Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan - Crow

Richtlijnen
Veilig werken aan de trambaan

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 3 van 18
Inhoud Blz.
Voorwoord 2
1 Inleiding 4
2 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan 5
2.1 Best Practices 5
2.2 Plaats van de richtlijnen 5
2.3 Scope 5
2.4 Toepassingsgebied 6
3 Richtlijnen 7
3.1 Basisprincipes 7
3.1.1 Trambestuurder 7
3.1.2 Veilig werken 7
3.1.3 Beheerste toelating tram tot de werkruimte 7
3.2 Voorbereiding 8
3.2.1 Werken aan de trambaan 8
3.2.2 Trambaanbeheerder 8
3.3 Uitvoering 8
4 Verkeerstekens en seinen 9
4.1 Snelheidsbeperkingen voor de tram 9
4.2 Afbakening van de trambaan voor het wegverkeer 10
4.3 Afbakening werkvak voor het tramverkeer 10
4.4 Afbakening werkruimte voor het tramverkeer 12
4.5 Verkeerstekens 12
4.6 Seinen gegeven door de veiligheidspersoon-tram aan de tram 13
4.7 Signalen gegeven door de veiligheidspersoon-tram aan de werkenden 13
5 Situaties met mogelijke maatregelen 14
5.1 Kortdurende werkzaamheden 14
5.2 Werken op de vrije trambaan 15
5.3 Werken op de trambaan met wegverkeer 16
6 Begrippenlijst en afkortingen 17
6.1 Afkortingen 17
6.2 Begrippenlijst 17
7 Bronvermelding 18

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 4 van 18
1 Inleiding
Voor werken aan de trambaan zijn per vervoersbedrijf bedrijfspecifieke voorschriften
beschikbaar. Voor veilig werken aan de weg is de CROW publicatiereeks 'Werk in
Uitvoering 96b' van toepassing (verder aangeduid als WiU 96b). Bij het werken aan, op of
nabij de trambaan heeft men, afhankelijk van de locatie, met zowel de
bedrijfsvoorschriften van één van de vervoersbedrijven te maken als met de richtlijnen
WiU 96b.
Probleemstelling
De bedrijfspecifieke voorschriften van elk van de vervoersbedrijven en de richtlijnen voor
veilig werken aan de weg blijken tezamen soms ontoereikend te zijn om het veilig werken
aan de trambaan te borgen. In de praktijk blijkt er veel onduidelijkheid te zijn over de te
treffen veiligheids- en verkeersmaatregelen bij het werken op en aan de trambaan. Hier
door lopen werkenden bij onduidelijke situaties het risico op aanrijdgevaar door de tram
en mogelijk door het wegverkeer.
Leeswijzer
Naast dit inleidend hoofdstuk omvat dit document nog 6 hoofdstukken. In hoofdstuk 2
zijn de uitgangspunten opgenomen, dat zijn de scope en het toepassingsgebied. De
basisprincipes staan in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 staan de verkeerstekens en seinen
voor de trambestuurder en de aanwijzingen die de veiligheidspersoon-tram geeft aan de
trambestuurder en werkenden. In hoofdstuk 5 staat een aantal situaties geschetst met
een voorbeelden van maatregelen. De lijst van afkortingen en de begrippenlijst staan in
hoofdstuk 6. De bronvermelding is opgenomen in hoofdstuk 7.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 5 van 18
2 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
2.1 Best Practices
Op basis van best practices van de vervoersbedrijven GVB, HTM en RET zijn deze
richtlijnen Veilig werken aan de trambaan tot stand gekomen. Deze richtlijnen geven een
kader waarmee op uniforme en functionele wijze de veiligheidsmaatregelen zijn bepaald.
Afwijkingen van deze veiligheidsmaatregelen zijn toegestaan indien er afdoende
aangetoond wordt dat een vergelijkbaar of een beter veiligheidsniveau bereikt wordt.
2.2 Plaats van de richtlijnen
2.3 Scope
Naast deze richtlijnen blijven onverminderd van kracht, de algemeen gangbare
Nederlandse normen van de Stichting Nederlandse Normalisatie-instituut (NNI), de
richtlijnen en publicaties van het CROW en de overige branche gerichte publicaties.
