Verschillende voedselketens

Verschillende
voedselketens
❙
❙
Eindtermen
W.o.-natuur • 6e leerjaar
1.7 De leerlingen kunnen de wet van eten en gegeten worden illustreren aan de
hand van minstens twee met elkaar verbonden voedselketens.
7 De leerlingen kunnen op hun niveau verschillende informatiebronnen raadplegen.
ICT 6 De leerlingen kunnen met behulp van ICT voor hen bestemde digitale informatie
opzoeken, verwerken en bewaren.
In een notendop
De leerlingen ontdekken het verschil tussen een voedselketen en een voedselweb.
Ze leren hoe verschillende voedselketens met elkaar verbonden zijn tot een voedselweb.
Ze begrijpen hoe een voedselpiramide is opgebouwd. Ze ontdekken wat een
voedselkringloop inhoudt.
Leerplandoelen
■ VVKBaO 7.12
■ OVSG NAT-LN-6 – 21 – 24 – 25 – 26 – 27 – 28 – 29
■
GO!
❙ Didactische suggesties
Informatie voor de leerkracht
Een voedselketen, een voedselweb, een voedselpiramide en een
voedselkringloop zijn hulpmiddelen om aan te tonen hoe het proces
van eten en gegeten worden in de natuur werkt.
¨ Een voedselketen is een voorstelling waarbij wordt weergegeven hoe
planten en dieren voedsel zijn voor elkaar.
Een mogelijk voorbeeld: groene planten planteneter vleeseter.
Mogelijk komt meer dan één vleeseter voor in de keten.
¨ Een voedselweb. Meestal zijn voedselketens op verschillende manieren
met elkaar verbonden tot een voedselweb. In een voedselweb worden
de verschillende relaties en verbanden correcter weergegeven.
¨ Een voedselpiramide is een trapsgewijze voorstelling van planten en
dieren die voedsel zijn voor elkaar. De plaats in de piramide wordt
bepaald door wat de dieren eten.
Lesfi che
© Uitgeverij Averbode, 2009
89

W.o.-natuur • 6e leerjaar
90 © Uitgeverij Averbode, 2009
Lesfi che
Onderaan staan planten die hun energie halen uit zonlicht door fotosynthese.
Op de tweede trap staan planteneters die hun energie halen uit planten.
Die energie verbruiken ze voor 90 % zelf. Slechts 10 % blijft in het
lichaam opgeslagen. Op de derde trap staan de kleinere vleeseters.
Zij halen hun energie uit de planteneters die ze eten. Deze energie
gebruiken ze, net als de planteneters, grotendeels zelf. Slechts een
klein gedeelte wordt opgeslagen in het lichaam. Op de vierde trap
komen de grotere vleeseters die hun energie uit de kleinere vleeseters
en de planteneters halen. Hoe hoger we op de piramide zijn,
hoe minder energie er overblijft. Dat heeft als gevolg dat een voedselpiramide
zelden meer dan zes rijen bevat.
¨ De voedselkringloop is het natuurlijke systeem waarbij alles wat opgebouwd
is uit (chemische) stoffen na de dood terugkeert tot deze
(chemische) stoffen, die weer als voedsel dienen voor nieuw leven.
De voedselkringloop demonstreert het perfecte recyclagesysteem
van de natuur.
Inleiding
¨ Om deze les te starten vraagt u de leerlingen wat ze het laatst hebben
gegeten. Bouw aan de hand van deze informatie op het bord enkele
eenvoudige voedselketens op die uit twee of drie stappen bestaan. Gebruik
hierbij algemene termen zoals in onderstaand voorbeeld:
¨ Plant planteneter mens
¨ plant mens
De pijl staat voor wordt gegeten door.
¨ Vertel de leerlingen dat we deze voorstelling een voedselketen
noemen. Vergelijk het geheel met de schakels van een ketting.
Kern
❙ Voedselketens vormen een voedselweb
¨ De leerlingen gaan in kleine groepjes op zoek naar meer voedselketens.
Daarbij mogen ze concrete voorbeelden gebruiken uit hun
eigen leefwereld of uit de natuur. Ze noteren de voedselketens op
het blad papier. Ze maken hierbij gebruik van de pijlenvoorstelling
waarbij de pijl staat voor wordt gegeten door. Bijvoorbeeld brandnetel
rups koolmees sperwer
¨ De groepjes leggen de voedselketens die ze hebben opgebouwd aan elkaar
uit. Elk groepje noteert ook de voedselketens van de andere groepjes
op het vel papier. Ze blijven de pijlenvoorstelling hanteren.
¨ De voedselketens die de leerlingen noteren, staan ook nog in verband
met elkaar. Geef één voorbeeldje op het bord waarbij u twee
voedselketens met elkaar verbindt.
bloemkool rups koolmees
graan koe mens
parallel groepswerk
blad papier
A3-formaat
per groepje

