'Kiezen is een kunst'-krant - CPS

Deze ‘Kiezen is een kunst’-krant is een uitgave van CPS onderwijsontwikkeling en advies.
Het biedt achtergronden en ideeën voor decanen, mentoren en ouders om jongeren beter te ondersteunen bij keuzeprocessen op school.
Kiezen kunst
is een
Is er een beste manier waarop je keuzes
kunt maken? Nee. Leerlingen blijken in de
praktijk 7 verschillende manieren van kiezen
te gebruiken – de zogenaamde keuzestijlen.
Elk van deze stijlen heeft een eigen kwaliteit
en ook eigen nadelen. Iedere leerling kiest
anders, zo blijkt. En in verschillende situaties
kiezen we op een andere manier. Leerlingen
hebben vaak één of twee voorkeursstijlen.
Je eigen keuzestijl kennen helpt je om beter
keuzes te maken. Dat je weet wat het voordeel
of de kracht van jouw manier van kiezen is,
maar ook de nadelen kent, en weet bij welke
soort keuzes deze stijl van kiezen niet zo
geschikt is. In de binnenpagina van deze
en kun je leren
Welkom in de meerkeuzemaatschappij!
Of het nu gaat om de keuze voor een mobieltje, het plannen van een vakantie of het zoeken naar
een (droom)baan, de keuzemogelijkheden lijken tegenwoordig onbegrensd.
Zeker ook voor jongeren die op school voor de keuze staan een profiel of vervolgopleiding te kiezen, en
uiteindelijk een beroep van hun voorkeur. Help! Want hoe in dit oerwoud aan keuzes nog je weg te vinden?
Kiezen is een kunst. In deze krant laten we je zien hoe je kiezen kunt zien als een vaardigheid die je kunt
leren. En hoe je als decaan, mentor of ouder leerlingen het beste kunt ondersteunen in dit keuzeproces.
Kwestie
van kiezen
Ben je in de volgende situaties vrij om
te kiezen? Wat vind jij?
Ben je vrij om te kiezen of je
- Huiswerk maakt
- Gezond bent
- TV kijkt
- Dronken wordt
- Er mooi uit ziet
- Verliefd wordt
- Gelukkig bent
- Blijft zitten
- Oplet
- Spijbelt
krant vind je een overzicht van de zeven
stijlen met hun voordelen, eigenaardigheden,
en valkuilen.
Goed kunnen kiezen vraagt dus dat je je eigen
keuzestijl(en) kent en weet welke stijl van kiezen
voor welke situatie geschikt is. Als decaan of
ouder is het belangrijk in gesprekken met
jongeren aan te sluiten op hun dominante
keuzestijl. “Doe toch wat je zelf wilt” roepen
tegen een leerling die meeloopt met wat
z’n vrienden zeggen heeft niet zo veel zin.
Evenmin als tegen een sfeergevoelige leerling
zeggen dat ie “meer naar z’n verstand moet
luisteren”. Slimmer is het om leerlingen zelf
te laten ontdekken en benoemen wat de
kwaliteiten zijn van een bepaalde
manier van keuzes maken, en vragen
of en wanneer ze de nadelen ervan
ervaren. Samenvattend:
• er is niet 1 beste manier van kiezen
• er zijn 7 keuzestijlen met elk z’n
kwaliteiten en nadelen
• elke keuzesituatie vraagt om een
andere keuzestijl
• goed kunnen kiezen vraagt dat je
alle 7 stijlen van kiezen kunt toepassen
• sluit in de begeleiding van leerlingen
aan op de voorkeursstijl van de leerling
Bron: Paul Beekers - Kiezen is een kunst (CPS)
Zitbaan of loopbaan?
95% van de jongeren in het voorgezet onderwijs en MBO vindt het nuttig
een opleiding te volgen en een diploma te behalen. Een diploma geeft namelijk
toegang tot de arbeidsmarkt en vergroot de kansen op een goed betaalde
en aantrek kelijke baan. Jongeren die een diploma minder belangrijk vinden
en de opleiding voortijdig verlaten, krijgen hier vaak spijt van. 67% van de
voortijdig schoolverlaters gaat later alsnog terug naar school.
Jongeren hebben moeite met het kiezen voor
een bepaalde studie of een bepaald beroep.
De beelden die jongeren van beroepen
hebben, blijken vaak af te wijken van de
werkelijkheid. Bovendien hebben jongeren
geen goed beeld van het salaris dat bij
bepaalde beroepen hoort. Jongeren weten
bijvoorbeeld niet wat een timmerman of
lasser verdient, ten opzichte van meer ‘sexy’
geachte voorkeursberoepen zoals
een PR-medewerker of een bankemployee.
Het verschil kan al snel oplopen tot € 1000,-
per maand. Door deze verkeerde beeldvorming
kiezen veel jongeren voor een ‘zitbaan’, in
plaats van een ‘loopbaan’. Ouders spelen als
‘adviseur’ een belangrijke rol in het proces van
studiekeuze. 44% van de jongeren geeft aan
dat hun ouders de belangrijkste rol hebben
gespeeld in de keuze voor een bepaalde
opleiding. Over het algemeen laten ouders
de keuze van hun kind voor een bepaalde
studie of een bepaald beroep betrekkelijk vrij.