De bedrijfsvoorschriften zijn een specifieke invulling op deze richtlijnen en zijn ook mede
afhankelijk van de bedrijfsvoering en van de lokale situatie. Bij werken aan de trambaan
dient voldaan te worden aan de gestelde richtlijnen en aan de bedrijfsvoorschriften van
het vervoersbedrijf c.q. trambaanbeheerder: GVB in Amsterdam, HTM in 's-Gravenhage en
RET in Rotterdam.
Aanrijdgevaar door de tram
De scope van deze richtlijnen Veilig werken aan de trambaan is uitsluitend het voorkomen
van en het verminderen van het aanrijdgevaar door trams van werkenden op de trambaan.
De richtlijnen geven een nadere invulling aan situaties waarin gewerkt wordt op, aan, in
en/of nabij de trambaan (verder wordt "op, aan, in en/of nabij de trambaan" aangeduid
als "aan de trambaan"). Deze richtlijnen Veilig werken aan de trambaan gelden:
a) wanneer zich tijdens de werkzaamheden objecten en/of personen binnen het profiel
van vrije ruimte (pvr) van de tram bevinden;
b) wanneer de afstand tussen de werkzaamheden en het pvr van de tram zodanig is,
dat het waarschijnlijk is dat objecten en/of personen binnen het pvr van de tram
komen tijdens werkzaamheden.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 6 van 18
Niet in de scope van deze richtlijnen zijn opgenomen:
a) Aanrijdgevaar door het wegverkeer
Aanrijdgevaar door het wegverkeer is geregeld in de WiU 96b. Verkeersmaatregelen
voor het wegverkeer op de trambaan dienen getroffen te worden conform WiU 96b.
Voor de tram dient het mogelijk te zijn om de verkeersmaatregelen met gepaste
snelheid doch met ten hoogste 15 km/u te passeren. Het aanrijdgevaar door
wegverkeer valt buiten de scope van deze richtlijnen Veilig werken aan de trambaan.
b) Elektrocutiegevaar
Werken aan stroomvoerende delen, waaronder de bovenleiding en de spoorstaven,
dient conform de NEN3140 en het Elektrotechnisch Veiligheidshandboek van de
trambaanbeheerders te gebeuren. Dit gevaar valt buiten de scope van deze
richtlijnen Veilig werken aan de trambaan.
2.4 Toepassingsgebied
De richtlijnen Veilig werken aan de trambaan zijn van toepassing wanneer er gewerkt
wordt aan de trambaan waarbij:
a) het spoor in dienst is;
b) het spoor in dienst of uit dienst wordt genomen.
Wanneer het spoor buiten dienst is zijn deze richtlijnen niet van toepassing.
Omdat het spoor in dienst is, blijft het mogelijk dat tramverkeer doorgang heeft tijdens de
werkzaamheden. Daarom dient er rekening gehouden te worden met de tramexploitatie
binnen de dienstregeling en met de mogelijkheid van trams die buiten de dienstregeling
rijden.
Bij werkzaamheden zal de tram een werkvak in rijden en de werkruimte moeten
doorkruisen. Dit doorkruisen is gebonden aan deze richtlijnen en aan de
bedrijfsvoorschriften. De richtlijnen Veilig werken aan de trambaan gelden voor iedereen
die betrokken is bij:
a) de tramexploitatie op de trambaan;
b) het beheer en onderhoud van de trambaan;
c) de werkzaamheden op de trambaan.
Bij het werken aan de trambaan zal tevens rekening gehouden moeten worden met de
toepassing van de arbeidshygiënische strategie en risicomanagement. Om daarmee
aantoonbaar te motiveren waarom de gekozen veiligheidsmaatregelen tot een
redelijkerwijs haalbaar niveau van veiligheid leiden.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 7 van 18
3 Richtlijnen
Voor veilig werken aan de trambaan gelden de onderstaande basisprincipes (paragraaf
3.1) en de in paragraaf 3.2 en 3.3 beschreven maatregelen ten behoeve van de
voorbereiding en uitvoering van werkzaamheden. Deze basisprincipes en maatregelen
vormen samen met de verkeerstekens, seinen en aanwijzigen gegeven door de
veiligheidspersoon-tram, de richtlijnen Veilig werken aan de trambaan.
3.1 Basisprincipes
Er zijn basisprincipes voor zowel de trambestuurder als voor de algemene veiligheid van
werken aan de trambaan.
3.1.1 Trambestuurder
1. De trambestuurder is zich er van bewust wat de risico's zijn voor de veiligheid met
betrekking tot de tram, voor werkenden aan de trambaan en voor de passagiers en
het personeel aan boord.
