2007 een 7,9. Dat is iets hoger dan het landelijke
gemiddelde (7,7). De veiligheid op de stations scoort een 7,5 en is gelijk aan het landelijk gemiddelde.
Het onderzoek vraagt bij een waardering van een cijfer 6 en lager, naar de motivatie. De uitkomst
daarvan is in 2007 als volgt.
Motivatie cijfer 6 of lager voor veiligheid op de regionale trein:
- te druk: 34,8%;
- gebrek aan toezicht: 25,5%;
- rondhangende personen: 17,7%.
Motivatie cijfer 6 of lager voor veiligheid op het station aan regionale spoorlijn:
- rondhangende personen: 38%;
- gebrek aan toezicht: 29,5%;
- te rustig: 12,4%.
Steeds meer gemeenten overwegen menselijk toezicht op stations
Deze tendens tot verloedering, maakt dat lokale overheden hier en daar zijn overgegaan
tot de realisatie van menselijk toezicht in het stationsgebied. Aanleiding is
dikwijls klachten van omwonenden en forenzen over overlast en een toename van het
aantal incidenten. In een enkel geval is het de politie die bij de gemeente aandringt
tot het nemen van maatregelen. In alle gevallen staat het verbeteren van de sociale
veiligheid en leefbaarheid op de stations voorop. Soms gaat het specifiek om het terugdringen
van het aantal fietsdiefstallen, soms om het leveren van extra service aan
reizigers en soms om een combinatie van beide.
In deze brochure onderscheiden wij drie categorieën:
- toezicht specifiek gericht op fietsenstallingen: de stations Zevenaar, Elst en Brugge;
- toezicht gericht op het station en de stationsomgeving: de stations Barneveld,
Enschede, Wijchen en Rotterdam;
- toezicht op meerdere stations aan een traject: de stations aan de Merwede-Lingelijn,
de stations Coevorden en Emmen en drie stations in Helmond.
Het menselijke toezicht wordt in een aantal gevallen gerealiseerd met vrijwilligers,
uitkeringsgerechtigden en langdurig werklozen, via bemiddeling van een re-integratiebureau,
Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) of Uitvoeringsinstituut Werknemers
Verzekeringen (UWV). Soms wordt daarbij samengewerkt met een opleidingsinstituut
zoals een ROC. In andere gevallen wordt het toezicht uitgevoerd door professionele
krachten zoals toezichthouders en bijzondere opsporingsambtenaren.
6 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

22
Toezichthouders van
Veiligheidszorg Drenthe
op station Coevorden
Foto: Chris Berends
De resultaten liegen er niet om. Uit de inventarisatie blijkt dat menselijk toezicht op
kleine stations een groot succes is. Het aantal fietsdiefstallen neemt af, reizigers en
burgers geven aan zeer tevreden te zijn en de samenwerking tussen partijen verbetert.
In alle gevallen nam de gemeente het initiatief. Dit is ook logisch. Zij heeft
belang bij een leefbaar station en is verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid
in het stationsgebied.
Over deze brochure
Per initiatief volgt hierna een beschrijving van de aanleiding, betrokken partijen, organisatie,
communicatie en financiering. Daarbij is bovengenoemde onderverdeling in
drie categorieën gebruikt: toezicht fietsenstallingen, toezicht stationsgebied, toezicht
tracé. De beschrijvingen zijn uiteraard niet volledig. Wilt u meer weten over een of
meerdere initiatieven? In het hoofdstuk Bronvermelding is de achtergronddocumentatie
opgenomen, die is gebruikt bij het opstellen van deze brochure. U kunt natuurlijk
ook zelf een kijkje gaan nemen of een afspraak maken met de initiatiefnemers.
Niet alle initiatieven verlopen even succesvol en er zijn uiteraard knelpunten. Ook
deze staan beschreven. Daarbij ligt het accent op de manier waarop de knelpunten
zijn opgelost of kunnen worden opgelost. Immers daarvan kan men leren.
Wie serieuze plannen heeft, kan aan de slag met het stappenplan. Hierin staat beschreven
welke acties in welke volgorde u moet ondernemen om menselijk toezicht
op uw station te realiseren. De brochure eindigt met het hoofdstuk ‘Voordat u van
start gaat: aandachtspunten’. Dit deel van de brochure is essentieel voor wie echt
goed beslagen ten ijs wil komen, en gaat dieper in op zaken zoals wie neemt de regie,
organisatie, samenwerking, continuïteit, financiën, communicatie en monitoring.
7 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

8 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Stappenplan Menselijk toezicht op stations
Fase 1 Voorbereiding
Stap 1 Inventariseer het probleem
Menselijk toezicht is er in verschillende vormen en maten. Welke vorm men kiest, is
afhankelijk van de specifieke situatie op het station en de behoefte van de reiziger,
omwonenden en andere betrokkenen. Wat is de problematiek? Wat zijn de incidenten:
fietsendiefstallen, vernielingen of de aanwezigheid van hangjongeren? Hoe is
de beleving van reizigers en omwonenden? Hoe veilig voelen zij zich op het station,
zowel overdag en ’s avonds? En wat is de oorzaak van eventuele onveiligheidsgevoelens?
Om de betrokken partijen duidelijk te maken waarom fysiek toezicht nodig is, is
het belangrijk een globale inventarisatie van de problematiek te hebben. Betrek in dit
stadium ook de politie en vervoerder(s).
Stap 2 Breng betrokken partijen in kaart en nodig hen uit voor overleg
De gemeente is verantwoordelijk voor het lokale, integrale veiligheidsbeleid. In dat
kader neemt zij het initiatief en voert de regie. Partijen die onmisbaar zijn bij de
organisatie zijn politie, openbaar ministerie, vervoerder(s), NS Poort en ProRail.
Andere partijen die straks een rol spelen bij de uitvoering zijn het (gemeentelijke)
re-integratie bedrijf, Regionaal Opleidingscentrum (ROC) of andere opleidingsinstituten.
Verder is het verstandig om in de plannen ook de omwonenden (bewonersvereniging),
aangrenzende scholen, lokale ondernemers en andere belanghebbenden
zoals een aangrenzend sportcomplex, winkelcentrum of bedrijventerrein te betrekken.
Is er al sprake van een Lokaal Veiligheidsarrangement? Dan is het redelijk eenvoudig
om deze partijen om de tafel te krijgen. Zo niet, dan richt men zich in eerste instantie
op de verantwoordelijke partijen: gemeente, politie, vervoerder en NS Poort. Op een
later tijdstip kunnen belanghebbenden en uitvoerende instanties worden uitgenodigd
om mee te werken.
Inventariseer in dit stadium ook de behoefte aan menselijk toezicht op andere stations
in de omgeving, bijvoorbeeld in buurgemeenten. Is dat laatste het geval, nodig
dan deze gemeente uit om deel te nemen aan het overleg.
Stap 3 Creëer (politiek) draagvlak
Het slagen van menselijk toezicht is mede afhankelijk van het politieke draagvlak
binnen de gemeente. Met het creëren hiervan kan men niet vroeg genoeg beginnen.
Spreek de plannen regelmatig door met burgemeester en/of wethouders, met
bestuurders en andere beslissers.
Fase 2 Opstellen projectplan
Stap 4 Stel een projectteam in
Nadat de partijen het eens zijn over het belang van menselijk toezicht op het station,
gaat men over tot de oprichting van een projectgroep. In deze projectgroep is het
9 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

elangrijk dat de deelnemers helder hebben wat zij van elkaar kunnen verwachten en
wat de taakverdeling is. Het helpt als alle deelnemende organisaties hun visie geven
op de plannen en hun mogelijke bijdrage aan het project.
Stap 5 Ga op onderzoek uit
Het projectteam zoemt nu dieper in op de problematiek en houdt een nulmeting.
Zo’n nulmeting bestaat uit het in kaart brengen van het aantal incidenten, de veiligheidsbeleving
van de reiziger en de fysieke kwaliteit van het stationsgebied. Het in
kaart brengen van de incidenten gebeurt in samenwerking met de politie. De veiligheidsbeleving
meet men aan de hand van interviews en de fysieke kwaliteit aan de
hand van een gezamenlijke schouw ter plekke. Dit is ook het moment om op werkbezoek
te gaan bij andere gemeenten die al langer bezig zijn met menselijk toezicht op
het station. Het projectteam heeft daarbij de keuze uit verschillende gemeenten. Zie
daarvoor de initiatieven zoals beschreven in deze brochure.
Stap 6 Formuleer een doelstelling
Op basis van de uitkomsten van de nulmeting, formuleert de projectgroep doelstellingen.
Wat is de gewenste situatie? Op welke manier kan menselijk toezicht daaraan
bijdragen? Wanneer zijn we tevreden? Welke niveau van incidenten en reizigerstevredenheid
streven we na? Wees zo specifiek mogelijk.
Stap 7 Stel het projectplan op
Nu de doelstelling helder is, gaat de projectgroep over tot het opstellen van een projectplan.
Hierin staat beschreven op welke manier het menselijk toezicht kan worden
gerealiseerd en georganiseerd, wat daarvoor allemaal moet gebeuren (actieplan),
welke partijen daarbij betrokken zijn, wie waarvoor verantwoordelijk is, wat de kosten
zijn, hoe er wordt gecommuniceerd, op welke manier en met welke frequentie er
wordt gemonitord, wat de bevoegdheden zijn en wat de looptijd is van het project.
Denk ook aan zaken zoals werving en selectie, huisvesting, opleiding, kleding en
aansturing van de toezichthouders, handhaving, registratie en opvolging. Indien men
verkeerd geparkeerde fietsen of fietswrakken wil verwijderen, dient daarvoor veelal een
aanwijsbesluit te worden genomen en de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) te
worden aangepast. Ook dient men rekening te houden met registratie en opslag.
Belangrijk is de financiële onderbouwing. Die moet zodanig zijn dat het project ook
op langere termijn kan blijven voortbestaan. Indien er sprake is van tijdelijke subsidies,
moet men rekening houden met het tijdig aanboren van nieuwe geldbronnen.
Het is verstandig om dit in de planning op te nemen. Het stoppen van een project
vanwege geldgebrek is een slecht signaal aan de reiziger.
Wees bij decentrale spoorlijnen en bij busvervoer alert op de looptijd van de concessieverlening.
Maak de concessieverlener attent op de afspraken en vraag of deze kunnen
worden opgenomen in het programma van eisen van de concessieverlening.
10 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Wat hoort in een projectplan menselijk toezicht thuis?
- Probleemsituatie
- Doelstellingen
- Aanpak en organisatie inclusief looptijd
- Financiering
- Communicatie
- Monitoring en evaluatie
- Planning
- Contactlijst
- Betrokken partijen met verantwoordelijkheden en bevoegdheden en wie wat doet
Fase 3 Besluitvorming
Stap 8 Neem een besluit en leg afspraken vast
Het projectplan wordt nu, in de vorm van een voorstel aan Burgemeesters en Wethouders
of anderszins, ter goedkeuring voorgelegd aan de (financierende) partijen.
Fase 4 Uitvoering, monitoring en evaluatie
Stap 9 Start uitvoering en communiceer
Na positieve besluitvorming gaat het projectteam samen met de uitvoerende instanties
van start met de effectuering van het plan. Het is van belang dat hierover steeds
op een heldere manier wordt gecommuniceerd met de media, reizigers, omwonenden
en andere belanghebbende partijen. Wat kunnen reizigers van de toezichthouders
verwachten? En wat verwachten partijen van de reiziger?
Het verdient aanbeveling om te communiceren via één persoon of organisatie. Op
deze manier komt er een duidelijk beeld van het project in de media. Andersom weet
de media de organisatie makkelijk te vinden.
De daadwerkelijke start van het menselijke toezicht kan worden ingeluid op het station
met een persbijeenkomst, informatiemateriaal of een attentie voor de reiziger.
Stap 10 Leg de resultaten vast en evalueer
Om het succes en de voortgang van het project te kunnen delen en vast te leggen,
dient de meting zoals uitgevoerd in stap 5, minimaal één keer per jaar te worden
herhaald. De gemeente neemt hiertoe het initiatief.
Deze stap is van belang voor de continuïteit en het behoud van politiek draagvlak.
Zichtbare resultaten voeden bovendien het enthousiasme van de uitvoerende instanties
en medewerkers.
11 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