Veel ouders hebben echter liever dat hun
kind een kantoorbaan heeft, dan dat hij of zij
een ‘handberoep’ uitoefent. Ouders zijn dan
ook de belangrijkste kracht achter de keuze
voor ‘zitberoepen’ in plaats van de meer
praktijkgerichte beroepen.
Bron: Gezamenlijk persbericht van de
ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de
Taskforce Jeugdwerkloosheid; 5 november 2004

Don’ts
2 Kiezen is een Kunst
- De betweter spelen
- Een stortvloed van argumenten geven
- Twijfelaars als watjes betitelen
- Tossen (dobbelstenen kunnen niet kiezen)
- Weten wat het beste is voor ze
- Overtuigen
Hoe help je als ouder
of mentor jongeren
met kiezen?
Do’s
- Vraag naar de verwachtingen bij een
bepaalde keuze
- Houd opties open als het kan
- Stel gerust uit, aan elke twijfel komt
een eind
- Vraag door op positieve keuzes
- Je eigen keuze-ervaringen delen
- Vraag door op waar hij/zij trots op is
- Bij ernstige twijfel: wandelen doet
wonderen
Kapster of zorg?
Veel meisjes op het VMBO kiezen voor de
kappersopleiding terwijl er een overvloed
aan kapsters is. De zorgsector is minder
populair onder de scholieren terwijl juist
daar vacatures zijn. Bovendien ligt het salaris
er een stuk hoger dan in andere sectoren.
„Laagopgeleide jongeren zijn zich hier vaak
niet van bewust. Ze kiezen voor opleidingen
die geen toekomst-perspectieven bieden,
maar die wel maatschappelijke status hebben.
Het beeld dat jongeren van de arbeidsmarkt
hebben, is niet realistisch”, zegt Klaas Pieter
Derks van CNV Jongeren.
Bron: Trouw, 10 maart 2007
Vertikaal
1. verantwoordelijk
2. twijfelen
3. belmenu
5. wil
6. PI
7. kiespijn!
11. determineren
14. zwever
15. EQ
19. leraar
23. jeuk
Kiezen is geen kunst,
het kan hooguit fout gaan.
(Hans, docent Biologie)
25. les
26. gesprek
Horizontaal
1. variant
4. verward
6. pijlen
7. kluif
8. malen
9. lef
10. trend
12. LOB
13. Keuzecompetent
16. EQ
17. negeren
18. impuls
20.mee-eter
21. vrij
24. spijt
Oplossing kruiscrypto-puzzel:
- De worst van een vetverdienende baan
voorhouden
- Je gezag laten tellen
- Rechtpraten wat krom is
- Een NEE ombuigen in een misschien
- Druk zetten, haast maken
- Vertrouw je eerste gevoel
- Willen is één, kunnen komt op twee
- Vraag wat de grootste ramp zou
kunnen zijn bij een bepaalde keuze
- Vraag wat nodig is om een knoop door
te hakken
- Stimuleer zijn/haar talenten
- Bedenk dat ‘niets’ is het ergste dat je
kan overkomen
- Geef JA de ruimte
Kiezen en het
puberbrein
Uit recent Brits onderzoek blijkt dat
adolescenten anders kiezen dan volwassenen.
Proefpersonen werden gevraagd een film
te kiezen om die avond te gaan bekijken.
Bij volwassenen waren andere hersengebieden
actief dan bij adolescenten, gebieden die
zich nog tot in de volwassenheid in interactie
met de omgeving ontwikkelen.
‘Adolescenten kiezen impulsiever, volwassenen
Help!
Mijn dochter is
een twijfelaar
“Mam, wil je me morgenochtend
roepen? “ “Ja natuurlijk” antwoord ik,
“zeg maar hoe laat”.
“Doe maar half zeven.”
Ik schrik en vraag: “Dat is vroeg.
Sta je dan ook echt op?”
“Nou, dat weet ik nog niet.
Ligt eraan of ik wakker kan worden”.
Tja, dit is een lastig moment. Als ouder
voel ik mij verantwoordelijk voor het op
tijd naar school gaan van mijn dochter
maar tegelijkertijd weet ik dat ik daar maar
gedeeltelijk invloed op kan uitoefenen.
Ik besluit het hierbij te laten en haar gewoon
om half zeven te roepen.
De volgende ochtend krijg ik mijn dochter
maar moeilijk wakker. Na 15 minuten staat
er nog niks onder de douche en ik geef nog
een gil naar boven. Vijf minuten later hoor ik
gestommel en water kletteren. Daarna wordt
het weer lange tijd stil. Om 10 minuten over
half acht komt ze naar beneden.
Ik weet dat haar hele kamer bezaaid
zal liggen met kleren die ze
eerst aan en daarna weer uit
heeft gedaan. Het is niet
overdreven als ik zeg dat
er nog amper kleren in
haar kast liggen. Ze vraagt
of het ‘een beetje staat”
wat ze aan heeft. Wetend
hoe laat het inmiddels is,
antwoord ik snel: “ja hoor,
staat je leuk”. Daarna komt
de volgende vraag. “Mam,
wat vind jij? Vind jij deze of
die andere oorbellen leuker
hierbij staan?” en ze laat
me drie totaal verschillende
weloverwogener’, legt Jelle Jolles, neuropsycholoog
en onderzoeker, het verschil uit.