2. De trambestuurder rijdt op zicht: de bestuurder rijdt met een zodanige snelheid dat
hij tijdig voor een belemmering tot stilstand kan komen.
3. De trambestuurder houdt zich aan de bedrijfsreglementen en is geïnstrueerd over de
bedrijfsvoorschriften met betrekking tot het veilig werken aan de trambaan.
4. De trambestuurder houdt zich aan de geldende verkeersregels, verkeerstekens,
seinen en volgt de aanwijzingen van de veiligheidspersoon-tram op.
3.1.2 Veilig werken
5. Werken gebeurt altijd in een werkruimte die veilig is voor de werkenden.
6. De werkruimte is afgebakend met verkeersmaatregelen voor de tram.
7. Werken aan de trambaan vindt plaats conform de bedrijfsvoorschriften van de
trambaanbeheerder.
8. Bij werken in of nabij het pvr van de tram dienen situaties voorkomen te worden
waarbij er aanrijdgevaar is door de tram.
9. In de werkruimte houdt de veiligheidspersoon-tram toezicht op de veiligheid van de
werkenden en geeft hen aanwijzingen betreffende het passeren van de tram.
10. De veiligheidspersoon-tram laat de tram de werkruimte doorkruisen middels
beheerste toelating.
3.1.3 Beheerste toelating tram tot de werkruimte
11. De tram stopt voor het stopsein dat in het spoor voor de werkruimte geplaatst is of
op een stopteken van de veiligheidspersoon-tram.
12. De veiligheidspersoon-tram maakt de werkruimte vrij en bepaalt of de werkruimte
zonder aanrijdgevaar te doorkruisen is door de tram.
13. De veiligheidspersoon-tram laat de tram toe in de werkruimte.
14. De tram doorkruist de werkruimte met een snelheid van ten hoogste 5 km/u.
15. De veiligheidspersoon-tram beveiligt de werkruimte en geeft de werkruimte vrij aan
de werkenden.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 8 van 18
3.2 Voorbereiding
3.2.1 Werken aan de trambaan
16. Voordat werkzaamheden aan de trambaan uitgevoerd mogen worden, is een risico
inventarisatie en -evaluatie (ri&e) uitgevoerd en is bepaald welke
werkplekbeveiligingsmaatregelen genomen moeten worden voor:
a) risico's aanrijdgevaar door de tram;
b) risico’s elektrocutiegevaar*;
c) risico's aanrijdgevaar door het wegverkeer*.
17. Onderdeel van de ri&e is de inventarisatie van de duur en de aard van de
werkzaamheden aan de trambaan. Aspecten van deze ri&e kunnen zijn:
a) Tijdsduur: storingen, calamiteiten, kortdurende werkzaamheden en
langdurende werkzaamheden e.d..
b) Tijdstip: dag, nacht, spitsuur e.d..
c) Soort werk: routinematig, gepland, projectmatig, ongepland e.d..
d) Locatie: vrije trambaan, trambaan in de weg e.d..
e) Frequentie: tramdienstregeling e.d..
f) Omgevingskenmerken: winkelstraat, verkeersweg, halte e.d..
18. Tijdig voor aanvang van de werkzaamheden aan de trambaan zijn de
veiligheidsmaatregelen gemeld bij en goedgekeurd door de betreffende
trambaanbeheerder.
3.2.2 Trambaanbeheerder
19. De trambaanbeheerder stelt voor de veiligheidspersoon-tram de eisen,
verantwoordelijkheden, taken en bevoegdheden vast.
20. De trambaanbeheerder verleent de bevoegdheden aan de veiligheidspersoon-tram
en kan deze bevoegdheid intrekken.
21. De trambaanbeheerder stelt de opleiding en (her)instructie voor de
veiligheidspersoon-tram vast.
22. De trambaanbeheerder stelt de basismaterialen en -uitrusting van de
veiligheidspersoon-tram vast.
3.3 Uitvoering
23. De veiligheidspersoon-tram is door de trambaanbeheerder bevoegd verklaard om,
ter plaatse van de werkzaamheden, de taken uit te voeren conform de richtlijnen en
de bedrijfsvoorschriften.
24. Minimaal één veiligheidspersoon-tram, eventueel meewerkend, is aanwezig
gedurende de werkzaamheden van de werkploeg.