12 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

A. Toezicht fietsenstallingen
Station Zevenaar
Gemeente: Zevenaar
Naam project: Re-integratieproject toezicht station Zevenaar
Achtergrond
In 2006 vindt een derde van de fietsendiefstallen binnen de gemeente Zevenaar
plaats op het station. Bovendien is het station een woud van verkeerd geparkeerde
fietsen, met name op het voorplein. Terwijl de capaciteit van de fietsenstallingen
voldoende is.
Voor de gemeente Zevenaar is dit aanleiding om over te gaan tot het organiseren van
menselijk toezicht op het station. In maart 2008 vindt de daadwerkelijke start plaats,
met uitkeringsgerechtigden in de rol van toezichthouders. Doelstelling is het terugdringen
van het aantal fietsendiefstallen op het station en tegelijkertijd het verbeteren
van de sociale veiligheid. Een veilig gebruik en de toegankelijkheid van het stationsgebied
staan daarbij voorop.
Nevendoelstelling is het begeleiden van uitkeringsgerechtigden naar een reguliere
baan.
Betrokken partijen
- Gemeente Zevenaar is initiatiefnemer en coördineert het project. Bij het project
zijn de afdelingen beheer, uitvoering, arbeidsbeurs, intern beheer en wijkcoördinatie
betrokken.
- Regiopolitie Gelderland-Midden is betrokken geweest bij de opzet van het project,
ondersteunt de uitvoering en zorgt daarnaast voor de afhandeling van de overtredingen.
- NS heeft op het station twee ruimtes ter beschikking gesteld voor de toezichthouders.
Hiervoor heeft de gemeente Zevenaar een gebruikersovereenkomst afgesloten
met NS Poort.
Organisatie
Het station is aangemerkt als een gebied waar het, in het belang van het uiterlijk
aanzien van de gemeente, ter voorkoming of opheffing van overlast dan wel ter voorkoming
van schade aan de openbare gezondheid, verboden is fietsen of bromfietsen
onbeheerd buiten de daarvoor bestemde ruimten of plaatsen te laten staan.
Het toezicht op de naleving hiervan is in handen van een zogenaamd Serviceteam.
Zij controleren op fietsen die zich buiten de fietsenstallingen bevinden op werkdagen
van 07:00-19:00 uur.
De leden van het team zijn mensen met een uitkering. De gemeente Zevenaar draagt
hiervoor kandidaten aan. Doel is deze mensen te begeleiden naar een reguliere baan
op de arbeidsmarkt. Het Serviceteam wordt aangestuurd door een toezichthouder.
13 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Het serviceteam met de
toezichthouder bij de fietsenstalling
op het station
Zevenaar
Foto: Carla van der Meer
Deze toezichthouder is als enige van het team daadwerkelijk bevoegd om de fietsen
te verwijderen. De overige serviceteamleden registreren, fotograferen, houden toezicht
en bevestigen labels op fietsen om aan te geven dat de eigenaar in overtreding
is.
Het project zit in de opstapfase. Na een half jaar wordt besloten of het project een
permanente status krijgt.
Resultaten
Het project is in februari 2008 breed aangekondigd in de pers, onder reizigers en omwonenden
en op het station. Het effect bleef niet uit. Het stallingsgedrag veranderde
en op 3 maart 2008, bij de start van het project, was het aantal verkeerd geparkeerde
fietsen opvallend laag.
Communicatie
Bij de kick-off van het project, op 3 maart 2008, was de pers uitgenodigd. De Gelderlander
en Omroep Gelderland waren vertegenwoordigd. Verder was de burgemeester
persoonlijk ter plaatse om koffie te schenken. Ook werden informatie folders uitgedeeld.
Op het station zijn borden geplaatst die de reiziger herinneren aan de nieuwe
situatie.
Financiën
NS Poort heeft een bedrag van € 5.000 beschikbaar gesteld voor het gebruiksklaar
maken van de ruimtes. De gemeente Zevenaar heeft eenzelfde bedrag uitgegeven
aan aanloopkosten. De structurele kosten voor het project bedragen naar schatting
60.000 euro per jaar. Het gaat om gas, water en elektra, reiskosten, coördinatie van
het project en het geven van leiding aan de toezichthouders.
14 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Serviceteam voor veilig treinstation
ZEVENAAR - Voor Benno Ansems (50) uit Zevenaar is een nieuw leven begonnen.
Na een maand proefdraaien is hij nu servicemedewerker op het NS-station, samen met negentien
andere collega’s. “Ik ben heel erg blij met dit werk, want ik was al sinds 1993 werkloos”, zegt hij.
Het is maandagochtend, half negen. De wethouders Johannes Goossen van Duiven en Niko Wiendels
van Zevenaar zijn tegelijk met de servicemedewerkers om zeven uur begonnen. Op de eerste officiële
dag delen ze koffie uit aan passagiers en geven informatie over het project dat tenminste zes maanden
loopt. Het doel is fietsdiefstal tegen te gaan, het station een betere uitstraling te geven en het vergroten
van de veiligheid voor de reizigers. Daarnaast wordt een groep uitkeringsgerechtigden uit Duiven
en Zevenaar weer aan het werk geholpen.
Benno Ansems hangt een rode kaart aan een fiets die achteloos tegen een plantenbak is gezet. Eén
van zijn collega’s zag het gebeuren en waarschuwde de eigenaar dat de fiets zou worden afgevoerd. De
man sloeg de waarschuwing in de wind en dat levert hem dus een rode kaart op. “Deze man heeft een
half uur de tijd zijn fiets netjes in de fietsenrekken te zetten. Doet hij dat niet, dan kan hij de fiets later
afhalen bij de gemeentewerf. En moet hij 15 euro betalen.”
Volgens Gerald Baars (41) uit Angerlo is het niet eens zozeer het bedrag dat mensen moeten betalen
om hun fiets terug te krijgen als wel het ongemak waar ze mee geconfronteerd worden dat voor een
gedragsverandering zorgt.
Baars is leidinggevende op het station in Zevenaar. Na drie jaar werkloos te zijn geweest kon hij een
half jaar geleden in Elst aan de slag. Hier ging dit project al eerder van start. Hij vindt het geweldig om
langdurig werklozen te begeleiden. “Je ziet mensen gewoon opbloeien. Door het feit dat ze weer een
ritme en een doel in hun leven hebben.”
Aan het project doen negentien mannen en een vrouw mee. “Hier gaat een preventieve werking van
uit”, vindt coördinator Henk Moorlag van het Centrum voor Werk en Inkomen. “Er houden zich op
het station ook mensen op met vreemde plannen. Ze hangen een beetje rond. Onze mensen vragen
of ze hen ergens mee kunnen helpen. Meestal zijn ze dan weer snel weg.” Burgemeester Jan de Ruiter
is enthousiast over het serviceteam. “Dit werkt beter dan camera’s.” Het is de bedoeling dat ook het
station in Duiven op termijn servicemedewerkers krijgt.
Bron: De Gelderlander 03 maart 2008
15 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

De uitvalsbasis van de
toezichthouders op station
Elst
Foto: Jan-Derk van ‘t Rot
Station Elst
Gemeente: Overbetuwe
Naam project: Stop fietsendiefstal station Elst
Achtergrond
70% van de fietsendiefstallen in de gemeente Overbetuwe vinden plaats in Elst en de
helft hiervan op het station (ongeveer 100 geregistreerde fietsdiefstallen per jaar). Reden
voor de gemeente Overbetuwe om de fietsendiefstallen op en rondom het station
Elst aan te pakken.
De gemeente maakt daarbij een onderscheid tussen twee typen fietsdiefstallen: gelegenheidsdieven
die zich richten op slecht beveiligde fietsen en geroutineerde fietsendieven
uit Arnhem en Nijmegen. Bij de eerste groep gaat het per incident om een
enkele fiets. Professionele dieven daarentegen hebben het vaak gemunt op meerdere
fietsen tegelijkertijd.
De gemeente wil beide typen fietsendiefstallen voorkomen en start op 19 oktober
2006 het project ‘Stop fietsendiefstal station Elst’. Doelstelling is om het aantal fietsdiefstallen
voor 2009 met 50% ten opzichte van 2005 terug te dringen.
Het project is een combinatie van:
- voorlichting aan de fietseigenaar. Hoe voorkom je dat je fiets wordt gestolen (met
goede sloten, fiets in de rekken plaatsen, graveren etc.);
- menselijk toezicht op de fietsenstallingen;
- handhaving: verwijderen van verkeerd geparkeerde fietsen.
De gemeente Overbetuwe meent dat deze combinatie van voorlichting, toezicht en
handhaving essentieel is voor het terugdringen van het aantal fietsendiefstallen.
16 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Fietsenstalling op station
Elst
Foto: Jan-Derk van ‘t Rot
Betrokken partijen
De volgende partijen zijn betrokken bij het project:
- gemeente Overbetuwe. De coördinatie van het project is in handen van het team
Veiligheid. De afdeling Sociale Zaken.
- Presikhaaf Arbeidsintegratie. Dit is een re-integratiebedrijf dat werkgelegenheid en
werkervaring biedt aan mensen die in het reguliere arbeidsproces moeilijk een baan
kunnen vinden.
- Regiopolitie Gelderland-Midden. Politie is betrokken geweest bij de ontwikkeling
en voorbereiding van het project. Verder is zij verantwoordelijk voor opsporing en
handhaving. Daarnaast monitort zij de resultaten en bewaakt de voortgang.
Organisatie
Het project is gericht op voorkoming van diefstal. Voor de uitvoering hiervan is een
zogenaamd Serviceteam Overbetuwe opgericht. Dit team bestaat uit ongeveer 15
(langdurig) werklozen die op vrijwillige basis, met behoud van uitkering, toezicht
houden op de fietsenstallingen bij het station Elst. Daarnaast geven zij voorlichting
aan fietseneigenaars en graveren zij preventief fietsen.
De toezichthouders werken met name overdag. Ze lopen meerdere malen per uur een
ronde door de fietsenstallingen en op het station. Zij zijn gehuisvest in een houten
ruimte, een schaftunit, die door de gemeente naast het station, duidelijk zichtbaar
voor het publiek, is geplaatst. De reiziger kan hier makkelijk terecht voor vragen.
17 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