Aan plannen en keuzes maken wordt nu in
de tweede fase een grote rol toegekend.
Maar, zeggen wetenschappers, het brein van
tieners is daarvoor nog onvoldoende gerijpt.
‘Als je een kind van acht vraagt of hij op
voetbal of op judo wil, kan hij voor een van
beide kiezen. Maar dat is een simpele
keuze, eentje die puur op hemzelf is gericht.’
Kiezen op een hoger niveau betekent rekening
houden met je eigen capaciteiten, met
lange-termijnconsequenties en met de wensen
of emoties van anderen. Een kind van acht
kan dat niet en een jongere van veertien
begint dat net te leren. Pas bij jongvolwassenen
van circa 22 jaar is dat keuzeproces
verder gerijpt. Begeleiding van dit proces
van keuzes maken en het leren overzien van
consequenties zou een belangrijke taak van
leerkrachten moeten zijn en deel uitmaken
van het lesrooster, vindt Jolles.
Bron: Didaktief NR 10 / DECEMBER 2006
exemplaren zien. Ik zucht hoorbaar.
“Weet je wat, neem ze alle drie mee naar
school dan kan je vandaag nog eens
afwisselen”. “Maham! Dat bedoel ik niet.
Welke staan gewoon het leukst? Nu!”
inmiddels is mijn geduld op. “Je moet
opschieten joh, zo kom je nog te laat en je hebt
nog niet eens gegeten.” “Ik weet niet waar ik
zin in heb” hoor ik haar zeggen.
“Zal ik muesli nemen of een cracker?
Hè gatver, het gaat regenen. Welke jas zal
ik aandoen…..?”

Kiezen is een Kunst
Nachtje slapen
doet wonderen
“Alleen naar je verstand luisteren is niet altijd verstandig” (Stephen Covey)
“Denk toch eens beter na over wat
je kiest!”. Dit is wat leerlingen vaak
van hun docenten of ouders te horen
krijgen. Maar wat bedoelen ze daar
eigenlijk mee? En is het wel zo’n
goed advies?
Ap Dijksterhuis, hoogleraar sociale
psychologie in Nijmegen denkt daar
anders over. In zijn boek ’Het slimme
onbewuste’ maakt hij duidelijk hoe
groot de rol is die het onbewuste
speelt bij het maken van keuzes.
Veel van onze keuzes maken we op de
automatische piloot, en dat is maar goed
ook! Sterker nog, we zouden het vaker
Dooddoeners
Beste ouders/decanen/mentoren, zeg liever
nooit tegen een leerling…
daar word
je niet
gelukkig van
er moet
ook brood
op de plank
komen hoor!
van een
dubbeltje word
je nooit
een kwartje.
later merk
je wel dat
ik gelijk had.
je kunt in
je leven niet
altijd doen wat
je leuk vindt!
wat is dat
voor een
vage studie?
ga een vak
leren!
dat is goed
voor later.
denk nou
toch
eens na!
moeten doen! Onze hersenen vormen een
soort supercomputer die ons bij elke keuze
advies geeft wat we het beste kunnen
Kiezen aan de keukentafel:
Tien vragen voor een gesprek tussen ouders en kinderen over kiezen
1. In welke dingen ben jij goed, maar vind je niet zo leuk?
2. Welk beroep zou je wel eens een dagje willen uitoefenen, en waarom?
3. Welk beroep lijkt je echt helemaal niks, en waarom?
4. Waar zou jij heel erg goed in willen zijn, en waarom?
5. Wat zou je doen als je meer lef had?
6. Wat wil je graag maar durf je niet?
7. Kies je een beroep omdat je het leuk vindt of omdat je er goed in bent?
8. Noem een makkelijke keuze die je vandaag hebt gemaakt
9. Geef een voorbeeld van een keuze waar je niet over nadenkt
10. Je kunt heel leuk werk doen voor weinig loon of een saaie baan voor een goed salaris.
Wat kies je?
Zo vader zo zoon?
Een journalist dook voor een achtergrondreportage
in het leven van een bekende en
beruchte criminele drugsdealer. De man
had twee zonen, waarvan één, zo ontdekte de
journalist, inmiddels ook in het criminele
circuit was beland,. De andere zoon bleek de
leiding te hebben over een liefdadigheidsproject
met weeskinderen in Azië.
De journalist besloot beide zonen op te
zoeken. Aan de zoon die het criminele pad
op was gegaan vroeg de reporter hoe dit zo
gekomen was. De zoon antwoordde: ‘Ja wat
wil je met zo’n vader’. De journalist raakte nu
nog meer geïnteresseerd in de tweede zoon
en zocht deze op toen hij terug was van een
van zijn reizen naar een liefdadigheidsproject
in Azië. Ook hem stelde hij de vraag hoe hij
tot deze bestemming gekomen was.
Waarop deze zoon antwoordde: ‘Ja wat wil je
met zo’n vader’.
doen. Dat gaat volledig als vanzelf. Bewust
nadenken over wat het beste is zorgt er juist
vaak voor dat onze keuzes slechter worden!