25. De veiligheidspersoon-tram draagt de kleding en uitrusting volgens de
bedrijfsvoorschriften van de trambaanbeheerder.
26. De werkzaamheden vangen aan wanneer de werkruimte veilig is en de werkploeg
geïnstrueerd is.
27. De werkzaamheden worden conform de bedrijfsvoorschriften aan- en afgemeld.
28. De veiligheidspersoon-tram geeft seinen en aanwijzingen volgens de richtlijnen en
de eventuele bedrijfsvoorschriften.
29. Bij acuut gevaar mag de veiligheidspersoon-tram bewust afwijken van de richtlijnen
en tijdelijk de exploitatie en/of de werkzaamheden geheel of gedeeltelijk stil leggen.
*) Het elektrocutiegevaar en het aanrijdgevaar door het wegverkeer vallen buiten de scope van deze
richtlijnen. Er dient echter wel rekening gehouden te worden met deze gevaren voor de ri&e.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 9 van 18
4 Verkeerstekens en seinen
Bij werken aan de weg en/of de trambaan gelden er verkeersregels, verkeerstekens en
seinen voor de trambestuurders. Conform het Reglement verkeersregels en
verkeerstekens (RVV 1990):
a) verkeerstekens gaan boven verkeersregels;
b) binnen de categorie verkeerstekens gaan verkeerslichten boven de andere
verkeerstekens;
c) aanwijzingen van bevoegde ambtenaren (zoals politie, verkeersregelaars of
verkeersbrigadiers) gaan boven de verkeerstekens.
Voor de trambestuurders gelden de algemene verkeersregels en verkeerstekens en
specifieke seinen voor trambestuurders. De seinen in de navolgende paragrafen kan de
trambestuurder tegenkomen bij werkzaamheden aan de trambaan. De seinen zijn een
deelverzameling van de trambaanbeheerders RET, GVB en HTM, daarbij staat bij elk sein
aangegeven bij welke beheerder het sein gebruikelijk is.
4.1 Snelheidsbeperkingen voor de tram
Sein Afbeelding Omschrijving Betekenis
L1
Aanvang snelheidsbeperking Vanaf dit sein een snelheid
Driehoekig bord, geel, met de aanhouden tot ten hoogste 15
punt naar beneden en eventueel
met een snelheidsaanduiding.
km/u.
Indien er een snelheidsaanduiding
Het sein is gebruikelijk bij: is aangegeven, ten hoogste deze
RET, HTM
snelheid aanhouden.
L2
L3
Einde snelheidsbeperking
Driehoekig bord, groen, met de
punt naar boven.
Het sein is gebruikelijk bij:
RET, HTM
Onderbord
Bord met nadere uitleg en/of met
symbolen op een witte
achtergrond.
Het sein is gebruikelijk bij:
RET, HTM
Einde van de opgelegde
snelheidsbeperking. Na dit sein
passende snelheid aanhouden
voor het baanvak.
Een nadere uitleg kan gegeven
worden met dit sein. Bijvoorbeeld
een sein dat is bedoeld voor een
bepaalde rijrichting, wissel,
negenoog e.d.. Of een toelichting
van de werkzaamheden zoals
Maaien.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 10 van 18
4.2 Afbakening van de trambaan voor het wegverkeer
Sein Afbeelding Omschrijving Betekenis
W1
Klaphek
De trambaan kan voor het
Alleen te passeren met de tram.
wegverkeer op het nulpunt van de Mechanisch klaphek: Aanduwen en
afzetting afgebakend worden met passeren met een snelheid van ten
een klaphek.
hoogste 15 km/u.
Een klaphek kan mechanisch of
elektronisch uitgevoerd zijn.
Het mechanisch klaphek is
gebruikelijk bij: HTM, RET.
Het elektronisch klaphek is
gebruikelijk bij: GVB.
4.3 Afbakening werkvak voor het tramverkeer
Het sein is gebruikelijk bij:
HTM
Elektronisch klaphek: Stoppen en
wanneer het hek geopend is,
passeren met een snelheid van ten
hoogste 15 km/u.
Sein Afbeelding Omschrijving Betekenis
A1
Aanvang werkvak en
Aanvang van het werkvak, vanaf dit
snelheidsbeperking
sein een snelheid aanhouden van
Rechthoekig bord, geel, met de
zwarte letter A.
ten hoogste 15 km/u.