¨
W.o.-natuur • 6e leerjaar
Laat de leerlingen vervolgens op hun eigen blad zoeken naar relaties
tussen de voedselketens. Wanneer ze zeker zijn van een relatie, tekenen
ze een pijl in een andere kleur tussen de verschillende voedselketens.
Hierdoor ontstaat een voedselweb.
Verklaar nu aan de hand van hun eigen tekening het verschil tussen
een voedselketen en een voedselweb.
❙ Een voedselweb uit de biotoop van een grasland
¨ We onderscheiden heel wat biotopen. De zee, de vijver, het grasland,
het bos, de rietkant, de beek … tot zelfs een kleinere biotoop zoals
de eik of de knotwilg. In elke biotoop zijn verschillende voedselketens
waar te nemen die samen een voedselweb vormen.
¨ Bijlage 1 geeft verschillende dieren weer uit de biotoop van een grasland.
De leerlingen gaan individueel of per twee op zoek naar voedselrelaties
tussen de verschillende planten en dieren. Om de nodige
informatie te achterhalen over de relaties tussen de actoren, maken
ze gebruik van een internetencyclopedie zoals wikipedia.
Na het opstarten van de encyclopedie tikken ze in het zoekvenster
de naam van een van de dieren. Ze gaan op zoek naar het voedsel dat
het dier eet. Aan de hand van de verkregen informatie, tekenen ze
pijlen in het voedselweb.
¨ Correctiesleutel
❙
¨
❙
¨
¨
De uil als hoofd van een voedselpiramide
Verduidelijk voor de leerlingen wat een voedselpiramide is aan de
hand van het voorbeeld in bijlage 2.
Een voedselpiramide is een eenvoudige voorstelling van een voedselketen
waarbij duidelijk wordt dat de basis veel groter is dan de top. Elke stap van
de voedselpiramide gaat er 90 % energie verloren aan beweging, warmte,
afvalstoffen … Slechts 10 % wordt omgezet in lichaamsgewicht. Anderzijds
geeft de breedte van de balk ook een indicatie van de hoeveelheid
planten of dieren die nodig is om de bovenliggende balk te voeden.
Voedselpiramide – voedselvergiftiging …
De tweede illustratie in bijlage 2 toont aan hoe een voedselpiramide
ook schadelijk kan zijn voor dieren.
Wanneer de onderste schakels in de piramide gif bevatten, zal het gif
zich ophopen in de bovenliggende schakels.
Toon aan de hand van de illustratie ook het belang aan van een veilig
en gezond milieu. Niet alleen voor de dieren, maar ook voor de mens.
partnerwerk
onderwijsleergesprek
Lesfi che
© Uitgeverij Averbode, 2009
91

❙
¨
W.o.-natuur • 6e leerjaar
92 © Uitgeverij Averbode, 2009
Lesfi che
De aanduiding ng/kg betekent nanogram per kilogram. Eén nanogram
is gelijk aan 10 -9 gram, ofwel 0,000 000 001 gram. Uit het voorbeeld
leren we dat 2 nanogram gif per kilogram zeewater resulteert in een
gifopstapeling van 3 gram per kilogram zeehond en 10 gram per kilogram
ijsbeer.
De voedselkringloop
Wat gebeurt er met de uil, de wolf of de vos wanneer zij sterven?
Met deze vraag opent u de zoektocht naar wat een voedselkringloop
is. Gebruik daarvoor bijlage 3.
De eerste producenten zijn steeds de planten, die hun voedsel halen
uit de bodem en door fotosynthese suikers aanmaken die als voedsel
kunnen dienen voor de planteneters, zoals de muis. De muis wordt
opgegeten door een slang. Wanneer die sterft, wordt hij ontbonden
tot nieuwe voedingstoffen voor planten. Daarbij helpen de afvalverwerkers,
zoals de doodgraver.
Slot
¨ Bij wijze van evaluatie werken de leerlingen in groepjes het voedselweb
uit van bijlage 4. Ze kunnen daarvoor gebruik maken van de
reeds opgedane kennis, te rade gaan in dierenboeken of opzoeken in
een internetencyclopedie.
¨ Correctiesleutel
❙
❙
Ook bruikbaar in deze thema’s
Dieren – Eten en gegeten worden – Leeruitstappen in de natuur –
Milieuklassen – Bosklassen – Zeeklassen – Openluchtklassen
Bijlagen
¨ Bijlage 1 – werkblad Een voedselweb in de biotoop van een grasland
¨ Bijlage 2 – werkblad De voedselpiramide
¨ Bijlage 3 – werkblad De voedselkringloop
¨ Bijlage 4 – werkblad Eten en gegeten worden
onderwijsleergesprek
onderwijsleergesprek
groepswerk