3
In het boek staan voorbeelden van proeven
die dit aantonen. Zo krijgen twee groepen
proefpersonen de vraag uit een stapel
posters er één te kiezen die ze het mooist
vinden en wel zouden willen hebben. Groep
1 krijgt geen tijd om er over na te denken
en kiest spontaan (onbewust), groep 2
kiest nadat ze er negen minuten goed over
nagedacht hebben (bewust). Wat blijkt;
enkele weken later zijn de onbewuste
kiezers aanzienlijk meer tevreden met
de poster die zij gekozen hebben dan de
bewuste kiezers. Ook in andere proeven
blijkt dat als personen hun onbewuste
inschakelen zij achteraf meer tevreden zijn
met hun keuze. Bewust nadenken zorgt
ervoor dat we allerlei argumenten erbij
halen die misschien wel goed klinken, maar
vaak geen recht doen aan ons gevoel en
eerdere ervaringen.
Voor veel keuzes geldt dus dat we maar
beter gewoon kunnen vertrouwen op
ons gevoel. Een nachtje slapen is dan
het beste advies. Met één belangrijke
maar: als het gaat om het kiezen van
een vervolgopleiding of een beroep heb
je vaak nog geen idee wat je te wachten
staat. De supercomputer in je hersenen
zal, speurend naar eerdere vergelijkbare
ervaringen ontdekken ‘file not found’. Goed
oriënteren en bewust nadenken is dan toch
zo’n gek idee nog niet…
Vrijheid, blijheid?
Hoe meer keuzes je hebt hoe beter toch?
Dus als je leerlingen een werkstuk wilt
laten schrijven kun je ze het beste zelf een
onderwerp laten kiezen, of bijvoorbeeld
ze laten kiezen uit een lijstje van 20.
Nee dus! Uit onderzoek blijkt dat je beter
een thema kunt voorschrijven of de keuze
beperken tot 3 onderwerpen. Leerlingen gaan
sneller aan de slag en de kwaliteit van de
werkstukken blijkt beduidend hoger te liggen!
Bron: Barry Schwartz - De paradox van keuzes

4 Kiezen is een Kunst
ik ga altijd goed voorbereid op weg zodat ik weet waar ik ben.
Hoe kies jij welke
De zeven keuzestijlen
Er zijn zeven keuzestijlen, elk met
eigen voor- en nadelen. Iedereen
kiest anders. In verschillende
situaties gebruiken we verschillende
keuzestijlen. Je eigen keuzestijlen
kennen helpt je om keuzes te maken.
Hier lees je over de kenmerken, de
voor- en de nadelen van iedere stijl.
Bron: Paul Beekers - Kiezen is een kunst
Eigenzinnige stijl
wat nou links of rechts: ik ga terug,
want ik doe het op mijn manier.
De logisch-rationele stijl
• Alles op een rijtje zetten
• Je baseert je keuze op logische, verstandige
en redelijke argumenten
• Je komt tot een weloverwogen keuze
• Je kunt je keuze goed verantwoorden
• Je houdt rekening met alle belangrijke
factoren
• Het kost vaak veel tijd
• Bij grote beslissingen is het erg moeilijk
om het overzicht te bewaren en alles op een
rij te zetten
• Plussen en minnen tegen elkaar afwegen is
moeilijk
Logisch-rationele stijl
ik pak mijn kompas en de kaart erbij,
want ik baseer mijn keuzes op logische argumenten.
De emotionele stijl
• Je luistert bij beslissingen vooral naar je hart
• Je gaat af op je gevoelens: wat voelt goed
en waar krijg je pijn in je buik van?
• Je hebt een goed gevoel over je keuze
• Je voelt je betrokken bij je keuze
• Je keuze is lastig uit te leggen aan anderen
• Soms heb je spijt van een keuze omdat je
gevoelens veranderd zijn
• Je gevoelens kunnen tegenstrijdig zijn
Impulsieve stijl
ik stop niet, ik fiets naar links,
want ik kies namelijk gewoon
het eerste wat in mij opkomt.
De uitstellende stijl
• Je kiest het liefst het zekere voor het
onzekere
• Waarom beslissen als het nog niet meteen
hoeft, je kunt altijd nog nieuwe informatie
krijgen
• Je hebt extra (denk)tijd
• Je kan nog extra informatie krijgen
• Je loopt geen risico, alles is nog open
• Je hoeft nog niets te doen
• Uitstellen kost je ook energie
• Het tobben gaat door…
• Er kan voor jou besloten worden doordat
een optie ineens wegvalt

Kiezen is een Kunst
want ik ga vooral af op mijn gevoel op dat moment.
kant je opgaat?
De eigenzinnige stijl
• Je kiest wat jij wilt;
• Je laat je niet door anderen beïnvloeden
• Je staat helemaal achter je keuze
• Zelfstandig kiezen geeft je zelfvertrouwen
• Anderen vinden je soms egocentrisch
Emotionele stijl
ik ga het liefst de kant op die er op dat moment het leukst
en mooist uitziet, dat voelt gewoon beter,
Intuïtieve stijl
ik ga rechtsaf,
want op de één of andere manier
weet ik gewoon dat ik dit moet kiezen.