De serviceteammedewerkers hebben geen bevoegdheden. Verkeerd geparkeerde
fietsen worden dan ook verwijderd en geregistreerd door de bijzondere opsporingsambtenaren
van de gemeente Overbetuwe. De gemeentewerf stalt de verkeerd geparkeerde
fietsen.
Het team wordt bemand en begeleid door Presikhaaf. De gemeente Overbetuwe
selecteert uitkeringsgerechtigden en geeft deze door aan Presikhaaf. Presikhaaf
selecteert hieruit kandidaten voor het Serviceteam Overbetuwe. Dit vindt plaats in het
kader van Sociale activering of Direct werk.
Resultaten
Het team Veiligheid van de gemeente Overbetuwe evalueert het project periodiek met
alle betrokkenen. De eerste resultaten zijn positief. Het aantal fietsendiefstallen bij
het station in Elst is in 2006 met een kleine 30% en in het eerste kwartaal van 2007
met 50% gedaald, ten opzichte van 2005. De doelstelling van het project is daarmee
gehaald.
De gemeente heeft er nadrukkelijk voor gekozen om het project niet stop te zetten.
Het Serviceteam Overbetuwe blijft gehandhaafd om de huidige situatie te consolideren.
Neveneffect is dat (langdurig) werklozen in de gemeente Overbetuwe, werkritme en
–ervaring opdoen. De vrijwilligers zijn enthousiast en vinden nu gemakkelijker een
reguliere baan of ander (vrijwilligers)werk.
Communicatie
Het team communicatie van de gemeente Overbetuwe heeft een communicatieplan
opgesteld en voert dit uit. De afdeling Openbare Ruimte heeft waarschuwingsborden
op het station geplaatst.
Het project heeft veel aandacht gekregen in de regionale pers. Daarnaast is het
project door de gemeente Elst ingediend voor de Hein Roethofprijs 2007 van het
Centrum Criminaliteitspreventie Veiligheid (CCV).
Het Serviceteam Overbetuwe heeft bij de start van het project voorlichting gegeven
over de nieuwe aanpak aan reizigers. Zij deed dat op het station en op lokale markten.
Ook plaatste zij voorafgaand aan de start verkeerd geparkeerde fietsen terug in
de rekken. Ter waarschuwing werd daarbij een speciale kaart aan het stuur van de fiets
gehangen.
Financiën
De gemeente financiert het project. De politie financiert de graveerapparatuur en
manuren voor handhaving.
De totale kosten voor het project tot en met 2009 bedragen € 22.040,-. Een deel daarvan
is eenmalig (€ 5.040,- voor hesjes serviceteam, communicatie en uitbreiding capaciteit
fietsenstallingen op station). Een ander deel is structureel zoals huur schaftunit,
kosten Presikhaaf, huur opslagplaats fietsen en arbeidsuren voor verwijderen van
verkeerd geparkeerde fietsen. Het gaat hier om een bedrag van jaarlijks € 8.500,-.
18 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Bord met informatie over
het project Stop Fietsfdiefstal
station Elst
Foto: Jan-Derk van ‘t Rot
Fietsendiefstal fors gedaald
ELST - Het aantal fietsendiefstallen op het station aan de Aamsestraat in Elst is fors gedaald. Binnen
twee jaar nam het aantal aangiftes af met 77 procent.
Dit jaar is tot dusverre twintig keer aangifte gedaan van diefstal van een fiets op het Elster station. Vorig
jaar was dat 62 keer, in 2005 was dat 87 keer. Dat was toen de helft van het totale aantal fietsendiefstallen
in de gemeente Overbetuwe.
De daling van het aantal fietsendiefstallen hangt samen met het project Stop fietsendiefstal station
Elst. Dat ging vorig jaar van start. Sindsdien is er extra bewaking op het station en houdt onder meer
een zogeheten serviceteam toezicht bij de fietsenstalling. De medewerkers dragen lichtblauwe bodywarmers
en zijn gehuisvest in de oranje keet naast het station.
Een serviceteam bestaat uit uitkeringsgerechtigden. Zij zijn ook betrokken bij het project ‘Niets erin,
niets eruit’. Dat heeft tot doel het aantal autoinbraken terug te dringen. Ook dat project is succesvol
gebleken. Het aantal autoinbraken in Overbetuwe is vorig jaar met bijna honderd gedaald, van 291 in
2005 naar 193 in 2006.
Het grote aantal diefstallen op het station aan de Aamsestraat was aanleiding voor het project Stop
fietsendiefstal station Elst. In 2005 kreeg de politie 108 aangiftes van een brom-, snor- of gewone fiets
van het Elster station. Dat jaar werd 18 keer aangifte gedaan van de diefstal van een brom-, snor- of
gewone fiets in de Dorpsstraat. Een jaar later was dat 21 keer. Met name tijdens de mis van de rk-kerk
aan de Dorpsstraat zou geregeld een fiets verdwijnen. Het kerkbestuur van de St. Werenfridusparochie
toonde zich hierover onthutst. Politiewoordvoerder Paul Koetsier kan niet zeggen of de stijging van het
aantal diefstallen bij de kerk samenhangt met de daling van het aantal diefstallen bij het station: “Het
feitelijke aantal diefstallen in de Dorpsstraat valt mee. Dat aantal is niet vergelijkbaar met de hoeveelheid
fietsen die in het verleden verdween op het station.”
Koetsier wijst erop dat het feitelijke aantal fietsendiefstallen mogelijk hoger ligt dan de cijfers van de
aangiftes: “In een aantal gevallen doen mensen geen aangifte van een fietsendiefstal. Ze denken dat
het geen zin heeft en dat de dader toch niet wordt gevonden.”
Bron: De Gelderlander 22 december 2007
19 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Station Brugge (België)
Gemeente: Stad Brugge
Naam project: Fietspunt Brugge
Achtergrond
Op 3 september 2007 ging op het station in Brugge het Fietspunt Brugge officieel
van start. Het Fietspunt, een Vlaams initiatief, is een combinatie van een bewaakte
fietsenstalling, fietsverhuur en fietsreparatie op mobiliteitsknooppunten in Vlaanderen.
Met als doel om het gebruik van de fiets in combinatie met het openbaar vervoer
te stimuleren.
Betrokken partijen
- De Belgische spoorwegmaatschappij (NMBS).
- De stad Brugge.
- Centrum voor Levensvorming vzw – Fietsatelier. Zij voert het project uit. Zij neemt
mensen in dienst die zelf niet de weg naar de arbeidsmarkt kunnen vinden, leidt deze
mensen op en onderhoudt contacten met betrokken partijen.
Organisatie
Het Fietspunt in Brugge is geopend van 10:30 tot 19:30 op werkdagen. Het Fietspunt
Brugge wordt bemand door zogenaamde stadswachten die toezicht houden op de
fietsstallingen, klein onderhoud uitvoeren en zwerfafval en weesfietsen verwijderen.
Zodra de nieuw geplande stalling, met plaats voor 1.800 fietsen gereed is in 2009,
wordt de service uitgebreid met fietsverhuur en fietsreparaties.
Ieder uur lopen de stadswachten vier rondes en maken daarvan een rapport. Er wordt
gewerkt in 3 shifts van 3,5 uur, met een half uur overlap. Van 07:30-10:30 uur op werkdagen
houden de gemeenschapswachten van de stad Brugge toezicht op de fietsenstallingen.
Daarna nemen de medewerkers van het fietspunt de taken over.
De ploeg met stadswachten wordt gevuld met mensen die moeite hebben met het
vinden van een reguliere baan op de arbeidsmarkt. In België wordt daarbij een onderscheid
gemaakt tussen deeltijd sinés, vergelijkbaar met de vangnetbaan constructie in
Nederland, en startbaners, voor wie de functie van stadswacht de eerste baan is. Het
verschil zit in de opleiding. Die van de startbaners is namelijk uitgebreider.
De stadswachten krijgen twee soorten opleidingen. De eerste is een meer technische
basisopleiding tot fietsenmaker van een jaar. De tweede is een training sociale vaardigheden
waarin de stadswachten leren luisteren, waarnemen, observeren en interpreteren
en omgaan met agressie.
De stadswachten worden zowel individueel en als groep begeleid. Iedere nieuwe
stadswacht wordt gedurende een week intensief begeleid. In de twee weken die
daarop volgen, wordt de begeleiding geleidelijk aan afgebouwd en mag de toezichthouder
steeds meer zijn eigen gang gaan. Een keer per week komen de stadswachten
bij elkaar. Er is veel aandacht voor teambuilding.
De betrokken partijen hebben incidenteel met elkaar overleg.
20 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Keurig geparkeerde fietsen
op het Fietspunt Brugge
aan het stationsplein
Foto: Frederik Van Eenoo
Resultaten
Hoewel het Fietspunt Brugge pas in september 2007 van start is gegaan, zijn de
resultaten nu al zichtbaar. Mensen weten de weg te vinden naar de toezichthouders
met vragen en klachten. De fietsenstallingen worden meer gebruikt en er staan minder
fietsen verkeerd geparkeerd. Dit blijkt uit tellingen.
Knelpunten zijn de beperkte aanwezigheid van de stadswachten. Die is onvoldoende
om fietsdiefstal tegen te gaan. Ander knelpunt is de motivatie van de medewerkers.
Uit de absentiecijfers blijkt dat sommigen daarin te kort schieten. Op andere Fietspunten
in Vlaanderen bij stations ontbreekt het aan voldoende ruimte voor stallingen.
Soms liggen de stallingen op een onlogische plek.
Communicatie
De stad Brugge promoot zichzelf als een fietsstad en bouwt aan een fietsvriendelijk
imago. Met het Fietspunt Brugge als een van de resultaten. Op het station wijzen
borden de weg naar het fietspunt.
De fietspunten genieten in Vlaanderen inmiddels brede bekendheid. Er is veel aandacht
besteed aan het initiatief op de regionale tv en in verschillende kranten. Alle
fietspunten in Vlaanderen maken gebruik van een gezamenlijk logo. Zie voor meer
informatie www.fietspunten.be
Financiën
Het project draait met behulp van subsidie van de Vlaamse overheid. Daarnaast
ontvangt Centrum voor Levensvorming vzw – Fietsatelier een vergoeding van de
Belgische spoorwegmaatschappij. Hiervan moeten de loonkosten voor begeleiding,
de huur voor het gebouw en opleidingskosten worden betaald.
21 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

22 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

B Toezicht stationsgebied
Station Barneveld Centrum
Gemeente: Barneveld
Naam project: Toezichthouders stations Barneveld-Centrum en Barneveld-Noord
Achtergrond
Begin 2005 is er op en rond het station in Barneveld Centrum alle reden tot zorg.
Er worden veel fietsen buiten de stallingen geplaatst, er is sprake van zwerfvuil en
vernielingen en mensen lopen over het spoor. Gemeente, ProRail, NS en politie gaan
dan ook in het voorjaar met elkaar om tafel. ProRail brengt enkele verbeteringen aan
ter voorkoming van spoorlopers. De gemeente Barneveld besluit om toezichthouders
op het station te stationeren. Een deel van de wachtruimte op het station Barneveld
Centrum wordt omgebouwd tot serviceloket en huisvesting voor de toezichthouders.
Op 1 juni 2005 opent het serviceloket officieel en het project ‘Toezichthouders station
Barneveld’ is dan geboren.
Betrokken partijen
- De gemeente faciliteert het project en heeft de ruimte op het station ingericht.
- NS (poort) heeft de ruimte op het station ter beschikking gesteld voor huisvesting
van de toezichthouders.
- De politie zorgt voor de afhandeling van eventuele overtredingen die door de toezichthouders
worden gerapporteerd.
- Ons Bedrijf, een organisatie voor begeleid werken in Barneveld, begeleidt de toezichthouders
en heeft in opdracht van de gemeente de regierol. Zie ook: http://www.
onsbedrijfbarneveld.nl.
Daarnaast vind er ook overleg plaats met de ProRail en de horecaondernemer op het
station. Dit is op incidentele basis.
Organisatie
Het bureau Werk en Activering van de gemeente Barneveld, werft en selecteert de
toezichthouders uit het bestand van uitkeringsgerechtigden. Ons Bedrijf zorgt voor
de begeleiding.
Het toezicht vindt overdag plaats van 07:30 uur tot ongeveer 19:00 uur, op maandag
t/m zaterdag. De dag is onderverdeeld in 3 shifts, van 07:00-11:00, 11:00-15:00 en
15:00-19:00 uur. Iedere shift wordt bemand door een ploeg van twee personen.
De hoofdtaak van de toezichthouders is toezicht houden op en rond het station
Barneveld-Centrum. Met name in de ochtenduren is hun aanwezigheid van belang.
Daarnaast houden de toezichthouders ook toezicht op en rond het station Barneveld-
Noord. De toezichthouders zijn daarom in het bezit van vervoersbewijzen om tussen
beide stations te pendelen.
23 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Toezichthouders bij
station Barneveld
Foto: Dirk Conrads
De werkzaamheden van de toezichthouders zijn als volgt:
- toezicht houden en preventief optreden in het kader van de orde, rust en veiligheid
op en rond de beide stations;
- aanpak overlast verkeerd geparkeerde fietsen;
- adviseren en helpen van reizigers vanuit de serviceruimte;
- waarschuwen van politie en eventuele andere hulpdiensten indien zich verdachte
of concrete gevaarsituaties voordoen;
- schoonhouden van het voorplein van het station Barneveld-Centrum.
Periodiek vindt er overleg plaats tussen de toezichthouders en de voorman van de
gemeentelijke Bijzondere opsporingsambtenaren (Boa’s) en Ons Bedrijf. Dit om de
uitvoerende taken van de toezichthouders en gemeentelijke Boa’s goed op elkaar af te
stemmen.
Twee keer per jaar vindt er overleg plaats met de NS, bureau Werk en Activering, Ons
Bedrijf, de coördinator en de voorman van de gemeentelijke Boa’s en de toezichthouders.
De bedoeling is dat de toezichthouders uiteindelijk doorstromen naar een
reguliere baan.
Resultaten
De wachtruimte is met de komst van de toezichthouders weer open, warm en schoon.
De aanwezigheid van de toezichthouders draagt bij aan de veiligheidsbeleving van de
reiziger. In november 2007 is in opdracht van de provincie Gelderland een Quick Scan
Sociale veiligheid gehouden op de Valleilijn, waar het station Barneveld Centrum deel
van uitmaakt. Hierin scoort station Barneveld Centrum hoog. Knelpunt is de bemanning.
Oorspronkelijk hielden de toezichthouders ‘de wacht’ tot 23.00 uur ‘s avonds,
maar vanwege onvoldoende mankracht is dat teruggebracht tot 19.00 uur.
Financiën
Het project is, naar zeggen van de gemeente, zo goed als kosten neutraal. Loonkosten
zijn er niet; de toezichthouders werken namelijk via een re-integratie traject met
behoud van uitkering. De gemeente heeft bij de start eenmalig een bedrag geïnvesteerd
in kleding en huisvesting van de toezichthouders. NS heeft de ruimte aan de
gemeente ter beschikking gesteld.
24 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Station Enschede
Gemeente: Enschede
Naam project: Beheerconvenant Enschede
Achtergrond
‘Achter de feiten aanlopen´, zo kenmerken partijen de situatie op en rond het station
Enschede. In de wachtruimte op het station overnachten regelmatig zwervers en is
er sprake van vernielingen, vandalisme, bedreigingen, alcoholmisbruik, drugs- en
geluidsoverlast. Met partijen wordt bedoeld: de gemeente Enschede, NS, regiopolitie,
Openbaar Ministerie, Klpd, dienst spoorwegpolitie, Stichting ´Veiligheidszorg Twente´
en de Belangenvereniging Binnenstadbewoners. Samen ondertekenen zij in 2001
het Beheerconvenant Stationsomgeving Enschede. Later sluit Connexxion hierbij aan.
Het beheerconvenant is onlangs in 2008 geactualiseerd.
In de periode 2010 -2015 ondergaat de stationsomgeving een ware metamorfose.
Zowel aan de Zuid- als Noordkant krijgt het station een geheel nieuw aanzicht.
Vooruitlopend hierop zijn er allerlei kleine verbeteringen aangebracht en vindt er een
opwaardering van de parkeergarage aan het stationsplein plaats. De gemeente is
zich bewust van de cruciale functie van het station en de rol die veiligheid speelt bij
het gebruik ervan. Bovendien wordt de waarde van onroerend goed voor 30 tot 40%
bepaald door de kwaliteit van de openbare ruimte, zo meldt het beheerconvenant.
Een van de inspanningen die in het beheerconvenant in 2001 is vastgelegd, is het
organiseren van menselijk toezicht. Vanaf 2001 houden de stadswachten van Veiligheidszorg
Twente toezicht op het station en de stationsomgeving.
Betrokken partijen
- Gemeente Enschede reinigt de stationsomgeving, onderhoudt het groen, de informatiezuilen,
verlichting, straatmeubilair, verwijdert graffiti en plakwerk en verkeerd
geparkeerde fietsen.
- De regiopolitie besteedt extra aandacht aan het stationsgebied. Zij neemt bij surveillances
in de binnenstad het stationsgebied mee. In de wintermaanden houdt de
politie nog eens extra toezicht in de stationshal en 6 tot 8 keer per jaar controleert zij
preventief op wapens en drugs. Hoewel officieel een taak van de Klpd, dienst spoorwegpolitie,
houdt de regiopolitie ook toezicht op de perrons onder het motto: `de
politie treedt op, de Klpd handelt af´. Verder houdt de politie toezicht op ‘fietsruimacties’,
treedt consequent op tegen overlast en verleent directe ondersteuning aan de
stadswachten en medewerkers van NS en Connexxion.
- Stichting Veiligheidszorg Twente onderhoudt en bemenst de wijkpost in het stationsgebouw.
Stadswachten voorkomen en registreren onrechtmatigheden. De stadswachten
houden mede toezicht in de bussen van Connexxion en zijn actief betrokken
bij de kaartcontrole.
- De NS biedt huisvesting aan de Stichting Veiligheidszorg Twente in het stationsgebouw.
Ook biedt zij Connexxion de beschikking over een informatiepaneel in de
wachtruimte. Verder verwijdert NS graffiti en illegaal geplakte posters in het station.
Medewerkers van de NS houden mede toezicht op het station en melden eventuele
onrechtmatigheden aan de stadswachten of de politie.
25 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