De trambestuurder kan mogelijk de
Dit sein wordt in combinatie met seinen S1, S2, en/of S3
sein A2 gebruikt en is equivalent
aan sein A3.
verwachten.
A2
Einde werkvak en
snelheidsbeperking
Rechthoekig bord, groen, met de
witte letter E.
Gebruik in combinatie met sein
A1. Dit sein is equivalent aan sein
A4.
Het sein is gebruikelijk bij:
GVB
Einde van het werkvak en
opgelegde snelheidsbeperking.
De tram verlaat het werkvak.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 11 van 18
Sein Afbeelding Omschrijving Betekenis
A3
Aanvang werkvak en
Vanaf dit sein een snelheid
snelheidsbeperking
aanhouden van ten hoogste 15
km/u. De tram nadert een werkvak
en/of werkruimte.
A4
A5
Een gele verkeerskegel geplaatst
naast het spoor. In het donker
met knipperend geel licht.
Dit sein wordt in combinatie met
sein A4 gebruikt. Dit sein is
equivalent aan sein A1.
De kegel is gebruikelijk bij:
HTM, RET
Einde werkvak en
snelheidsbeperking
Een groene verkeerskegel
geplaatst naast het spoor. In het
donker met een knipperend
groen licht.
Gebruik in combinatie met sein
A3. Dit sein is equivalent aan sein
A2.
De kegel is gebruikelijk bij:
HTM, RET
Waarschuwingslichten
Dienst- en/of werkvoertuigen op
en/of naast de trambaan met
geel knipperende bebakening.
De dienstvoertuigen zijn
gebruikelijk bij: RET, GVB, HTM
De trambestuurder kan mogelijk de
seinen S1, S2, en/of S3
verwachten.
Einde van de opgelegde
snelheidsbeperking.
De tram verlaat het werkvak.
Een snelheid aanhouden van ten
hoogste 15 km/u. De tram nadert
mogelijk een werkvak, een
werkruimte en/of een calamiteit.
De trambestuurder kan mogelijk de
seinen S1, S2, en/of S3 of een
voertuig in het spoor verwachten.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 12 van 18
4.4 Afbakening werkruimte voor het tramverkeer
Sein Afbeelding Omschrijving Betekenis
S1
Stoppen voor werkruimte
Voor dit sein stoppen. De tram
Een in het spoor geplaatste rode
verkeerskegel. In het donker met
staat voor een werkruimte.
knipperend rood licht.
Op aanwijzingen van de
veiligheidspersoon-tram oprijden
De kegel is gebruikelijk bij: en de werkruimte doorrijden met
HTM, RET
maximaal 5 km/u.
S2
S3
4.5 Verkeerstekens
Stoppen voor werkruimte
Een opgestoken rode vlag. In het
donker een rode lamp.
De vlag is gebruikelijk bij:
HTM, RET
Stoppen voor werkruimte
Rechthoekig bord, rood met de
witte letter A.
Het sein is gebruikelijk bij:
GVB
Voor dit sein stoppen. De tram
staat voor een werkruimte.
Op aanwijzingen van de
veiligheidspersoon-tram oprijden
en de werkruimte doorrijden met
maximaal 5 km/u.
Aanvang van de werkruimte,
stoppen voor het bord.
Op aanwijzingen van de
veiligheidspersoon-tram oprijden
en de werkruimte doorrijden met
maximaal 5 km/u.
Sein Afbeelding Omschrijving Betekenis
P1
Stopteken
Bestuurders waarvoor het
Stopteken, aanwijzingen van stopteken bedoeld is dienen te
bevoegd ambtenaren (politie,
verkeersbrigadier of
verkeersregelaar).
stoppen.
P2
Oprijden
Wijst naar de bovenleiding.
Aanwijzingen van bevoegd
ambtenaren (politie,
verkeersbrigadier of
verkeersregelaar).
Trambestuurders waarvoor het
teken bedoeld is kunnen oprijden.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 13 van 18
4.6 Seinen gegeven door de veiligheidspersoon-tram aan de tram
Sein Afbeelding Omschrijving Betekenis
V1
Stopsein
De trambestuurder waarvoor het
Handsein: hand dwars
stopsein bedoeld is dient te
opgestoken naast het hoofd. stoppen.
V2
V3
Oprijden
Handsein: hand naast het hoofd
naar voren en naar achteren
bewegen.
Langzaam rijden
Handsein: hand horizontaal
gehouden langzaam op en neer
bewegen.