De impulsieve stijl
• Je kiest het eerst wat in je opkomt
• Je kiest spontaan, snel en direct
• Je weet snel wat je wilt
• Kiezen kost weinig tijd
• Je keuze voelt op dat moment als juist
• Je keuze is later moeilijk uit te leggen
• Je eerste impuls is niet altijd betrouwbaar
• Je loopt een grotere kans op spijt achteraf
De intuïtieve stijl
• Je ‘weet’ direct wat voor jou de goede
keuze is, zonder dat je het kunt uitleggen
• Je voelt je goed en zeker over de keuze
• Kiezen op intuïtie kost weinig tijd
• Je keuze is moeilijk uit te leggen aan
anderen
Uitstellende stijl
ik ga een stukje rechts om te kijken hoe het eruit ziet,
en ook een stukje links om te kijken hoe dat eruit ziet…,
want ik kan altijd later nog beslissen
Meegaande stijl
ik wacht tot er iemand langs komt
en dan fiets ik met hem mee,
want het maakt míj niet zoveel uit.
5
De meegaande stijl
• Je houdt bij keuzes rekening met wat
anderen willen
• De goede sfeer is belangrijker dan je eigen
mening
• Anderen maken het je makkelijk om te kiezen
• Je krijgt niet snel ruzie om een keuze
• Je hoeft je keuze vaak minder te verdedigen
en te verantwoorden
• Anderen vinden je soms kleurloos, soms lijk
je wel onzichtbaar
• Anderen hebben soms ook geen mening,
dan is kiezen moeilijk
• Je maakt je afhankelijk van anderen

6 Kiezen is een Kunst
Kiezen is een kunst,
want...
ik weet het niet . . . . . als nu eens . . . . . maar stel je voor dat . . . . .
ik durf niet want . . . . . wie weet gaat er wel . . . . . Je zult altijd zien
dat . . . . . voor je het weet is er weer . . . . . ik wil het risico niet
lopen dat . . . . . jij liever dan ik . . . . . hoe moet dat dan als . . . . . het
valt toch altijd tegen . . . . . ik heb het al zovaak meegemaakt dat . . . . .
mij niet gezien hoor . . . . . ik wacht liever af tot . . . . . ik kan toch
niet altijd . . . . . waar moet ik dan beginnen . . . . . ik zie door de
bomen . . . . . ik kan het niet…da’s niks voor mij…dat heb ik al zo
vaak geprobeerd . . . . . het is altijd hetzelfde liedje . . . . . ik kan er
niks aan doen . . . . . zo zit ik nu eenmaal in elkaar . . . . . en dan? . . . . .
hoe weet ik nu hoe . . . . . maar wat . . . . . als ik nu wist wat ik wilde. . . . .
ik kan niet tegen onzekerheid . . . . . jij hebt makkelijk praten. . . . .
dat werkt alleen bij anderen . . . . . mij lukt nooit wat . . . . . hoe weet
je dat zo zeker…ik zie niet hoe . . . . . het loopt toch altijd anders
dan je verwacht . . . . . ja, maar . . . . . ik snap het niet . . . . . daar ben ik
te dom voor . . . . . ja, ja, dat geloof je zelf . . . . . je kunt me nog meer
vertellen . . . . . ooit ja, misschien, als je geluk hebt . . . . . ik weet
hoe dat gaat . . . . . wie, ik? . . . . . zul je altijd zien . . . . . voor je het
weet heb je . . . . . en als het nou eens anders loopt . . . . . dat kan
ik gewoon niet . . . . .
GAME OVER kiezen
Je bent verzeild in een web van mogelijkheden, een doolhof van keuzes. Niemand weet de
weg, behalve jij en je eigen besluitvaardigheid. Je reist door een landschap vol deuren.
Aan jou steeds de beslissing, welke deur kies je, welke weg neem je? Vind je de schat aan
het eind van de tocht? Onderweg kun je advies krijgen van een zevental gidsen, die ieder
hun eigen wijsheid hebben in het maken van keuzes. Vraag hulp en leer zo je eigen stijl van
kiezen kennen. Ga naar www.cps.nl/kiek-game
Wisjedat?
- Wist je dat het woord ‘kiezen’ in het Maastrichts ‘kazen’
betekent?
- Wist je dat het onverstandige kiezen al begon bij Adam en Eva?
- Wist je dat je je eigen tanden tegenwoordig kunt kiezen?
- Wist je dat als je niet kiest dat er dan voor je wordt gekozen?
- Wist je dat als je netjes kiest dat je dan kieskeurig bent?
- Wist je dat verstandskiezen eigenlijk overbodig zijn?
- Wist je dat men in Japan kan kiezen uit 150 verschillende
kauwgomsmaken en dat de bloemensmaak en de augurken-
smaak favoriet zijn.
- Wist je dat als je in Luxemburg de goeie pomp kiest dat je
dan gratis mag tanken?
- Wist je dat in de hulpverlening al melding gemaakt wordt van
de eerste gevallen van wat zij noemen keuze-burnout!
- Wist je dat je kunt kiezen op elkaar?
Antwoord wereldleiders: a. Franklin D. Roosevelt b. Winston Churchill c. Adolf Hitler
Kiezen kun je leren
Opdrachten voor in de mentorles
Opdracht 1 Hoe kies jij?