- Connexxion beheert en onderhoudt een wachtruimte die beschutting biedt aan
buspassagiers. Verder heeft Connexxion een stationswacht aangesteld die gemiddeld
5 uur per dag, tijdens de spits, toezicht houdt in het stationsgebied en ongeregeldheden
meldt aan politie en stadswachten.
- Klpd, dienst spoorwegpolitie is formeel verantwoordelijk voor toezicht en handhaving
van de openbare orde op de perrons en in de treinen.
Organisatie
De stadswachten van de Stichting Veiligheidszorg Twente houden toezicht op werkdagen
van 09:00-23:00 uur en op zaterdag van 09:00-17:00 uur. Zij werken in koppels
van twee. De ene stadswacht bemant de wachtruimte op het station, die fungeert als
wachtpost van de Stichting Veiligheidszorg Twente. De andere stadswacht surveilleert
in de stationsomgeving. Deze surveillance vindt elk half uur plaats. De stadswachten
letten voornamelijk op alcoholgebruik, gebruik van verdovende middelen,
vernielingen en beschadiging van eigendommen, diefstal van fietsen, beledigingen en
bedreigingen. De stadswachten treden zelfstandig op. Hun bevoegdheden zijn echter
beperkt en indien nodig krijgen zij assistentie van politie.
Hoewel de overlast in de afgelopen jaren is afgenomen, is de stationsomgeving nog
steeds risicogebied.
Aanvullend op de stadswachten is in het stationsgebied zo nu en dan ook het biketeam
actief. Dit biketeam bestaat uit een groep van stadswachten, die evenals de
stadswachten op het station, in dienst zijn van de Stichting Veiligheidszorg Twente.
Deze stadswachten verplaatsen zich per fiets en kunnen gemakkelijk plekken aandoen
waar sprake is van overlast. Het biketeam houdt toezicht in de gehele stad Enschede,
maar komt regelmatig op het station. Het biketeam richt zich met name op openbaar
alcohol- en drugsgebruik en fietsendiefstal.
Tot slot houden de stadswachten van de Stichting Veiligheidszorg Twente in de rol
van ‘Toezichthouder Openbaar Vervoer’, toezicht bij de opstappunten voor het busvervoer
en in de bussen van Connexxion.
De Stichting Veiligheidszorg Twente geeft alle stadswachten de kans om een opleiding
tot Bijzondere opsporingsambtenaar (BOA) te volgen. De opleiding biedt
volgens de stichting een goede kans om door te stromen naar een reguliere baan.
Resultaten
Het aantal incidenten is afgenomen en de klanttevredenheid is toegenomen, sinds er
sprake is van toezicht. Dit blijkt uit cijfers van regiopolitie, Klpd, Connexxion en uit het
klanttevredenheidsonderzoek van de NS.
Partijen zijn vooral te spreken over de snelle onderlinge uitwisseling van kennis en
informatie. Dit heeft tot gevolg dat men makkelijker kan overgaan tot aanhouding of
het uit de anonimiteit halen van daders.
De partners hechten veel waarde aan het beheerconvenant en zetten zich nadrukkelijk
in voor continuering van het project op langere termijn.
26 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Een van de knelpunten bleek de jaarlijkse evaluatie. In de nieuwe versie van het
beheerconvenant van 2008 is daarom de afspraak opgenomen dat men jaarlijks de
afspraken evalueert. Het stadsdeelmanagement van de gemeente Enschede neemt
hiertoe het initiatief. In de evaluatie is ook een schouw opgenomen. Hierbij wordt
gekeken of de afspraken ook werken in de praktijk.
Een ander knelpunt is dat de stadswachten van de Stichting Veiligheidszorg Twente
in de rol van ‘Toezichthouder Openbaar Vervoer’ geen bevoegdheden hebben. Ook al
zijn zij Bijzondere opsporingsambtenaar (BOA). Zo mogen zij geen boetes uitschrijven
in de bus. Desalniettemin dragen zij wel bij met hun aanwezigheid aan de veiligheid
in het openbaar vervoer.
Communicatie
De regionale media besteden regelmatig aandacht aan het project. De berichtgeving
is over het algemeen positief en draagt volgens de betrokken partijen bij aan het succes
van het project. Reizigers (ook uit de regio) weten de toezichthouders te vinden.
Ook besteden de media regelmatig aandacht aan de succesverhalen van de stadswachten
die doorstromen naar een reguliere baan
De stadsdeelmanager van de gemeente Enschede en Stichting Veiligheidszorg Twente
zorgen voor politiek draagvlak. Dit heeft succes. “De Stationsomgeving is het visitekaartje
voor de gemeente Enschede en dagelijks dé toegang voor vele bezoekers van
de stad, dus politiek wordt veel waarde gehecht aan het beheerconvenant en überhaupt
aan het beheer en de sociale veiligheid in de stationsomgeving”, aldus wethouder
Helder van de gemeente Enschede op 7 maart 2008 (bron Tubantia).
Financiën
Gemeente Enschede en Stadsregio Twente betalen de kosten voor toezicht en huisvesting
van de stadswachten op het station. Connexxion betaalt de personeelskosten
van de stationswacht.
27 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Stationsplein: veilig en schoon
Politie, gemeente en vervoerders beloven aanpak van overlast.
Een stationsplein is altijd heel kwetsbaar, reden voor Enschede extra aandacht te willen besteden aan
beheer van de entree van de binnenstad.
ENSCHEDE Vernielingen, vandalisme, bedreigingen, alcoholmisbruik, geluidsoverlast, het dealen van
drugs, heling en soms ook geweld. Het zijn dingen die gebeuren op vrijwel elk stationsplein in grotere
steden, dus ook in Enschede. De afgelopen jaar zijn er al diverse maatregelen genomen om overlast te
verminderen. Gisteren is een beheerconvenant getekend tussen diverse betrokkenen voor verbeterin-
gen in de komende jaren. Doel is om van het Stationsplein een kwalitatief hoogwaardig, sociaal veilige
en overzichtelijke plek te maken. De vele werkzaamheden in de komende jaren rond het plein mogen
daarop niet van invloed zijn.
“Het Stationsplein is een visitekaartje, de entree van Enschede voor de mensen die bus of trein naar
de stad komen,” benadrukt stadsdeelwethouder E.
Helder het belang van het in 1997 gereconstrueerde plein. Het dit jaar te openen Muziekkwartier
maakt het belang van het plein nog groter.
Eind dit jaar moet ook de nieuwe gratis fietsenstalling bij het NS-station gereed zijn. De verwachting
is dat voor de bouwvakvakantie met de bouw van de stalling tussen station en Prinsessetunnel wordt
begonnen. Dat is overigens later dan aanvankelijk gepland. De verwachting was in september vorig
jaar dat de extra stalling dit voorjaar gereed zou zijn.
Over de noodzaak van de nieuwe stalling voor duizend fietsen bestaat geen enkele twijfel. “Steeds
meer mensen komen op de fiets naar het station”, constateert NS- regiodirecteur A. Bleeker. De schatting
is dat circa eenderde van de reizigers op de fiets komt. De nieuwe overdekte stalling in twee lagen
wordt betaald door ProRail, NS en de gemeente. Voor deze stalling wordt het fietspad opgeschoven
richting busstation. In een later stadium komen aan de andere kant van het treinstation 650 fietsklemmen.
De uitbreiding van de stallingplekken moet overlast van ‘zwerffietsen’ op het Stationsplein
verminderen. Actiever dan voorheen worden slordig geparkeerde fietsen weggehaald en verplaatst.
Rijwielen die voetgangers in de weg staan, worden bij voorrang verwijderd.
Het is een van de zaken die extra aandacht zullen krijgen in het beheerconvenant. Naast gemeente
tekenden politie, NS, Openbaar Ministerie, Stadswachten, Connexxion en spoorwegpolitie.
Leo Moons: ‘Bewoners zijn heel blij’
Drie jaar is Leo Moons, secretaris van de Belangenvereniging Binnenstadbewoners, bezig geweest met
het Beheerconvenant Stationsomgeving(….).
“De bewoners van de binnenstad zijn heel blij met de nu vastgelegde afspraken.”
Bron: Tubantia 7-3-2008
28 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Station Wijchen
Gemeente: Wijchen
Naam project: ’t Goede Spoor
Achtergrond
Op 7 maart 2005 besluit de NS het loket op station Wijchen te sluiten. Leo Schraven
ziet een kans. Hij richt een sociaal maatschappelijke onderneming op, Stichting ’t
Goede Spoor. Hij huurt de wachtruimte op het station van de NS, opent daarin een
winkel en kiosk, nodigt de VVV uit om kantoor te houden op het station en plaatst
mensen met een psychisch, verstandelijk, zintuiglijk of lichamelijke beperking op het
station als ‘Service & Toezichthouder’. Eind mei 2005 gaan deze mensen van start.
Later vult Stichting ’t Goede Spoor de groep van toezichthouders aan met langdurig
werklozen. De Stichting ’t Goede Spoor begeleidt de re-integratie en activering van
deze mensen en ontvangt hiervoor gelden van de gemeente Wijchen.
Betrokken partijen
- Stichting ’t Goede Spoor is de initiatiefnemer en uitvoerder. Ze begeleidt de medewerkers
van de kiosk en winkel en de toezichthouders op het station.
- Gemeente Wijchen betaalt de kosten voor re-integratie en activering van de uitkeringsgerechtigden
op het station Wijchen. Verder heeft zij de Algemene Plaatselijke
Verordening (APV) aangepast zodat verkeerd geparkeerde fietsen kunnen worden
verwijderd en geeft zij subsidie aan de Stichting ’t Goede Spoor.
- Regionaal Opleidingscentrum (ROC) Nijmegen verzorgt de opleiding van de toezichthouders
tot beveiliger II.
- De Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV)en het Centrum voor
Werk en Inkomen (CWI) hebben de Stichting ’t Goede Spoor de zogenaamde IRO
erkenning gegeven voor het re-integreren en activeren van mensen met een uitkering
volgens de WA, Wia, Wajong of WW.
- De Provincie Gelderland heeft een startsubsidie gegeven aan het project.
Organisatie
De Service & Toezichthouders houden op werkdagen toezicht van 6:30 tot 19:00 uur.
Zij werken in twee shifts per dag en worden begeleid door de medewerker van de
kiosk. De kiosk is 7 dagen per week geopend van 06.00 tot 19.00 uur.
De toezichthouders zijn verantwoordelijk voor de netheid van de fietsenstallingen, de
parkeerplaats en de rest van het stationsgebied. Zij bieden ook service aan reizigers
bij het gebruik van de kaartautomaat. Ze registreren verkeerd geparkeerde fietsen en
spreken burgers aan op hun stallingsgedrag. Wrakken en fietsen ‘zonder bekende
eigenaar’ worden gelabeld en later verwijderd. Fietsen die het opknappen waard zijn,
worden na drie maanden verkocht. Bij de overige fietsen worden de goede onderdelen
eraf gehaald. Er is goed contact tussen de Service & Toezichthouders en de gemeentelijke
toezichthouders van het bureau Toezicht en de politie. De gemeentelijke
toezichthouders ondersteunen de Service & Toezichthouders op het station indien
nodig en schakelen de politie in, in geval van strafbare feiten.
29 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Wachtruimte op station
Wijchen met daarin een
winkel, een kiosk en een
VVV-punt
Foto: Jan-Derk van ‘t Rot
Resultaten
De resultaten liegen er niet om. Het station ziet er beter uit. Het aantal meldingen bij
de politie van fietsendiefstal liep terug van 547 in 2005 naar 409 in 2006. De wachtruimte
is weer open, schoon en netjes, en er is ook minder vandalisme. De inwoners
van Wijchen en de reizigers op het station waarderen de aanpak. Steeds meer
mensen nemen de fiets en auto naar het station. Fietsenstalling en parkeerplaatsen
puilen uit en moeten nodig uitgebreid. Ook de combinatie met de VVV is een succes;
de bezoekersaantallen van de VVV zijn gestegen.
De wachtruimte op het station is een sociale ontmoetingsplaats geworden waar
reizigers en ook inwoners uit Wijchen soms een kopje koffie komen drinken, elkaar
ontmoeten en aanspraak hebben.
Niet alleen het station is er van opgeknapt. In anderhalf jaar zijn 10 mensen doorgestroomd
naar de reguliere arbeidsmarkt. Dit is succes en knelpunt tegelijkertijd.
Het blijkt namelijk moeilijk om voldoende kandidaten te vinden voor de functie van
Service & Toezichthouder. De medewerkers stromen na verloop van tijd weer uit en
moeten worden opgevolgd. Stichting ’t Goede Spoor probeert dit probleem te ondervangen
door de samenwerking met het ROC te verbreden. Gedacht wordt aan het
creëren van een leerwerkplek voor ROC Scholieren.
30 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Wachtruimte op station
Wijchen
Foto: Jan-Derk van ‘t Rot
De financiën vormen een ander knelpunt. Het project blijkt niet kostendekkend. De
stichting betaalt een forse huur aan de NS voor het gebruik van de wachtruimte en
de startsubsidie van de provincie Gelderland loopt in 2008 af. De continuïteit van het
project is daarmee in gevaar.
Communicatie
Bij de start van het project is een ‘special magazine’ uitgebracht dat huis aan huis
is verspreid. Daarnaast krijgt het project regelmatig aandacht van de plaatselijke en
regionale media.
Op het station zelf staan borden die verwijzen naar de kiosk en die de reiziger eraan
herinneren dat zij geen fietsen buiten de stalling mag plaatsen.
Financiën
Het project heeft een startsubsidie gekregen van de provincie Gelderland. Deze
bedroeg 65.000 voor drie jaar. De exploitatiekosten voor het project bedragen tussen
de 80.000 en 90.000 euro. Hiervan wordt ongeveer 35.000 euro terugverdiend door
middel van de kiosk. De overige kosten worden onder andere gedekt voor de re-integratietrajecten
die door de gemeente worden ingekocht
31 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Station Rotterdam
Gemeente: Rotterdam
Naam project: Toezichtarrangement Rotterdam CS veilig
Achtergrond
Rotterdam Centraal Station (CS) is een van de drukste stations van Nederland.
Dagelijks maken meer dan 145.000 reizigers en bezoekers gebruik van het station.
Op jaarbasis is dat meer dan 40 miljoen mensen die het station bevolken. Naast het
massapubliek, kampt het station met grootstedelijke problematiek. Tot 2003 is er
sprake van een toename van de criminaliteit. Drugsdealers, drugsgebruikers, zwervers
en bedelaars zorgen voor veel overlast. Eén op de twee bezoekers van station
Rotterdam CS, voelt zich in die tijd onveilig. Ook een groot deel van het personeel
vindt de veiligheidssituatie op en rond het station onacceptabel. In 2003 is de maat
vol. Afspraken tussen gemeente, politie, vervoerders en het openbaar ministerie geraken
in een stroomversnelling en leiden tot een gezamenlijke aanpak. Resultaat is een
Toezichtarrangement Rotterdam CS Veilig, met een set van afspraken en onderlinge
taakverdeling.
Betrokken partijen
- Gemeente Rotterdam is initiatiefnemer van het Toezichtarrangement en de beleidsmatige
regisseur.
- Regiopolitie Rotterdam- Rijnmond is operationele regisseur en houdt toezicht op
het station.
- Het Openbaar Ministerie is leverancier van informatie over effectieve inperking
geweld en overlast met strafrecht.
- NS en RET zijn als vervoerders partner en leveren toezichthouders.
- Het Klpd, dienst spoorwegpolitie is partner en levert mensen die toezicht houden.
Organisatie
Op station Rotterdam CS is er 24 uur per dag toezicht. Partijen stellen samen
roosters op, waarop staat aangegeven welke partij op welke uren toezicht levert. Bij
incidenten mogen partijen daarvan afwijken. De betrokken toezichthouders gebruiken
portofoons om met elkaar te kunnen communiceren. Proces verbalen van toezichthouders
staan gelijk aan die van politiemensen. Aan beide besteedt het openbaar
ministerie evenveel aandacht.
Ook op andere manieren opereren de partijen als een eenheid. Mensen van de RET
staan bijvoorbeeld wel eens het verkeer te regelen, terwijl een agent je vertelt welke
tram je moet hebben. Bij het project zijn ook Marokkaanse vaders betrokken die toezicht
houden op de jeugd. Het streven is om zoveel mogelijk vaste medewerkers in te
zetten op het station. Zo vormen zij makkelijker een team en zijn ze beter herkenbaar
voor reizigers en bezoekers. Andersom zijn reizigers en bezoekers minder anoniem.
Alle partijen hebben hun eigen domein waarvoor zij verantwoordelijk zijn en waarin
zij toezicht houden. De kracht van het Toezichtarrangement is dat partijen bereid zijn
om te opereren in het domein van de ander.
32 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Partijen denken dan ook niet in verantwoordelijkheden van partijen maar in functies.
Namelijk die van toezichthouder, operationeel chef en assistent operationeel chef. Per
functie zijn vastgelegd: toepassingsgebied, functieomschrijving, taken en competenties,
bevoegdheden, het vereiste kennisniveau en houding en gedrag. De afspraken
die in het kader van dit arrangement zijn gemaakt, betreffen ook de directe omgeving
van het centraal station.
Resultaten
Al snel na ondertekening van het arrangement in 2003, zijn de resultaten zichtbaar.
Het aantal incidenten op en rond Rotterdam Centraal Station neemt af. Er hangen
minder junks, bedelaars en lastige jongeren rond. Het openlijke gebruik van drugs
is verminderd en het station is zichtbaar schoner. Volgens een onderzoek gehouden
van januari 2003 tot en met oktober 2004, zijn passanten zich veiliger gaan voelen. In
oktober 2004 antwoordt 75% van de bezoekers en reizigers ontkennend op de vraag
of men zich wel eens onveilig voelt op en om Rotterdam Centraal. In januari 2003 was
dat 50%. Uit een onderzoek in 2006 blijkt 84% zich veilig te voelen. De hoofddoelstelling
van het arrangement, het verbeteren van de sociale veiligheid voor reizigers en
personeel, is ruimschoots gehaald.
Om de resultaten te kunnen blijven volgen, houden NS, regiopolitie en spoorwegpolitie
incidentenmetingen en een personeelsmonitor. Ook vindt er iedere 3 jaar een
onderzoek plaats naar de veiligheidsbeleving van reizigers.
Knelpunt blijkt het wisselen van leidinggevenden. Dit brengt de stabiliteit van het
arrangement in gevaar. Nieuwe mensen hebben immers de neiging om zaken te veranderen,
waardoor onduidelijkheid ontstaat.
Ander knelpunt is de motivatie. Het succes blijkt namelijk een valkuil. In het begin is
iedereen overtuigd van het belang. Na verloop van tijd echter verslapt de aandacht en
stellen (sommige) partijen andere prioriteiten. Partijen kunnen dit voorkomen door
elkaar aan te spreken op de afspraken die zijn gemaakt in het Toezichtarrangement.
Communicatie
Het project is regelmatig aan de orde in de (regionale) media. Dit heeft bijgedragen
aan het succes van het project. Medewerkers van bedrijven in de buurt van het station
volgen de ontwikkelingen op de voet. Het project is ook als voorbeeld te vinden op de
website van het Kennisplatform Verkeer en Vervoer.
33 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