De trambestuurder mag oprijden.
De trambestuurder rijdt met een
gepaste snelheid.
4.7 Signalen gegeven door de veiligheidspersoon-tram aan de werkenden
Sein Afbeelding Omschrijving Betekenis
V4 Hervatten werkzaamheden
Geluidssignaal: éénmaal fluiten
N.B. Bij de HTM is het
gebruikelijk tweemaal te fluiten.
V5 Stoppen werkzaamheden
Geluidssignaal: tweemaal
fluiten.
N.B. Bij de HTM is het
gebruikelijk éénmaal te fluiten.
V6 Noodsignaal
Geluidssignaal: meerdere malen
snel achter elkaar fluiten.
Werkenden gaan in de trambaan en
hervatten de werkzaamheden.
Stop of pauzeer de werkzaamheden
en de werkenden gaan uit de
trambaan.
De werkenden verlaten onmiddellijk
de trambaan

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 14 van 18
5 Situaties met mogelijke maatregelen
In dit hoofdstuk staat een aantal voorbeelden waarin een situatie geschetst staat met
mogelijke maatregelen voor tramverkeer (maatregelen voor het wegverkeer staan er niet
in en moeten conform WiU 96b zijn). De belangrijkste seinen (zie hoofdstuk 4) op een rij:
a) Afbakening en stoppen voor de werkruimte: seinen S1, S2 en S3;
b) Verkeerstekens van politie, verkeersbrigadier, verkeersregelaar: seinen P1 en P2;
c) Signalen van veiligheidspersoon-tram: seinen V1 t/m V6;
d) Afbakening en waarschuwen/stoppen voor werkvak: seinen W1 en A1 t/m A5;
e) Snelheidsbeperking voor de tram: seinen L1, L2 en L3.
Uitgangspunt is om een veilige werkruimte te creëren voor werkenden, om o.a. het risico
van aanrijdgevaar door de tram te verminderen. Middels een obstakel in het spoor, zoals
een sein S1 - rode verkeerskegel, wordt de trambestuurder bewust van het feit dat voor
dit sein gestopt moet worden. Ook in alle overige gevallen zal de trambestuurder rijden
op zicht en de verkeerstekens en verkeersregels, seinen, aanwijzingen en
bedrijfsvoorschriften opvolgen.
5.1 Kortdurende werkzaamheden
Figuur 1a: Kort durende
werkzaamheden in het pvr.
Bij storingen en calamiteiten, welke vaak zeer kort durende werkzaamheden betreffen,
wordt het tramverkeer gewaarschuwd door de verkeersleiding en door knipperende
bebakening op werk- en/of dienstvoertuigen. De plaats van het werk-/dienstvoertuig is
afhankelijk van de aard van de werkzaamheden:
a) Het voertuig wordt op het spoor gezet (figuur 1a), wanneer de tram de werkruimte
niet kan of mag doorkruisen.
b) Het voertuig wordt naast het spoor gezet en indien de situatie het toelaat, kan het
tramverkeer middels beheerste toelating de werkruimte doorkruisen (figuur 1b en 2).
Het wegverkeer zal ter plaatse omgeleid worden (figuur 1a, 1b , 2).
Figuur 1b: Kort durende
werkzaamheden in het pvr.
Figuur 2: Kort durende
werkzaamheden in het pvr.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 15 van 18
5.2 Werken op de vrije trambaan
Figuur 3a: Werkzaamheden naast
het pvr.
Figuur 3b: Werkzaamheden naast
het pvr.
Hieronder staan zes voorbeelden met mogelijke maatregelen ten behoeve van het veilig
kunnen werken op de vrije trambaan. Deze voorbeelden zijn maatregelen voor het
tramverkeer (figuren 3a, 4a, 5a). Het nevenspoor dat vrij is, is de vrije ruimte waarin
werkers zich kunnen opstellen als de tram de werkruimte doorkruist. Bij langdurende
werkzaamheden kunnen vaste seinen gebruikt worden (figuren 3b, 4b, 5b). Maatregelen
voor het wegverkeer op de naast gelegen weg dienen conform WiU 96b genomen te
worden.
Figuur 4a: Werkzaamheden nabij
het pvr.
Figuur 4b: Werkzaamheden nabij
het pvr.
Figuur 5a: Werkzaamheden
binnen het pvr.