Noem een heel eenvoudige, alledaagse keuze
die je de afgelopen dagen hebt gemaakt
(ontbijt je wel/niet, sport je wel/niet, welk
tv-programma keek je, hoe laat ging je naar
bed, wat deed je dit weekend, etc.).
Wissel met elkaar uit over deze keuze en
ondervraag elkaar over hoe je die keuze hebt
gemaakt. Zoek twee overeenkomsten én twee
verschillen in jullie manier van keuzes maken
(bijvoorbeeld: snel, veel tijd nemen, uitstellen).
Opdracht 2 Snel of langzaam?
Iedereen krijgt twee gekleurde kaartjes
(geel en groen ). Bij iedere kaart hoort een
keuzestijl (zie de middenpagina in deze krant
voor meer over de keuzestijlen).
Stap 1:
Wie héél snel een keuze kan maken, steekt de
gele kaart omhoog (impulsieve stijl).
Laat een aantal leerlingen aan het woord:
- Wie wil vertellen wat er prettig is aan snel
kiezen?
- Wie wil vertellen wat er soms lastig is aan
een hele snelle keuze?
Stap 2:
Wie lang nadenkt over een keuze, steekt de
groene kaart omhoog (uitstellende stijl).
Laat een aantal leerlingen aan het woord:
- Wie wil vertellen wat er prettig is aan de tijd
nemen voordat je kiest?
- Wie wil vertellen wat er soms lastig is aan
lang nadenken over je keuze?
Laatste rondje:
- Wie wil er nog iets over zeggen of heeft een
vraag aan iemand anders?
Opdracht 3 Aanpassen of eigenwijs?
Iedereen krijgt twee gekleurde kaartjes (rood
en blauw). Bij iedere kaart hoort een keuzestijl
(zie de middenpagina in deze krant voor meer
over de keuzestijlen).
Stap 1:
Wie bij het kiezen veel rekening houdt met wat
anderen vinden, steekt de rode kaart omhoog
(meegaande stijl).
Laat een aantal leerlingen aan het woord:
- Wie wil vertellen wat er prettig is het
rekening houden met anderen in je keuze?
- Wie wil vertellen wat er soms lastig is het
rekening houden met anderen bij je keuze?
Stap 2:
Wie vind het niet zo (of helemaal niet) van
belang wat anderen van je keuze vinden, steekt
de blauwe kaart omhoog (eigenzinnige stijl).
Laat een aantal leerlingen aan het woord:
- Wie wil vertellen wat er prettig is aan het
voor jezelf bepalen wat je kiest?
- Wie wil vertellen wat er soms lastig is in het
alleen zelf bepalen van je keuze?
Laatste rondje:
- Wie wil er nog iets over zeggen of heeft een
vraag aan iemand anders?
Opdracht 4 Vragen over kiezen
De leerlingen lopen rond. Op een teken van de
docent zoeken ze een medeleerling. De docent
geeft de volgende opdracht: ‘noem een keuze
die je vandaag gemaakt hebt en wissel hier
kort over uit’. Op een teken van de docent
ronden de leerlingen hun gesprek af en lopen
weer rond. Dit een aantal keer herhalen met
bijvoorbeeld de volgende vragen:
- Als je in een winkel staat, hoe bepaal jij je
keuze (kleding/boeken)?
- De vakantie staat voor de deur: ga je op
vakantie en zo ja: hoe maak jij je keuze voor
de bestemming? En als je niet gaat: hoe heb
je dat gekozen?
- Noem een keuze waar je tevreden over bent.
- Noem een belangrijke keuze die je de
komende tijd moet gaan maken
Opdracht 5 Eerste hulp bij keuzes
De docent legt een balletje in het midden van
de kring met de volgende instructie: ‘iemand
van jullie mag het balletje pakken. Je kan dan
iets vertellen over een keuze waar je voor
staat en waar je van anderen wel eens wat
suggesties of tips over wil hebben’.
Als een leerling iets heeft ingebracht, kunnen
de anderen hierop reageren. De docent
bewaakt de structuur: leerlingen geven
antwoord door de volgende zin af te maken:
‘zou het helpen als…’ . (Let op: kort houden).
Het reageren gebeurt in drie stappen:
Stap 1:
balletje rond: iedereen die wil, reageert met
‘zou het helpen als…’
Stap 2:
inbrenger mag aan het eind van de ronde kort
reageren
Stap 3:
de docent vraagt aan de inbrenger: noem 1 of
2 suggesties waar je de komende weken iets
mee gaat doen.
Deze stappen kunnen nogmaals doorlopen
worden met een vraag van een andere
leerling.
Bovenstaande lessen maken deel uit van de
werkmap ‘In de Ring’. Dit is een werkmap voor
sociaal-emotionele thema’s in de mentorles.
In de Ring-lessen zijn opgebouwd volgens
een 5 stappen model om de lessen effectiever
en spannender te maken voor leerlingen.
Speelse opdrachten worden afgewisseld met
opdrachten in 2-tallen of voor de hele groep.
Meer informatie over ‘In de Ring’: mail Aat van
der Harst: a.vanderharst@cps.nl
Een doel is een droom met een deadline.
(George Parker)

Kiezen is een Kunst
Vervelende
opmerkingen
Wat kunnen anderen toch vervelende
opmerkingen maken die je geen stap
verder helpen.