34 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

C. Toezicht tracé
Merwede-Lingelijn
Gemeenten: Dordrecht, Sliedrecht, Hardinxveld-Giessendam, Gorinchem, Giessenlanden,
Leerdam en Geldermalsen
Naam project: Platform Sociale Veiligheid Merwede-Lingelijn
Achtergrond
Op 25 oktober 2004 ondertekenden 7 gemeenten, regiopolitie, spoorwegpolitie, NS
en openbaar ministerie, het Handhavingsarrangement Merwede-Lingelijn. De Merwede-Lingelijn
is de spoorlijn tussen Dordrecht en Geldermalsen met stations in de
gemeenten Dordrecht, Sliedrecht, Hardinxveld-Giessendam, Gorinchem, Giessenlanden,
Leerdam en Geldermalsen.
In het arrangement spreken partijen af zorg te dragen voor de inzet van voldoende
toezichthoudend en handhavend personeel. Ook de gemeenten dragen hieraan bij.
Zij huren bijzondere opsporingsambtenaren (BOA’s) in van de Stichting Veiligheid
en Toezicht. Deze houden toezicht op de stations en in de stationsomgeving aan
de spoorlijn. In 2004 is dat 500 uur, in 2005 750 uur en in 2006 en 2007 1.000 uur.
Sinds er ook sprake is van cameratoezicht op de stations aan de Merwede-Lingelijn,
is het aantal uren toezicht teruggebracht naar 600 uur per jaar.
De BOA’s verplaatsen zich per trein en ontvangen hiervoor tot en met 2006 een geldig
vervoersbewijs van de NS en vanaf 2007 van Arriva.
De Merwede-Lingelijn is een regionale spoorlijn. De provincie Zuid-Holland beheert
de vervoersconcessie. Sinds december 2006 rijdt Arriva op de Merwede-Lingelijn.
Inmiddels nemen ook ProRail en Arriva deel aan het Handhavingsarrangement
Merwede-Lingelijn. Partijen vormen samen het Platform Sociale Veiligheid Merwede-
Lingelijn.
Betrokken partijen
- Gemeenten Dordrecht, Sliedrecht, Hardinxveld-Giessendam, Gorinchem, Giessenlanden,
Leerdam en Geldermalsen. Zij kopen BOA-uren in van de Stichting Veiligheid
en Toezicht.
- Stichting Veiligheid en Toezicht voert het toezicht uit. Zij zet hiervoor BOA’s en
(gratis) toezichthouders in.
- Regiopolitie Zuid Holland Zuid. Deze levert 3 fte om de Stichting Veiligheid en
Toezicht te managen.
- Het Klpd, dienst spoorwegpolitie, regisseert 12 actiedagen per jaar, samen met
regiopolitie, Arriva en de Stichting Veiligheid en Toezicht. Op deze actiedagen vinden
verscherpte controles plaats in de trein, op de perrons en in de stationsomgeving.
- Het Openbaar Ministerie is leverancier van informatie over effectieve inperking
geweld en overlast met strafrecht.
35 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Organisatie
Gedurende een aantal uren per week houdt de Stichting Veiligheid en Toezicht
toezicht op de perrons en stationsomgeving aan de Merwede-Lingelijn. De medewerkers
opereren in groepjes van 2, meestal bestaande uit een BOA en toezichthouder.
De eerste heeft een handhavende en de tweede een signalerende taak. Zij houden
toezicht op de fietsenstallingen, parkeerplaatsen, perrons en voorplein. Na afloop
van iedere dienst maken zij een rapportage. Overlast, kapotte verlichting, vandalisme
worden nog dezelfde dag gemeld aan NS Poort, gemeente, Arriva of politie, afhankelijk
van het incident en de locatie. De BOA’s zijn bevoegd om proces verbaal op te
maken bij parkeerovertredingen of bij overtredingen in het kader van de Algemene
Plaatselijke Verordeningen, bijvoorbeeld bij het verwijderen van verkeerd geparkeerde
fietsen, weesfietsen en fietswrakken.
Het toezicht vindt verspreid plaats over de week en over het jaar. De meeste inzet
vindt plaats op koopavonden en in de spits op maandagmorgen en vrijdagmiddag.
In de vakantieperiodes is het toezicht minder. De roosters worden opgesteld met de
coördinator van het Platform Sociale Veiligheid Merwede-Lingelijn. Deze is destijds
bij de ondertekening van het Handhavingsarrangement aangesteld, met als taak om
de effectuering van het Handhavingsarrangement te coördineren.
BOA’s en toezichthouders zijn in dienst van de Stichting Veiligheid en Toezicht.
BOA’s zijn vaste medewerkers, toezichthouders zijn tijdelijk. De BOA’s coachen en
begeleiden de toezichthouders. Deze laatste groep werkt binnen de zogenaamde
‘vangnetbaan constructie’ van de Regionale Sociale Dienst. Zij zijn 1 jaar in dienst van
de Stichting Veiligheid en Toezicht en volgen een leerwerktraject. De start is een introductiecursus
voor toezichthouders gevolgd door een cursus Bedrijfshulpverlening
en weerbaarheidtraining. Als laatste en belangrijkste opleiding volgen de toezichthouders
via het Da Vinci College, een Regionaal opleidingscentrum, een cursus op MBO
niveau, welke afgesloten wordt met het diploma Beveiliger II. De Stichting is een
Ecabo erkend leerbedrijf. Bij goed gevolg, stromen de toezichthouders door naar een
reguliere baan.
Resultaten
Sinds de ondertekening van het Handhavingsarrangement is het totaal aantal incidenten
in 2006 verminderd met 19% ten opzichte van 2004. Het aantal geweldsdelicten
is zelfs gedaald met 20%. Op welke manier het toezicht hieraan heeft bijgedragen
is lastig aan te geven. Er is namelijk sprake van een breed pakket aan maatregelen, op
het gebied van beheer, toezicht en handhaving.
Knelpunt was destijds het werkterrein van de Bijzondere opsporingsambtenaren van
de Stichting Veiligheid en Toezicht. Zij hebben een (beperkte) opsporingsbevoegdheid
en mogen alleen proces verbaal opmaken in de politieregio Zuid Holland Zuid.
De stations Beesd en Geldermalsen liggen in de politieregio Gelderland Zuid. Dus op
die stations beperkte zich hun bevoegdheid tot die van toezichthouder. Partijen zijn
daarover in gesprek gegaan met het openbaar ministerie. Deze heeft uiteindelijk toestemming
geven voor uitbreiding van het werkgebied van de BOA’s met de stations
Beesd en Geldermalsen.
36 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Aankomende trein station
Arkel aan de Merwede-
Lingelijn
Foto: Ruud Overweg
Communicatie
De sociale veiligheid op de Merwede-Lingelijn is al jarenlang regelmatig in het
nieuws. Helaas niet altijd positief. Om dit te keren zijn partijen destijds gestart met
een mediaoffensief. In 2006 is een werkgroep communicatie opgericht die de gezamenlijke
aanpak, verbeteringen en resultaten regelmatig op de agenda zet. Sindsdien
is er ook sprake van een eigen website. Zie daarvoor http://www.merwede-lingelijn.nl.
Financiën
De Stichting Veiligheid en Toezicht brengt voor een BOA per uur ongeveer 44 euro
in rekening (prijspeil 2008). In 2007 betaalden de gemeenten gezamenlijk een kleine
50.000 euro aan BOA’s op de Merwede-Lingelijn.
De Stichting Veiligheid en Toezicht is eigendom van 11 samenwerkende gemeenten.
De gemeenten betalen elk een bedrag naar rato van het aantal inwoners. Als tegenprestatie
ontvangen zij daarvoor een aantal uren toezicht per jaar, uitgevoerd door
toezichthouders. Verder kunnen zij BOA’s inhuren voor een bepaald bedrag per uur.
Reizigersonderzoek Merwede-Lingelijn 2006
In 2006 vindt op de Merwede-Lingelijn een uitgebreid onderzoek plaats naar de sociale veiligheidsbeleving.
Maar liefst 1.248 reizigers doen aan het onderzoek mee.
Meer toezichthoudend personeel behoort tot de top drie van verbeterpunten, samen met tegengaan
hangjongeren en meer cameratoezicht.
37 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Station Coevorden en Emmen
Gemeente: Coevorden en Emmen
Naam project: Kwaliteitstoezicht op locatie
Traject: Zwolle-Emmen
Achtergrond
Eind 2004 zijn de ramen van de wachtruimte op station Coevorden al zo vaak
vernield dat de NS besluit ze niet meer te vervangen. Met enige regelmaat worden
fietsen van reizigers vernield of gestolen. Rondhangende jongeren, drankmisbruik en
vervuiling zorgen voor een onveilig gevoel bij de bezoekers van het station.
Met name in de avonduren beoordelen de reizigers de veiligheid als onvoldoende. Er
zijn signalen dat mensen het station zelfs mijden. 2 De gemeente Coevorden, NS, politie
en vervoerders besluiten de handen ineen te slaan. De ruimte op het station wordt
opgeknapt en fungeert vanaf medio 2005 als uitvalsbasis voor zes toezichthouders.
Eind 2006 volgt Emmen. Hier ligt naast het station een Methadonpost die zorgt voor
veel overlast, vooral in het weekend van Duitse drugstoeristen.
Betrokken partijen
- De Gemeente Coevorden en Emmen. Zij financieren de toezichthouders.
- Veiligheidszorg Drenthe. Zij levert de toezichthouders en coördineert de uitvoering.
- OV-bureau Groningen Drenthe is als provinciale overheid co-financier.
- De vervoerders Arriva, Connexxion en NS zijn betrokken bij het project. De NS
heeft de ruimte op station Coevorden opgeknapt en beschikbaar gesteld. Arriva huurt
toezichthouders in op de bussen en op de laatste treinen naar Assen, Veendam en
Winschoten. Op de bussen ondersteunen zij de Bijzondere opsporingsambtenaren
(BOA’s) van Arriva. De BOA van Arriva controleert, de stadswacht treedt op als gastheer/gastvrouw
en verleent service en informatie.
Organisatie
Op station Coevorden surveilleren de toezichthouders van Veiligheidszorg Drenthe
op het station en in het omliggende stationsgebied, ook in de avonduren. Op rustige
tijdstippen stappen zij op de trein om toezicht te houden op enkele naburige stations,
zoals Nieuw Amsterdam en Dalen.
Ook op het station Emmen houden de toezichthouders van Veiligheidszorg Drenthe
toezicht. Zij helpen bovendien reizigers op weg en maken een praatje met (oudere)
mensen die nog laat staan te wachten op hun trein.
De toezichthouders van Veiligheidszorg Drenthe zijn vooral actief op het station en in
het stationsgebied aan het einde van de middag en in de avond. Ze hebben nadrukkelijk
geen onderhoudstaken. De toezichthouders verwijderen verkeerd geparkeerde
fietsen, maar maken niet schoon. Dit draagt niet bij aan hun gezag, zo is de gedachte.
2 Kwaliteitstoezicht op locatie, Huisvesting toezichthouders op station Coevorden, Factsheet,
Kennisplatform Verkeer en Vervoer
38 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Toezichthouders Veiligheidszorg
Drenthe in gesprek
met NS conducteur
Foto: Chris Berends
Wel hebben ze een signalerende taak. Zo melden zij bijvoorbeeld gevallen van graffiti,
plakwerk, vernielingen, bestrating en kapot straatmeubilair.
De uitvalsbasis van alle toezichthouders van Veiligheidszorg Drenthe bevindt zich op
of bij het station Coevorden en Emmen. Alle toezichthouders beginnen en eindigen
op het station. Het stationsgebied neemt zodoende een centrale plek en dat levert
extra toezicht op. Uitvalsbasis in Emmen is het oude busstation tegenover het treinstation.
Hier verkopen de toezichthouders strippenkaarten. En houden zij zich in de