Figuur 5b: Werkzaamheden
binnen het pvr.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 16 van 18
5.3 Werken op de trambaan met wegverkeer
Figuur 6a: Werkzaamheden naast
het pvr.
Figuur 6b: Werkzaamheden naast
het pvr.
Hieronder staan zes voorbeelden met mogelijke maatregelen ten behoeve van het veilig
kunnen werken op de trambaan met wegverkeer. Deze voorbeelden zijn maatregelen voor
het tramverkeer (figuren 6a, 7a, 8a). Bij langdurende werkzaamheden kunnen vaste
borden en seinen gebruikt worden (figuren 6b, 7b, 8b). Maatregelen voor het wegverkeer
dienen conform WiU 96b genomen te worden. Uiteraard kunnen bepaalde
verkeersmaatregelen zowel gelden voor het tramverkeer als voor het overige wegverkeer.
Figuur 7a: Werkzaamheden nabij
het pvr.
Figuur 7b: Werkzaamheden nabij
het pvr.
Figuur 8a: Werkzaamheden
binnen het pvr.
Figuur 8b: Werkzaamheden
binnen het pvr.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 17 van 18
6 Begrippenlijst en afkortingen
6.1 Afkortingen
GVB GVB Holding NV, openbaar vervoersbedrijf voor de regio Amsterdam
HTM HTM Personenvervoer NV, openbaar vervoersbedrijf voor de regio Den Haag
HWS Handboek Werken en Schouwen, uitgave van de HTM
pvr Profiel van vrije ruimte
RET RET NV, openbaar vervoersbedrijf voor de regio Rotterdam
ri&e Risico inventarisatie en evaluatie
RVV Reglement Verkeersregels en Verkeerstekens
VWT Voorschriften Veilig Werken Trambaan, uitgave van de RET
WiU Werk in Uitvoering, uitgave van het CROW
6.2 Begrippenlijst
Bedrijfsvoorschriften: Reglementen en procedures van de (gedelegeerde)
trambaanbeheerder. De bedrijfsvoorschriften zijn bij de betreffende trambaanbeheerder
en/of bij de vervoersbedrijven op te vragen. De voorschriften kunnen per bedrijf
verschillen.
Profiel van vrije ruimte (pvr): Vrij te houden ruimte boven en naast een spoor waarbinnen
de tram zich ongehinderd kan voortbewegen.
Rijden op zicht: Rijden met een zodanige snelheid dat op elke plaats, waar een
belemmering voor het verder rijden aanwezig is, gestopt kan worden.
Veiligheidspersoon-tram: De persoon die bij werkzaamheden aan de trambaan het
tramverkeer tot de werkruimte toe laat.
Veiligheidsruimte: Ruimte tussen het nulpunt van de afzetting en het begin van de
werkruimte. In de veiligheidsruimte mogen zich geen personen en voertuigen bevinden.
De veiligheidsruimte is bedoeld ter bescherming van wegwerkers tegen voertuigen die
door de afzetting in het nulpunt rijden. (CROW WiU 96b)
Vrije ruimte: Ruimte tussen de werkruimte en de langsafzetting in een werkvak. Het
primaire doel van de vrije ruimte tussen de werkruimte en de langsafzetting is het
vergroten van de indirecte veiligheid van de wegwerker; het secundaire doel is het
scheppen van afstand tussen langsrijdend verkeer en de wegwerker. (CROW WiU 96b)
Werkruimte: Ruimte waarin gewerkt wordt, inclusief de draairuimte voor machines.
Werkvak: Bebakende en afgezette ruimte, waarbinnen werkzaamheden worden
uitgevoerd, inclusief de ruimte die nodig is voor de opslag van materiaal en materieel, de
loop- en vluchtruimte voor de werkenden en de stalling van voertuigen/keten; het
werkvak bestaat uit werkruimte, veiligheidsruimte en vrije ruimte.

projectnr. 184195 Richtlijnen Veilig werken aan de trambaan
30 oktober 2008, versie 1.0
blad 18 van 18
7 Bronvermelding
CROW WiU 96b
Richtlijnen Maatregelen op de rijbaan, Werk in Uitvoering 96b, 2005, CROW, Ede.
HWS
Handboek Werken en Schouwen, 2005, HTM, 's-Gravenhage.
RVV 1990
Reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990, Besluit van 26 juli 1990.
VWT
Voorschriften Veilig Werken Trambaan, 1997, RET, Rotterdam.