Maar… door opmerkin gen van
anderen kun je er wel achter komen
welke keuzestijl je hebt!
Wat kun je te horen krijgen bij
de logisch-rationele keuzestijl:
ga toch
gewoon doen wat
je leuk vindt!
Wat kun je te horen krijgen bij
de emotionele keuzestijl?
gebruik
toch eens je
verstand!
Wat kun je te horen krijgen bij
de impulsieve keuzestijl?
kijk toch
eens verder dan je
neus lang is!
Wat kun je te horen krijgen bij
de uitstellende keuzestijl?
straks
is het te laat
hoor!
Wat kun je te horen krijgen bij
de eigenzinnige keuzestijl?
doe eens
gewoon, dan doe je
al gek genoeg!
Wat kun je te horen krijgen bij
de meegaande keuzestijl?
waai jij
altijd met alle
winden mee?
Wat kun je te horen krijgen bij
de intuïtieve keuzestijl:
er moet
ook brood op de
plank komen!
Waar zit de pauzeknop?
Draaf jij de hele tijd door en maak je je keuzes impulsief of op de automatische
piloot? En heb je later wel eens spijt, dat je je afvraagt waarom je die keuze
ook al weer gemaakt had? De belangrijkste tip bij het goed leren keuzes maken
is ontdekken dat je ook een pauzeknop hebt. Even een time-out nemen en
nadenken over wat je doet en wat je wilt.
Dat klinkt simpel, maar is in de praktijk nog een hele kunst. Het vraagt dat je leert te wachten
en zo de controle terug te pakken. Je ontdekt dat je steeds zelf vrij bent om te kiezen hoe je
reageert en hoe je je gedraagt in elke situatie. Zogauw je jezelf even op ‘pauze’ zet kun je
leren bewust je keuzes te maken. En kun je gebruik maken van een aantal basisvaardigheden
voor ‘leren kiezen’ die samen te vatten zijn met de volgende vier symbolen:
De Spiegel staat voor zelfbewustzijn: weten
wie je bent, wat je wilt en wat je kunt.
Het kompas staat voor weten wat je koers is,
de richting die je opwilt, welke waarden voor
jou van belang zijn, en wat jou motiveert en
inspireert.
Twee jaar geleden deed Marvin
eindexamen vwo. Al ruim daarvoor
had hij besloten om psychologie
te gaan studeren in Leiden.
Ook zijn ouders, de decaan en
de mentor vonden het een prima
keuze.
Hij had zich ingeschreven en moest
alleen nog een kamer vinden. Vlak na het
eindexamen vroeg een vriend of hij samen
met hem een jaar door Australie wilde
trekken en hij had meteen ja gezegd.
Zijn ouders waren verrast en verbaasd.
Toch was hij gegaan.
Hij had een geweldig jaar. In backpackers-
hotel The Maze, midden in Sydney, kwam
Marvin in gesprek met Bob, een Neder -
landse gymleraar, die tijdens zijn sabbatical
een wereldreis maakte. Bob vertelde
De Droom staat voor het gebruiken van je
verbeeldingskracht en creati viteit om in de
toekomst te kijken. Wat is je ideaal? Wat zijn
de gevolgen van je keuze? Wat is er allemaal
mogelijk?
Het Zwaard staat voor daadkracht en hoe
je je wilskracht gebruikt om te bereiken wat je
wilt. En wat je te doen staat om weerstand te
bieden aan gewoontes, luiheid of gemak die
je keuzes dreigen te saboteren.
Met deze vier gereedschappen zijn leerlingen in staat hun ‘pauzeknop’ aan te zetten, sturing te
geven aan hun eigen keuzes, en vol zelfvertrouwen hun eigen weg te gaan.
Het doel van het Kiezen Is Een Kunst
kaartspel is om op een actieve en
speelse manier kennis te maken met de
verschillende keuzestijlen. Het spel bevat
kaartjes met vragen en doe-opdrachten
die onder andere over één van de zeven
keuzestijlen gaan.
De kaartjes kunnen ook gebruikt
worden als ‘praatplaatjes’ tijdens een
keuzebegeleidinggesprek.
Proefspelen bij u in de les?
Meer informatie over het spel?
Mail Annete Schraverus, a.schraverus@cps.nl
Uiteindelijk toch zijn oude passie
enthousiast over zijn werk en dat hij
gewoon terugverlangde naar zijn leerlingen
en de gymzaal. Die avond belde Marvin
zijn ouders op:”Ik word gymleraar; willen
jullie een inschrijfformulier en informatie
aanvragen van de Academie voor lichamelijke
opvoeding?
“O, het wordt dus geen psychologie”, stelden
zijn ouders, wederom verbaasd, vast.
Op dit moment studeert Marvin al een jaar
aan de Alo en hij vindt het geweldig.
In het gesprek met Bob wist hij opeens zeker
dat dit zijn weg was. Terugredenerend
was sport altijd al datgene wat hij
het liefst deed en lesgeven bleek op
zijn lijf geschreven. Hij had destijds
voor psychologie gekozen omdat al zijn
klasgenoten naar de universiteit gingen, maar
deze keuze was nooit van harte. In Sydney
wist hij ineens wat zijn echte weg was.