daluren bezig met het project ‘Ben kwijt’. In Coevorden bevindt de uitvalsbasis zich
op het station.
Project Ben Kwijt
Iets verloren of gevonden? Dan ga je naar de politie. Veel burgers weten niet beter. Maar wist u dat in
de wet is vastgelegd dat de gemeente het aanspreekpunt is voor gevonden en verloren voorwerpen?
De meeste gemeenten in Nederland hebben het beheer van deze voorwerpen echter overgedragen
aan de politie. Dat was ook het geval in de gemeenten Borger-Odoorn, Coevorden en Emmen. Wás,
want in 2007 besloten deze drie gemeenten om het beheer van de verloren en gevonden voorwerpen
over te dragen aan Veiligheidszorg Drenthe. Deze bombardeerde het beheer tot een ludiek project Ben
Kwijt met website, speciale servicepunten, waaronder een op station Emmen, en een klantvriendelijke
database die door iedereen kan worden geraadpleegd.
Ook verkeerd geparkeerde fietsen worden in de database van Ben Kwijt opgenomen. De toezichthou-
ders van Veiligheidszorg Twente, die de verkeerd geparkeerde fietsen verwijderen van de stations Em-
men en Coevorden, graveren de fietsen en voeren het kenmerk daarvan in de database. Daaraan wordt
het adres van de eigenaar toegevoegd, zodra deze de fiets komt ophalen. Indien de eigenaar opnieuw
in de fout gaat, kan deze gemakkelijk worden achterhaald aan de hand van de gegevens in de database.
Maar ook als de fiets later wordt gestolen, wordt deze makkelijker teruggevonden.
Zie voor meer informatie www.benkwijt.nl.
39 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Kaartverkoop in het servicepunt
in Emmen
Foto: Chris Berends
Het project Kwaliteitstoezicht op locatie is een samenwerkingsverband tussen het
OV-bureau Groningen Drenthe, Nederlandse Spoorwegen, Arriva, Connexxion, de gemeente
Coevorden en Emmen en Veiligheidszorg Drenthe. Samen werken zij aan de
verbetering van de sociale veiligheid op en rond de stations in Coevorden en Emmen.
Veiligheidszorg Drenthe coördineert het project Kwaliteitstoezicht op locatie. De
organisatie is een onafhankelijke stichting die diensten verleent aan publieke partijen
en gemeenten. Zij heeft tot doel om uitkeringsgerechtigden op te leiden tot tot
Beveiliger II. Dit is inclusief een cursus Bedrijfshulpverlening en EHBO. Zij doet dat
in samenwerking met het Drenthe college. Na maximaal 2 jaar moeten de ‘studenten’
doorgroeien naar een reguliere baan zoals dienstverlener bij een gemeente, of
als beveiliger. Veiligheidszorg Drenthe is verder een erkend leerbedrijf voor ROC
leerlingen op het gebied van beveiliging en fietsenmaker.
Het project Kwaliteitstoezicht op locatie wordt niet op vaste momenten geëvalueerd,
maar op basis van incidenten. Wel is er regelmatig tussendoor contact tussen de
betrokken partijen.
Resultaten
Een jaar na de start zijn de eerste signalen van succes al zichtbaar op station Coevorden.
Minder rondhangende jongeren, minder drankmisbruik in de wachtruimte
en minder vernielingen. De NS heeft de vernielde ramen in de wachtruimte weer hersteld.
Ook op station Nieuw Amsterdam, lijkt de situatie te zijn verbeterd. Uit evaluatie
blijkt dat de reizigers zich veiliger zijn gaan voelen op het station. Vooral vrouwen
zijn beter te spreken over de veiligheid ’s avonds op het station. Als neveneffect heeft
het project geleid tot een verbeterde samenwerking tussen de betrokken partijen.
40 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Ook in Emmen is het veiligheidsgevoel verbeterd. Dit blijkt uit onderzoek gehouden
in 2006 en 2007. In 2006 wijst 13% van de ondervraagden het station aan als meest
onveilige plek overdag. In 2007 daalt dit percentage naar 3,4%. 15 respondenten
geven in 2006 aan slachtoffer te zijn geweest van een incident. In 2007 zijn dat er nog
maar 3.
Desondanks geeft 50% van de respondenten in 2007 aan dat de veiligheid verbeterd
kan worden door de inzet van meer toezichthouders, 28% denkt dat dit kan door
betere verlichting en 12,3% door de inzet van cameratoezicht.
Communicatie
De media hebben het project Kwaliteitstoezicht op locatie steeds met belangstelling
gevolgd. Het Kennisplatform Verkeer en Vervoer heeft in 2006 een factsheet
uitgebracht over het project in Coevorden. Op de stations zijn borden geplaatst.
Financiën
Gemeente Emmen en Coevorden en het OV Bureau Groningen Drenthe financieren
het project gezamenlijk. Een deel wordt terugverdiend omdat de toezichthouders met
een uitkering, nadat ze zijn opgeleid, doorstromen naar een reguliere baan.
De gemeenten en Arriva kopen hun toezicht in bij Veiligheidszorg Drenthe. Naast toezicht
en het beheer van gevonden en verloren voorwerpen, zoekt deze onafhankelijke
stichting voortdurend naar extra inkomsten. Zo is in de uitvalsbasis op station Emmen,
tevens servicepunt Ben Kwijt, een snackautomaat en flatscreen geplaatst. Op de
flatscreen kunnen reizigers en burgers terecht voor reizigersinformatie. Daarnaast is
er gelegenheid voor lokale ondernemers om hierop te adverteren. De inkomsten zijn
voor Veiligheidszorg Drenthe. Ook verwerft Veiligheidszorg Drenthe inkomsten met
het opknappen en verkopen van de verwijderde fietsen die niet worden opgehaald.
41 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Stations Helmond
Gemeente: Helmond
Naam project: Convenant Sociale Veiligheid Helmond 2002
Tracé: stations Helmond ’t Hout, Helmond en Helmond Brouwhuis
Achtergrond
Op de baanvakken tussen de Helmondse stations deden zich op de trein regelmatig
sociaal onveilige situaties voor. Overlast van groepen reizigers, vernielingen, graffiti,
verbale en fysieke agressie tegen NS personeel en reizigers en zwartrijden, waren aan
de orde van de dag. Op 24 mei 2002 starten de gemeente Helmond, Regiopolitie Brabant
Zuid-Oost en de NS een proefproject met stadswachten die toezicht houden op
de stations. Deze partijen nemen de overlast in de trein serieus en gaan voor sociale
veiligheid. Doelstelling van het project is het terugdringen van de agressie tegen reizigers
en personeel op de trein. Om de afspraken te bekrachtigen, ondertekenen partijen
het Convenant Inzet Stadswachten treintrajecten en stations Helmond ’t Hout,
Helmond en Helmond Brouwhuis. De looptijd van het convenant is een half jaar.
Betrokken partijen
· De Stichting Stadswacht Helmond levert in 2002 stadswachten en houdt toezicht
conform de afspraken in het Convenant Sociale Veiligheid Helmond. De stadswachten
beschikken over BOA bevoegdheid en assisteren op verzoek van de hoofdconducteur.
- De NS en het Klpd, dienst spoorwegpolitie, maken de stadswachten in een training
vertrouwd met het vervoersproces. NS voert regelmatig controles uit en biedt extra
ondersteuning aan de stadswachten.
- Regiopolitie Brabant assisteert daar waar nodig.
Organisatie
De stadswachten surveilleren van 3 juni tot 30 november 2002 op werkdagen tussen
8:00 - 9:30 uur en surveilleren tot 16:30 - 19:00. In de weekenden houden zij toezicht
tussen 20:00 en 21:45 uur.
De NS zorgt voor gratis toegang op de treinen tussen de 4 stations in Helmond.
Resultaten
Het proefproject is na afloop, na een half jaar, gestopt. Reden: een tekort aan stadswachten.
Dit hing samen met de bezuinigingen van de landelijke overheid op de
ID/baanconstructie. Van het oorspronkelijke aantal stadswachten in Helmond was
daarna nog maar een kwart over.
Er moesten keuzes worden gemaakt. Het project was succesvol. Dat wil zeggen: de
objectieve en subjectieve veiligheidsbeleving was gestegen, er was minder overlast en
het aantal meldingen van agressie, zwartrijders en andere incidenten sterk afgenomen.
De gemeente Helmond besloot daarom het project niet te verlengen. Exacte cijfers
zijn niet bekend en inzicht in de huidige situatie ten opzichte van 2002 ontbreekt.
42 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Communicatie
Er is in veel aandacht geweest voor het project. In diverse media verschenen destijds
artikelen over de behaalde successen. De externe communicatie vond in gezamenlijk
overleg plaats.
De Treinambassadeurs van NS
‘Mobiliseren van betrokkenheid’
Het aantal reizigers op regionale lijnen groeit gestaag. Kleine en middelgrote stations vormen als
opstapstation, in toenemende mate het visitekaartje voor het openbaar vervoer.
Daarnaast stijgt het aantal oudere Nederlanders in de komende jaren sterk. Deze groep heeft op het
gebied van mobiliteit andere behoeften en wensen. Ouderen hebben moeite met automaten en stellen
hun vraag liever aan een menselijk persoon. De NS start daarom in het voorjaar van 2008 met een
pilotproject Treinambassadeurs.
Het project voorziet in meer en frequenter fysieke mankracht op de regionale stations. De Treinambassadeurs
signaleren storingen en ongeregeldheden en beantwoorden vragen van reizigers en partijen in
de stationsomgeving. Het gaat om enthousiaste oud NS medewerkers, met VUT of pension, die een
deel van hun vrije tijd willen vrijmaken voor werkzaamheden op stations. Hun kennis en ervaring, die
zij hebben opgedaan bij NS, kunnen zij daarmee in de praktijk brengen. De NS verwacht dat de aanwezigheid
van Treinambassadeurs bijdraagt aan de sociale veiligheidsbeleving.
In 2008 start de NS met een pilot op de spoorlijn Arnhem-Winterswijk.
Bron: Marieke van den Burg, NS Poort.
De Lokale Stationsmanager van Syntus
Anonieme en verlaten stations. Camera’s voor de veiligheid. Kaartautomaten en informatiezuilen die
het menselijke toezicht en het loket hebben vervangen.
Syntus wil deze trend doorbreken. Met het inzetten van enthousiaste vrijwilligers als zogenaamde Lo-
kale Stationsmanagers, krijgen de stations, volgens Remko ten Brinke van Syntus, weer een menselijk
gezicht.
Het idee komt overgewaaid vanuit Scandinavië. Winkels in afgelegen gebieden worden hier geleid door
vrijwilligers. Zonder hun inzet zouden de opbrengsten niet in verhouding staan tot de kosten. Kleine
stations zijn hiermee te vergelijken.
Het project De Lokale Stationsmanager verandert het station in een uitnodigend visitekaartje van het
regionale station en de omgeving. De stationsmanager geeft reisadviezen, helpt klanten bij de kaart-
automaat, verhuurt de OV fiets, zorgt dat het station en de stationsomgeving schoon blijft en draagt
bovenal bij aan de sociale controle op het station. Reizigers voelen zich veiliger en meer betrokken. En
er vinden minder vernielingen plaats. Syntus verwacht van het project dan ook 20% reizigersgroei en
10% lagere kosten en start in 2008 met een pilot op de spoorlijn Arnhem-Winterswijk.
Bron: Remko ten Brinke, Syntus.
43 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