W.o.-natuur • 6e leerjaar
Werkblad • Verschillende voedselketens
Bijlage 1
Naam: ............................................................................................................................................................................. Datum: ................................................................
Een voedselweb in de
biotoop van een grasland
Deze planten en dieren zijn voedsel voor elkaar. Zoek uit wat of wie door wie gegeten
wordt. Trek een pijl om aan te geven wat of wie door wie gegeten wordt.
De pijl betekent wordt gegeten door.
© Uitgeverij Averbode, 2009
93

Werkblad • Verschillende voedselketens
94 © Uitgeverij Averbode, 2009
W.o.-natuur • 6e leerjaar Bijlage 2
Naam: ............................................................................................................................................................................. Datum: ................................................................
1
© © iStockphoto iStockphoto
De voedselpiramide
Een voedselpiramide
De uil weegt 1 kilogram. Daarvoor heeft hij 10 kilogram veldmuizen moeten eten.
Die hebben op hun beurt 100 kilogram sprinkhanen gegeten.
Die sprinkhanen hadden 1000 kilogram gras nodig om te groeien.
uil: 1 kg
veldmuizen: 10 kg
sprinkhanen: 100 kg
gras: 1000 kg

Werkblad • Verschillende voedselketens
2
W.o.-natuur • 6e leerjaar Bijlage 2
Gif! Gevaar voor de voedselpiramide!
Bekijk aandachtig deze tekening.
De vlokjes stellen het gif voor dat in de zee terecht is gekomen.
Wat leer je uit deze tekening?
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
© Uitgeverij Averbode, 2009
95

Werkblad • Verschillende voedselketens
96 © Uitgeverij Averbode, 2009
W.o.-natuur • 6e leerjaar Bijlage 3
Naam: ............................................................................................................................................................................. Datum: ................................................................
1
2
De voedselkringloop
Wat gebeurt er met bijvoorbeeld de uil of de vos wanneer zij sterven?
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
Kijk aandachtig naar deze voedselkringloop.
Wat merk je op bij deze tekening?
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………

Werkblad • Verschillende voedselketens
3
4
W.o.-natuur • 6e leerjaar Bijlage 3
Schrijf de volgende woorden op de juiste plaats in de tekst:
voedselkringloop – afvalverwerkers – wortels – voedsel
Planten en dieren sterven. Soms worden ze opgegeten.
Dan dienen ze tot ………….………………………………… .
Soms gaan ze gewoon dood. De natuur zorgt ervoor dat alles wat dood is, opgeruimd wordt.
Dat gebeurt door de ………….………………………………… van de natuur zelf.
Dode planten en dieren worden bijvoorbeeld door paddenstoelen, bacteriën en schimmels,
wormen en kevers verwerkt. Ze maken er voedingstoffen van.
Die voedingstoffen worden, samen met het water, door de .…………………………………
van de planten opgezogen. De planten groeien door deze voedingstoffen en het zonlicht.
Dat noemen we een ………….………………………………… .
Vul de voedselkringloop aan met goede voorbeelden.
planten
…………………………………………
afvalverwerkers
planteneters
konijn
………………………………………… …………………………………………
vleeseters
© Uitgeverij Averbode, 2009
97

Werkblad • Verschillende voedselketens
98 © Uitgeverij Averbode, 2009
W.o.-natuur • 6e leerjaar Bijlage 4
Naam: ............................................................................................................................................................................. Datum: ................................................................
Eten en gegeten worden
Vul deze tekening aan met de juiste pijlen! Een pijl betekent ‘wordt
gegeten door’. Er staan al drie pijlen vanaf de zon.
Wat zouden die pijlen betekenen?