7
Kiek
spel

8 Kiezen is een Kunst
Kruiscrypto-puzzel
Vertikaal
1. dit ben je voor elke eigen keuze
2. wel of niet, of toch wel, ja, nee, uh..?
3. belmestraks of …
5. ik durf, ik moet, ik … (rijmt op peuleschil)
6. het getal 3,1415…
7. deze keuze doet zeer!
11. bepalen, beschrijven.
14. je bent een kiezer of een …
15. gelukkig kun je ook op een andere manier intelligent zijn
19. er is altijd een leerling en een …
23. sommige keuzes zijn leuk, maar van andere krijg je soms …
3
1 2
4 5 6
8
9 10 11 12
13 14 15
20
17
Helpdesk
Beste Helpdesk,
Deze zomer heb ik een hele coole jongen
ontmoet op de camping.
We meeten elkaar elke dag op hyves
en hij is ook al een paar keer bij me thuis
geweest. Ik moet steeds maar aan hem
denken maar weet niet of ik echt verkering
met hem wil. Wat raad jij me aan?
Doei, Rachel
1. Advies van Dhr. Perkamentus,
oud rector van Zweinstein:
Beste Rachel,
- Pak een dobbelsteen, koppel de keuze -
mogelijkheden aan de aantallen;
- Gooi met de dobbelsteen;
24 25
Horizontaal
1. afwijking
4. teveel keuzes maken je ……..
6 hier richt ik mijn … op
7. voor de hond: het is een moeilijke keuze, je hebt er een zware … aan
8. nachtelijke bezigheid (en een molen doet het ook)
9. grote durf
10. in, modern, hip
12. loopbaanoriëntatie ( afk.)
13. kiesvaardig
16. zie 12 verticaal
17. struisvogelgedrag
18. hou deze maar eens onder controle
20. stip op je neus waar je niet voor kiest
21. in deze keuze ben je …
24. gevoel na een verkeerde keuze
25. 50 minuten
26. pratend oplosmiddel bij problemen
7
16
18 19
26
- Kijk of het goed voelt en doe het zo;
- Als het niet goed voelt gooi je nog
een keer;
- Als je blijft dobbelen dan moet je hem
koppelen aan je beste vriendin.
“Het zijn de keuzes
die maken wie je bent”
2. Advies van Dhr. Kieskeurig,
Consumentenbond:
Beste Rachel,
Laat je super grondig informeren over deze
jongen. Alle bronnen zijn van belang:
- Tap zijn mobieltje af;
- Kraak zijn computer;
- Vraag al zijn schoolrapporten op;
- Zoek uit wat zijn vader verdient;
- Hoe vaak poetst hij zijn tanden?;
21 23
- Laat je vriendinnen uitproberen of hij
een player is;
- Koopt hij zelf zijn kleren?;
- Droogt zijn moeder hem nog af na het
douchen?;
- Hoe lang zit hij achter de computer?;
- Is hij veilig of vliegt hij makkelijk uit
de bocht?;
- Heeft hij een 2de helm?;
- Heeft hij zweetvoeten?
Orden alle verzamelde informatie
systematisch.
- Zet voordelen en nadelen op een rijtje
- Geef elk voordeel en nadeel een cijfer
van belangrijkheid
- Tel de voordelen op
- Tel de nadelen op
- Kies het alternatief met de hoogste score.
“De beste keuze
is een kwestie van rekenen”
Het mooiste aan de toekomst
is dat hij met één dag tegelijk komt.
(Abraham Lincoln)
Quiz
Tijd voor
een nieuwe
wereldleider.
Kies jouw
kandidaat:
a. Hij ging om met onbetrouwbare
politici en riep het advies van
astrologen in. Hij had 2 maîtresses,
was een kettingroker en dronk 8 tot
10 martini’s per dag.
b. Hij werd 2 keer van school getrapt en
gebruikte als aankomend student
opium. Verder sliep hij tot 12 uur en
dronk hij iedere avond een fles whisky.
c. Hij was een gedecoreerde oorlogsheld,
een vegetariër, rookt niet, dronk alleen
af en toe een biertje en had nooit
buitenechtelijke relaties.
Als je te lang niet doet wat je wilt,
weet je op den duur helemaal
niet meer wat je wilt.
Colofon
Deze krant is een uitgave van CPS
onder wijsontwikkeling en Advies.
De inhoud is het resultaat van een
tweejarig onderzoeks project dat CPS
uitvoerde rond het thema ‘Toekomst-
en loopbaanorientatie’ in opdracht van
het Ministerie van OC&W.
We hebben daarbij specifiek gekeken
naar verschillen in keuzegedrag van
leerlingen, en de samenwerking van
school en ouders rond keuzebegeleiding.
Voor meer infor matie, of ondersteuning
bij keuze bege lei ding op uw school
kunt u contact opnemen met
Paul Beekers, p.beekers@cps.nl
© CPS onder wijsontwikkeling en advies, 2008
Redactie: Paul Beekers, Cecil Voskens,
Aat van der Harts, Aaf Lauwers, Mandy Evers
en Leon Dingemans
Vormgeving en illustraties: Digitale Klerken
Druk: Drukkerij Epskamp