NS en Syntus bundelen krachten op de spoorlijn Arnhem-Winterswijk
Treinambassadeur en Lokale Stationsmanager. De plannen van respectievelijk de NS en van Syntus op
de spoorlijn Arnhem-Winterswijk dienen eenzelfde doel.
Daarom hebben NS en Syntus afgesproken om hier de krachten te bundelen en beide pilots te combi-
neren tot een gezamenlijk project. Ook gemeenten zijn bij de plannen betrokken.
De bedoeling is om al in 2008 van start te gaan met het realiseren van menselijk toezicht op de stati-
ons aan de spoorlijn tussen Arnhem en Winterswijk.
De samenwerking is een van de uitkomsten van het Veiligheidsarrangement Spoorlijn Arnhem-Win-
terswijk. Dit arrangement is in 2007 afgesloten tussen provincie Gelderland, de stadsregio Arnhem-
Nijmegen, gemeenten, Syntus, NS, ProRail, politie en openbaar ministerie. Doel is de verbetering van
de sociale veiligheid en een beter imago van de spoorlijn.
Bron: Joost van Zee, coördinator sociale veiligheid Arnhem-Winterswijk.
44 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Voordat u van start gaat
Het realiseren van een prettig klimaat op kleine stations, dat is niet makkelijk. De
mogelijkheden voor commerciële exploitatie zijn immers beperkt. Niemand begint
namelijk in een verlaten loketgebouw een café of winkel. Iedereen begrijpt dat en
niemand stelt dus hoge eisen. Dat betekent niet dat er niets hoeft te gebeuren. Het
realiseren van menselijk toezicht, zo blijkt uit deze brochure, is een goed alternatief.
Mensen houden immers van mensen. Menselijk toezicht op kleine stations vergroot
de betrokkenheid en de sociale cohesie. Daar kunnen een informatie- en alarmzuil en
camera’s niet tegenop.
Daarbij komt dat het station de ‘poort’ is van de stad, waar de eerste kennismaking
plaatsvindt. Veel gemeenten realiseren zich dat. Zij investeren in de verbetering van
de fysieke kwaliteit maar ook in de leefbaarheid. Dat laatste omdat de gemeente
verantwoordelijk is voor de openbare orde en veiligheid in openbaar gebied. Sommige
gemeenten investeren daarom in menselijk toezicht. Dat blijkt realiseerbaar,
ook tegen geringe kosten. Het stappenplan geeft aan hoe. Voordat u echter echt van
start gaat, is het goed om kennis te nemen van onderstaande aandachtspunten. Ze
zijn enerzijds gebaseerd op de ervaringen van partijen die hebben meegewerkt aan
de initiatieven zoals beschreven in deze brochure. En anderzijds de ervaring van de
auteurs met samenwerkingsprocessen ter verbetering van de sociale veiligheid in het
openbaar vervoer.
Gemeente heeft de regie
- Het is aan de gemeente om menselijk toezicht in het stationsgebied daadwerkelijk
te realiseren, in welke vorm dan ook. De gemeente is verantwoordelijk voor de
openbare orde en veiligheid èn heeft belang bij een leefbaar station. Politieke wil en
daadkracht zijn daarbij onontbeerlijk.
- Denk als gemeente breed. Stations zijn niet alleen deel van het spoorwegnet, ze
zijn ook deel van hun omgeving. Hangjongeren in het centrum zorgen dikwijls ook
voor overlast in het stationsgebied. Door het toezicht van de stad of het dorp en
station aan elkaar te koppelen, wordt het station meer onderdeel van de omgeving.
Daarnaast is er sprake van een optimale kennisuitwisseling.
“Belangrijk is het om goed aan te geven - want daar is veel onduidelijkheid over - dat de gemeente,
met als portefeuillehouder de burgemeester, verantwoordelijk is voor de openbare orde en veiligheid
in het openbaar gebied. Dus ook stations en stationsomgevingen. Daarom is de gemeente altijd de
trekker bij stationsconvenanten en verzorgt zij de coördinatierol”
Boud Geerdes, OV-bureau Groningen Drenthe
45 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Organisatie en uitvoering
- Het inzetten van vrijwilligers, uitkeringsgerechtigden en langdurig werklozen is een
risico, zo blijkt in de praktijk. Uitkeringsgerechtigden kunnen immers doorstromen
naar een reguliere baan. De toevoer van nieuwe instroom kan tijdelijk stagneren. Hier
en daar wordt het menselijke toezicht gekoppeld aan bepaalde opleidingstrajecten en
stageplekken. Dat levert extra instroom van stagiaires en studenten.
- Het inzetten van professionele toezichthouders biedt meer continuïteit. Een
combinatie van vrijwilligers, uitkeringsgerechtigden, langdurige werklozen èn professionele
toezichthouders heeft de meeste van kans van slagen.
- Het opstarten van een onafhankelijke stichting kan interessant zijn. Het lijkt erop
dat deze organisatievorm vooral op de langere termijn kans van slagen heeft. Zie Veiligheidszorg
Twente of Drenthe. Soms is het mogelijk om aan te haken bij bestaande
initiatieven. Informeren loont de moeite. Sta in ieder geval open voor samenwerking.
- Voorkom te veel wisselingen van de wacht. Zorg voor een aantal vaste krachten.
Reizigers en omwonenden herkennen deze mensen na verloop van tijd en andersom.
Dat creëert een band. Lastpakken worden na verloop van tijd minder anoniem.
- Een goed management en professionele begeleiding van de toezichthouders is
essentieel. Dat geldt zowel voor de niet professionals zoals vrijwilligers, uitkeringsgerechtigden,
langdurig werklozen, stagiaires, studenten, als voor de professionals
zoals de bijzondere opsporingsambtenaren etc. Deze laatste kunnen als begeleiders
van de niet professionals worden ingezet.
- Een goede training vooraf van de toezichthouders, is de basis voor een professionele
uitvoering. Zorg bijvoorbeeld dat de toezichthouders goed op de hoogte zijn van
de lokale situatie en maak ze vertrouwd met het vervoersproces. Doe dit samen met
politie, spoorwegpolitie en NS en andere vervoerders. Zie als voorbeeld Helmond. Als
er ook sprake is van een bushalte, vergeet dan niet het busvervoer.
- Begin klein. Langdurig werklozen zijn niet direct breed inzetbaar. Zorg voor een
overzichtelijk takenpakket en houdt rekening met de (beperkte) capaciteiten van
de toezichthouders. Geef medewerkers de tijd om aan hun rol te wennen en schep
ruimte voor groei.
- Omschrijf de bevoegdheden van de toezichthouders nauwkeurig. De bevoegdheden
van Bijzondere opsporingsambtenaren (BOA’s) worden door het Openbaar Ministerie
in de akte van opsporingsbevoegdheid vastgelegd. Deze bevoegdheden zijn
meestal gekoppeld aan een domein zoals bus, trein, gemeente of politieregio. Soms
geeft dat problemen zoals in het voorbeeld van de Merwede-Lingelijn en Enschede.
Overleg in dat geval met het Openbaar Ministerie.
Samenwerking
- Een goede samenwerking tussen de hoofdrolspelers is belangrijk. Dat betekent dat
men elkaar gemakkelijk weet te vinden, elkaar van relevante informatie voorziet en gebruik
maakt van elkaars expertise. In de praktijk heeft dit soms tot gevolg dat partijen
elkaars rol (tijdelijk) overnemen. Ga daar flexibel mee om.
- Medewerking van NS en Prorail is noodzakelijk. Ook zij hebben belang bij menselijk
toezicht op de stations. Zorg voor voldoende afstemming en overleg, in verband
met eigendomsverhoudingen en veiligheidsvoorschriften.
46 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

De volgende partijen spelen een sleutelrol in het toezicht op stations:
- gemeente;
- politie en spoorwegpolitie;
- re-integratiebedrijven/ Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekering (UWV)/Centrum voor Werk en
Inkomen;
- opleidingsinstituten, ROC’s;
- NS Poort/ProRail;
- lokale vervoersmaatschappijen.
Continuïteit
- Zorg ervoor dat de bijdrage van partijen op langere termijn is gegarandeerd. Wees
beducht voor personeelswisselingen. Die brengen de afspraken nogal eens in gevaar.
De beste garantie beidt een arrangement of convenant waarin afspraken voor een
langere periode zijn vastgelegd.
- Menselijk toezicht draagt bij aan een schoon en veilig station. De valkuil is het succes.
Een afname van het aantal fietsdiefstallen, minder vandalisme en hangjongeren,
dat kan de aandacht doen verslappen. In dat geval kan men het takenpakket van de
toezichthouders verruimen of aanpassen.
- Het realiseren van menselijk toezicht past uitstekend in een (Lokaal) Veiligheidsarrangement,
(beheer)convenant of pakket van maatregelen ter verbetering van de sociale
veiligheid op het station. Op deze manier wordt het toezicht ook voor de langere
termijn gegarandeerd. De meeste arrangementen hebben een looptijd van 4 jaar of
langer en soms zelfs onbeperkt.
- Door aanbestedingen kan het zijn dat er na verloop van tijd sprake is van een
andere vervoerder. Betrek deze nieuwe vervoerder zo snel mogelijk bij het menselijke
toezicht. Exploreer met de vervoerder de mogelijkheden voor samenwerking. Dring
er bij de concessieverlener op aan dat medewerking als eis wordt opgenomen in het
Programma van Eisen voor de aanbesteding.
Financiën
- Zorg dat het project een ‘financiële’ toekomst heeft. Denk daarbij aan de langere
termijn.
- Toezichthouders hebben huisvesting nodig op het station. Dit is eenvoudig te realiseren
als NS Poort en ProRail niet meer dan marginale kosten in rekening brengen.
Bijvoorbeeld voor het gebruik van gebouwtjes of grond om een keet op te plaatsen.
In dit kader heeft Rover al in 2006 een advies uitgebracht aan NS om een begrotingspost
op te nemen voor ‘bijdragen stationsambiances onrendabele exploitatie’.
- Schaalvergroting betekent vaak kostenbesparingen. Dit kan op twee manieren.
Enerzijds door een multifunctionele inzet van toezichthouders (uitbreiding van taken)
en anderzijds door samen te werken met andere organisaties (OV-Fiets, VVV) of
gemeenten aan dezelfde spoorlijn. Zo zorgt men er voor dat de problemen breed
worden aangepakt.
47 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Communicatie en informatie
- Communicatie is een belangrijke succesfactor. Betrek de afdeling Communicatie
daarom tijdig bij ieder project.
- Informeer reizigers, omwonenden en andere betrokkenen. Niet alleen over de plannen,
maar ook over de voortgang, effecten en resultaten.
- Betrek uitvoerende instanties en de toezichthouders bij de communicatie en informeer
hen op tijd bij nieuwe plannen. Dat houdt hen gemotiveerd en enthousiast.
- Communiceer successen in eerste instantie aan de toezichthouders en in tweede
instantie aan de pers. Ga er van uit dat, bij nieuwsfeiten of in geval van een persbericht,
de pers ter plekke (op het station dus) op onderzoek uitgaat en de toezichthouders
aanspreekt. Zorg dat de toezichthouders goed geïnformeerd en geïnstrueerd
zijn.
Monitoring en nulmeting
- Besteed veel zorg aan de effectmeting. Dit is een essentieel onderdeel. Het bestaansrecht
van een project kan hiervan afhankelijk zijn. Gebruik de uitkomsten voor
het creëren van politiek draagvlak en het enthousiasmeren van de deelnemende en
uitvoerende organisaties en toezichthouders, de omwonenden en reizigers.
- Goede monitoring start met een nulmeting en heldere doelstellingen. Deze doelstellingen
zijn in het kader van menselijk toezicht op het station zowel kwantitatief als
kwalitatief. De eerste heeft betrekking op het terugdringen van het aantal incidenten.
De tweede op het verbeteren van de fysieke kwaliteit van het stationsgebied, de leefbaarheid
en veiligheidsgevoel van de reiziger.
- Om het aantal incidenten te meten wordt in het openbaar vervoer gebruik gemaakt
van de A-, B- en C-incidenten methodiek. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt
tussen overtredingen strafrecht (A-incidenten), overtredingen wet personenvervoer
(B-incidenten) en overtredingen besluit personenvervoer en huisregels (C-incidenten).
Aan deze methodiek werken regiopolitie, spoorwegpolitie, vervoerder, NS Poort,
ProRail mee.
- Baken het onderzoeksgebied goed af. Welke straten doen mee, en tellen ook de
incidenten in het voertuig (bij een tracé kan dat belangrijk zijn)?
- Houdt regelmatig een schouw ter plekke op het station en in het stationsgebied.
Maak van tevoren een schouwformulier met de aspecten die men beoordeeld wil zien.
Voer deze schouw gezamenlijk uit.
- Meet de reizigerstevredenheid aan de hand van een onderzoek onder reizigers- en
omwonenden. Kijk de kunst af bij andere gemeenten, zoals de gemeente Emmen,
Rotterdam en de Merwede-Lingelijn. In de Landelijke OV Klantenbarometer van het
Kennisplatform Verkeer en Vervoer is één van de standaardvragen: ‘Hoe veilig voelt
u zich (meestal) op de halte waar u bent ingestapt’. Door deze vraag te wijzigen in
‘Hoe veilig voelt u zich (meestal) op (in) het station(sgebied)?’, kunt u de uitkomsten
vergelijken met de landelijke cijfers.
48 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Bronvermelding
Algemeen
- Verkeerd Spoor, de crisis bij de NS, Kees Wessels, 2003, ISBN 90-204-0370-2
- Deelonderzoek 2, Lokale veiligheidsarrangementen, Kennisplatform Verkeer en
Vervoer, 1 september 2006
- Aangename stations, Michael van der Vlis, voorzitter Rover, 28 september 2006
- Handreiking voor lokale veiligheidsarrangementen, Ministerie van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties, april 2004
Station Elst
- Inzending gemeente Elst Hein Roethofprijs 2007
- www.overbetuwe.nl
Station Zevenaar
- Pilot Re-integratie project Toezicht station Zevenaar, Stop fietsdiefstal station Zevenaar,
PowerPoint presentatie, gemeente Zevenaar
- Veiligheidsarrangement stationsomgeving Zevenaar, december 2006
Station Brugge
- Trajectbegeleidingplan medewerker fietspunt
- www.brugge.be
- www.fietspunten.be
Barneveld Centrum
- Concept Beheerovereenkomst Stationsomgeving Barneveld Centrum en Barneveld
Noord, versie december 2004
- Taak/functieomschrijving toezichthouders stations Barneveld Centrum en Barneveld
Noord, gemeente Barneveld
- Verslag werkbezoek Valleilijn, Delfíni in opdracht van de provincie Gelderland, 17
januari 2008
- Scan Sociale Veiligheid Valleilijn, Delfíni, in opdracht van de provincie Gelderland,
november 2007
Station Enschede
- www.veiligheidszorg-twente.nl
- Eindrapport Vervolgonderzoek Veiligheid op en rond station Emmen, Hilke Hans,
Markus Lohmann, Jann Karnop, Igor Bossert, 06-02-2008
- Beheerconvenant stationsomgeving Enschede, hoofdstuk 12 uit het Deelonderzoek
2, Lokale veiligheidsarrangementen, Kennisplatform Verkeer en Vervoer, 1 september
2006
- Beheerconvenant Stationsomgeving in Enschede.
- Jaarverslag 2006, Stichting Veiligheidszorg Twente
49 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Station Wijchen
- Kiosk spoor Wijchen open, De Gelderlander, 31 mei 2005
- Kiosk in NS station Wijchen, De Gelderlander, 9 februari 2005
- Burgerjaarverslag, pagina 9, gemeente Wijchen
- Project toezicht fietsenstalling NS station Wijchen, versie december 2005
- ’t Goede Spoor, conceptplan locatie station Wijchen, 16 april 2008
Station Rotterdam
- Met z´n allen in touw voor een veilig CS´, Stadskrant Rotterdam, week 50 2007
- Gecoördineerd toezicht, meer veiligheid. Toezichtarrangement. Rotterdam CS Veilig,
Factsheet, Kennisplatform Verkeer en Vervoer, Kenniscentrum Sociale Veiligheid
en Mobiliteit, www.kpvv.nl
- Toezichtarrangement Centraal Station Rotterdam, hoofdstuk 4 uit het Deelonderzoek
2, Lokale veiligheidsarrangementen, Kennisplatform Verkeer en Vervoer, 1
september 2006
Merwede- Lingelijn
- Merwede-Lingelijn, Factsheet, versie 1.2 – 22 mei 2007, Platform Sociale Veiligheid
Merwede-Lingelijn
- Incidentenmeting Merwede-Lingelijn Totaal 2006, Platform Sociale Veiligheid Merwede-Lingelijn
- www.merwede-lingelijn.nl
- www.stvt.nl
- Jaarbeeld Stichting Veiligheid en Toezicht, Stichting Veiligheid en Toezicht, 2006
- Handhavingsarrangement Merwede-Lingelijn, 25 oktober 2004
Coevorden/Emmen
- Kwaliteitstoezicht op locatie, Huisvesting toezichthouders op station Coevorden,
Factsheet, Kennisplatform Verkeer en Vervoer, Kenniscentrum Sociale Veiligheid en
Mobiliteit, www.kpvv.nl
- www.benkwijt.nl
- www.veiligheidszorgdrenthe.nl
Station Helmond
- Convenant Inzet Stadswachten treintrajecten en stations Helmond ’t Hout, Helmond
en Helmond Brouwhuis, Helmond, 24 mei 2002.
- Helmondse stadswachten surveilleren in trein, Eindhovens Dagbald, 23 mei 2002
50 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

Met dank aan
Mevr. Tessa Wassink, Gemeente Zevenaar
Mevr. Saskia van Eldik- Giessbers, Gemeente Overbetuwe
Dhr. Guido Claeys, Stad Brugge
Dhr Frederik van Eenloo, CVL Brugge
Dhr. Sven Huysmans, Fietspunt Brugge
Dhr. Dirk Klein, Gemeente Barneveld
Dhr. Jan Makkinga, Connexxion Twente
Dhr. Robin Kist, Stichting Veiligheidszorg Twente
Dhr. Niels Jong, Gemeente Enschede
Dhr. Leo Schraven, Stichting ’t Goede Spoor Wijchen
Dhr. Gerard de Jong, Gemeente Wijchen
Dhr. John Sjamaar, Politie Rotterdam-Rijnmond
Mevr. Nuria Vico Staudt, NS Poort
Dhr. Gerrit Jochems, Stichting Veiligheid en Toezicht
Dhr. Boud Geerdes, OV Bureau Groningen-Drenthe
Dhr. Henk de Rade, Veiligheidszorg Drenthe
Dhr. Cris Berends, Veiligheidszorg Drenthe
Dhr. Jeroen Schlepers, Veiligheidszorg Drenthe
Dhr. Gert-Jan Wilms, Gemeente Emmen
Dhr. Alex van de Westerlo, Gemeente Helmond
Dhr. Remko ten Brinke, Syntus
Mevr. Marieke van den Burg, NS Poort
Dhr. Joost van Zee, Platform Sociale Veiligheid
Spoorlijn Arnhem-Winterswijk
Foto’s
Chris Berends, Veiligheidszorg Drenthe
Jan-Derk van ’t Rot Delfíni
Ruud Overweg KpVV
Carla van der Meer All-About-Text
Frederik Van Eenoo Coördinator Fietspunt Brugge
Dirk Conrads Ons Belang Barneveld
51 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

52 Menselijk toezicht op stations, hoe realiseer je dat?

3 Parkeertaken bij gemeenten

4 Parkeertaken bij gemeenten